Nga Blerta Haxhiaj/

Michel Foucault ka hulumtuar diskursin në nivelin e rregullave të formacionit të saj, kjo do-me-thënie kërkon se sipas rregullave që here pas here me konstituimin e rrafshit të përbërë nga kuptimi si element kanë njësinë bazë shenjat. Termi ‘diskurs’ është përdorur në shumë mënyra, në referencat e çdo formacioni apo në praktika që individualizojnë formacione të përkufizuara, është e nevojshme ta definojmë sëpari se çfarë kuptohet saktësisht kur flitet për “formulues”. Formacioni është i njëjtë me atë njësi elementare të diskursit që mundet të konçidonte me propozicionin? Sipas Foucault JO, sepse, ndërkohë që prepozicionet mund të jenë mes ekuivalenteve në lidhje me domethënien dhe të disa elementeve që e përbëjnë, nuk mund të thuhet e njëjta për sa i përket formacionit të tyre. Propozicionet ”askush ka dëgjuar” dhe “ është e vërtetë që askush ka dëgjuar” nuk diferencojnë domethenien e tyre, por  formulimi nuk zhvillon të njëjtin funksion, nuk zënë të njëjtin vend në diskurs. Nëse gjendet formula  “askush dëgjoi” në rreshtat e parë të një romani, dihet që deri në një urdhër të ri, është i trajtuar një konstatim i bërë nga autori ose nga ndonjë personazh (me zë apo nën formën e monologut të mbrendshëm); nëse gjëndet formula “është e vërtetë që askush ka dëgjuar”, mund të gjendet vetëm një diskutim të gjymtuar por të evoluar në kompleksin e një parashtrese me brendësi të monologut të brendshëm, një konstatim me vetëveten, ose një pjese e vënë bashkë pyetje-pergjigje. Ndoshta parashtresat formuluese janë të identifikuara me frazat ? As kjo nuk është e vërtetë sepse mund të jetë një i tillë nën formën e frazës, por nuk vlen në të kundërt, aq sa është e mundur të formulosh diçka pa u rrekur në nevojën e një strukture frazeologjike. “Një pemë gjeanologjike, llogaria e një tregëtie, janë formulime, parashtresa, ku janë frazat ?!” Formulimi nuk është (speech akt – nga analistët angleze, ose akti i formulimit, që referohet shprehjeve si lutja, betimi, urdhri, premtimi, kontrakta etj, nuk është në pyetje qëllimi i të folurit, as efekti i prodhuar nga shprehja, por vetë fakti i formulimit a është e prodhuar dhe mënyrën se si është prodhuar). Nese kjo zgjidhet në formulim, nuk mund të themi të njëjtën për kuptimin që ka nevojë, për t’u shfaqur, Foucault referon: “Betimi, lutja, kontrata, premtimi, demonstrimi kërkojnë më shumë së një herë një numër të formulave të dallueshme ose fraza të ndara. Duhet të jetë i vështirë refuzimi i çdo njërës nga këto formulimeve me pretekstin që të gjitha janë të kapercyera nga një akt i vetëm në atë pike.”  Por në të vërtetë çfarë është formulimi ? Duhet të mendojmë se ndoshta disa seri të shenjave japin vend një formulimi ? Tastiera e kompjuterit nuk është një formulim, por një seri e shkronjave Q, A, Z, E , S,X të vëna në një manual që përfaqëson një formulim në rend alfabetik të adaptuar në stilin e tastierës se kompjuterit. Formulimi nuk kërkon një konstruksion linguistik të rregullt, por as nuk është e mjaftueshme për disa elemente linguistike, formulimi pra nuk është një strukturë që vë në relacion elemente të ndryshueshem (variabel), por siç tregon Foucault-ja “Një funksion i ekzistences që i përket vetë shenjave dhe duke u nisur se në të cilën mund të vendosim për mëtutje sepse ato kanë kuptim ose jo, në çfarë baze rregullat pasohen ose mbivendosen nga se përbëhen shenjat, cilat janë tipet e aktit që gjenden brenda saj duke falenderuar formulimet e saj. Ky ‘funksion i ekzistencës’ që Foucault propozon për ta përshkruar është në rregullat e tij, në fushën që operohet.” Ndërhyrja në tasterien e kompjuterit kërkon inkuadrimin e subjektit, raporti mes shenjës dhe shënjuesit, shenja shënjohet nga shënjuesi, emrit dhe referencës, mes frazës dhe kuptimit sipas Foucault raporti mes formulimit dhe asaj që formulon është diçka e ndryshme, nëse një emër mund të zërë pozita të ndryshme në brendësi të konstruksioneve gramatikore të ndryshme, një formulim fjalët, frazat nga të cilat është e përbërë nuk është i domosdoshëm i njëjti formacion. Formulimi duket se është paraardhes i propozicionit, në kuptimin që vetë ai ka fiksuar hapësiren dhe tipin e relacionit mes kësaj dhe references, raporti mes formulimit është ajo që formulon dhe më tutje nuk është i identifikueshem në raport me frazën dhe kuptimin, nese konsiderojmë një frazë pa kuptim, jemi duke menduar për një mundësi për të ekzistuar, si p.sh në një realitet të dukshëm, ku fraza është e privuar nga kuptimi. Domethënë se kemi vendosur një plan të formulimit të saj, nëse jemi në brendësinë e një ëndrre apo të një teksti poetik, ajo frazë do të kishte një relacion të ndryshëm me kuptimin e saj, do të kishte një kuptim që i përket formulimit të ëndrrës, Foucault-ja le të kuptoj se me këtë formacioni nuk ka përballë vetem një korrelacion si diçka të palëvizshme dhe të dhënë, formacioni pra nuk i referohet gjërave, objekteve, por hap vetë ai një horizont të mundësive të ekzistences së objekteve. Këtu autori konsiston në nivelin formulues të formulimit që dallon nga niveli gramatikor në atë logjik. Subjekti i formulimit përputhet me individin real që shkruan, shqipton një frazë, i cili  dallon nga autori i një formulacioni, marrim p.sh një formulë matematikore; sigurisht në shpjegimin e përse-së formula është shkruar, në cilat rrethana, më të cilat metoda, subjekti përputhet me autorin në formulime të tilla, por konsiderohet propozicioni “dy sasi të barabarta dhe një e tretë janë të barabarte” – (2 + 2 = 4), subjekti i formulimit është pozicioni neutral. Indiferent ndaj hapësirës dhe kohës, identike në çfarëdo sistemi linguistike dhe çdo individ kap kur shqipton një propozicion te ngjajshëm. Ajo që Foucault do të thotë është se subjekti i një formuluesi nuk është identik me autorin e një formulimi, nuk është as shkaku as instance e qëllimshme që artikullon formulimet që shfaqen në sipërfaqen e diskursit, përshkrimi i një formulacioni është të determinosh se cili është pozicioni që çdo individ mund të ulet për të qënë subjekt. (vazhdon …)