Opinion nga Rafael Floqi
Njoftimi se Donald Trump dhe Vladimir Putin do të diskutojnë për “shkëmbim tokash” në një samit të nivelit të lartë në Alaskë mbi luftën në Ukrainë zbulon njëkohësisht urgjencën për të gjetur paqen për të ndaluar vdekjet siç kërkon Trump, por ehe rrezikun e diplomacisë së nxituar.
Ndërsa Trump e paraqet takimin e ardhshëm si një sesion “për të matur pulsin”, rreziku është jashtëzakonisht i madh. Perspektiva e rishikimit të vijave të frontit për t’i dhënë fund luftës mund të duket pragmatike, por në praktikë rrezikon të shpërblejë agresionin, të minojë sovranitetin e Ukrainës dhe të vendosë një precedent të rrezikshëm në marrëdhëniet ndërkombëtare.
Standardi i Zelensky-t: Jo koncesione, pa Ukrainën
Presidenti Volodymyr Zelensky ka qenë i prerë: “Ukrainasit nuk do t’u dhurojnë tokë pushtuesve” — kufijtë e Ukrainës janë “të koduar në Kushtetutë” dhe “nuk negociohen” Reuters Ai ka theksuar se çdo vendim që përjashton Ukrainën është një vendim kundër paqes — një “vendim i vdekur” që nuk do të sjellë paqe të qëndrueshme.
Ky qëndrim është një reflektim i ndjesisë rezistente, tipike për shtetet që kanë përjetuar konfliktet e shkuara si Kosova. Ambasimi që “kufijtë nuk janë monedhë për kompromis të përshkruar Arabër”, që është një vlerë e cilësueshme për të dy rastet: Ukrainën sot dhe Ballkanin dje.
Nga ana tjetër, Zëvendëspresidenti i SHBA, J.D. Vance, ka sinjalizuar se SHBA po përpiqet të organizojë një takim mes Putinit dhe Zelenskyy-t, por vetëm pas takimit Trump–Putin në Alaskë. Strategjia e tij është e qartë: presim që SHBA të drejtojë lojën për të krijuar një plan të përbashkët mes palëve para se të ftohen në një tryezë ballë për ballë.
Zërat e historisë
Në një kohë kur ideja e “shkëmbimit të tokave” po rikthehet si instrument diplomatik — nga Alaskë e deri në Ballkan — zërat e historisë dhe të përvojës politike paralajmërojnë për rreziqet e saj. Qysh me 1919 presidenti Woodrow Wilson, pat deklaruar “Kufijtë nuk mund të vizatohen nga të huajt mbi një hartë pa pëlqimin e atyre që jetojnë aty.”
Ndërsa kancelarja Angela Merkel, 2018, për idenë e korrigjimit të kufijve Kosovë–Serbideklaroi :
“Integriteti territorial i shteteve në Ballkan nuk është monedhë që mund të shkëmbehet për paqe afatshkurtër.”
Frustrimi i Trump me këmbënguljen e presidentit Volodymyr Zelensky për një referendum kombëtar është domethënës. Në një demokraci nën rrethim, legjitimiteti është po aq i rëndësishëm sa territori. Për Ukrainën, çdo marrëveshje që dorëzon tokë pa pëlqimin e popullit do të ishte politikisht helmuese dhe moralisht gërryese. Komenti i drejtpërdrejtë i Trump — se Zelensky “ka nevojë për miratim për të bërë shkëmbim tokash” por mund të bëjë luftë pa të — e humb thelbin: lufta zhvillohet për mbijetesë, marrëveshjet e paqes përcaktojnë të ardhmen.
Kjo dilemë nuk është e panjohur për Ballkanin. Diskutimet e kaluara për një marrëveshje potenciale mes Kosovës dhe Serbisë kanë përfshirë ide për “korrigjim kufijsh” ose shkëmbime territoriale, nën arsyetimin se ndryshimi i vijave në hartë mund të mbyllë një konflikt të ngrirë. Por kritika kryesore ka qenë e njëjtë si në rastin e Ukrainës: një kompromis që duket praktik mund të hapë portën për tensione të reja, duke legjitimuar logjikën e ndryshimit të kufijve me forcë ose kërcënim.
Ruajtja e sovranitetit varet nga aftësia për të luftuar
Ashtu si Kosova, edhe Ukraina është një vend i dalë nga një konflikt ku njohja e plotë ndërkombëtare është sfiduar nga një fuqi më e madhe fqinje. Nëse precedentët e këtillë pranojnë se “paqja” mund të blihet me territor, atëherë mesazhi për shtetet e vogla është i qartë: ruajtja e sovranitetit varet nga aftësia për të luftuar, jo nga e drejta ndërkombëtare.
Evropa ka arsye të forta për t’u shqetësuar. Nëse presidenti amerikan hyn në negociata pa përcaktuar vijat e kuqe, ai rrezikon ta kthejë raportin e tij personal me Putinin në një dobësi. Mungesa e liderëve evropianë dhe ukrainas në tryezën e Alaskës ngjall frikën e pazareve të errëta, ashtu si në rastet kur Ballkani ka qenë objekt diskutimesh ndërkombëtare pa përfaqësim të drejtpërdrejtë të palëve kryesore.
Evropa e shqetësuar
Merz bisedoi me Trump të dielën në mbrëmje për t’i nënvizuar se ai do të preferonte që SHBA të vendoste sanksione të mëtejshme ekonomike ndaj Moskës para bisedimeve. Ai gjithashtu tha se supozonte që Zelensky do të ishte i përfshirë në çdo bisedim, por për Moskën do të ishte një lëshim fakti që një delegacion rus të zhvillonte bisedime me presidentin ukrainas, pasi pushtimi i saj bazohet në mosnjohjen e legjitimitetit të qeverisë.
Një deklaratë e përbashkët të shtunën nga liderët e Francës, Gjermanisë, Italisë, Polonisë, Britanisë, Finlandës dhe shefes së Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, i bëri thirrje Trump-it të ushtrojë më shumë presion ndaj Rusisë dhe theksoi: “Rruga e Ukrainës nuk mund të vendoset pa Ukrainën.”
Putini do të hyjë në bisedimet e së premtes duke besuar se po bën përparim në fushën e betejës, Trump-i është i dëshpëruar për një marrëveshje dhe populli ukrainas gjithashtu është gjithnjë e më i gatshëm të bëjë lëshime për paqen. Por presidenti rus e di gjithashtu se nëse nuk bën ndonjë ofertë thelbësore, Trump-i do të jetë nën presion të madh politik për të vazhduar me sanksionet më të gjera ekonomike ndaj Rusisë që ka premtuar prej kohësh.
Lindsey Graham, senatori republikan pas një plani kongresional për të vendosur sanksione dytësore ndaj vendeve që tregtojnë me Rusinë, shprehu besim se Trump-i do të mbronte interesat e Ukrainës në samit. Ai ishte i përfshirë në diplomacinë e fundjavës dhe gëzon besimin e zyrtarëve ukrainas si ndërmjetës me Trump-in.
Ai tha se nëse Putini nuk ofron lëshime, priste që Trump-i të bënte që vendet që importojnë naftë ruse të paguanin një çmim të lartë, duke shtuar se kjo nuk zbatohet vetëm për Indinë, por edhe për Kinën dhe Brazilin. India është tashmë e parashikuar të përballet me tarifa 50% më vonë këtë muaj.
Duke folur për NBC, Graham tha: “Ushtarakisht, ne duhet ta mbajmë Ukrainën të fortë, të vazhdojmë t’i furnizojmë me armë të forta dhe moderne, dhe garanci sigurie me forcat evropiane në terren si ‘telashe’ për të parandaluar një pushtim të tretë [rus]. Duam ta përfundojmë këtë me një Ukrainë sovrane, të pavarur, vetëqeverisëse, dhe me një situatë ku Putini nuk mund ta bëjë këtë për herë të tretë pa u shkatërruar.”
Ai shtoi: “Dua të jem i sinqertë me ju, Ukraina nuk do t’i dëbojë çdo rus, dhe Rusia nuk do të shkojë në Kiev, kështu që në fund do të ketë disa shkëmbime tokash.”
As humbje dhe as fitore totale
Sigurisht, Trump ka të drejtë për një gjë: lufta nuk do të mbarojë me fitoren totale të njërës palë. Por dallimi mes një kompromisi pragmatik dhe një koncesioni të rrezikshëm qëndron tek garancitë — shkëmbimet territoriale, nëse do të ndodhin, duhet të shoqërohen me garanci të hekurt sigurie, mbështetje të vazhdueshme ushtarake dhe një angazhim të qartë për sovranitetin e vendit. Kjo është po aq e vlefshme për Ukrainën sa për Kosovën. Pranimi i këtyre vendeve ne NATO do te ishte një garanci sigurie.
Çdo paqe që vjen me koston e legjitimimit të pushtimit territorial është një paqe e brishtë. Ajo blen kohë, por gërryen themelet e rendit ndërkombëtar. Samiti i Alaskës mund të jetë një takim “për të ndjerë terrenin” për Trump, por për Ukrainën dhe Evropën është një provë nëse Perëndimi beson ende se kufijtë nuk ndryshohen me forcë — një mësim ky, që Ballkani e ka mësuar në mënyrë të dhimbshme.
Përvoja e Ballkanit e di mirë se kur të ftojnë në tryezë pa të pyetur, zakonisht je në menu.
Shkëmbimi i tokave është gjuha e diplomacisë kur fuqitë e mëdha nuk kanë guxim të thonë ‘Jo’ agresionit.” Diplomacia e shkëmbimit të tokave nuk mbyll konflikte — thjesht i zhvendos në një vend tjetër dhe në një kohë tjetër.
Kosova e ka ndjerë këtë kur ideja e korrigjimit të kufijve u hodh si një zgjidhje magjike, por askush nuk shpjegoi se çfarë ndodh me plagët historike pas “magjisë”. Po ashtu, Ukraina sot po dëgjon fjalët e buta të kompromisit, ndërsa harta e saj vizatohet me lapsa të huaj.
Shkëmbimi i tokave është recetë ku hartat vizatohen nga të fortët dhe fshihen lotët e të dobëtëve.
Nëse Alaska do të jetë vendi ku kufijtë vizatohen sipas humorit të ditës, atëherë ndoshta diplomacia ndërkombëtare ka kaluar në modelin “open bar”: hyn kush do, shërben çfarë do, dhe paguan gjithmonë ai që është më i dobëti.
Në këtë kuptim, marrëveshja e mundshme Trump–Putin mund të bëhet një manual për të gjitha konfliktet: humb tokë, merr premtimin e paqes dhe shpreso që nesër mos ta rishkruajnë edhe një herë.
Në fund të fundit, siç ndodh shpesh në histori, paqja mund të jetë thjesht një pauzë midis dy luftërash — dhe negociatorët e sotëm, heronjtë e nesërm të fotografive zyrtare, do të zhduken shumë përpara se kostot e kompromisit të fillojnë të ndihen.