Nga Aurenc Bebja*, Francë – 18 Dhjetor 2022

“La Revue Diplomatique” ka botuar, të shtunën e 1 janarit 1927, në faqen n°7, intervistën me Iliaz bej Vrionin në Paris mbi interpretimet asokohe në qarkullim të traktatit italo-shqiptar, të cilën Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Traktati i Tiranës

Deklarata të z. Ministër të Shqipërisë në Paris

Firmosja e Konventës së Tiranës mes Shqipërisë dhe qeverisë italiane ka ngjallur kudo njëfarë emocioni. Disa shohin vënien nën kthetra të Republikës së vogël Ballkanike nga Italia. Disa njerëz që pretendojnë se janë të informuar mirë kanë arritur deri aty sa kanë folur për një protektorat italian mbi Shqipërinë.

Një gazetë amerikane i ka përmbledhur këto thashetheme në një seri artikujsh, të cilët “Le Matin” i ka përmbledhur për t’i përdorur për lexuesit francezë. Sipas autorit, marrëveshjet më të errëta i paraprinë nënshkrimit të konventës; presidenti i Republikës së Shqipërisë, vetë Shkëlqesia e Tij Ahmet Bej Zogu, nuk kursehet nga mendjemprehtësia e tij, më i etur për informacione të bujshme sesa për dokumente autentike.

Edhe pse të gjithë e kuptuan menjëherë pabesueshmërinë e këtyre historive, njëfarë shqetësimi megjithatë vazhdon në mendje të ndryshme. Dorëheqja e ministrit serb të Punëve të Jashtme, megjithatë, sugjeron se fqinji jugosllav, së paku, do të ishte mjaft i gatshëm të dyshonte për pafajësinë e qëllimeve të zotit Musolini. Në këto kushte, çfarë mund të konkludojmë ?

Për të informuar lexuesit tanë, menduam se do të ishte mirë të pyesnim përfaqësuesin e Republikës Shqiptare në Paris për mendimin e tij të zyrtar mbi interpretimet që qarkullojnë mbi Traktatin e Tiranës. Shkëlqesia e tij, Iliaz Vrioni na priti menjëherë në legatë në rrugën de la Pompe me mirësjelljen e zakonshme dhe atë humor lozonjar që josh menjëherë bashkëbiseduesin. Dhe këtu është pothuajse saktësisht përshkrimi i dialogut që u zhvillua :

— Shkëlqesi, është folur shumë për Traktatin e Tiranës. Supozimet më të jashtëzakonshme, siç e dini, kanë gjetur veshë të gatshëm. Çfarë nuk tha Le Matin? Lexuesit tanë do të ishin të lumtur të mësonin nga goja juaj zyrtare se çfarë përfundimi mund të nxirret nga gjithë kjo zhurmë.

— Epo, asnjë. Dhe, me një buzëqeshje të vetëdijshme, Shkëlqesia e Tij Vrioni shton : Ju kujtohet ky film që disa vite më parë bëri bujë në të gjithë Nju Jorkun dhe në të gjithë Parisin. Quhej, nëse më kujtohet mirë, Misteret e Nju Jorkut. Në të vërtetë, besoj se është një vazhdim i paprecedentë i këtij filmi që gazeta amerikane dhe Le Matin donin të na jepnin. Nuk ka asnjë fjalë, as hijen e një fjale, të vërtetë në gjithë këto thashetheme. Traktati i Tiranës nuk është gjë tjetër veçse një konventë e thjeshtë miqësie, ashtu si shumë prej tyre janë nënshkruar prej disa kohësh. Ajo vjen nga fryma e Lokarnos. Ne jemi një popull i vogël paqësor, por xhelozë për pavarësinë tonë. Nuk do të pranojmë kurrë të tjetërsojmë pjesën më të vogël të saj. Për më tepër, Traktati i Tiranës është i pari i një serie. Jemi shumë pranë nënshkrimit të konventave të ngjashme me të gjithë ata fqinjë tanë që janë të gatshëm ta bëjnë këtë.

— A është e vërtetë që Anglia fillimisht kishte një pikëpamje shumë të zbehtë për negociatat në zhvillim dhe se vetëm pas intervistës në Livorno ajo dha pëlqimin e saj për bisedimet ?

— Prapë imagjinatë. Në kohën e nënshkrimit të traktatit kam qenë pikërisht në atdheun tim. Ju siguroj se as pas dhe as para Livornos Anglia nuk shfaqi ankthin më të vogël për negociatat tona me Italinë. Me siguri do ta kisha ditur pasi jam akredituar në Londër në të njëjtën kohë si në Paris.

Përveç kësaj, vërtet nuk e kuptoj pse Anglia do të fyhej nga qëllimet tona. A nuk është Traktati i Tiranës një vazhdim logjik i politikës së Lokarnos dhe Thoiry-t? Si mund të fyhen z. Chamberlain dhe z. Briand kur na shohin ne praktikojmë këtë politikë të gjerë paqeje, interpretuesit e shquar të së cilës ata janë ?

— Megjithatë, fqinjët tuaj jugosllavë duket se janë shumë të shqetësuar për marrëveshjen tuaj me Italinë. Ata shohin ndikimin e Italisë mbi Shqipërinë. A nuk kanë druajtjet e tyre njëfarë pamjeje të besueshme, të paktën nga pikëpamja ekonomike ?

— Ju siguroj se asgjë, absolutisht asgjë nuk i justifikon këto druajtje, ne jemi të gatshëm të lidhim me fqinjët tanë jugosllavë një marrëveshje të ngjashme me atë të Tiranës. Vendi ynë ka shumë pasuri të pashfrytëzuara. Për t’i zhvilluar ato duhet t’i drejtohemi mbështetjes dhe mbi të gjitha kapitalit të huaj. Nuk është faji ynë që Italia na ofron kushtet më të mira. Ne gjithmonë shkojmë drejt interesit tonë. Kush mund të na fajësojë, me të drejtë? Nuk përjashtojmë askënd. Jugosllavia gjithashtu ka marrë koncesione, miniera bakri.

— A nuk u keni bërë apel eskpertëve të huaj ?

— Në një mënyrë metodike, jo. Por ne kemi disa oficerë të xhandarmërisë angleze dhe veçanërisht mësues francezë që kanë organizuar dy shkolla të mesme, njëra në Korçë dhe tjetra në Gjirokastër. Këto institucione funksionojnë shumë mirë dhe ju tregojnë se sa rëndësi i kushtojmë përhapjes së ndikimit intelektual të Francës mes nesh.

— Një pyetje të fundit, zoti ministër. Janë përhapur edhe thashethemet për një rikthim monarkik të afërt në Shqipëri. Presidentit të Republikës, Shkëlqesisë së Tij Ahmed Bej Zogu, i është besuar synimi për ta shpallur veten Mbret të Shqipërisë. Çfarë mendoni për këtë zhurmë ?

— Është një zhurmë krejtësisht absurde. Mund t’i jepni asaj mohimin më formal dhe të plotë.

— Dhe e njëjta gjë, pa dyshim, me projektin e martesës italiane ?

— Pa asnjë dyshim. Ka njerëz, mes atyre që janë të interesuar për ne, që kanë vërtet shumë imagjinatë.

Dhe intervista përfundon me këto fjalë të fundit, të thëna nga Shkëlqesia e Tij Iliaz Vrioni me një buzëqeshje të imët ironike.

L. S.

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 25 Nëntor 2022

“Istanbul” ka botuar, të hënën e 2 dhjetorit 1934, në ballinë, telegramin e falenderimit të mbretit Zog drejtuar askohe Mustafa Kemal Ataturkut me rastin e ndarjes nga jeta të nënës së tij Sadije (25 nëntor 1934), të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Shkëmbim telegramesh

Në përgjigje të telegramit që Presidenti i Republikës i kishte dërguar me rastin e vdekjes së nënës së tij, Mbreti Zogu i Shqipërisë sapo i ka dërguar Gazit këtë shkresë :

Shkëlqesia e Tij Kemal Ataturku

President i Republikës turke

Ankara

“Shumë i prekur nga ana e Shkëlqesisë suaj në marrjen pjesë në zinë time të madhe, ju kërkoj të pranoni falënderimet e mia më të sinqerta.”

Zogu

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 19 Nëntor 2022

“Le Figaro” ka botuar, të hënën e 2 tetorit 1911, në faqen n°6, letrën e Edith Durham drejtuar asokohe gazetarit francez André Duboscq në lidhje me gjendjen e refugjatëve shqiptarë në Mal të Zi, të cilën Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Letër nga Shqipëria 

Shkodër, 25 shtator.

Muajin e kaluar u kujtova lexuesve të “Le Figaro” këtë angleze, e cila prej njëmbëdhjetë vitesh po shëron plagët fizike dhe morale që turqit po hapin mes popullsive të Ballkanit. Thashë se e kisha gjetur zonjushën Edith Durham në Podgoricë – këtë qytet të vogël në kufirin malazez, i cili është bërë një qytet historik që kur u bë marrëveshja midis Turqisë dhe shqiptarëve – në mes të mjerimeve më të rënda, duke paguar bujarisht me personin e saj (duke kontribuar vetë), e informuar për detajet më të vogla të situatës së vajtueshme të refugjatëve dhe gjithmonë në lëvizje, gjithmonë mes dy vizitave bamirëse tek këta njerëz fatkeq.

Një ditë, pa dyshim, do të lexohet historia e kësaj fushate gjashtëmujore në Shqipëri; se ajo do të shkruajë në stilin aq magjepsës, aq prekës sa ne e njohim; por ndërkohë e kam për detyrë të botoj një letër që ajo më shkroi nga Podgorica, dy ditë pas largimit tim nga ai qytet. I detyrohem vetes që të mos mbaj për vete informacione me një vlerë të tillë për atë që ndodhi atje në 1911. Do të ishte e padrejtë nëse, për shkak se udhëtimi pesë-gjashtë ditor e ndan vendin tonë nga skena e ngjarjeve, opinioni publik francez të mos vihej në pozitë për t’i gjykuar ato.

Në vijm, lexuesit e “Le Figaro” do të gjejnë aty konfirmimin elokuent të përshkrimit të shkurtër që i bëra vetë dhe që shkurtësia e nevojshme e një artikulli më ndaloi ta zgjasja. Kështu që, si të thuash, kam vërtetuar paraprakisht se asgjë që do të lexojmë nuk është e ekzagjeruar.

Më 8 gusht, në Cetinje, mora letrën e mëposhtme :

Podgoricë, 7 gusht 1911.

Zotëri,

Je më kërkuat t’ju jap me shkrim disa detaje mbi gjendjen e refugjatëve shqiptarë në Mal të Zi. E vetmja vështirësi është të dish se ku të fillosh. Un kam vizituar deri në pesëdhjetë familje në ditë dhe secila dukej se ishte në një gjendje më të keqe se tjetra. Është e vërtetë që familjet e para që kishin emigruar para kryengritjes dhe kishin marrë me vete bagëtinë dhe orenditë e tyre nuk e pësuan aq shumë, por fatkeqit e mjerë që ikën në momentin e fundit nga shtëpitë e tyre të djegura, e gjejnë veten në një mjerim thuajse të pabesueshëm.

Në një stallë të vogël e të pistë gjeta, për shembull, tre plaka me pesë jetimë të vegjël, një të ve me shtatë fëmijë, një tjetër me katër fëmijë dhe dy të gra reja. Gjithsej, njëzet e tre njerëz që kishin mbi supe vetëm leckat e grisura dhe me erë të rëndë.

Një malazez bamirës u kishte huazuar disa lëkura delesh për shtrat dhe dy enë për të gatuar. Dhe kjo nuk është e jashtëzakonshme. Shumë refugjatë u detyruan të shisnin misrin që merrnin nga bamirësia e Malit të Zi për të blerë një copë bukë, pasi nuk kishin mjete për ta pjekur. Në çdo anë të lumit, shpellat ishin të mbushura me gra e fëmijë në varfërinë më të plotë, siç e patë vetë. Njëra nga këto gra më tregoi për shkatërrimin e shtëpisë së saj: “Erdhën ushtarët turq. Ne qëndruam në shtëpi, duke menduar se nuk do të na dëmtonin, por ata thanë : ikni, do të djegim shtëpinë. Ne ishim të tmerruar. Ushtarët më lejuan të merrja një trastë të madhe me misër dhe ta nxirrja jashtë. Kështu ata grumbulluan kashtë (barin) dhe dogjën shtëpinë tonë të varfër. Nëna e burrit tim, fëmijët e mi dhe unë u larguam sa më shpejt drejt kufirit. Por dy të vegjlit nuk mundën të shkonin aq larg, m’u desh t’i mbaja në krahë dhe të braktisja trastën.”

Me shumë vështirësi kisha filluar t’i veshja këta të varfër duke u shpërndarë tesha, gjilpëra dhe fije peri, por tani ata duhet të kthehen në shtëpitë e tyre të djegura, në pronat e tyre të shkatërruara. A mund ta imagjinoni një situatë më të dhimbshme se ajo e njërës prej atyre të vejave të gjora që vjen, pas një ecjeje ndoshta dy ditore, me pesë a gjashtë fëmijët e saj, para rrënojave të shtëpisë së saj, katër mure të nxira, pa çati, të pastrehë për të kaluar natën. Çfarë do të bëhet me të? S’ka dyshim se Turqia do t’i shpërndajë çdo familjeje paratë që i konsideron të nevojshme për rindërtimin e shtëpisë së saj; por një grua e tillë, dhe ka qindra të tilla, si do ta rindërtojë strehën e saj? Dhe vetë burrat, ku do të gjejnë drutë e nevojshëm! Shumica e shtëpive të djegura ndodhen në territore absolutisht pa pyje. E megjithatë, stina e shirave të dendur, që zakonisht fillon në tetor dhe pak para dimrit, po vjen dhe kujtoni se me gjithë përpjekjet e mia një pjesë e madhe e refugjatëve nuk kanë ende ndërresa dhe mbeten pa këpucë.

Qeveria turke u ka premtuar se do t’i furnizojë me misër gjithë dimrin, por pa rroba, batanije (mbulesa), vegla nuk mund të mbijetojnë; në qoftë se ata nuk marrin ndihma bujare. Një depozitë e gjërave më të nevojshme do të krijohej lehtësisht në Shkodër apo Tuz…

Zotëri, ju falenderoj për interesimin që keni treguar për njerëzit fatkeqë të cilët i ndihmoj me aq sa kam mundësi dhe ju lutem të pranoni etj.

Nënshkruar : E. Durham.

Me siguri që dikush do të pyesë veten, pasi të lexojë këtë letër, se si mund të ekzistojnë gjëra të tilla në kohën tonë. Megjithatë, ato ekzistojnë për shkak të pretendimeve fëminore dhe të pamëshirshme të xhonturqve, dhe pothuajse të gjithë njerëzit kompetentë që kam intervistuar, si malazezë ashtu edhe shqiptarë, besojnë se ato do të përsëriten vitin e ardhshëm. Ky është edhe mendimi im, sepse nuk ka gjasa që protokolli i Podgoricës të rregullojë marrëdhëniet mes turqve dhe shqiptarëve për një kohë të gjatë. Duhet marrë parasysh shpirti i zhurmshëm dhe dredharak i disave, temperamenti dhe zakonet e pavarësisë së të tjerëve.

Zonjusha Durham më tha se të nesërmen e shpalljes së Kushtetutës i tha një xhonturku të entuziazmuar : “Zotëri, që sot e tutje e keni tjetërsuar Shqipërinë përgjithmonë.” Në pranverë, kur shirat do të pushojnë, shtigjet do të thahen në male, kur do të mund të kalojnë natën në pritë në një zgavër në shkëmb, kur do të ngjiten pa frikë se mos rrëshkasin në një shkëmb vertikal, atëherë të shtënat e pushkës do të shpërthejnë vetë… Së fundi, më pyesin, si mendoni se do të përfundojë e gjithë kjo? Unë shoh shumë mënyra, njëra më duket veçanërisht e mundshme, por jam dakord me mendimin e diplomatit që e kishte për zakon të përsëriste : “Në politikë duhet të parashikosh vetëm ngjarjet e kaluara.” – André Duboscq.