Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Heronjtë vërtetë të një kombi

by

Nga Arjan Th. Kallço/

Kur flitet për heronj gjithmonë mendja na shkon tek luftëtarët e shquar lirisë që dhanë edhe jetën për për këtë ideal të madh. Padyshim që janë njerëzit që një shoqëri duhet tiI respektoje dhe adhurojë, pasi jo çdo kohë ka shëmbëlltyra të tilla heronjsh. Janë pra heronj që kanë kryer nëj vepër apo akt sublim për atdheun. Lufta jonë nacionalçlirimitare është një prej këtoyre akte ve të lavdishme që nuk pati pak por mijëra të tillë. Por fjala hero merr edhe një kuptim tjetër edhe pse jo në kufijtë e bëmave, por përsëri prapë mbeten të tillë, edhe pse shpesh kalojnë para faqeve ndritura të atdheut të thjeshtë dhe modestë në jetë, por të mëdhenj në vepra. Këta janë heronjtë e kohëve moderne që në vend të pushkës kishin fjalën dhe punën.

Disa ditë më parë u bë promovimi i fjalorit të njërit prej këtyre heronjve të heshtur, me origjinë maqedonase i komunitetit të zonës së Prespës, Nikolla Berovskin, në bibliotekën e qytetit të Korçës. Në fakt me punën për ribotimin e këtij fjalori kishte kohë që isha në djeni, pasi me redaktorin e ribotimit, Foto Nikolla, i kishim shkëmbyer disa mendime për emrin dhe për mundësinë e promovimit në Korçë. Pasi libri doli nga shtypi autori më dha një kopje dhe më ftoi që të merrja pjesë në promovim dhe nëse kisha dëshirë edhe të flisja disa fjalë. Tek shfletoja me kënaqësi një vepër gjuhësore qëndrova në faqet e fundit që t’i hidhja një sy biografisë së Berovskit. Mbeta i shatngur nga jeta e tij, pasi kishte bërë një punë të madhe për gjuhën e vet amtare dhe po i rendis vetëm disa: Abetaren e parë në vitin 1952, tre vjet më vonë të dytën e më pas libra leximi, gramatika, lëndët e tjera që mësohen në shkollë. Më pas fjalorin e parë në dy gjuhë, përkthimet e ndryshme për tekstet shkollore, si dhe veprat e autorëve të njohur shqiptarë si Spase, Agolli, Kadare etj. Sikur të mos mjaftonte ky kontribut i madh në gjuhën e vet, vjen në korçë e më pas në Kamzë e Kavajë. Tirana ishte etapa e tij e fundit ku punoi në shkollat më me emër të kryeqytetit. Një rrugëtim për t’u marrë shëmbull sot, por më e madhërishmja qëndron në faktin se tekstet që përgatiti u përdorën për gati 50 vjet. Me pak fjalë kjo ishte puna e tij e madhe që detyrimisht e ngre lartë figurën e tij. Në promovim ishin angazhaur dy istitucione, Shoqata kulturore maëedonase dhe Bashkia Korçë. Do të kishte qënë vërtet një ofendim për Korçën dhe kulturën e saj, nëse bashkia do ta kishte anashkaluar këtë ngjarje të rëndësishme për pakicën maqedonase, por edhe për ne qytetarët e saj. Ja pra ky është heroi ynë më i ri që edhe nëse deri dje është harruar nga njerëzit, nuk e harron historia. Shumë veta i ndruhen fjalës histori, sepse herët a vonë të jep atë që meriton, vendin e duhur në panteonin e saj. Deri këtu them se një figurë e tillë e meriton edhe një titull që Korça duhet urgjentisht t’ia japë.

Fjalori me 10 mijë fjalë edhe i përpunuar sipas redaktorit, i pasuruar me fjalë të tjera është vepra më e mirë që ai ka lënë, është libri që u shërbeu dhe do u shërbejë brezave. Është testamenti më i mirë që autori na la për kulturën e pakicës kombëtare, por edhe të kulturës sonë kombëtare. Është një hap i madh i intergrimit  të tyre në kulturën tonë dhe së bashku drejt integrimit europian. Mua më vjen mirë që vepra e tij u pasurua nga Foto Nikolla, pasi jam shumë i prirur drejt idesë së vazhdimësisë dhe redaktori me këtë ribotim e jep fuqishëm këtë mesazh të vazhdimësisë. Por në momentin që po përgatitesha të flisja m’u kujtua një ndodhi e disa ditëve më parë në Itali, ku turma ekrtemiste hynë në një librari dhe thërrisnin që t’i grisnin librat. A mund të griset një libër i tillë? A mund të griset dhe të digjen në zjarr veprat e kulturës kombëtare? Ky fakt duhet të na mësojë shumë gjëra që librat përkundrazui duhen lexuar dhe kuptuar, mësuar dhe transmetuar tek brezat. Kaosi ideologjik i sotëm është pasqyra më e qartë e furisë antikulturore që po e përfshin botën. E pse duhet të shkojmë pas dhunës ndaj kulturës? A e kanë fajin librat apo shoqëria? Kujtimi më i mirë që mund t’i bëjmë një heroi të tillë si Berovski, është pikërisht vendosja e këtij fjalori në çdo shtëpi të komunitetit që me të ta mësojnë mirë edhe gjuhën shqipe. Në një shoqëri moderne në kuptimin e mirë të fjalës komunitetet i shkëmbejnë kulturat, traditat, vlerat mes tyre që të njihen dhe të respektohen reciprokisht. Libri e kreu më së miri misionin e vet, do ta kryejë më tej atë edhe tash që u pasurua dhe ribotua nga redaktori Foto Nikolla. Rrugëtim të mbarë dhe të dobishëm për të gjithë ata që do ta kenë gjithmonë ndër duar. Është detyrë e brezave që këtë trashëgimi të vyer ta çojën para dhe ta pasurojnë me heronj të rinj, shpesh edhe jo në dritat e skenës së madhe që padrejtësisht rrëmbehet nga politika dhe disa të vetëquajtur heronj, por që asgjë nuk kanë me heronjtë e mëdhenj të punës dhe mendjes. Sot tek shfletoja mesazhet në internet më bëri përshtypje një thënie tepër e mençur e një njeriu të tillë që diti ta vlerësojë punën e mendjes, kur thotë se është puna më e vështirë, por pak i futen asaj. Minoritet janë ura lidhëse mes vendeve të Ballkanit.

 

A kemi nevojë ende për Itakën?

by

Një shqiponjë në fluturim e çan erën e mendimeve…/

 Shkruar nga Pierfranco Bruni & Arjan Kallço/

Njëlloj sikur koha të mos kishte kujtime. Memoria ka faqe të gjata që mbeten si era në shpirt. Kujtimet janë të veçanta dhe të shtien në kurthe, duke trokitur çdo ditë në derën e mendjes. Por nuk ka kohë për kujtimet. Largohen në çastin ku janë gati të perceptohen dhe nuk të lënë mungesën e një diçkaje që ne kishim. Lënë zbrazëtinë. Ka një kapërcim zbaticash midis mungesës dhe zbrazëtisë.

Eci në anë të lumit dhe kujtimet janë këmbëngulëse. Njëlloj sikur ta kisha mbyllur gjithçka në një grusht të një dore. Vitet si retë. Janë si retë. Shkojnë, vijnë, ndalen dhe e lënë mjegullën në shikim.

Çdo fjalë nuk duhet ngatërruar më me shpresën që të thuash një fjalë tjetër. Unë tashmë i kam fjalët në sy. Gjithçka më duket tutje dhe çdo çast më duket se është jetuar…Jeta ime ka qënë gjithmonë një gërshetim i ditës me gjuhën e mendimit dhe çdo çast nuk e njeh kurrë relativen. Retë e Aristofanit, tek i përsërit, m’i shmang rrugët e nostalgjisë në një melankoni të paqetësueshme, janë ato që i vrojtoj nga një dhomë në det dhe që i gjeta në këngën e Fabrizio De André. Nuk ka trishtim në fjalët e mia.

Një herë një shaman që ruante palmën dhe ngjyrat e tokës së vet më tha: E humbe të qeshurën. Nuk qesh më. Mban në sy heshtjen e një ironie të lodhur.

Kapërceje këtë melankoninë tënde jo vetëm me qetësinë, por me kuptimin e vlerës së durimit. Në buzën dhe në vështrimin tënd nuk është buzëqeshja që njihja. Nuk të pyes përse. Të kërkoj vetëm të ndërgjegjësohesh për këtë.Më pas shamani u nis dhe nuk la tek mua zbrazëtinë por mungesën. Unë vazhdoj ta kërkoj dhe ndoshta edhe t’i imitoj gjestet e tij dhe t’i mbledh si heshtje, ashtu dhe durimin e tij. Përgjatë rrugëve të lumit janë ato që të çojnë në shkretëtirë dhe nëse nuk pushoj së gërmuari në Lindjet e mia, kjo sepse përpiqem ta zbuloj përse agu lind ku vdes perëndimi. Ende nuk ia kemi dalë ta kapim këtë mister…

Po i shmang udhët e mia, duke mos qënë relativ apo realitivist? Jeta jona nuk është një e vetme, edhe nëse nuk përpiqemi ta jetojmë me koherencë, është vetë jeta që zgjedhim dhe na drejton në rrugët e reja apo të vjetra. Zgjedhjet e mia i lajmërova në kohët antike. Si ai që beson tek “Revolta” ka nevojë që të mund të shohim përtej dritares në det dhe ta imagjinojmë një hotizont përtej horizontit që sapo arrijmë ta lexojmë.

Ndoshta në fund të fundit Homeri e pati guximin ta shpikte një kthim për të gjithë ne. Unë besoj se Uliksi na e hodhi me dëshirën e tij për t’u kthyer në Itakë. A kemi vërtet nevojë për një Itakë?

Mendoj shpesh për horizontin, por jam përsëri tek po sodit rrethin. Të vërtetën nuk e zotërojnë fetë. Kur do ta kuptojmë se Krishti nuk është fe, kthimi ynë në Itakë do të marrë tjetër kuptim. Tash bie një shi i hollë. Udhëtimet e mia i braktisin labirinthet e vetmisë dhe shndërrohen në fusha, fusha e shkretëtirës që bie pas erës dhe era formon dunat. Nuk e kam pranuar kurrë që të gjykohem. Nuk është fjala për mostolerancë, por të më respektojnë në shkretëtirat e mia, në heshtjen time, në zgjedhjet e mia.

Tashmë mbërrita tek limiti i kufirit që bëhet kufi ndarës…Bindem gjithmonë e më shumë se nuk jemi ne që kemi nevojë për kohë. Është koha që ka nevojë për ne. Ne na intercepton absurdi…

Përse nuk besoj tek fetë? Sepse besoj tek Krishti. Sepse e përjetoj me misterin, sepse është mister. Thjesht kërkoj që çdo e vërtetë e menduar si e tillë të ngjallë dyshime dhe çdo qartësi të ketë heshtjene e dashurisë. Fallxhori, duke ma shtrënguar dorën, një ditë më tha: Si mund të vihet rregull mbi të gjitha kontradiktat e jetës? Qartësia apo e vërteta? Dhe kështu e ndërpres ecjen time mes shtigjeve. Do të qëndroj në nënshkallën e syve të tu, e dashura ime, sipas Kalifanos, jo për të parë se çfarë fshihet, por që ta ruaj kohën që të është dhënë.

Përse vallë duhet të kthehemi në Itakë? Shamani më shikon. E dëgjon heshtjen time. Nuk flet. Ecën ngadalë. E njeh dashurinë time të fshehtë mes përthyrjeve të shikimeve të mia. Nga dhoma mbi det valët luftojnë me orët që e mbyllin të gjithë kohën e mundshme të jetuar dhe të mbetur pezull në një pikë shiu…

Një shqiponjë në fluturim e ndërpret mendimin tim…Jehona e një muzike, por sidomos zëri i Franko Kalifanos (këngëtari italian a.k) reciton:

Nuk të kërkoj…

E di së nuk do të jesh

Dhe nuk dua të të gjej…

Itaka! Itaka! Janë fjalët që ende sot e kanë jehonën e Uliksit, udhëtarit të pafat që nostalgjia e shtëpisë, familjes dhe vendlindjes e mbajtën gjallë në lundrimin e tij triumfues mes vështirësive të shumta. Itaka është atdheu i çdo njeriu që edhe pse ndodhet larg, në vësh i buçasin thirrjet e tokës mëmë. Itaka sot është çdo vend ku njerëzit jetojnë dhe punojnë, edhe pse mund të jetë atdheu i dytë. Itaka është çdo vend që kemi vizituar dhe ku kemi lënë një pjesë të zemrës sonë e sapo anija merr rrugën e largimit, vështrimi drejtohet detyrimisht i ngulur pas asaj cope toke, që sa vjen dhe zvogëlohet, derisa zhduket plotësisht nga sytë. Sa më larg të shkosh aq më afër je pranë tij. Por në jetë kemi Itakën e përjetëshme dhe Itakën e përkohëshme. E para mban një emër për të gjitha kombet, e shtrenjtë, e madhërishme, e pavdekshme, si vetë kombi.  E dyta është pjesë e pandarë e individëve që e shohin përkoshmërinë e saj si një shtyllë pas së cilës kapen fort që trazirat e kohës të mos i shtyjnë tutje në brigje tyë shkreta që nuk i njohin.

Itaka është kohë dhe hapësirë, është kohë e pakapshme për brezat, kohë tek e cila askush nuk mund të rikthehet më, sepse ikën dhe vetëm ikën. Itaka është hapësirë e pafund që për njerëzit e saj nuk ka moshë, ndoshta në shekuj mbetet e njëjtë, është vendi tek i cili dëshirojnë të kthehen gjithmonë.

Itaka është kujtim që nuk shuhet kurrë, memoria e pagjumë e një kombi, thirrje për të mos i harruar rrënjët, zgjim i identitetit të topitur nga fate historish.

E kemi edhe ne një Itakë që ka mbetur e ngulur thellë në memorien e kombit, Itaka jonë arbërore, Moreja e bukur në këngën 600 vjeçare, na shafqet një Itakë që mbeti ëndrra e pakthyeshme e qindra mijëra arbëreshëve që jetojnë në Itali, ëndërr që për ta nuk ka më asnjë shpresë rikthimi.

Moj e bukura More

Si të lashë e më s’të pashë…

Kjo është Itaka e dhimbjes dhe e ëndrrës që vazhdon të mbetet larg syve dhe jetës së tyre, Itaka (Shqipëria) e mikut me origjinë arbëreshe, Pierfranco Bruni, Itakat e mia tek të cilat rikthehem gjithmonë me mall e emocion. Poetët udhëtarë ndoshta janë njerëzit që në zemrën e tyre kanë shumë Itaka e tek secila, nëse jeta ta lejon, dëshirojnë të ecin përsëri mes kujtimeve të pashlyeshme të ngjizura dikur dhe të përjetësuara në vargje.

Jo, jo mos më pyesni sa Itaka
Unë kam në zemër,
Nuk e di, kurrë nuk i kam numëruar:
Çdo vend që më pret është një Itakë, por
Edhe të tjerat që ende s’i kam vizituar.

Po t’i vazhdoja më tej arsyetimet, çdo njeri i botës të paktën një herë në jetë është udhëtar drejt Itakave të panjohura, numëri i tyre do të ishte i pafund në një progresion që askush nuk do të kishte mundësi ta llogarsite numërin final të tyre.

A kemi nevojë ende në ditët tona për atë simbol metaforik, për Itakën?

Unë kam nevojë për Itakat e mia, për të gjitha pa përjashtim, sepse tashmë janë bërë pikat e referimit, të frymëzimit, të aventurave të mrekullueshme, saqë kur jam larg, një nxitje e brendshme më thotë gjithmonë: Itakat e tua të duan. Nisu. Koha është armiku yt, por nisu!

Kam nevojë të ndaj me kohën dhe njerëzit ndjenjat e pashpjegueshme deri në momentin e mbërritjes, rrugën e gjatë edhe pse shpesh të lodhshme, pritjet në hapësira të pafund apo të reduktuara brenda kontureve të qytetërimit, ashtu si Kavafisi i madh në vargjet e tij:

Kur të nisësh udhëtimin për në Itakë

Duhet të shpresosh që rruga të jetë e gjatë

Plot me aventura dhe përvoja.

Kur jam larg nga Itaka ime e parë dhe pandryshueshmja, vendlindja ime, të tjera ndjenja më shoqërojnë në kthim, të tjera ëndrra, të tjera shpresa. Është Itaka e papërsëritëshme, e dashur, e përlotur, plot brenga historike, halle, derte. Është Itaka jonë e lashtë sa vetë jeta. Është aty tek më pret, buzë bregut të detit Adriatik e Jon, edhe pse jo gjithmonë kënga e Luço Dalës kumbon:

Itaka, Itaka,

Në shtëpi unë dua të kthehem

Nga deti, nga deti…

 

 

 

 

U ndane cmimet vjetore ne Letersi

by

Uran Butka fitoi Penden e argjendet ne gjinine e esese për librin “Kristo Kirka”/

Juria e përbërë nga kryetari Visar Zhiti dhe anëtarë Dhurata Shehri, Bardhyl Londo, Flutura Açka dhe Romeo Çollaku vlerësuan autorë të romanit, tregimit, përkthimit, etj. Edhe pse këto çmime kanë vite që janë traditë jo pak janë zhvilluar me mendime pro dhe kundër zhvillimit të tyre. Emra të njohur të letërsisë apo dhe studiues të ndryshëm si Behar Gjoka, etj, i kanë cilësuar fiktivë këto konkurse, larg atij qëllimi që duhet të kenë për të vlerësuar prurjet e krijimtarisë letrare. Sipas tyre, janë jo pak shkaqe që kanë çuar në nivelin e mjerueshëm të këtyre konkurseve që prej vitesh zhvilloheshin nën angazhimin e Ministrisë së Kulturës, që tregoi dështimin e saj dhe në fushën e letërsisë, ashtu si flaku tej ndër vite jo pak vlera. Edhe këtë vit ashtu si dhe vitet e tjera në juri nuk munguan dhe emra të njohur në të tilla konkurse, fitues në një edicion dhe viti që vjen i gjen në juri. Shkrimtari Ylljet Aliçka, Ali Aliu, Rudolf Marku, Parid Teferiçi, etj., ishin fitues të çmimeve. Ministria e Kulturës e kreu ritualin e përvitshëm të ndarjes së çmimeve në letërsi, duke e trajtuar edhe vetë si një detyrim që duhet bërë. Trofe e juri e diskutueshme, për një mori çmimesh në lëmin e letrave, ndërsa ministrja Mirela Kumbaro u shpreh se nga viti që vjen do të ndahet vetëm një çmim, nga një juri e pavarur nga Ministria e Kulturës. “Duke filluar nga viti tjetër jemi të mendimit që me fondet publike dhe në emër të një politike kulturore që duhet të nxisë cilësinë letrare, do të jepet vetëm një çmim për veprën letrare më të mirë shqipe të vitit, që do të përzgjidhet nga një juri kritike profesioniste, e pavarur nga zyrtarët e Ministrisë ”, tha Kumbaro. E pranishme në ceremoninë e çmimeve që u zhvillua dje në Teatrin e Komedisë, ministrja Mirela Kumbaro u shpreh se që nga vitet ‘90, Ministritë e Kulturës, me radhë, ngritën sisteme çmimesh letrare, por e patën të vështirë të ndërtonin çmime që shërbenin si vlerësime të qëndrueshme. “Qëllimi është për t’u lëvduar: nxitje të krijimtarisë, vlerësim të autorëve, etj. Por, (e këtu zor të mos biem në një mendje), vështirë e patëm të ndërtojmë çmime që të shërbenin si vlerësime të qëndrueshme, të besueshme dhe deri diku si shkolla kritike, ndonëse në listat e tyre gjen jo pak nga emrat më të mirë të letrave të sotme shqipe. Herë të cilësuara me emra të përgjithshëm e herë me emra të përveçëm, skemat e ndryshme të çmimeve që fryheshin a tkurreshin, përveç vullneteve të mira për të kënaqur sa më shumë autorë, botues a studiues, përveç sikleteve për të bërë qoka, përveç hatërngeljeve të vogla dhe inateve të mëdha, përveç dëshirës që edhe cilësia letrare të mos mbetej pa u treguar, përveç ndërhyrjeve politike që veç punë kanë prishur, tregonin se sa e vështirë është të japësh çmime në funksion të një kritike profesioniste”, cilësoi Kumbaro, duke shtuar se viti 2014 do të jetë padyshim një vit me risi dhe politika nxitëse për krijuesit e letrave, autorët dhe përkthyesit.

Juria: Prurjet e 2012 nuk shënuan kulme në letërsi

Kryetari i jurisë, Visar Zhiti u shpreh gjatë ceremonisë së çmimeve se prurjet e vitit 2012-të nuk kanë shënuar kulme në asnjë gjini dhe se shumë e vështirë ka qenë përzgjedhja e çmimit për letërsinë për fëmijë ku sipas jurisë kërkohet më shumë prurje. Shkrimtari Ylljet Aliçka u vlerësua me Çmimin Kombëtar Letrar në Shqipëri “Penda e Argjendë ”, për veprën e tij “Valsi i lumturisë”, në gjininë e romanit shoqëruar me motivacionin: “Për ironinë e spikatur, përsosjen deri në grotesk”. Çmimi Kombëtar për gjininë e tregimit shkoi për autorin Ardian-Kristian Kyçyku për librin “Perla”. Çmimin për gjininë e poezisë e fitoi Rudolf Marku për librin “Një ballkanas në Londër”. Juria vlerësoi për çmimin në gjininë e përkthimit Parid Teferiçin për përkthimin në shqip të libri “Delfini” nga Robert Lowell. Me Çmimin Kombëtar për autorin debutues u vlerësua Darien Levani për romanin “Poetët bëjnë dashuri ndryshe”. Për çmimin e kritikës u vlerësua Ali Aliu për veprën e tij “Don Kishoti shqiptar”, për esenë Uran Butka për botimin e tij “Kristo Kirka”, dhe çmimin për letërsinë për fëmijë e fitoi Thanas Jorgaqi për botimin “Unë jam Kronosi, mbreti i kohës”. Këtë vit çmimi i “Gazetarisë Kulturore, Teodor Keko” u nda në dy pjesë mes gazetares Alma Mile “Panorama” dhe Aida Tuci “Mapo”. Edhe për këtë çmimi juria e përbërë nga Agron Gjekmarkaj (kryetar), Etleva Domi, Agim Baçi, Jonila Godole dhe Alfred Lela (anëtarë) shpall emrat e gazetarëve të nominuar, më pas dhe fitueset. Por njëlloj si dhe juria për çmimet letrare, duket se dhe këtë herë juria nuk arriti të vlerësonte më të mirët në këtë fushë, mbi bazë të kontributit të tyre. Janë jo pak emra që kanë dhënë një kontribut në fushën e gazetarisë, ndoshta shumë më tepër se dy gazetaret që fituan çmimin, por dhe kësaj here duket se juria nuk arriti të bënte një vlerësim si duhet. Mbarimi i ceremonisë mbi çmimet e këtij viti në letërsi dhe në gazetari, tregoi fare mirë se drejtuesit e mëparshëm të Ministrisë së Kulturës nuk kanë ditur të ndërtojnë vlera me çmimet. Edhe pse këto çmime prej vitesh janë pohuar si ngjarje e rëndësishme, në fakt asgjë nuk ka pasur të rëndësishme në këtë lloj evenimenti, pasi ashtu siç u shpreh dhe ministra e Kulturës, çmime të tilla duket se janë dhënë më shumë për qoka sesa për vlera dhe cilësi të veçanta.(BS)

 

Reportazh : Një konferencë në Sofje (I)

by

Nga Arjan Th. Kallço/

Kur ke kaluar disa herë në unazën e një qyteti të madh si Sofja, ndoshta mendoje se autobuzi do të hynte në qytet dhe kështu do të krijoje një ide më të qartë për të. Por ndodh që disa rregulla të komunitetit duhen respektuar dhe mjeti i udhëtimit nuk mund të kalonte përmes, pavarësisht dëshirave të zjarrta të udhëtarëve. Ndryshe do të shkelej një normë që do të kishte kosto të shumëfishtë. Por në mendje kisha udhëtimin e dytë, pasi nga dritarja vështroja qytetin e pafund që s’kishte të mbaruar. Të gjitha kryqëzimet të ngjanin me sheshe ku secila bënte jetën e vet, pavarësisht nga sheshi kryesor qëndror. Nuk ka dyshim që ka dallim, por edhe qendrat më të vogla kërkojnë të kenë jetë në ditët apo netët festive, duke e ditur mirë se vëmendja gjithmonë spostohet tek kryesorja. Njëlloj si në dallimet qendër-bazë, ku aksi i filluar nga baza të çon detyrimisht drejt qëndrës. Si kryeqytetet që janë qendra e madhe e gjallimit dhe lëvizjes së një kombi. E kanë këtë përparësi kryeqytetet, prandaj përqëndrimi i mendjes drejtohet për nga qyteti më i rëndësishëm. Nuk ka vend në botë që të mos i bindet kësaj aksome, ndonjëherë edhe pa dëshirë, edhe pse shumë ngjarje në historinë e kombeve mbajnë vulën e qyteteve që kurrë nuk e kanë patur këtë rol. Sofja nuk mund të bëjë përjashtim, prandaj ftesës për një konferencë iu përgjigja pozitivisht, me shpresën se do të realizohej ëndrra e mbetur pezull për një vizitë në të. Përgjigjia vonoi, por më në fund trokiti një mëngjes në adresën time të internetit. Disa gjëra kryesore që lidhen me qytetin ke mundësi t’i zbulosh më parë, duke ua hequr mundësinë surprizave të pakëndshme, veçanërisht kur je në vend të huaj. Ftesa thoshte shprehimisht se në datat 2-3 nëntor do të zhvillohej konferenca me tëmë Rishkrimi dhe variantet, me rastin e 90 vjetorit të krijimit të Katedrës së Romanistikës. Kur ditët e kryen misionin e tyre të afrimit, udhëtimi mori jetë në një itinerar tashmë të njohur për të gjithë shqiptarët: Tushemisht-Ohër e më pas nga Shkupi në Sofje. Tek stacioni i autobuzave të Ohrit mëson se ka linjë direkte deri në Sofje dhe kështu ditën e merr me nge. Disa ditë nëntori me diell dhe temperatura janë të pazakonta për ata që banojnë në zonat malore, prandaj mendova që të merrja linjën direkte, duke shijuar për orë të tëra buzë liqenit kënaqësitë që t’i jep vetëm një qytet bregdetar. Ohri ngjante me një qytet veror ku njerëzit përpiqeshin ta shfrytëzonin në maksimum këtë ditë të dhuruar gjysëmvere. Barkat dhe anijet e vogla nuk rreshtnin së vozituri mbi liqenin e qetë dhe plot shkëlqim. Aty nga ora 17.00 dielli kapërceu malin dhe muzgu po binte ngadalë mbi qytet. Nuk ka trishtim më të madh sesa kur një ditë e mrekullueshme që i drejtohet fundit.

Ora 19.00, autobuzi mori rrugën drejt Shkupit mes natës nën një qiell plot me yje. Qytetet kalonin në radhë njëri pas tjetrit dhe ndalesa e parë në Bigëll, për një pauzë të domsodoshme rigjenerimi. Dikush mori ndonjë kafe, ndonjë tjetër për të ngrënë dhe të tjerë në ritet e tyre të përditëshme, por që nuk ngjajnë kurrë deri në përputhje. Rreth orës 22.00 iu afruam Shkupit dhe të mahnit qëndra e tij historike e ndriçuar si për festë. Në një udhëtim një muaj më parë pashë nga afër të gjithë punën që bëhej për ta shndërruar qytetin në një qendër atraktive për turistët. Them me plot gojë se ia kanë arritur, pasi ngjan me një metropoli të vërtetë. Në qendër gërshetohet bukur në një stil antik historia e njerëzimit. Më kujtohet se në një bisedë me një shqiptar të Shkupit shkëmbyem këto dy fjalë : Ai-kush nuk e ka historinë përpiqet ta ndërtojë! Unë- kush e ka po e shkatërron! Dy fjali që nëse e mendon mirë përmbajnë në vetvete mesazhe të kthjellta për të gjithë.

Pas një qëndrimi të shkurtër edhe aty, më në fund rruga mori drejtimin e pakundërshtueshëm drejt Sofjes. Linja Galeb sillte risinë më të fundit, linjën e internetit në ëf, kështu që nuk ishe vetëm në një udhëtim disi të gjatë. Në doganën maqedonase u krye kontrolli rutinë i dokumentave dhe i bagazheve dhe më pas tek ajo bullgare. Kohëpritja e vendosur kur kalon nga vende të tjera drejt eurozonës u respektua me përpikmëri. Kjo ishte pengesa e fundit dhe më pas rruga kishte vetëm një ritëm. Sado që përpiqesha të flija, ishte e pamundur, sepse kërshëria ishte bashkëudhëtare e pandarë. Atu nga ora 5 e mëngjesit autobuzi u ndal tek stacioni dhe udhëtarët zbritën një e nga një. Në googleearth kisha parë se pranë ndodhej edhe stacioni i trenit dhe qëndra historike shtrihej pas tij. U nisa drejt tij për të pyetur sesi funksiononte trasporti për në qytet, por edhe të kalonin disa orë deri në agim. Në hyrje të tij mbeta i shtangur nga madhështia dhe bukuria e tij, edhe pse bënte pak ftohtë. Në orën 5.30 treni solli njerëz që edhe pse ishte e shtunë, nxitonin drejt punëve të tyre. Më pas nevojiten të holla në monedhën vendase dhe u drejtova për tek stacioni i autobuzave që ishte një tjetër befasi e këndshme: ngrohtë, njerëz, lokale dhe agjensi të shumta për destinacione të ndryshme në Europë.

Mëngjesi trokiti nën një mjegull të bardhë që të dukej se pritja nuk ishte komode. Tek informacioni një mesoburrë, tregoi të gjithë klasin e vet të mirësjelljes që të më ndihmonte. Më vuri përpara një hartë të qytetit dhe më tregoi të gjitha opsionet për të mbërritur tek Universiteti i Sofjes, Shën Klementi i Ohrit. Zgjodha rrugën më këmbë meqë nuk ishte larg: rruga e parë mbante emrin e mbretëreshësh, më pas vazhdonte e ndarë në dy pjesë me një përrua në mes dhe ura disa ura, për të dalë tek rruga e tretë që mbante emrin e një patrioti të madh bullgar. Qyteti dalëngadalë po merrte jetën normale të një dite plot qarkullim. U ndala para godinës së universitetit që të mahniste nga bukuria dhe në takimin e parë me një kolege të italishtes, mësova se kishte qënë rezidenca e carit, por për një çast i thashë se nuk e merritonte askush përveç dijes një ndërtesë të tillë.

Por surprizat nuk kanë fund në këtë fillimmuaji, studentët kishin bllokuar universitetin prej disa ditësh në shenjë proteste, por kishin garantuar një mabrëvajtje të konferencës. Tek dera e hyrjes nxorrën para një listë me disa faqe dhe pasi u thashë emrin, më lejuan që të hyja në territorin e saj. Dukej si një protestë tepër serioze, me një rregull të madh edhe brenda mjediseve të universitetit. Tek dera e dytë e hyrjes përsëri konfirmimi dhe hap pas hapi po zbuloja atë ndërtesë që dikur i përkiste një aristokrati që ishte në krye të vendit. I shoqëruar nga kolegia u ngitëm në sallën e amfiteatrit ku po bëheshin përgatitjet e konferencës. Më prezantoi me organizatoren e konferencës dhe drejtuesen e katedrës së romanistikës, së cilës i dhurova një suvenir me flamurin tonë, meqë jemi në muajin e festave të 28-29 nëntorit. Më pas dolëm për një kafe jashtë territorit të universitetit dhe takuam kolegë të tjerë të ardhur nga Greqia, Spanja, Italia për konferencën. Me të gjithë njihesha, pasi ishim takuar në konferenca të tjera në vende të ndryshme. Është një kënaqësi e madhe tek takohesh e ritakohesh në qytete të ndryshme të Europës dhe të kesh mundësinë të parashtrosh kumtesat dhe të diskutosh për temat në fjalë. Por kisha edhe një kënaqësi tjetër, pasi kisha lexuar se me Bullgarinë që nga koha e Ismalil Qemalit e deri vonë miqësia mes dy kombeve kishte një histori të pasur. Në Bullgari është botuar për herë të parë edhe Himni ynë kombëtar, por kemi qënë edhe miq në fatet tona gjatë viteve të Luftës së parë botërore. Tek Bullgaria shumë shqiptarë kishin gjetur atdheun e dytë si emigrantë politikë.

 

Aparencat dhe të pathënat e një miqësie

by

Nga Arjan Th. Kallço/

100 vjet më parë, në agimet e shekullit të ri, kur Europa po parapërgatitej ethshëm për Luftën e parë, më 7 nëntor 1913, lindi Albert Kamyja, filozofi, shkrimtari, dramaturgu dhe eseisti i madh francez që mori Çmimin Nobel për Letërsi në vitin 1957. Mes formave të shumta të ekzistencializmit, si p.sh njeriu krijues i thelbit, ai mund të konsiderohet me të drejtë babai i një ekzsitencializmi të shekullit të 20-të, jashtë kontureve të atyre të mëprashëm, pra i atij ateist dhe agnostik. Tregimtaria e tij filozofike mori shkas nga konfuzioni i madh ideologjik, filozofik dhe estetik në dekadat e para të shekullit të kaluar dhe pështjellimet ekzistenciale ku lëkundej shoqëria europiane në kufijtë tragjikë midis dy luftrave.

Kamyja i bën analizën e duhur  shoqërisë së asaj kohe dhe gjen tek ajo një koncept tejet absurd të jetës, i pasqyruar tek individi: një njeri absurd në një shoqëri absurde. Absurdi nuk ishte më një kërkim jashtë jetës në rrethanat përjashtuese të ekzistencës, në faktorë të mbinatyrshëm përtej reales, por midis njerëzve, kjo përbën dhe thelbin e filozofisë  së tij, absurdi i njeriut – si gjendje e huaj dhe reale. Miti i Sizifit është ideja kyçe e absurdit të shoqërisë që nuk ka shpëtim, nëse Sizifi lihet i vetëm në sipërmarrjen e tij të pashpresë. Dhe në fakt ai (njeriu) nuk do ta vuante problemit ekzistencial që sipas tij kërkon një zgjidhje dhe për ta zgjidhur duhet gjetur një kurë efikase të cilën ai e shihte vetëm tek solidariteti njerëzor, pasi është i vetmi në gjendje që mund ta prodhojë. Por një shoqëri kapitaliste që bazohet tek paraja, a mund ta themelonte përsëri vetveten dhe të krijonte premisat për një ndryshim? Atëherë ishte tepër e vështirë, për të mos thënë e pamundur që ky parim i natyrshëm dhe i brendshëm i shoqërisë të gjente zbatim. Mjafton vetëm ta përmendim fjalën luftë dhe ia kemi hequr përfundimisht natyrën humane dhe solidare shoqërisë. Kamyja e shihte një fije shprese që e thënë më qartë gjendet vetëm përmes procesit të ndërgjegjësimit, i cili do të na hapte horizonte të reja dhe kjo shihej si një stimul intelektual i rëndësishëm. Mund tw themi se i vetmi qëllim i jetës dhe punës së tij ishte lufta kundër padrejtësive në shoqëri, si dhe shprehja e humanizmit të pakët në të, ai i dënimi me vdekje. Motoja e tij mund të shprehet tek mendimi : “Nëse natyra e dënon njeriun me vdekje, të paktën njeriu të mos e bëjë atë”.

Përballë tij një tjetër gjeni e kishte formuar mendimin filozofik, Jan Pol Sartri, filozof, shkrimtar, kritik letrar dhe dramaturg. Kishin shumë gjëra të përbashkëta për nga profesioni, por krejt të kundërt në mendime, duke filluar nga idetë politike që më vonë u bënë shkas për debatet e tyre tashmë të njohura qw çuan deri nw njw mospajtim tw pwrhershwm. Nëse duam të japim pikëndarjet mes tyre, mjafton të shohim pikëpamjet apo këndvështrimet: Kamyja e shikonte tw realizueshme mundjen e absurdit, duke iu drejtuar revoltës së brendshme dhe solidaritetit, ndërsa Sartri mendonte se gjithçka varet nga njeriu qw wshtw dy herë i lirë : i lirë dhe i lirë në zgjedhjet e veta. Njeriu është e vetmja qënie që i jep kuptim botës dhe mund ta përmirësojë me punën e vet, por pa e mohuar edhe revolucionin. Ndarja e tyre nënkupton më parë një shoqëri, miqësi, takime të shumta dhe përplasje idesh për problemet e mendimeve, pasi nuk mund ta kuptosh atë pa një njohje të mëparshme. Së fundmi u gjend një letër që miku ia drejton mikut, një mesazh tipik i shkurtër mes dy njerëzve që detyrimisht e kërkonin njëri-tjetrin, e frekuentonin njëri-tjetrin, i pabotuar më parë.  Albert Kamyja i shkruante Sartrit një ftesë takimi, si dy njerëz që kishin diçka për të komunikuar, larg koncepteve tw papajtueshwmrisw me kundwrshtarin dhe prej saj shohim se hidhet dritë mbi marrëdhëniet reale mes dy filozofëve. Letra përmban emrin e qytetit dhe këto fjalë hyrëse:

Paris

“I dashuri im Sart (…) më njofto kur të kthehesh dhe do të kalojmë bashkë një mbrëmje të çlirët”.

Kjo letër tepër e vyer, edhe pse kanë kaluar kaq vjet, u gjend midis faqeve të një libri që një koleksionist e bleu nga disa librashitës të Orleansit. Disa autorë që u morën me studime për jetën dhe veprën e tyre kanë shkruar edhe për marrëdhëniet mes tyre, por letra konfirmon se Sartri dhe Kamyja kishin marrëdhënie shumë të mira miqësie. Dorëshkrimi ishte lidhur në vitin 1966 bashkë me bocën, që më pas u botua në 60 kopje nga Sartri, vetëm pak kohë pas vdekjes së Kamysë. Letra nuk ka të dhëna datore, por mendohet se mund t’i përkasë periudhës 1943 – 1948 kur u njohën dhe kur marrëdhëniet e tyre u prishën.