Nga Albert HABAZAJ/ studiues, kritik letrar/
Aktorja e madhe shqiptare Margarita Xhepa, Artiste e Popullit me mbi 150 role në teatër dhe me mbi 30 role në kinematografi ka shkëlqyer si ajo me lojën e saj që lëviz në tone lirike e dramatike, me një fjalë artistike të përcjellë shpesh mes intonacionesh poetike dhe të shqiptuar me emocion. Margaritari Margarita Xhepa është një figurë enciklopedike shqiptare, me rrezatim ballkanik e më gjerë ; është një nga ikonat e artit dramatik, që mishëroi disa figura grash e nënash, ku spikat loja e natyrës emocionale, me ndjenjë , rëndom elegjiake, siç e portretizon edhe prof. Josif Papagjoni.
Ofelinë , Klean, Lenën e Çehovit, Ledi Milfordin, Sheljan, Dafinën, Nënën e Doruntinës, Zyrakën, Shanon e famshme, Lenën, pianisten, nënën te “Dora e ngrohtë ”, Hekubën etj., artdashësi ynë i ka njohur nëpërmjet të madhes trëndafilore Margarita Xhepa, që thonë se po ngjitet tek 80vjet, ndërsa për ne ajo është aty te rreth 40 vjeçe.Fjala ime si drejtues i Bibliotekës “ Nermin Vlora Falaschi” të Universitetit “Ismail Qemali” të Vlorës për prezantimin e librit “ Margarita Xhepa- Artiste e Popullit” shkruar me dashuri e profesionalizëm nga Angjelina Xhara Papalilo:Qysh të enjten e 8 shtatorit të vitit 2011, më merr në telefon, jo pa gëzim të shfaqshëm në imazh, shkrimtarja sentimentale dhe gazetarja rrebele Zenepe Çekrezi Luka duke më dhënë lajmin e bukur se një libër me vesë prilli i ra n ë dorë. Të hënën e 12 shtatorit, aty nga ora 17.00, më fton për një kafe te “Kushta” në Skelë. Shkoj, se e kisha mbyllur dhe orarin zyrtar dhe nuk kisha ndonjë angazhim dëshiror, për të cilat, me gjithë vërejtjet që ka, familja nuk mërzitet, përkundrazi ndihet bukur mirë. Mikesha ime e vjetër, idealistja, seriozja, realistja Zenepe Luka më jep këtë libër të Engjëllores për Lulen e Bukur Shqiptare. Dhe ja si rrjedhin kulluar gjërat e dobishme, të bukura, të mira…Ç’paralele, që ngjan si metaforë! Fondacioni “Nermin Vlora Falaschi” me Bibliotekën “ Nermin Vlora Falaschi” të Universitetit “Ismail Qemali” të Vlorës, më 28 dhjetor 2011 prezantojnë simbolikën më domethënëse të Nerminit: MARGARITA XHEPËN!
Oh! Sa i lulëzuar ndihem në shpirt! Faleminderit Zenepe Luka që di ta veshë pikën mbi i e të vlerësosh Margarita Xhepën atje ku duhet dhe ashtu si duhet, të paktën shpirtërisht në trajtën sipërore dhe thelbin deri në bërthamë!
Faleminderit zotëri rektor i universitetit “Ismail Qemali” të Vlorës Prof. Albert Qarri, që more qetësinë e myzeqarit, thellësinë e detit e madhështinë e malit dhe nga kjo kjo pirosti gati mitike di të çelësh Portën e Nderimit në institucionin e lartë arsimor që ti drejton, për ata që i japin hijeshi nderimit dhe me këto veprime fisnike që zotëri, ti bën institucionit supet i ngrihen!
Lidhja e Nermin Vlora Falaschit, Ambasadore e Kombit Shqiptar me plakun e Vlorës dhe Shqipërinë tashmë dihet botërisht. Amaneti i saj: “Dua të prehem fizikisht në Kaninë, në tokën e të parëve të mi” është i veçantë e kuptimplotë për këdo që ndër deje i qarkullon gjak fisniku. Nermin ndërroijetë më 28 nëntor 2004 dhe më 6 korrik 2005 në vorrezat e qytezës historike të Kaninës, në vazo u varros me hirin e dritës humane universale me bërthamë ismailqemaliane, bashkë me jetën e saj Renzo Falaschi, ambassador i përjetshëm i Italisë, që e donte Shqipërinë po aq sa Nerminin në trajtën e dinjitetit. Rastësi kombëtarisht e bukur? Simbolikë nerminisht fisnike apo ashtu rridhte uji nga damari i të parëve? ( Falmëni mirëkuptimshëm për ndonjë të folme dialektore që e përdor për qëllimin pozitivisht të lartë, çelur nga bërthama diellore e Nerminit!)
Ju lutem, kush nuk e ka njohur atë Bukuri( me gërma të mëdha shtypi e gërma të arta shpirti, po e cilësoj, shikojeni tek ai porttret vendosur në kolonën e Bibliotekës dhe pastaj hidhni një sy këtej nga Margarita. Mos u tundoni, mos u hutoni, por binduni se Nermini dhe Margarita janë motra lindur nga Drita!
O miq të Mirësisë!
“Rita”…’Rita”…Zëri i ëmbël i nënë Maries përhapej si violinë në gjithë mëhallën- na rrëfen Angjelina qytetare historinë fëminore të jetimes qysh 9 vjeçe. Bëhet fjalë për një jehonë të fillimviteve ’50 të shekullit XX. Margarita ishte si raki manaferre në qelqe…Ndërsa nëpragshekullinXXI, kur çmimi më dinjitoz i shekullit për botën e artit dhe të kulturës mbriti fatmirësisht edhe në këtë Shqipërizën tonë e pikërisht në Tiranë, mendoj se nuk vlen aq shumë që Margarita Xhepa u nderua me Diskun e Artë, por sinqerisht shpreh se qe Disku i Artë që u fisnikërua më shumë me floririn e shpirtit të Margarita Xhepës. Gati gjysmë shekulli nga atëherë e sot plot 61 vjet në art dhe në monografinë e shkruar me gërma të ngrohta dashurie nga Angjelina Xhara Papalilo, e shtrenjta jonë Margarita Xhepa na shqafet si Nënëmadhja myzeqare, labe, malësore, shqiptare, ballkanike, mesdhetare e eurpiane. Shikojeni në basorelievin e gjallë në lëvizje në krahë të ikonave shqiponja e thëllëza të globit të kinemasë, të artit, të letrave, fjalës së bukur dhe muzikës shqiptare si Drita Pelingu, Tinka Kurti, Irini Qirjaqi, Roza Anagnosti, Marjana Kondi, Yllka Mujo, Kozeta Zavalani, Pavlina Mani, Marjeta Ljarja, Elvira Diamanti, Tefta Radi, Lumturi Blloshmi, Vitore Sallakut,Edi Luarasi, Hatiqet Bendo, Dhorkë Orgocka, Hajrie Rondo, Mimika Luca, Besa Imami, Luiza Xhuvani, Xhuljeta Kulla, Lavdie Gjika, Vaçe Zela apo Marie Logoreci, Nina Mula, Anika Take apo dhe Shenjtorja Nënë Tereza, apo në krah të dragojve Naim Frashëri, Kadri Roshi, Sandër Prosi, Kujtim Spahivogli, Sulejman Pitarka, Ndrek Luca, Piro Mani, Rikard Ljarja, Birçe Hasko, Mirush Kabashi, Skënder Sallaku, Guljem Radoja, Timo Flloko, Agim Shuke, Albert Verria, Robert Ndrenika, Petrit Malaj, Demir Hyskja, Reshat Arbana, Dhimitër Orgocka, Bujar Kapexhiu, Mevlan Shanaj, Bujar Lako, pëllumb Kulla e plot yje të tjerë. S’di pse m’u kujtuan vargjet e Agnes Gonxhe Bojaxhiut te “ Himni i jetës”:”Jeta është shans, kape./Jeta është bukuri, adhuroje./ Jeta është bekim, shijoje./ Jeta është ëndërr, bëje realitet./ Jeta është sfidë, përballoje./ Jeta është detyrë, kryeje!” Apo jo professor Qarri?! U thashë që parë mos u tundoni të mendoheni gjatë nëse janë apo jo motra Nermini me Margaritën, sepse edhe vetë ju jeni bindur që ato janë motra shpirti, por, për çudi, unë tani po tundohem vetë dhe mendoj kush ka ka lindur më parë bukuria apo Margarita? Kush është çelur më parë lulja apo Rita? Kush ka lindur më parë fisnikëria apo Margarita? Kush ka çelur më parë dashuria apo Margarita? A e din ipse? Sipas autores Angjelina Xhara Papalilo për Margaritën “Tango baraz me dashuri” Po ashtu mendoj: nuk e di kush ka lindur më parë Margarita apo Bujaria? A e dini pse? Më 26 dhjetor, pra dy ditë më parë, me një grup miqsh, isha në Dhërmi e vura një lule nderimi te varri i shqiptarit të madh europian Petro Marko, në kujtim të 20 vjetorit të vdekjes së tij. Rastisi që takova një mikun tim Levzat Kamaj, 51 vjeç, ish oficer në Himarë. Pas homazhit pimë një kafe e një raki te klubi sipër e ra biseda për librin e Angjelinës kushtuar Margaritës. Qeshi miku im e më tha: “A e di ti, Berti që Margarita Xhepa më ka dhënë bukë?” E mora si metaforë thënien e tij, në drejtim të ushqimit artistik dhe edukimit estetik që ndikon e madhja Margaritë te njerëzit. Levzati më sqaroi:“Ishte viti 1987. Në Vuno luhej filmi” Gurët e shtëpisë time” me regjisor dhimitër Anagnostin që s’ka shokë. Ushtarët tanë vinin pa aguar nga reparti, lëviznin natën për të mos u parë nga populli, se krijohej imazh i keq në popull, nga që ushtarët tanë plotësonin për filmin sfondin e ushtrisë italiane . dhe uniforma e ushtarëve tanë qe përshtatur përkatësisht siç i duhej Mjeshtrit të Madh Anagnosti. Shkoj në menxë- thotë levzati me origjinë nga Brati, e kërkoj diçka për të ngrënë. –S’ka-më thotë zonja matanë sportelit të kuzhinës. U ula në një tavolinë ku ishin tre shokë, që pinin kafe e fërnet. U integrova me ta. Mbas pak vjen një Bukuri Magjike: –Më fal, ju ishit ai oficeri që kërkuat diçka për të ngrënë? –Po- i them.- Unë kaq kam, merre- dhe zgjati dorën e ngrohtë, që m’u duk si dora e nënës time. Një copë bukë me djathë e mbështjellë u hap në tavolinën tonë dhe e ndamë me shokët. Kaq kam. U bëftë mirë- dhe iku si ëmbëlsi e shenjtëruar. M’u duk si një lule e freskët rënë nga shporta e yjeve prej maleve të vetëtimës në ato brigje joniane që sapo aguan. Ajo ishte Margarita Xhepa. Pra, artistja e madhe, nëse më lejohet ta perifrazoj me një varg të Kozeta Zavalanit, kjo Margaritë” përqafuar me diellin dhe detin” është edhe bukëdhënë.
Dhe interesant! Sa shikon Margaritën e bukur me sy ngjyrë deti fillon të përkundet edhe “ninulla” e mallit për Shqipërinë.
…ku mbështetet bukuria e portretit të saj njerëzor?
Te meraku që nënat shqiptare edhe në gjumë mendojnë për fëmijët? Te diamantet e skenës shqiptare që prodhon shpirti artistik i Margaritës me Ofelinë nga “Hamleti” shekspirian, në krah të Naim Frashërit të parikthyeshëm te tjetërkush? Me Klean e mahnitshme ezopiane? Me rolet nga Çehov, Artur Miler, Lope de Vega, Breht, Ibsen, Shiler apo margaritaret shqiptare në krah të Sandër Prosit, Besa Imamit, Kadri Roshit, Lazër Filipit, Kujtim Spahivoglit, Drita Pelingut, Edi Luarasit, Violeta Manushit, Tinka Kurtit, Violeta Manushit, Manushaqe Qenanit, Reshat Arbanës e plot yjeve të tjerë nga bota e artit deri te i biri Ndriçim Xhepa.
Më bënë përshtypje dy vargje të të paharruarit Din Mehmeti:”…të mbrohem nga gjarpërinjtë,/ e nga njerëzit të mbrohem” por m’u kujtua, duke lexuar këtë libër të bukur në çdo faqe, edhe një fjalë e urtë mbledhur nga dr. Jonuz Tafaj:”Qingji i butë pin dy nana por thonë se qingji i fortë pin 12 nana”. Pra, nganjëherë,kur nuk i arrihet qëllimit me butësi e mirësjellje e nuk ka ndonjë dëm, apo cenohet dinjiteti, duhet provuar dhe forca.Doni të dinikush është shfaqur në Shqipëri më përpara margaritari si perlë apo Margarita si shpirt?Lexoni librin e Angjelina Xhara Papalilos “Margarita Xhepa Artiste e Popullit” dhe do ta kuptoni duke më dhënë dhe mua të drejtë…
*Drejtor i Bibliotekës Qendrore “Nermin Vlora Falaschi” të Universitetit “Ismail Qemali” VLORË, ALBANIA
Shenim: Libri ndodhet edhe en Biblioteken e Vatres, i dhuruar nga autorja Agjelina Xhara