Nga Rafael Floqi
Të gjithë ne e mbajmë mend atë batutën e Çajupit tek Klubi i Selanikut, “kwrreje njërin sy të shpëtojë tjetri”. Te komedia e tij ai e ndërtoi personazhin “Doktor Adhamudhi” duke portretizuar Adamidhin.
Por si është e vërteta dhe kush ishte Gjergj Adhamidhi? Çajupi përmes këtij personazhi autori trajtonte shqiptarin grekoman, zengjin, parazit e oportunist që gjendej rëndomë nëpër shoqëritë sekrete të Selanikut dhe gjetkë nëpër perandori. Arsyeja se pse Çajupi e trajtoi në mënyrë të tillë ka qenë sepse i kërkoi dorën njërës prej vajzave të familjes ku ishte dhëndër Adamidi, sipas Kristo Frashërit ky i fundit kishte refuzuar ta kishte për baxhanak Andon Zakon; ku dhe gjeti burim mëria e shkrimtarit.
Gjergj Adhamidhi, i njohur edhe si Gaqo Adhamidhi ose Adamidi Frashëri, lindi në vitin 1859 në Korçë dhe vdiq në vitin 1939 në Gjenevë. Ai ishte një mjek okulist historian dhe një figurë e shquar politike shqiptare gjatë fillimit të shekullit të 20-të.
Pas lindjes në Korçë, Adhamidhi u shpërngul në Egjipt, ku studioi mjekësinë dhe u bë mjek personal i Khedivit Abbas II të Egjiptit nga 1892 deri në 1914. Gjatë qëndrimit në Egjipt, ai u përpoq të krijonte lidhje midis komunitetit shqiptar atje dhe atij në Rumani, por pa sukses. Në vitin 1914, pas shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, Adhamidhi u kthye në Shqipëri dhe u emërua Ministër i Financave në kabinetin e Turhan Pashë Përmetit, qeveria e parë e Principatës së Shqipërisë të Princ Vidit. Pas shpërthimit të Luftës së Parë Botërore, ai u vendos në Zvicër, ku u angazhua aktivisht në mbështetje të çështjes shqiptare dhe u bë kryetar i “Këshillit Kombëtar Shqiptar” në Gjenevë. Ai gjithashtu përfaqësoi Shqipërinë në Lidhjen e Kombeve.
“I njohur me pseudonimet Pano Bej Frashar apo Dr. Frassari Adamiti, të cilin Çajupi, për inate veç personale do ta shndërronte atë në personazh qesharak, “Dr. Adhamuti” apo “Adham –Uti”, siç e shkruan këtë nofkë Dr. Robert Elsie. Më 1908 u zgjodh njëzëri në krye të grupit “Bashkimi” të shqiptarëve të Egjiptit dhe mori pjesë në përgatitjet për Kongresin e Manastirit, ku ishte i prerë për vendosjen e alfabetit latin si dhe shkronjave “dh” e “th”. Ky portretizim ka qenë objekt diskutimesh dhe kritikash, duke u konsideruar nga disa si një denigrim i figurës së Adhamidhit. Dhe ashtu është.
Kontributi Patriotik dhe Akademik
Adhamidhi kontribuoi në pavarësinë e Shqipërisë me fonde dhe veprime konkrete. Ai mori pjesë në njё debat me një historian grek Dr. Apostolidhes dhe shkroi një debat të gjatë shkencor në Akademinë historike arkeologjike të Egjyptit në njё konferencë të gjatë për disa numra në gjuhën frënge me titullin Les Pélasges et leurs descendants les Albanais, (Pellasgët dhe pas ardhësit e tyre shqiptarët) ku theksoi prejardhjen pellasge të shqipes në vitin e largët 1902. Ky kontribut ishte një nga përpjekjet për të argumentuar lidhjen historike dhe etnografike të shqiptarëve me pellasgët.
Gjergj Adhamidhi është një figurë e rëndësishme në historinë e Shqipërisë, jo vetëm për kontributin e tij në pavarësinë e vendit, por edhe për përpjekjet e tij për të argumentuar dhe promovuar identitetin kombëtar shqiptar në arenën ndërkombëtare. Përpjekjet e tij për të lidhur komunitetet shqiptare në mërgim dhe për të përfaqësuar interesat e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve janë pjesë e trashëgimisë së tij politike dhe diplomatike.
“Pellasgët dhe pasardhësit e tyre shqiptarët”, botuar: Kajro: Instituti Egjiptian, më 1902 ku shkruhet: “Historia e Pellazgëve është aktuale në rendin e ditës brenda Institutit dhe paraqet një interes të veçantë për shkak të lidhjeve midis këtij populli arkaik dhe Egjiptit. Bashkëpunëtori im i ditur, Dr. Apostolidès, e ka nisur tashmë këtë çështje në dy seancat e mëparshme të Akademisë tuaj të nderuar, lidhur me një mbishkrim përkujtimor parahistorik të gjetur në ishullin e Lemnos. Duke përfunduar, folësi na tha: «το ἐπιγραφή δεν mund të jetë pellasge, duke marrë parasysh që Pellasgët ishin plotësisht helenizuar dhe të përthithur nga Helenët». Unë propozoj sot të korrigjoj gabimet e përfundimit të tij dhe të tregoj për ju të kundërtën e pohimit të tij, d.m.th se Pellasgët nuk u përthithën nga një racë e vogël helene, e cila vetë ishte pellasge, por ata vazhdojnë të jetojnë edhe sot, të maskuar nën emrin shqiptar si pasardhësit e tyre. Kjo do të jetë një përmbledhje strikte e njëzet viteve studimesh, që kam nderin ta paraqes para jush, duke e ndarë në dy kapituj: historik dhe gjuhësor.
Kapitulli I – Historik
Të gjithë historianët e lashtë e njohin pa përjashtim se Greqia, para se të quhej Hellas «Ἑλλάς», mbante emrin «Πελασγία», Pellasgjia, dhe pellasgët konsideroheshin autoktonë. Herodoti e pranon qartë duke thënë: «Πελασγία ἦν τὸ πρότερον Ἑλλάς, πᾶν τὸ Ἑλληνικὸν πρότερον Πελασγικόν». (“Pellasgjia ishte Greqia e dikurshme, çdo gjë greke ishte Pellasge e dikurshme.”
Eskili, në veprën e tij Lutëset, na vizaton hartën e një perandorie të madhe pellasge, ku Argosi është qendra dhe kufijtë e saj, shtriheshin nga Adriatiku deri në Hellespont, humbin në Erebu-n e mbretërisë së Plutonit në Epir.
Harta e autorëve të lashtë është shumë i kufizuar në veri; sipas dëshmisë së autorëve më të rinj, perandoria pellasge do të zgjerohej deri në territoret e Danubit. Për më tepër, bregdeti i Italisë, i Sicilisë dhe i Azisë së Vogël ishte gjithashtu i banuar nga pellasgët.
Epiri, ose Shqipëria e Jugut, ishte qendra e racave më të mira të Pellasgëve hyjnorë të Homerit. Molosët, Myrmidonët, Selli ose Helli ose Graeci, të grumbulluar rreth orakullit të Dodonës, pranë malit të Tomorit, që përmenden nga autorë të ndryshëm dhe veçanërisht në Iliadë si ushtarë të Akilit; Petthalli, ose Θεσσαλοί, një fis tjetër i mbretërisë së Akilit, duke emigruar në lugina të Peneut, vendosën emrin e tyre, dhe territori u quajt Thessali, ndërkohë që më parë mbanin emrin Pélasgiotis, sipas banorëve të tij, pellazgëve.
Rreth malit Pindit, gjejmë Pellasgët Dolopë dhe Perrébi. Midis Œthé dhe Parnassit, fisi i famshëm i Dryopëve (Pellasgët Dorianë dhe Maqedonas sipas autorëve) merrej me minierat dhe pyjet, dhe për këtë qëllim ata shtriheshin, si dëshmojnë gërmimet dhe monumentet, në Epir, Maqedoni, Eube, Argolidë, në ishujt e Kretës, Qipros, Karistos, etj.
Pellasgët ishin Kranoi të Athinës, pellazgë, fiset e Minieveve me vendbanimin e tyre në Beoti, Tebë, Thera, Orchomenos. Të gjithë Ionët e lashtë të bregdetit jugor të Peloponezit quheshin pellasgë nga Herodoti. Pellasgë ishin dhe Lelegët, megjithëse të përzier me Egjiptianë dhe Fenikas. Ishulli i Andros, Antandros-i i Plinit, kishte popullsi pellasge; një qytet tjetër Antandros, sipas poetit Alcei, quhet qytet i pellasgëve nga Herodoti. Straboni, në përputhje me Homerin, i vendos ata në një vijë me pellasgët. Ishujt Lemnos, Samos, Imbros, Samothrake dhe Kalkidike ishin strehë e Pellazgëve.
Dardanët e Samothrakës themeluan koloninë e Dardanëve midis Teukrëve,(trojanëve) dhe këto dy racat, të përziera kështu, bashkëpunuan për të ndërtuar qytetin e Trojës. Por Dardanët pushtuan, gjithashtu, një pjesë të Ilirisë Maqedonase ose Shqipërisë aktuale. Frygët e Azisë konsiderohen Pellazgë dhe të afërm të Argjisë dhe Brygëve të Maqedonisë dhe Epiro-Ilirisë, etj.
Siculi ose Sicali të këtyre territoreve janë të njëjtët me ata të Italisë dhe Akarnanisë, të gjithë Pellazgë; po ashtu, racat e tjera pellasge homonime, të vendosura në të dy anët e Adriatikut, përmenden në disa pasazhe të historianëve kompetentë. Të gjitha këto popullsi pellasge bashkëpunojnë dhe ndërmarrin ekspedita detare shumë të guximshme dhe aventuriere.
Konfederata e tyre e parë përmendet nga një mbishkrim përkujtimor i Karnakut, në kohën e Ramses II. Ky mbret tregon me gisht pellasgët ose ndryshe “njerëzit e detit”, të cilët ishin skllevër dhe të ndëshkuar për guximin e tyre, që donin të pushtonin Egjiptin nën komandën e mikut të tyre, mbretit të Libisë. Achaivit ose Abaousi, aty parmendën Etruskët ose Tyrshi, Sikali përmenden veçanërisht.
Straboni thotë se fisi Sikali, që banonte Brindisi, vishte brirë dreri; Pellasgët e quajtën qytetin Brindesi, që do të thotë kokë ose brirë dreri. Aktualisht, shqiptarët e zonës e quajnë ende Brindrizi. Helenët, natyrisht, nuk përmenden në këtë mbishkrim.
Përveç ekspeditave të Argonautëve dhe Heraklit, ajo e Luftës së Trojës është më e famshmja, falë poemës së pavdekshme të Homerit. Poeti i shquar i referohet një të kaluarës së lavdishme të Pellasgjisë, para Helenëve, në një epokë kur të gjitha këto kantone pretendonin të kishin marrë pjesë në këtë aventurë të bukur.
Sipas Homerit, në të dy anët e fushës së betejës, luftëtarët janë të një fisi, duke përdorur dialekte të përafërta, dhe sipas vërejtjeve të drejta të Strabonit dhe Tukididit, asnjë nga popujt e kësaj perandorie pellasge nuk konsiderohet barbar. Mbreti Priam numëron Pellasgët e ushtrisë së tij, ashtu si dhe mbreti Agamemnon. Homeri ka pavdekësuar kështu homogjenitetin e idiomave dhe qytetërimin e Pellazgëve në një gjuhë që mban ende farat e dialektit eolian të këtyre popujve arkaikë.
B.Tani do të demonstrojmë gabimin e propozimit të bashkëpunëtorit tonë, i cili pretendon se Pellasgët u përthithën të gjithë më vonë nga Helenët. «Les Pélasges en grande partie ne purent pas être absorbés par leurs frères les Hellènes, et ils continuent à survivre jusqu’à nos jours, masqués sous le nom d’Albanais ou Skypetares». (“Pellasgët nuk ishin në gjendje të përthitheshin kryesisht nga vëllezërit e tyre helenë dhe vazhdojnë të mbijetojnë deri më sot, të maskuar si albanë ose shqiptarë.“)
Pas fitores së Salaminës, Helenët, sidomos Atikët, arritën kulmin e përpjekjes intelektuale në lavdinë e tyre. Shkëlqimi i epokës së Perikliut duhej të fshinte çdo qytetërim të mëparshëm të Pellazgëve të tjerë. Anatema e barbarëve u shpall për ata që mbetën indiferentë ndaj qytetërimit atik dhe që nuk morën pjesë në lojërat olimpike.
Vendet e origjinës së helenëve, Epiri, Iliria dhe Maqedonia, u quajtën barbare dhe u përjashtuan nga këshilli i amphictyon. Pak a shumë, mbreti i Maqedonisë, Aleksandri, i biri i Amintas, u quajt philohelen dhe u pranua në lojërat olimpike. Helenët krijuan një barrierë kundër popullatave të tjera pellasge të veriut, të bashkëfiseve të tyre. Megjithatë, Filipi kaloi këtë kufi barbar, në dëshpërim të Demosthenit, të cilin e quan barbar, dhe arriti me mençurinë dhe forcën e tij të përfshihet në punët e shenjta të Delfit, duke u quajtur mbrojtës, por kurrë helen. Djali i tij, Aleksandri i Madh, i papërkulur, fëmija i dy shtëpive të mëdha mbretërore të Pellazgëve të veriut, pas bashkimit të Ilirë-Epirotëve dhe Maqedonasve nën skeptrin e tij, afroi dy elementet e ndara – Helenët dhe Pellasgët barbarë – dhe arriti të pushtojë Lindjen me fuqinë e falangave pellasge dhe shkëlqimin e dijetarëve helenë.
Ushtarakët e komanduar nga Parmënioni ishin pothuajse të gjithë maqedonas, dhe gjuha e tyre ishte e pakuptueshme për helenët. Nga 30,000 ushtarë, vetëm 500 ishin helenë dhe 1,500 Tesalian dhe Etolë, të cilët edhe Straboni heziton t’i quajë helenë. Aleksandri vetë fliste maqedonisht me nënën e tij Olimbinë e Epirit dhe u drejtohej ushtarëve në dialektin maqedonas. Por, duke folur barbarisht, ai kishte si mësues të madhin Aristotel dhe si udhërrëfyes heronjtë e Homerit. Akili, gjyshi i tij, ishte idhulli i tij në Iliadë, nga i cili merrte forcë për të gjitha ekspeditat e tij.
Ky pellasg i madh shkoi deri në Indi për të paguar atë që gjuha pellasge i detyrohej sanskritishtes dhe për të shlyer në Egjipt borxhin ndaj qytetërimit të Tebës. Pasardhësi i Dodonës, ai u lut në shenjtëroren e Zeusit të Libisë, vëllai i orakullit pellazg, dhe në fund vendosi në kujtim, në Aleksandri, qendrën e një civilizimit të ri pellazgo-egjiptian.
Ptolomejtë, pavarësisht kësaj aleance midis epiro-maqedonasve dhe helenëve, nuk mundën të helenizonin Pellasgët e veriut, përveç disa banorëve kufitarë. Ata nuk patën kohë për këtë. Përkundrazi, përkundër rezistencës guximtare të Pirros dhe Epiro-Ilirëve të tij, të Teutës, Agronit ose Arianit, romakët vendosën me masakër dhe skllavëri sundimin e tyre mbi Epiro-Ilirinë dhe Maqedoninë. Këta Pellazgë të veriut mbetën kështu të palëvizshëm dhe të huaj ndaj gjuhës dhe qytetërimit helen deri nën sundimin romak.
Dëshmia më e qartë ndodhet tek historianë dhe gjeografë të kohës romake, të cilët vizituan disa herë këto vende të paeksploruara. Straboni, mes të tjerëve, na tregon saktësisht etnografinë e këtyre vendeve veriore, sot të banuara nga shqiptarët. Ai pajtohet në përgjithësi me Ptolomeun, Skylaxin dhe Titus Livin.
Kapitulli II – Linguistik
Në këtë kapitull do të shqyrtojmë lidhjet gjuhësore midis pellazgëve dhe pasardhësve të tyre, shqiptarëve. Gjuhësia tregon qartë vazhdimësinë e popullsisë dhe kulturës, duke dhënë prova të identitetit të tyre të pandërprerë. Sipas të dhënave të Strabonit dhe historianëve të tjerë të lashtë, Pellasgët e veriut ruanin dialektin e tyre origjinal edhe pas ndikimit të Helenëve dhe pushtimeve të ndryshme.
«…Αὐτὸς δὲ ὁ Μακεδονικὸς λόγος ἦν ἀκατάληπτος τοῖς Ἕλλησιν» — Curtius (“…Por kjo gjuhë maqedonase ishte e pakuptueshme për grekët” – Curtius)
Kjo do të thotë se dialekti maqedonas, i folur nga pellasgët e veriut, ishte i pakuptueshëm për helenët. Dialekti maqedonas ka shumë ngjashmëri me dialektin e epirotëve dhe është i njëjtë me gjuhën e ilirëve, sipas profesorëve O.E. Müller dhe Benlow. Dialekti i Pellazgëve të veriut ishte eoliorian dhe jo atik, dhe ky dialekt është paraardhësi i drejtpërdrejtë i gjuhës shqipe. Ky fakt tregon se shqiptarët e sotëm janë pasardhës të drejtpërdrejtë të Pellazgëve, duke ruajtur idiomën e tyre origjinale.
Për më tepër, Pellasgët që u vendosën në male dhe zona të largëta të Maqedonisë dhe Epirit, mbajtën gjuhën e tyre edhe gjatë Mesjetës, për shkak të mbrojtjes natyrore që ofronin maleve nga pushtuesit dhe përzierjet me popullsitë e tjera.
Në shekullin XIV, këta Pellazgë të veriut filluan emigrime të ngjashme me ato të dorianëve, drejt Greqisë. Ata u ftuan nga despotët e Moreas për të ripopulluar fushat e zbrazura nga piratët. Nevruz Bey, arkeologu nga Aleksandria, dokumenton se emigrimet ndodhën në mijëra, duke përfshirë fëmijët, gratë dhe kafshët e tyre.
«C’est par milliers, dit-il, que ces Pélasges de l’Epire et de l’Yllyrie émigraient vers la Grèce accompagnés de leurs enfants, de leurs femmes et de leurs chiens.» (“Ata ishin me mijëra,” tha ai, “që këta pellazgë nga Epiri dhe Ylliria emigruan në Greqi të shoqëruar nga fëmijët, gratë dhe qentë e tyre.”)
Këta emigrantë rigjallëruan vendet e paraardhësve të tyre Pellazgë dhe luajtën një rol të madh në historinë moderne helene, duke ruajtur gjuhën e tyre të veçantë – gjuhën shqipe – dhe zakonet e tyre.
Edhe pas pushtimit osman, shqiptarët ruajtën gjuhën dhe identitetin e tyre. Disa u konvertuan në islam, të tjerë u shpërndanë në Itali dhe Sicili, por të gjithë ruajtën gjuhën e tyre. Për shembull, familjet shqiptare si Albani dhe Crispi në Itali ende përdorin shqipen në familje.
Gjuha dhe zakonet e shqiptarëve tregojnë vazhdimësinë e Pellazgëve deri në ditët tona. Kjo përputhet me dëshmitë historike të Strabonit, Ptolomeut dhe autorëve të tjerë, të cilët raportojnë se shqiptarët e veriut banojnë në Epir, Maqedoni dhe Iliri.
Shqiptarët dhe vazhdimësia e Pellazgëve
Pas pushtimeve dhe emigrimeve të mëdha, shqiptarët, pasardhës të Pellazgëve, ruajtën gjuhën dhe zakonet e tyre. Historiani Gibbon, i cili nuk e kuptoi këtë vazhdimësi, i nënvlerësoi këta heronj të Dardanisë dhe Epirit. Por dokumentet tregojnë qartë se shqiptarët e veriut janë pasardhës të drejtpërdrejtë të Pellazgëve dhe të figurave historike si Aleksandri i Madh dhe Akili.
Skënderbeu, udhëheqësi shqiptar i shekullit XV, i cili mbrojti territoret e tij kundër osmanëve për 27 vjet, duke ruajtur identitetin dhe zakonet e Pellazgëve. Ai i referohej trupave të tij si Epirotes ose Maqedonas, dhe në letra përmendte:
«Mes soldats descendants des phalanges d’Alexandre et de Pyrrus ne seront jamais timides!» — Delpessis (“Ushtarët e mi, pasardhës të falangave të Aleksandrit dhe Pirros, nuk do të jenë kurrë të turpshëm!” – Delpessis)
Edhe pas vdekjes së Skënderbeut, shqiptarët u shpërndanë në Itali dhe Sicili. Ata ruajtën gjuhën shqipe dhe traditat e tyre, dhe disa familje të njohura, si Albani dhe Crispi, morën pjesë aktive në ngjarjet politike evropiane.
Shqiptarët e Kosovës, Epirit dhe Maqedonisë, si muslimanë apo katolikë, treguan guxim dhe trimëri në ushtrinë osmane, duke qenë një element i fuqishëm dhe i besueshëm i Perandorisë. Si ortodoksë, shqiptarët e Epirit dhe të veriut kontribuan në ngjarjet historike, duke përfshirë kryengritjet greke. Figura të shquara si Ali Pasha Tepelena, i njohur si “Luani i Janinës”, treguan talent ushtarak dhe politik, duke qenë pjesë e kësaj vazhdimësie Pellasge.
Në Egjipt, Mehmet Ali Pasha, shqiptari i lindur në Shqipëri, themeloi dinastinë e njohur të Khedivëve, duke nisur një periudhë të re civilizimi në Egjipt, në frymën e paraardhësve të tij Pellazgë.
Ky rrëfim historik tregon qartë se Pellasgët jetojnë ende tek shqiptarët të shpërndarë në Shqipëri, Maqedoni, Epir, Greqi dhe Itali. Prova kryesore për këtë vazhdimësi është gjuha shqipe, një dialekt unik që nuk përzihet me asnjë gjuhë tjetër. — Adhamidhi”.
***
Shtojcë, hipotezat e sotme mbi gjuhën pellasge (RF)
Në Iliadë dhe Odise Pelasgët shfaqen si aleatë të Trojës dhe banorë të Thesalisë dhe Kretës [Homeri, Iliada, II, 681–685]. Ata përshkruhen si popull i respektuar, që ruante tradita dhe institucione të veçanta. Përdorimi i termit “Pellasgë” tregon një identitet gjuhësor dhe kulturor të dallueshëm, i veçantë nga grekët e hershëm.
Herodoti (I.56–58) përshkruan Athinën si qytet ku banorët origjinalisht ishin Pellasgë, ndërsa Spartanët përfaqësonin Hellenët. Ai sugjeron se me kohën, Pelasgët e Athinës adoptuan gjuhën dhe zakonet e Hellenëve, duke u bërë pjesë e grekëve. R.A. McNeal (1973) analizon këto kapituj dhe thekson vështirësitë tekstuale, gramatikore dhe logjike, duke e konsideruar Herodotin një historian që ndërthur digresione dhe kontradikta.
Ato janë një digresion etnografik i rëndësishëm, i lidhur me ngritjen e pushtetit të Spartanëve dhe Athinasve, dhe shpjegojnë transformimin e Athinasve Pelasgë në Hellenë. McNeal thekson se Herodoti përdor antitezën midis Spartanëve (Hellenë, Dorikë) dhe Athinasve (Pelasgë, Ionikë), duke nxjerrë në pah ndryshimet kulturore dhe migratore [McNeal, 1973, 5–12]. Hipoteza para-indoeuropiane
Hipoteza para-indoeuropiane i sheh Pelasgët si popullsi autoktone, të lidhur me kulturën minoike, që fliste gjuhë jo-indoeuropiane. Kjo shpjegon pse shumë toponime dhe etnonime nuk kanë kuptim në greqishten e lashtë [Cabanes, 1988, 24–28].
Hipoteza indoeuropiane sugjeron se Pellasgët ishin degë e hershme indo-europiane, e lidhur me grekët, ilirët dhe trakët. Emrat e perëndive dhe toponimet mund të interpretohen në shqip, duke treguar ruajtje të elementëve gjuhësorë të hershëm [Georgiev, 1977, 5–12; Çabej, 1976, 115–118].
Teoria e Georgievit dhe kalimi nga pellasgët tek ilirët
Vladimir Georgiev argumenton se Pellasgët ishin popull indo-europian paragrek, pjesë e substratit ballkanik që përfshinte trakët, frigjët dhe ilirët [Georgiev, 1966, 42–47]. Kontakti midis Pelasgëve dhe Ilirëve ishte i vazhdueshëm, dhe pjesë e gjuhës së Pelasgëve ruhej në substratin e shqipes.
Ky substrat shpjegon ruajtjen e disa toponimeve, etnonimeve dhe elementëve hyjnorë që nuk interpretohen lehtësisht në greqishten e lashtë, por që gjejnë kuptim në shqip [Çabej, 1976, 120–125].
Tabela e mëposhtme tregon toponime dhe etnonime pelasge, krahasuar me greqishten e lashtë dhe shqipen:
| Toponim/Etnonim Pelasg | Greqisht e lashtë | Shqip dhe kuptim | Koment |
|---|---|---|---|
| Athína | .Ἀθήνη (Athēnē) | “Atë + na” = “mbrojtësja jonë” | Ruajtje e emrit të lashtë; substrat gjuhësor ballkanik |
| Larisa | Λάρισα (Lárisa) | “Lari + sa” = “shtëpi e fortë” | Substrat lokal, i interpretuar përmes shqipes |
| Korinthos | Κόρινθος (Kórinthos) | “Kor + inthos” = “kodër e rrethuar” | Toponim i hershëm, ruan strukturë fleksionale ballkanike |
| Dionysos | Διόνυσος (Dionysos) | “Di” (diell) + “nysë” (vajzë/nuse) | Trashëgimi hyjnore indo-europiane |
| Lemnos | Λῆμνος (Lēnmos) | “Lëm + nos” = “ishull i butë” | Toponim i ruajtur, lidhet me shqipen e hershme |
| Thesprotë | Θέσπρωτες (Thésprōtes) | “Thes + protë” = “të hershëm” | Etnonim që tregon kontinuitet historik |
| Kaonë | Καόνες (Kaones) | “Ka + onë” = “të mbrojturit / fis” | Ruajtje emri tribal; substrat ballkanik |
Përfundime
Ky përkthim akademik ruan citimet origjinale në greqisht dhe frëngjisht, duke pasqyruar në mënyrë të plotë përmbajtjen e librit të vitit 1902 “Les Pellasges et leurs descendants les Albanais”, nga Adamidhi, Botuar në Kajro, Instituti Egjyptian.
Në Francë dhe botën frankofone, termi Institut d’Études Égyptiennes shpesh përdoret si sinonim për qendra që merren me egjiptologji (studimin e historisë, gjuhës, kulturës dhe arkeologjisë së Egjiptit të lashtë). Institucioni më i njohur është Institut Français d’Archéologie Orientale (IFAO) në Kajro, themeluar në vitin 1880, që konsiderohet qendra kryesore për studimet egjiptologjike franceze.
Niveli shkencor i Gaqo Adhamidhit kapërcen interpretimit të kohës e tregon sa patriotizmin e tij dhe nivelin e lartë shkencor akademik mendoni ishte viti 1902, dhe njё figurë aq i largët dhe e përkundërt nga karakteri i krijuar prej “urrejtjes” së Çajupit.