Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

FLET AL BANO CARRIZI: Po, më quajnë Albano si homazh ndaj vendit tuaj

by

Albano,faleminderit që e pranuat ftesën per interviste./

-Ju faleminderit juve./

-Meqë ra fjala për emrat: nëna ime nga babai ishte italiane dhe e kaloi të gjithë jetën në vendin e burrit të saj shqiptar. Ne nipërve ajo do të donte shumë të na vinte – sipas traditave të saj – emrat e prindërve të vet ose të të parëve, pra emra italianë. Por kjo në Shqipërinë që vunate nën diktaturë, nuk iu lejua. Në rastin tuaj, emir juaj – një histori ose më mirë e pashmangshme, të bën të mendosh për Shqipërinë, a nuk është kështu?

Po, të vendit ku babai im, don Karmelo, mori pjesë në një luftë që ( si të gjitha) vetë ai e konsideronte të padrejtë. Por kujtimi i Shqipërisë ishte i fortë dhe prandaj kur u kthye, vendosi të ma vinte këtë emër që kam dhe jam krenar.

Siguriasht origjina apo shkaku i zgjedhjes vetëm të emrit, nuk mjaftojnë për një person që të provojë ndjenjat e një dashurie për një vend të përcaktuar…Si shpjegohet lidhja juaj e miqësisë me popullin shqiptar?

Pak nga afërsia, pak sepse i kam ndjekur gjithmonë ngjarjet e popullit tuaj, personalisht ndihem shumë afër Shqipërisë ku kan dhënë disa koncerte që u ndoqën shumë. E dija se shqiptarët e ndiqnin Festivalin e Sanremos dhe ishin pro meje.

Në vitin 1989 ju erdhët në Shqipëri dhe dhatë një concert madhështor. Më kujtohet veçanërisht ai në Tiranë, në stadiumin Q. Stafa. Prej stadiumit tek shtëpitë tona hynte zëti  juaj…Ne na u desh pak ta mësonin këngën Liria, kush e di përse. Çfarë përgjegjësie sillte për ju ky hap në Shqipëri?
Për mua ishte një emocion i madh në vitin 1989 të këndoja në atë stadium përballë mijëra njerëzve që këndonin bashkë me mua një këngë që më pas u bë një lloj himni: Liria. Ishte ndoshta ai hapi I parë drejt ndryshimit që ende vazhdon, por që ka marrë rrugën e drejtë të lirisë.

Ju morët një medaljen Skënderbeu nga presidenti i Shqipërisë që iu dha për herë të parë një artisti. Cilat janë përshtypjet?

Një medalje që për mua përfaqëson një motiv më shumë të një krenarie të madhe. Fakti që për herë të parë iu dha një artisti, e shton kënaqësinë time dhe vlerësimin e madh për popullin shqiptar.

Tani kënga ka interesa të tjera?

Merrem me verën e fermave të mija në Cellino San Marco, ku prej vitesh kemi krijuar një fshat turistik që tashmë është një pikë referimi në sektorin turistik puljez.

Shekspiri citonte: Oh, ti, shpirt I padukshëm i verës, nëse vertët nuk ke një emër me të cilin të të thërres, më ler së paku të të thërras me emrin e djallit”. Për Albanon lidhja me tokën e vet dhe frytet e saj?

Lidhjen me tokën e kultivoj qysh kur isha fëmijë. Tash e vazhdoj në rolin si sipërmarrës vere: si dëshmi e madhe e dashurisë për tokën dhe frytet e saj të mrekullueshme.

Karriera juaj e shkëlqyer si po ecën? Projekte për të ardhmen? Ndonjë koncert në Shqipëri?

Puna ime si këngëtar vazhdon, si me koncertet, ashtu dhe me albumet. Projektet për të ardhmen nuk mungojnë dhe në Shqipëri vij gjithmonë me qef.

Përgatiti për Albania news dhe e dergoi per Diellin Arjan Th. Kallço

8 shtatori – Dita Botërore e Arsimimit

by

Nga Arjan Th. Kallço/

Dje një lajm sensacional u përhap nga të gjitha emitetntet televizive shqiptare për një përqindje tepër të lartë të mësuesve të shkollave 9-vjeçare që nuk e kapërcyehen provimin e shtetit. Dhe nuk janë pak, por 75% e të gjithë atyre që u futën në testim. Shifër marramendëse kur pretendohet se Shqipëria ka bërë hapa para në arsim me reformat e qeverisë në ikje për tetë vjet rrjesht. Një tjetër e dhënë tronditëse pak kohë më parë për një shifër tepër të lartë, rreth 40% e mësuesve të gjuhës shqipe nuk e kaluan atë. Për të mos folur për një edhe më alarmante që në kryeqytet rreth 40% e mësuesve janë me shkollë të mesme. Do të mjaftonin këto të dhëna të besueshme për realitetin shqiptar që të vësh duart në kokë dhe të mendosh për këto dy dekada shqiptare dhe një titull po aq tronditës i ndonjë artikulli : Demokracia shqiptare analfabete. Këtë artikull e shkrova pikërisht në një koinçidencë me datën 8 shtator që është Dita ndërkombëtare e Arsimimit. Kanë kaluar 40 vjet që nga nismat e para, por përvjetorët nuk lidhen vetëm me vendet në zhvillim, por edhe me shtetet perëndimore, ku analfabetizmi dhe mungesa e leximit janë argumente aktualë. Pra demokracia kapitaliste prodhon analfabetë edhe në vendet që janë lidera në zhvillim. Nuk e di nëse tek ne është kremtuar ndonjëherë kjo datë, por edhe nëse është bërë, do të ketë qënë një ditë e zakonshme me fjalime pabukë dhe me përralla për arritjet e padiskutueshme shqiptare, ndërsa e kundërta na flet për rrënimin e arsimit shqiptar, për numërin në rritje të analfabetëve, për braktisje të shkollës, për fabrikën me nam të diplomave. Sot është ditë e dielë dhe ndoshta protokellet e ndërrimit të qeverive nuk do ta bënin të mundur realizimin e nismave, pavarësisht ditës kjo gjë duhet të ndodhte. Para shoqërisë shqiptare dhe vetë shtetit duhet të kristalizohen mirë në mendje se nuk duhet pritur dita që t’I kushtohet vëmendje arsimimit, por të gjithë duhet t’i përveshim mëngët fort dhe t’i kthehemi atij arsimi që në vite nxori njerëz vërtet të arsimuar dhe përgatitur. Këtë vit tema zgjedhur nga UNESKO-ja është Arsimimi dhe paqja në  shekullin e 21-të, me qëllim që të sensibilizohet opinioni publik botëror për rëndësinë e madhe që ka arritja e objektivit “Edukim për të gjithë”, të mbështetura këto që nga viti 1946, kur krijohet një komiteti që do të promovonte mësimin në shkollat bazë. Arsimimi është investim për të ardhmen, hapi i parë drejt shekulit ku çdo fëmijë mund të lexojë dhe përdorë përparësitë që të arrijë autonominë – thuhet në dokumentat kryesore të UNESKO-s. Është një e drejtë njerëzore themelore dhe baza e çdo të mësuari: ajo i jep akses arsimimit, i domosdoshëm për të eleminuar varfërinë, pakësimin e vdekshmërisë foshnjore, frenimin e rritjes së popullsisë, arritjen e barazisë gjinore dhe garantimin e paqes dhe demokracisë. T’i paraprish dhunës, të ulësh tensionet dhe t’u japësh fund konflikteve- janë përpjekje që kërkojnë vëmendje. Arsimimi çliron aftësi individuale për një të ardhme më të mirë. Hap rrugë drejt një drejtësie, barazie dhe progresi më të madh. I ndihmon shoqëritë të shërohen dhe të ecin në procesin që lidhet me objektiva madhorë për një mirëqënie të përbashkët. Në këtë pikë rëndësia e arsmimit është e padiskutueshme, pasi është motori i zhvillimit të qëndrueshëm.

Të dhënat e ditëve të fundit flasin për shifra alarmuese : në botë ka rreth 776 – 793 milionë të rritur analfabetë, pra me një llogari të thjeshtë, një në pesë është analfabet. Por faktet flasin qartë se pjesa më e madhe janë gra dhe 141 milionë prej tyre në krahinën subsahariane të Afrikës. Shifër jo e ulët edhe për minorenët dhe të rinjtë : 137 milionë fëmijë dhe të rinj analfabetë, prej të cilëve 61% janë vajza. 2/3 e analfabetëve gjenden në nëntë vende dhe prej tyre 47% jetojnë në Indi dhe Kinë. Vendet me përqindje më të ulët të arsimimit në botë janë Burkina Faso (12.8%), Niger (14.4%) dhe Mali (19%). Unesko-ja ka luajtur një rol të rëndësishëm  në promovimin e arsimimit dhe vë vënien e theksit  tek rëndësia themelore e tij si një e drejtë e pakundërshtueshme njerëzore. Disa ditë më vonë do të kremtohet edhe Dita botërore e Gjuhëve të Huaja, ajo është kthyer tashmë në traditë, por tek ne ka lindur një emergjencë që duhet të jetë ultimatum për qeverinë e re dhe për shoqërinë, arsimimi me bazë gjuhën tonë amëtare.

*Universiteti Fan S. Noli, Korçë

 

 

Dita e trashëgimisë kulturore në Ersekë

by

Nga Arjan Th. Kallço/

Për të dytin vit radhazi, me kënaqësinë që të japin traditat e shumta popullore dhe në veçanti të trevës së Kolonjës, mora rrugën për të shkuar dhe për të marrë pjesë në festë. Një vit më parë me një grup të madh poetësh dhe shkrimtarësh patëm rastin të ishim të pranishëm në një event dyditor që të mrekullon me pasurinë e larmishme të traditave dhe me transmetimin e këtyre nga brezi në brez. Por këtë vit Dita e trashëgimisë kulturore kishte disa risi të cilat ia shtuan edhe më shumë bukurinë festës. E para që fliste konkretisht me një muze, edhe pse modest, në një nga sallat e Muzeut të qytetit, të ngritur në pak kohë, ishte etnografia. Në bashkëpunim edhe me arkeologun e njohur me origjinë nga kjo zonë z. ……, mungesa e fondeve për ditë të tilla, ku financimet nuk duhet të kursehen nga Ministria e Kulturës dhe institucionet e qarkut të Korçës, arritën të sillnin sende dhe orendi të ndryshme, që janë fondi i pashtershëm i traditave të kuzhinës, veshjes dhe punës. Midis tyre spikasnin edhe sende që i kishin përdorur disa prej figurave të shquara të zonës dhe vendit dhe që me krenarinë prej kolonjari, kryebashkiaku z. Lahi, na i tregon të vendosura në atë sallë. Mundëm të realizonin një financim prej gati 300 mijë lekë dhe kështu rregulluam së pari dyshemenë e sallës dhe të sallës ngjitur. Nuk kemi patur asnjë mundësi tjetër financiare nga shteti, se ndryshe edhe më shumë do të bënim. Por edhe kjo që bëmë nuk është pak për një qytet si Erseka. Në vitet e ardhshme më shumë do të bëjmë, pasi edhe qeveria që do të vijë, shpresojmë të na ndihmojë më shumë – vazhdoi ai. Të mbledhësh gjithë trashëgiminë e një krahine dhe ta ekspozosh, detaj pas detaji, nuk ka salla që do të mund ta mbanin. Kjo është madhështia e një populli vital që në jetën e vet, pavarësisht ngjarjeve të historisë, di sesi t’i ruajë dhe pasurojë ato. Shohim tek këto sende gjithë rrugën nga e nisëm, shekuj më parë, e deri ku mbërritur, por nëse nuk do t’i mblidhnin dhe ruanim nëpër muze, do të ishte fati më i keq që mund t’i ndodhte një kombi, e pafalshme nga historia. E në këto vite kemi shumë gjëra për të cilat duhet detyrimisht, klasës politike në rradhë të parë, të na skuqet faqja. E gjithë puna e shumë brezave të studiuesve dhe mbledhësve të traditave të popullit, duket qartë se pati një stop, një kthim në barbarizëm, pasi jemi dëshmimtarë okularë të shkatërrimit dhe zhdukjes së një pjese të konsiderueshme të saj. Por surprizat nuk mbarojnë këtu, sepse dihet që ne shqiptarët në çdo festë e kemi edhe një dolli dhe kjo dolli, i takon gjithmonë të zotit të shtëpisë, nuk mori pamjet luksoze të gotave të kristalta dhe pjatave argjend, por në mënyrë simbolike e ngritëm dollinë me vetë prodhimet bio të zonës.

Në muajin qershor pata rastin në Leçe që të shihja një muze të thjeshtë brenda një kishe, por që fliste shumë, sepse në të kishte një pjesë të historisë së asaj zone të ruajtur me shumë kujdes, edhe pse i përkiste një tradite të dukshme ortodokse. E pra, mund ta kishin rënuar kishën dhe muzeun dhe askush nuk do ta kundërshtonte, por institucionet krahinore i ruanin si gjurmë të bashkëjetesës midis etnive të ndryshme që e banonin atë zonë. Një tjetër muze që më ka mbetur në mendje është ai qytetit të Krajovës, në Rumani, ku do të gjeje të pasqyruar aty që nga objektet e bujqësisë e blegtorisë e deri tek veshjet dhe traditat artizanale.
Por le t’i kthehemi festës në Ersekë që filloi me një panair, në qendër të qytetit, të prodhimeve bujqësore, me prodhimet e duarve të grave dhe vajzave të zonës, të artizanëve që kishin mbushur sheshin kryesor. Në këtë ditë të trashëgimisë kishte një kontrast të pakonceptueshëm; qeveria në ikje nuk kishte dhënë asnjë fond për ta sistemuar atë, ashtu siç bëri nëtë gjitha vitet e punës së saj, duke e harruar krejtësisht qytetin e burrave të shquar të kombit shqiptar. Pa një mbështetje nga shteti për të siguruar fondet e duhura për festa edhe më dinjitoze, do të mbetetmi në  nivele të pafuqishme të reklamimit të bukurive dhe traditave tona, duke mos e bërë atraktiv turizmin brenda vendit dhe jo më pastaj jashtë tij. Megjithatë duhet theksuar se vetë njerëzit e Kolonjës, kudo që janë nëpër Shqipëri dhe botë, vijnë dhe mblidhen së bashku në ditë të tilla, ku scili prej tyre i bundur se përfaqëson, edhe sado pak, atë frymë të trashëgueshme të traditave të zonës.

Më pas edhe një surprizë tejtër e këndshme që të ngjall kureshtje për ta vizituar dhe parë: një ekspozitë fotografike e Misionit Italian gjatë Luftës së Parë botërore me fotografi të kohës, ku lartësohet jeta, patriotizmi dhe traditat e kësaj zone që sot të jep përshtypjen se kemi ende shumë për të mësuar. Po, është e vërtetë, pasi është krijuar një mentalitet tepër i gabuar që fillon që nga qeverisja kryesore e më pas tek ajo vendore, ai i ndarjes së njerëzve në festa kombëtare dhe lokale. Shembulli më i keq që brezat po ua lënë brezave.

Festa pasdite vazhdoi më një koncert që zgjati gati tre orë dhe që ngjiti në skenën e qytetit brezat e rinj të instrumentistëve, këngëtarëve dhe valltarëve, për të vazhduar me figurat e artit që i kanë dhënë emër Kolonjës në vite, por edhe një këngëtare e huaj, e ardhur enkas nga Greqia, me ftesë të miqve shqiptarë që jetojnë atje. Qytetarët e shumtë që ndiqnin koncertin, kërcyen valle deri në orët e vona të natës, në vallet tipike dhe të këngëve të zonave të jugut.

Disa miq italinë, nga qytete të ndryshme, që ndodhen në Shqipëri për të kaluar disa ditë, të ftuar nga Bashkia dhe të drejtuar nga z. Francesko Malaspina, një njohës i vendit tonë gjatë udhëtimeve të shumta, patën rastin të njohin nga afër dhe të shijojnë disa prej traditave kolonjare të gatimit, në një tryezë që u shtrua në qendër për nder të tyre. Në bisedë me z. Malaspina mësuam se ai do të vazhdojë të nxitë vizitorë të tjerë italianë që të vizitojnë Shqipërinë, por pa harruar edhe ndihmat për njerëzit në nevojë. Dhe një pjesë e ndihmave të sjella nga vetë turistët iu dhuruan Bashkisë së Ersekës në një ceremoni të thjeshtë ditën e enjte në mëngjes.

E pas një ditë të mbushur me shumë veprimtari, nuk mund të mos reflektojmë, nuk mund të mbyllim sytë para asaj që është më evidente: kultura dhe trashëgimia jonë kombëtare është e vetmja pasaportë e vlefshme që kërkon kujdesin e të gjithëve, papërjashtim, që nesër, kur të jemi pjesë e Europës, të jemi krenarë për gjithçka që kemi krijuar, por me vetëdijen se duhet t’i mbijetojë çdo kohe.

 

Respekti për trashëgiminë kulturore s’ka çmim

by

Nga Arjan Th. Kallço/

Kur një shoqëri priret të pasurohet me çdo kusht , duke harruar  pasurinë historike, atëherë ka dalë nga natyra e vet. Trashëgimia kulturore dhe artistike e një kombi nuk mund të shpërdorohet, aq më keq të shkatërrohet, pas çdo ndryshimi që pëson shoqëria në rotacione sistemesh apo qeverish. Trashëgimia i përket popullit, i përket vendit, i përket memories sonë të përbashkët, i përket të ardhmes. Të gjithë jemi dëshmimtarë të asaj që ndodhi dhe po ndodh me tarshëgiminë tonë kulturore pas viteve ’90 e në vazhdim. Do ta quaja një mendjelehtësi të shtetit shqiptar që ende nuk po zgjohet nga mpirja apo trullosja e viteve të “demokracisë anarkiste”. Sa pjesë e trashëgimisë kombëtare u zhduk, u vodh, u dogj në këto vite? Askush nuk e di, nuk flet apo nuk dëshiron të flaës, pasi mund  të jenë bashkëfajtorë në krimin më të shëmtuar ndaj kombit. T’ia mohosh të ardhmen trashëgimisë kulturore, duke ia zbehur të shkuarën, nuk është gjë tjetër veç një shëmti që flet qartë për paasftësinë tonë si komb për të mbrojtur atë që krijuan brezat dhe që na e lanë trashëgim që të krenoheshim para kulturës botërore. Nga qeveria e re, vecanërisht nga ministria përkatëse kërkohet një veprim energjik dhe i fuqishëm ndaj cdo abuzimi apo tolerimi që mund t’I bëhet kulturës sonë. Së pari duhet ndryshuar mentaliteti drejtues i vetë ministrisë që të marrë masa të rregullojë administrimin e mirë të të gjitha siteve, të monumenteve, të muzeve dhe gjithckaje që lidhet me kulturën. Së dyti destinimi i një pjese të mirë të buxhetit duhet të jetë synimi kryesor i qeverisë edhe i vetë parlamentit shqiptar, pasi shembujt e trashëgimisë botërore flsin qartë për vlerën e madhe të saj, por edhe për vetë zhvillimin e turizmit kulturor. Ta shkrutosh buxhetin në dëm të ruajtjes së kulturës, për interesa dytësore politike, është njëlloj sikur ta kryejë vetë shteti i pari krimin ndaj kulturës. Këto ditë më surpizoi një artikull në disa gazeta italiane që fliste për një ngjarje që për fat të mirë u mbyll pozitivisht. Le të jetë ky një shembull i koordinimit të politikave të duhura kulturore si nga qeveria dhe parlamenti. Politika duhet të tregojë se mbi interest e vockla partiake të luftës për pushtet dhe financa, duhet të triumfojë arsyeja kombëtare. Financime bosh për mitingje apo kongrese partish vlejnë shumë, shumë më pak sesa e gjithë puna për ruajtjen dhe zhvillimin e trashëgimisë kulturore. Por çfarë ma ngacmoi kureshtjen që ta shkruaja këtë artikull? Një fakt tepër domethënës: dorëshkrimet e shkrimtarit të famshëm Italian Xhovani Verga.

80 vjet zagjtën kërkimet e familjarëve, kjo në anën private të aspektit, pasi edhe vetë shteti nuk ndenji duarkryq, që të rigjeheshin dorëshkrimet e Xhovani Vergës, midis të cilave romane, novella, letra, boca, vizatime dhe shënime. Bëhet fjalë për materiale të çmuara që përfshijnë edhe dhjetra mikrofilma me prodhimtari letrare dhe dorëshkrime që i përkasin Fondit Vergian dhe që vlerësohen rreth 4 milionë euro. A nuk do të ishte rasti që ministria e re, znj. Kumbaro, që edhe vetë i përket sektorit të kulturës, të mendonte që ta fillonte detyrën e vet me një sërë urdhëzimesh për të krijuar Fondacione të veçanta, bashkë me familjarët, për shkrimtarët dhe artistët tanë më të mëdhenj? Do të ishte një hap serioz për ta evidentuar të gjithë kulturën tonë të së shkuarës, duke i krijuar kushte që ajo të dalë e plotë. Në mediat italiane me të drejtë u fol për një sukses rekuperimi i dorëshkrimeve të shkrimtarit verist dhe ishte vërtet një sukses i koordinimit të mirë të punës në të gjitha instancat shtetërore. Ky sukses u arrit edhe në sajë të Repartit të ruajtjes së trashëgimisë artistike të karabinierëve që i sekuestruan veprat, me një numër prej 36 dorëshkrimesh origjinale.

Historia e ngjarjes merr jetë në vitet ’30, kur i biri i Vergës ia dorëzoi materialet një studiuesi prej Barcelone, por pa mundur që ta shtinin më në dorë. Dorëshkrimet i kishte trashëguar e bija, por që refuzonte t’ia kthente familjarëve. Meritë pati edhe një nismë e Parlamentit qysh nga viti 1957 deri në vitin 1977, por pa sukses, duke i konsideruar veprat me dobi publike, pavarësisht se ishin mbajtur pa të drejtë nga studiuesi, me vlerë shumë më të lartë për trashëgiminë kombëtare italiane.

Ngjarja mori rrjedhë tjetër, kur Sektori i kulturës në Lombardi, u njoh me një ankand të propozuar nga e bija e studiuesit dhe që në momentin e parë, e deklaroi me interest ë rëndësishëm kulturor, duke urdhëruar kalimin në një depozitë pranë qëndrës së kërkimit, Fondi i dorëshkrimeve, të Universitetit të Pavias.

Nëse edhe tek ne do të koordinohem mirë punët që lidhen me kulturën tonë kombëtare, këtu nënkuptoj disa ministri, por detyrimisht me përmirësimet e domosdoshme që lidhen me qëndrimet ndaj universiteteve, edhe universitetet tona shtetërore mund të japin kontributin e madh në evidentimin e kulturës sonë. Do të ishte në nderin e studiuesve të shumtë që të mos mjaftoheshin vetëm me tema konferencash, por të kalonin në veprime konkrete dhe secili prej tyre të adoptonte në punën e vet një shkrimtar apo artist të së shkuarës dhe t’ia dedikonte të gjithë kujdesin dhe vëmendjen e duhur. Kështu do të merrte udhë të mbarë një prej çështjeve që çdo shqiptar do ta kishte përzemër.

 

Heminguei rikthehet përsëri

by

Nga Arjan Th. Kallço/

Nuk është ndonjë lajm sensacional për ndonjë klonim të shkrimtarit të madh, nëse do të ndodhte, do të ishte një mrekulli, por është vepra e tij që vazhdon të flasë për të. Në ditët e sotme ndoshta do të kishim më shumë dëshirë të kishim mes nesh njerëz të tillë, sesa hipokritë politikanë që vazhdojnë ende pas kaq kohësh të qëndrojnë të kapur pas krizës që t’i japin kështu një shpjegim situatës ku ndodhet bota. Që të flasin për ristratim të republikave të reja, degjoni, degjoni, pasi republika e vjetër që vetë ata e ngritën, e zhytën në kaos, e nëprkëmbën sikur të ishin padronë dhe më pas nxorën nofkën për një republikë tjetër, më të drejtë dhe më të mirë. Vitet kalojnë dhe politika mbetet në të njëjtat pozicione, me të njëjtat parulla. Dhe sa kohë duhet të presin njerëzit që të shohin atë që është shkruar në kushtetuta? Dhe sa kohë do të dëgjojnë të njëjtat broçkulla? Por le t’i kthehemi letërsisë dhe autorit Heminguei.

Ndodhi ajo që mund t’i ndodhte secilit shkrimtar në faqet e para të shkrimeve, të historisë së vet në letërsi. Dikush, ndoshta edhe duke e vlerësuar pak si tepër intuitën e vet, a nuk jetojmë në të njëtën botë qysh kur ajo u ndërtua, nuk e mori parasysh, apo e përbuzi një të ri 25 vjeçar, duke ia prerë kështu krahët me një vendim të prerë që nuk do e bonte veprën e një të panjohuri. Por historia nuk u ndal aty për shkrimtarin e ri, pasi rrugën e hapi me guximin dhe penën e vet, derisa arriti majat në panteonin e emrave më të shquar botërorë. Kush kishte të drejtë, Heminguei apo revista? Këtë vështirë se mund ta thonim qysh në fillim, pasi është fakt se revista e kishte një emër të madh në jetë, ndërsa shkrimtari ishte ende i panjohur. Deri këtu asgjë nuk i shmanget pragmatizmit dhe dialektikës: do të vlerësohet emri i njohur dhe jo i panjohuri. Por revista gaboi me sensing e saj të gjashtë, pasi nuk arriti ta kuptonte se një ditë, ai djalosh do të bëhej një mjeshtër i fjalës dhe me famë. Prandaj nëse ka mes jush, e kam fjalën për lexuesin, prej tyre që diku nëpër sirtarë ka ruajtur ndonjë fletore me shënime apo krijime, të mos bëhet pre e gabimit të revistës amerikane. Nuk i dihet sesi vjen rrotull bota. Aty ku të refuzojnë, mund të pendohen një ditë. A do të jetë vonë? Vonë nuk është kurrë për të riparuar gabimin, por a do të ketë dëshirë vetë autori t’I besojë organit që deri dje e mbajti larg? Nuk është rasti i parë, por as i fundit. Sa të tjerë kanë patur të njëjtinfat dhe më vonë bënë histori me veprat e tyre? Gabimi fatal me Heminguein u bë 90 vjet më pare, bile janë gati ta riparojnë, por  janë trashëgimtarët e autorit që nuk ibnen më. Ndoshta i ati ua ka lënë amanet ngjarjen, apo ndoshta u shmangemi vendeve ku dikur na refuzuan, me idenë se është e kotë të trokasësh në derën e mbyllur.

Jeta ime në aerë me Donald Ogden Steëart, është titulli i historisë që u shkrua prej tij kur ishte 25 vjec. Janë 5 faqe, me ton humori, ndërsa po përfundonte Festa dhe Rrëketë e pranverës. Heminguei e dinte se ishte humorist – thotë i biri Patrik. U frymëzua prej Mart Tuenit. Në fakt historia nuk ka asnjë vlerë letrare. Nuk jam një fans i madh i revistës, pasi është e destinuar për mendimtarë luksi, për atë që kënaqet që ka një makinë Jaguar, sesa një Mini.

Manaxheri i revistës që merret me te drejtat e Hemingueit thotë se i kushtojnë shumë vëmendje veprave të papublikuara. Nëse do të ishte gjallë do ta kishte nder të botonte tek Vanity Fair ose do t’ia destinonte punët një lloji analize erudite që ta tregojë sesi evoluon një shkrimtar. Por tashmë për revistën duket se është diçka e pariparueshme ngjarja e 90-t viteve më parë. Na ndodh shpesh në jetë të nxitohemi për të bërë gjëra që nuk do na e marrë mendja kurrë se po gabojmë që në hapin e parë. Për më tepër me emra të mëdhenj si Heminguei që vazhdojnë edhe sot të na magjepsin me historitë e tyre të derdhura në art. Plaku dhe deti, a nuk është kryevepra që gjithëkush do të donte ta shkruante? A nuk është historia filozofike më e fuqishme që e kanë kërkuar edhe shumë filozofë të tjerë: lufto deri në pikën e fundit dhe kurrë mos u dorëzo para vështirësive të jetës, para të panjohurave. Revista Vanity u nxitua, duke e humbur betejën e saj të drejtpërdrejtë, por edhe më të rëndësihmen me gjigandin Heminguei. Besoj se edhe në ëndërr revista e sheh dhe risheh atë vendim përbuzës të gati një shekulli më parë dhe nuk gjen më qetësi. Ëndrrat herë janë të bukura, herë të pakëndshme, por vërtetohen vetëm kur bëhen realitet. Dhje realiteti flet sot me një gjuhë refuzuese në krah të kundërt. Shpërblim mëse i merituar, me të njëjtën monedhë.

Vendimii i trashëgimtarëve është se duan ta botojnë, por jo tek revista amerikane. Do të dalë me volumin e dytë, Letra të Ernest Hemingueit 1923-1925, që do të botohet vitin e ardhshëm.