arti – Dielli

ODETA XHEKA PER DIELLIN: BOTA SI NJË VEND KU ARTI ËSHTË DOMOSDOSHMËRI

August 1, 2020 by dgreca

ARTISTJA, SHKRIMTARJA ODETA XHEKA FLET PER DIELLIN: BOTA SI NJË VEND KU ARTI ËSHTË DOMOSDOSHMËRI

Piktorja Odeta Xheka rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, procesin e të krijuarit si edukim përmes shkrimit dhe pikturës. Me artisten Odeta Xheka bisedoi gazetari i Diellit Sokol PAJA.

BOTA SI NJË VEND KU ARTI ËSHTË DOMOSDOSHMËRI

Krijoj e ripunoj punë në një përpjekje vargan të gjatë me veten ndër vite për të mos humbur atë vetinë speciale të të perceptuarit të botës si një vend ku arti është domosdoshmëri e artisti është i mbrojtur nga cinicizmi neoliberal. E megjithatë, nëse dikush do të më pyes se ç’më nxit që të mbaj gjallë vrullin e krijimit ne formën që kam zgjedhur, përgjigja s’është e vështirë për t’u gjetur. Së pari, është fakti që dashur pa dashur, herë shpeshtazi e herë pas një periudhe të gjatë monotonie krijuese, e gjej veten duke krijuar forma të reja e ngjyrime të brishta që më shumë se çdo formë tjetër i japin zë gëzimeve, shqetësime, mërzive, dëshpërimeve të mia. Së dyti, sado të ndryshme të jenë punët, përsëri është një element i brendshëm unik që i lidh të gjitha këto pune e i bën të afta të formojnë një sistem të mirëfilltë komunikimi. E së treti, ngjyra është ajo ç’ka depërton gjithçka, zhbiron detajet më të vogla e pushton hapësirat më të mëdha – ngjyrimi i jep jetë mendimit, si në kuptimin figurativ ashtu edhe atë parësor. Për vetë faktin që arti im është e përditshmja ime, vetvetiu çdo punë shëmbëllen njëfarëlloj stadin tim momental. Rrjedhimisht, ajo çka synoj, së paku në fazën e tanishme të krijimtarisë, është krijimi i një marrëdhënie të pastër (flawless) midis lehtësisë fluturake të mundanes e peshës së hekurt të eternes. Qartazi, koha, eksperiencat private e profesionale, realiteti i dyzuar që jetoj, pështjellimi i kulturave ndërkontinentale etj, në të njëjtën masë që më mbërthejnë e më shtrëngojnë në darrën e përditshmërisë prozaike po aq më shërbejnë edhe si burime shtojcë për të eksploruar ndjesi intime. Kujdes, kur flas për bërthamën emotive të realitetit, kulmin e ngrehinës sime artistike, nuk duhet nënkuptuar një nocion romantik i dalëkohe por një orvatje themeltare për të krijuar njw urë-lidhje midis mundanes fluturake e së përjetshmes peshërëndë.

CILËT ARTISTE APO RRYMA ARTISTIKE PËRFSHIN NDËR INFLUENCAT KRYESORE?

Ndërkohë që artistët kontemporanë si Julie Mehretu, Sheila Hicks, William Kentridge, Gunther Forg, Albert Oehlen, Cecily Brown dhe Adrian Ghenie influencojnë drejpërdrejtë konceptin tim mbi artin, punët e mia kanë të tjera pika referimi: Henry Matisse është “i pranishëm” nëpërmjet balancimit të nuancave ngjyrore brenda llojit, Jay DeFeo nëpërmjet ashpërsisë së materialeve të përzgjedhur, Jean-Baptiste-Simeon Chardin nëpërmjet të konceptuarit të punës si nje sistem i mbyllur referimi -a world of infinite durability- ç’ka e bën edhe më të natyrshme sintezën e kanavacës në arenën ku bota e jashtme puqet me të brëndshmen, intimen, emocionalen nën ndikimin e Edward Hopper në mënyrë që më së fundmi të mbërrij, frymëzuar nga Joseph Cornell, në të tërën (punën e përfunduar) që mirëpret çdo grimcë associacioni poetik.

Ndoshta kundër rrymes, por në një moment artistik (post modern) kur psiko-analiza e analiza sociale janë mënyra më e sigurt për të interpretuar artin e sotëm, une insistoj që arti im të mtoj bukurinë; jo bukurinë ideale të papërkufizueshme, por atë bukuri të qashtër e të gjithëgjendshme që Lui Aragon e kthen në poezi:

Ai, që në Zotin besonte

E ky, që na ishte pafe

Secili të bukrën e donte

Q’ robinë e ushtare qe.

Me fjalë të tjera, nëse detyra ime si artiste nuk është krijimi i së bukurës e domosdoshmëria e përcimit të së vërtetës emocionale, atëherë ç’vlerë ka të qenët artiste? Më pëlqen ta sqaroj më tej këtë qëndrim nëpërmjet fjalëve të Ragnar Kjartasson (performance artist islandez): “… vepra e artit bëhet skena në të cilën instikti i hershëm i hunter-gatherer mbizotëron… ngjyrat, kompozimi, kujtimet, përjetimet sheshohen në mendje e shpirt në mënyrë të tillë që çdo refleksion a meditim merr trajtë përmes imazhit artistik që mton një eksperiencë estetike të mirefilltë”. Gjithçka tjetër është politikë ose teater. E artisti nuk është kameleon politike, aq më pak aktor me shumë petka. Përkundrazi!

VEPRA, SUBJEKTI, KONCEPTI, MESAZHI

Për të ndjerë një lidhje të ngushtë me kanavacen unë ngutem ta kthej atë në një pjesë integrale të veprës së përfunduar duke ndërkallur materiale jo domosdoshmërisht “artistike” por të tillë që i shtojnë një dimension të rëndësishëm balancës së arritur permes ngjyrave. Qëllimi im është që të kthej kanavacën në një objekt-bizhu të aftë të zbuloj bukurinë sensuale edhe mes prozaizmit. I manipuloj punët në kërkim të një lidhjeje të menjëhershme me audiencë, në të njëjtën kohë që eksploroj përdorimin e mediumeve të ndryshme e aftesinë e secilit element artistik për të bashkë ekzistuar. Ndërkohë që krijoj, koncepti është primar por jo në kurriz të ngjyrave (prej ku buron poetika e gjithë krijimtarisë) dhe materialeve/medium (prej ku buron veçoria specifike e secilës punë). Kjo zgjedhje stilistikore shpesh edhe me të padrejtë përkthehet vetëm në “vlerë estetike”. www.odetaxhekavisuals.com. Në këtë këndvështrim, punët e mia janë “veç të bukura” ose, thënë ndryshe, jo mjaftueshëm të angazhuara apo kritikë ndaj sistemit. Kjo s’është e rastësishme. Siç e kam thënë edhe tjetërkund, artisti nuk është politikan e nuk bën teater. Pretendimet për social redemption apo rilindje (një term që në gjuhën shqipe vitet e fundit vjen i ngarkuar me një mori reagimesh pro e kundër) nuk janë një vlerë e shtuar nëse jane shtegu i vetëm për të kuptuar e vlerësuar një vepër arti. Në këtë kuptim, qëndrimi im mbështetet (teorikisht) nga Michael Fried, kritik arti i cili ngurron ta karakterizoj artin (veprën) si një event. Sipas tij, nëse kjo ndodh në sytë e artdashësve, vepra nuk përfaqson më një krijim artistikë të mëvetshëm por shndërrohet në emblemën e një konteksti specifik kulturor/social, gjë që automatikisht e vendos atë në raport të drejtpërdrejtë me kushtet socio-historike ku e kur është krijuar e në raport tangencial, për të mos thënë të munguar, me vlerat artistike që janë vetë bërthama e aktit krijues.

ÇFARË DO TË THOTË TË EDUKOSH PËRMES ARTIT?

Nuk jam partizane e idesë se një ndër detyrat kryesore të artit është edukimi i masave (apo edhe i individit). Sigurisht që një vepër arti përmes stilit, medium-it dhe artistit flet edhe për kohën e kushtet kur është krijuar por thënë me një rresht (shkëputur nga libri Optic Nerve): “Arti gëlon mes asaj ç’ka është estetikisht e pëlqyeshme e asaj ç’ka mbërthen imagjinatën”, jo ndër udhëkryqe rrugësh qartërsisht të përkufizuara. Aftësia (e vetmja që i perket tërësisht botës së krjuesit) për të hapur shtigje të reja imagjinate është ajo ç’ka e veçon dhe ndoshta e bën të përjetshëm artin.

PËRMES ARTIT DHE LIBRIT TUAJ PËR FËMIJE, SA IA KENI ARRITUR TË ZHVILLONI AFTËSITË KRIJUESE DHE ZHVILLUESE TE FËMIJËT?

Librat për fëmijë duhet të ofrojnë një përshkrim të vërtetë të realitetit edhe pse kjo gjini përgjithsisht promovon një botëkuptim pozitiv e të thjeshtësuar të jetës. Here Comes Ingo është përpjekja ime e ndershme (parimore) si artiste e si prind i dy fëmijeve tu jap lexuesve të vegjël një sërë “veglash” që do t’u shërbejnë në të ardhmen për të luftuar mungesën e tolerancës që vjen nga mosnjohja e asaj ç’ka shfaqet ndryshe. Nga faqja në faqe, fëmijët priten të mos hutohen a frikësohen nga ajo që fillimisht shfaqet si një situatë e papritur (një peshkaqen që ha cupcakes) apo e panjohur (një ujk me ngjyrat e ylberit mbi kurrizin e të cilit ka mëshuar një ushtri milingonash). Përkundrazi, nën shembullin e Ingo, macaw/papagalli protagonist, ata inkurajohen të mbështeten në aftesitë e tyre zhbiruese për tu familiarizuar në fund me atë ç’ka në fillim ishte e huaj, në mënyrë që të bëjnë të tyren një mendësi tolerante të bazuar në mirësi. Po kaq me rëndësi, aventurat e Ingos jo vetëm i ftojnë fëmijët të arrijnë në përfundime vetjake se çfarë po ndodh nga ilustrimi në ilustrim, ç’po mendojnë, ndjejnë, perjetojnë a rrezikojnë personazhet por edhe të bëhen bashkëautorë e bashkë ilustrues duke shkruar, vizatuar, ngjyrosur drejt e në faqet e librit. Një ndër mënyrat më të mira per tu mësuar fëmijëve ndjeshmëri/empati e tolerancë është tu lihet dorë e lirë të shfaqin botën e tyre të brendshme pa frikë e ndrojtje. Fëmijë, prindër, gjysher dhe dado janë të mirëpritur ta bëjnë librin pjesë të lojërave të tyre kur kalojnë kohë së bashku duke treguar e ritreguar historinë e Ingos, çdo herë në një formë të re. Mëse i përshtatshëm për femijë të moshës parashkollore e fillore (grupmosha 4-8 vjec), ky liber është i duhuri edhe për mësueset e kopshtit e klasës së parë e të dytë të cilat janë vazhdimisht në kërkim të metodës ideale për të shtjelluar sekretet e comprehension (shihe këtë ilustrim – çfarë po ndodh?), predicting (çfarë mendon se do të ndodh më pas?), inferring (përse mendon kështu?), reasoning (c’mendon se ndodhi?) dhe sequencing (çfarë ndodh në fillim? Po më pas? Në fund?). Libri plotësohet me një seri nursery art prints me të cilat ndan jo vetëm personazhet por edhe gjallërinë e ngjyrave që i fton të vegjlit t’i japin krahë imagjinatës.

ANGAZHIMET PROFESIONALE TË ARTISTES XHEKA

Kam ideuar e drejtuar një workshop përjavorë pranë Il Centro, FIAO ku pjesëmarrësit familjarizohen me elementë të visual literacy në përputhje me National Core Standards dhe angazhohen me eksperienca krijuese open-ended duke përdorur librin Here Comes Ingo si shkëndijën fillestare. Gjithashtu, mirëmbaj blogun Have Child, Need Art ku shkruaj për influencën e artit përgjatë viteve të fëmijërisë së hershme. Disi në mënyrë më sporadike, por jo të lënë pas dore, botoj edhe shkrime (Literary Mama Magazine, Mutha Magazine, The TodayShow Parenting, etj) mbi shumë dimensionalitetin e mëmësisë. Kurdo mundem, nëpërmjet artit tim jam e pranishme edhe në përpjekjet për të grumbulluar fonde të organizatave të tilla si ArtWorks, The Naomi Cohain Foundation, ArtAccess Brooklyn Art Council, Federation of Italian American Organizations, dhe Albanian American Women Organization.

TETOVË – “ARTI NË QIELL TË HAPUR”, MANIFESTIM KULTUROR

September 15, 2018 by dgreca

Prej 14-15 shtator 2018, në Tetovë, u mbajt Edicioni i parë i Manifestimit “Arti në qiell të hapur”, të cilin e organizoi asociacioni kulturor MLN “Ditët e Naimit”. Ky aktivitet ishte ndryshe… Programi multart u zhvillua në shetitoren e qytetit dhe në Spitalin Klinik të Tetovës.

Në te patëm mundësinë të ndjekim një program të larmishëm, ku u gërshetuan arti poetik me ate pamor, skenik e muzikor. Nën një atmosferë kulture dhe arti, plot risi, poetët lexuan poezitë e tyre ndërsa piktorët pikturuan temat, motivet e poezive të tyre…Drejtori Shaip Emërllahu, në fjlaën e hapjes së edicionit të parë të këtij aktiviteti kulturor, theksoi se, qëllimi i ngritjes së një manifestimi të tillë është tendenca për ta masovizuar, afirmuar kulturën dhe artin, për ta nxjerrë jashtë mureve.Duke parë prirjen gjithnjë në rënie të publikut/lexuesit nëpër aktivitetet kulturore e letrare vendosën që të dërgojmë artin aty ku është lexuesi/publiku në trotuare, në spitale… gjithandaj ku janë njerëzit. Qëllimi i kësaj është të mbajmë gjallë flakadanin e rolit dhe rëndësisë që luan arti dhe kultura në fisnikërimin, humanizimin, plotësimin, në përkryerjen e njeriut dhe shoqërisë. Ky binom, theksoi ai, gjithsesi, duhet të mbajë relacione të afërta me njëri tjetrin. Modele të këtilla organizimi kaherë në qytete të ndryshme evropiane e botërore kanë zënë vend. Ne jemi të vonuar… Të fillojmë ta masovizojmë, intensifikojmë dhe ta dinamizojmë kulturën e artin.

Në këtë aktivitet multart, poetët e njohur Bujar Plloshtani, Daim Iljazi, Ekrem Ajruli, Ejup Ajdini, Shaip Emërllahu, etj. lexuan poezitë e tyre, ndërsa piktorët pikturuan motivet e poezive të tyre. Gjithashtu, u deklamuan poezi të poetëve francez nga prof. Xhelal Zejneli dhe poezi të poetëve shqiptarë Ismail Kadare e Ali Asllani nga nxënësi Edmond Sadiku. Në këtë program spontan u ekzekutan disa pika muzikore dhe u kënduan këngë të ndryshme në piano nga Biondina Selami dhe Olti Esati, në violinë Orel Esati, me fizharmonikë Genti Imeri etj). Në këtë mbrëmje pat një pikë baleti, u vallëzua dhe u ndanë falas libra të shtëpisë botuese “Ditët e Naimit” të pranishmëve dhe kalimtarëve.

Më 20 shtator, manifesitimi kulturor “Arti në qiell të hapur” u mbajt në Spitalin e Tetovës. Para të pranishmëve poetët dhe artistët virtuaz të rinj mbajtën gjallë atmosferën artistike.

Pikturat e realizuara në këtë aktivitet së bashku me një numër titujsh të shtëpisë botuese “Ditët e Naimit” do t’i dhurohen spitalit të Tetovës).

Në fund të themi se Edicionin e parë të Manifestimit kulturor “Arti në qiell të hapur”, u mbështet nga Minsitria e Kulturës së R. së Maqedonisë përmes programit “Vala kulturore 2018”.

Arti dhe kultura shtrat e tryezë kanë shpirtin e një populli!

August 5, 2017 by dgreca

Nga Kaltrina HOTI/Armiqtë e moçëm, të djeshëm dhe të sotëm duke e parë çfarë i dhurojmë botës nëpërmes të artit dhe kulturës nga dëshpërimi mundohen ta godasin frymën tonë letrare. Kultura dhe arti janë shpirti i popullit dhe ambasadori i tij që ne na bënë të nderuar në të gjitha skenat dhe tryezat ndërkombëtare.

Ne nuk kemi nevojë të dëshmojmë veten tonë në një tryezë tinëzare të armiqve tanë të përbetuar, ata përdorin të gjitha dredhitë që në mënyra të ndryshme të depërtojnë në radhët tona me qëllime të caktuara, që nga brenda ta rrëmbejnë atë që ne me shumë gjak e sakrificë e fituam.

Por ne e dimë një shkrimtar i vërtetë shqiptarë, poet, publicist nuk e merr lapsin për ta lënduar, poshtëruar e tradhtuar atdheun e vetë. Kam hasur në disa shkrime të çuditshme ku thonë: “s’kemi kulturë”, apo na quajnë jemi të urrejtjes sepse u çliruam nga zinxhiri i robërisë serbe.

Ata “ të kulturuar” kërkojnë nga ne të ulemi në sofrën e njëjtë me atë që janë hija e plumbit shekullor, që vranë fëmijën e njomë para se të hapë Abetaren në sy të nënës, që shqyen nënën shqiptare për t’ia nxjerr fëmijën nga barku, që dhunuan vajza e gra para familjeve, që vranë plakun e katundit pa mëshirë, që zienin e hanin mish fëmijësh…

Letërsia, arti, muzika e regjistrojnë kohën reale nëpërmes të ndjenjave. Kush janë ata “artdashës” që marrin guxim të na thonë ecni t’i shkëmbejmë vargjet tona me poetët serb. Ne jemi për paqe por kur një shkrimtarë serb del publikisht të na kërkon falje për plagët që na i dhanë.

Cili poet, shkrimtar, publicistë, artist serb u distancua nga krimet e gjenocidi shekullor serb që ne të marrim forcë e të ulemi në një sofër letrare. Disa shkrimtar, poet nga radhët tona paraqiten si të famshëm, të mëdhenj dhe ndërtojnë kinse tryeza të përbashkëta. Ku është qëllimi i tyre apo ne duhet t’i falim, të kërkojmë falje për veprat e tyre mizore, për lirin tonë!?

Ata që ulen në një tryezë kur ende kemi të pagjetur kufomat e luftës së fundit të masakruara nga “shpirti i tyre artistik” sigurisht që nuk kanë shpirt ose janë ulur në tryezën e shpirtit të tyre. Ju që krijoni disa vargje “abstrakte” dhe jeni ulur në një tryezë të përbashkët më fjalën vrasëse të sotme e të djeshme, se ata me vargjet e tyre, me artin e tyre rekrutuan egërsinë kundër indit shqiptar, bëhej sikur se dini, apo keni fituar bindjen se ata ndryshuan.

Ju shqiptar mos u lodhni shumë se gjuha e poetit, shkrimtarit të vërtetë ka shpirtin dha fjalën e vërtetët shqipe, ju nuk e përfaqësoni fjalën, vargun shqip, fjala e juaj se ka fuqinë e dhimbjes e pikëllimit të robërisë, dhe as peshën e gëzimit të lirisë. Mos u lodhni ju që lulëzuat nga e panjohura. Vargu lind nga ndjenja, përjetim jo nga tradhtia e fjalës. Buka me kripë nuk është shejë e varfërisë por e burrërisë, aty dëgjohet jehona e fjalës Mirëmëngjesi Bashkim Kombëtar. Zgjohuni nga tmerri i fjalëve tuaja se politika shitet por arti dhe kultura jo, ata kanë shtrat e tryezë shpirtin e popullit.

Nga Kaltrina HOTI/

Armiqtë e moçëm, të djeshëm dhe të sotëm duke e parë çfarë i dhurojmë botës nëpërmes të artit dhe kulturës nga dëshpërimi mundohen ta godasin frymën tonë letrare. Kultura dhe arti janë shpirti i popullit dhe ambasadori i tij që ne na bënë të nderuar në të gjitha skenat dhe tryezat ndërkombëtare.

Arti hyn në shpirt ashtu siç hyn shpirti në parajsë

November 26, 2013 by dgreca

(Shënime nga një ekspozitë pikture)/

Nga Vaso Pata/

Autorët, në ekspozita, paraqesin punime të gjinive të ndryshme, të punuara me teknika, po ashtu, të ndryshme. Motivet lidhen me njeriun apo me natyrën. Tablotë kanë përmasa të mëdha apo të vogla. Vizatimi realizohet me vija të prera apo linja të buta. Ngjyrat janë të gjithëfarëllojshme. Të gjitha këto ndikojnë për të vlerësuar një punë, në të dyja kahet, për ta bërë më të bukur ose thjesht të rëndomtë. Duke gjetur “prerjen e artë” të raporteve të mësipërme artisti arrin të nxjerrë nga duart diçka të bukur, të cilën e pëlqen shumica. Vetëm disa pak prej këtyre “bukurive” kthehen në vepra arti.

Ekspozita e çelur nga Edi Kojani pati punë të bukura që do të zbukurojnë mjediset e do të gëzojnë të zotët e tyre. Aty pamë edhe vepra arti të denja për të rritur vlerat e galerive e të muzeve.

Në punën e tij, Edi interesohet për gjithçka që sheh, përjeton e mediton. Sheh njeriun dhe botën shpirtërore të tij, me ndjenjat e emocionet por dhe shqetësimet e ndërlikimet e jetës, sheh natyrën në të gjitha shfaqjet e në të gjithë përbërësit e saj. Sheh pyllin, pemët e pyllit, degët dhe gjethet e pemëve por gjithnjë pa humbur nga sytë pyllin. Ka mjaft ide për të arritur aty ku kërkon, motivet nuk mungojnë, teknikat e punës i njeh mirë, vizatimi nuk përbën problem për të, ngjyrat janë aty dhe ai di t’i përzgjedhë sipas qëllimit e t’i kombinojë ato për të arritur efektin maksimal. E njeh mirë thelbin e punës së vet dhe ka njohuri të gjera nga fushat e tjera të artit, nga letërsia e më gjerë.

Nuk është aspak e thjeshtë të analizosh gjithë “këtë pyll”. Madje, edhe të japësh mendime për “pemët” është ndërmarrje e vështirë. Gjithësesi do të përpiqemi të vlerësojmë disa prej “pemëve të pyllit”

Një motiv, që e ngacmon artistin, lidhet me “Qytetin e Jugut” tepër i dashur për të.

“Ky ishte një qytet i çuditshëm, që dukej sikur kishte dalë në luginë papritur një natë dimri si një qënie prehistorike dhe duke u kacavjerrur me mundime të mëdha, i ishte qepur faqes së malit. Gjithçka në këtë qytet ishte e vjetër dhe e gurtë, duke filluar nga rrugët dhe çesmat e gjer te çatitë e shtëpive të tij të mëdha, shekullore, që ishin të mbuluara me pllaka guri ngjyrë gri të cilat u ngjanin luspave gjigante. Ishte e vështirë të besoje se nën ato korraca të forta gjëllonte dhe përtërihej mishi i butë i jetës.”

Tabloja tregon se Kojani piktor e sheh Gjirokastrën si Kadareja ynë i madh. Megjithatë, pamjen e gurtë të qytetit dhe ashpërsinë e maleve përballë, artisti e zbut me një tis të hollë e magjik mjegulle.

Deti nuk mund të mungonte në ekspozitën e një piktori vlonjat. Ai paraqitet i egërsuar dhe mësyn shkëmbin, ashtu siç ka bërë gjatë gjithë historisë së tij. I kreshpëruar e shikon shkëmbin nga lart si për t’i treguar se është mbi të gjithë. Po ai det, në një tablo tjetër, di të tërhiqet me dinjtet e butësi, duke ftuar pulëbardhat të marrin ushqimin e tyre të përditshëm, vogëlushët të mbledhin guacka dhe peshkatarët të kërkojnë krimba për grepat e tyre. Artisti luan me kontrastin e ideve, ndjenjave, emocioneve, linjave, ngjyrave, dhe e shfrytëzon atë, shpesh, si mjet artistik.

Tabloja “Perëndim” që fare mirë mund të titullohet “Dashuria që lind dhe dielli që perëndon” të kujton që je njeri dhe duhet të dashurosh (gjithçka të bukur e të mirë) por edhe të meditosh. Dielli ka perënduar por do të lindë përsëri, ashtu siç ka bërë mijëra e mijëra vjet dhe do të vazhdojë të bëjë mijëra e mijëra vjet më pas. Po ashtu njerëzit janë dashuruar për mijëra e mijëra vjet e do të vazhdojnë të dashurohen deri në pafundësi.

Ky punim ku ndihet një frymë romantike përçon ndjenja të holla lirike. Ngjyrat e përdorura, jo të kursyera por, të përzgjedhura me kujdes, i theksojnë edhe më shumë ndjenjat aq të pastra dhe emocionet aq të thella.

Kalimthi vërejmë se artisti parapëlqen arin, ngrohtësinë, afërsinë, ndriçimin e fortë e plot ngjyra të diellit më shumë se argjendin, ftohtësinë, largësinë, ndriçimin e zbehtë e monoton të yjeve.

Tablotë e Kojanit janë piktura që flasin. Shikuesit nuk e kanë të vështirë të dëgjojnë personazhet, të përjetojnë botën e tyre shpirtërore.

Ja një tablo ku personazhet plotësojnë njëri-tjetrin. Shohim dy mullarë, nuhasim aromën e kashtës së thatë dhe ndiejmë ngrohtësinë që lëshojnë në atë vjeshtë të vonë. Një peizazh pastoral e idilik që flet për paqë e fton për prehje. Ngjyrat e buta, të ëmbla e të ngrohta i janë përshtatur më së miri subjektit duke plotësuar vizatimin tepër shprehës.

Në një tablo tjetër shohim një rrugicë fshati dhe dy plaka që po bisedojnë. Aty në kënd duken disa rrënoja. Duke admiruar tablonë “dëgjojmë” bisedën e tyre. Ato qajnë hallet për shëndetin në muzgun e jetës por më shumë për mungesën e djemve të tyre që janë larg. Njëra nga plakat është me fytyrë nga shikuesi, tjetra me shpinë. Eshtë pikërisht kjo e fundit që “flet” më shumë. Një gjetje shumë e goditur. Ngjyrat e kursyera janë përshtatur më së miri për personazhet dhe mjedisin që i rrethon ato.

Portreti i djaloshit me ngjyrë është punuar me ndjeshmëri të hollë. Qëndrimi i djaloshit, fytyra e, sidomos sytë shprehës, pasqyrojnë botën e tij shpirtërore. Ai nuk shikon vrëngër por i shqetësuar dhe paksa i brengosur. Gjithë pamja e tij pyet: Pse më shikoni shtrëmbër?

“Personazhet” (në thonjëza ose jo), në punët e Edit, ndërveprojnë, kundërshtojnë ose plotësojnë njëri-tjetrin. Kompozimi “No coment” paraqet trotuarin e një rruge pak të ndriçuar. Lart, në mur, duken tre foto të mëdha të “Statujës së Lirisë”. Poshtë, në trotuar një vajzë me kokën ulur mbështetur në gjunjë. Megjithëse titulli nuk e kërkon, ose pikërisht për këtë arsye, tundohemi të bëjmë ndonjë koment. Janë vendosur përballë, simboli dhe njeriu. që e ka krijuar atë simbol. Tek vajza me pamje të përhumbur mungojnë liria, dinjiteti, krenaria që aq shumë i rrezaton simboli. Njeriu është i ndërgjegjshëm për forcën por dhe dobësitë e tij, për përsosmërinë e botës por dhe pamundësinë për ta shijuar plotësisht atë. Jeta e tij është e kufizuar nga ligjet e natyrës por dhe nga veprimet, nganjëherë kundër arsyes, të shoqërisë. Për të kapërcyer dobësitë, pamundësitë, kufizimet etj. njeriu krijon simbolin. Njeriu jeton të sotmen ndërsa njerëzimi mbijeton me të ardhmen (simbolin).

Kompozimet “Ardhja e çamëve”, “Komisioni i festës” “Oborri i Ali Pashës” etj., me tema kryesisht historike, do të kërkonin një analizë më të thelluar.

Diskutimi mbi punët e ekspozuara nuk mund të quhet aspak i shterrur. Dashamirës të tjerë të artit mund të thonë më shumë, për më tepër, të kenë këndvështrime të tjera, të parashtrojnë interpretime të ndryshme nga ato që u shjelluan në këtë shkrim, madje edhe të kundërta.

Artdashësit kanë parapëlqime të ndryshme për gjinitë, teknikat, motivet, për realizimin e tyre, për vizatimin dhe ngjyrat. Është mëse e natyrshme. Kojani ka edhe ai qëndrimin e këndvështrimin e vet, por vetëm buzëqesh, duke shpjeguar e interpretuar kur ja kërkojnë, duke mos mbajtur anë. E ka vënë re tashmë se të gjithë bashkohen në një pikë. Eshtë kënaqësia që ndien e përjeton secili duke shijuar artin e tij. Artisti ofron dhe shpërndan bujarisht kënaqësi të tilla dhe Edi di ta bëjë mirë këtë.