BEsim Muhadri – Page 3 – Dielli

LIBRAT E DR. BESIM MUHADRI NË BIBLIOTEKËN E VATRËS

June 17, 2020 by dgreca

Sot, e Mërkurë 17 Qershor, Dr. Besim Muhadri, profesor në fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Gjakovës”Fehmi Agani”, i dhuroi bibliotekës së Vatrës librat e tij:

”Prof. Dr. Rexhep Krasniqi-Një jetë në shërbim të Shqipërisë Etnike”, 2 kopje, botim në Gjakovë, viti 2019.
Esencat e Mendimit Letrar, botim në New York ”Adriatic Press”(dy kopje)
Riza Daci-Pesëdhjetë Vjet me Sharki në Dorë, botim në New -2020

Librat u pranuan me falenderime nga Kryeredaktori i gazetës”Dielli”, Dalip Greca. Të interesuarit mund të vijnë t’i marrin për t’i lexuar me detyrim kthimi.

“Esencat e mendimit letrar” i Dr. Besim Muhadri botohet në Nju Jork

June 7, 2020 by dgreca

Shkruan: Adnan Mehmeti, Nju Jork/

Këto ditë në Nju Jork, shtëpia botuese “Adriatic Press” ka botuar librin me kumtesa dhe studime letrare “Esencat e mendimit letrar” të anëtarit të Shoqatëse së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe profesorit të Universitetit të Gjakovës “F. Agani”, Prof.asoc.dr. Besim Muhadri. Libri i autorit në fjalë, i cili tash e 13 vjet zhvillon jetën në mes Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Kosovës, është i shtati me radhë në fushën e studimit letrar dhe i 22-ti në tërë opusin e tij krijues.

Siç e tregon edhe vet autori që në titull, libri “Esencat e mendimit letrar” është një libër me kumtesa dhe studime, shumica të lexuara nëpër konferenca dhe seminare ndërkombëtare, në Kosovë, Shqipëri, Maqedoninë e Veriut, Mal të Zi, Belgjikë, dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por disa të botuara edhe nëpër revista shkencore ndërkombëtare.

Librit i paraprin studimi “Pal Hasi dhe Andrea Bogdani autorë të cituar të një letërsie dhe trashëgimie të tretur”, për të vazhduar me studimet “Komisia Letrare e Shkodrës, reflektimi dhe vlerësimi i saj në Kosovë”, “Proza e Ernest Koliqit në kontekstin e letërsisë shqipe të shekullit XX”, “Rexhep Qosja dhe rikthimi i Gjergj Fishtës dhe i Faik Konicës në letërsinë shqipe”, “Kosova në veprën letrare dhe publicistike të Ismail Kadaresë’, ”Tipologjia e veprës “Njerëzit” i Hivzi Sulejmanit dhe rëndësia historike – letrare e saj”, “Aspekte tematike në poezinë dhe prozën e Murat Isakut”, “Anton Pashku dhe simbolika e prozës të tij”, “Poezia e Din Mehmetit dhe kritika letrare”, “Vrasja e poetëve nga regjimi komunist dhe (mos)reagimi i shtresave intelektuale të kohës”, “Pasqyrimi i figurës së Skënderbeut në veprën letrare të Bilal Xhaferit e të Fatos Arapit”, “Kultivimi dhe zhvillimi i letërsisë shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës”, “Gjekë Marinaj – poet i shquar i diasporës shqiptare në Amerikë”, “Ramiz Gjini, tregimtar e romansier”, “Studimi i veprës së Lasgush Poradecit në Kosovë”, “Interneti dhe deformimet gjuhësore dhe konceptuale të artit të mirëfilltë letrar”, “Kontributi i studiuesit japonez Kazuhiko Yamamoto në studimin e strukturës etike të Kanunit shqiptar” dhe përmbyllet me vështrimin “Përmendore letrare për poetin e harruar”.

Te “Pal Hasi dhe Andrea Bogdani autorë të cituar të një letërsie dhe trashëgimie të tretur”, studiuesi merret me fatin e shkrimitarit dhe veprës së humbur, që ne lëtersinë tonë nuk janë raste të rralla. Prandaj, këtë fat kishin edhe Pal Hasi dhe Andrea Bogdani, të dy priftërinjë të spikatur por edhe autorë të rëndësishëm të kulturës sonë. Njëri poet, të cilin e përmend Pjetër Budi, ndërsa tjetri gjuhëtar, të cilin e përmend Pjetër Bogdani për gramatikën e gjuhës shqipe, e cila, siç thotë P. Bogdani, u tret si kripa në ujë, pasiqë ajo i kishte humbur gjatë kohës kur ai po fshihej për t’i shpëtuar ekzekutimit të Perandorisë Otomane. “Megjithatë, veprat e Pal Hasit dhe të Andrea Bogdanit, qoftë edhe në këtë formë, arrijnë të komunikojnë në formën dhe mënyrën e tyre, duke përçuar tërë kompleksitetin e veçantisë dhe të rëndësisë së tyre kulturore letrare, gjuhësore të një kohe të caktuar, gjithsesi të rëndësishme, në shkallë kombëtare. Ata, padyshim, janë dhe do të mbeten emra që nderojnë kulturën tonë të lashtë dhe dëshmojnë për një traditë tonën letrare dhe shkencore shumë më të hershme se sa ajo që na vijnë dëshmitë”, thotë në mes tjerash Muhadri në studimin e tij.

Ndërkaq, në studimin “Komisia Letrare e Shkodrës, reflektimi dhe vlerësimi i saj në Kosovë”, autori merret me trajtimin e rolit të kësaj Komisie, të themeluar nga austro-hungarezët në dhjetëvjetëshin e dytë të shekullit XX, ndërkaq, në këtë studim Muhadri përqëndrohet në rolin e saj në fushën e gjuhës e të lëtërsisë shqipe, por edhe për jehonën e saj edhe në Kosovë. Më konkretisht ai merret me rolin e saj në fushën e arsimit, kurse në fokus të punimit të tij ka vënë veprat e Fadil Rakës dhe të Sheremet Krasniqit në lidhje me Komisinë Letrare të Shkodrës.

Në studimin “Proza e Ernest Koliqit në kontekstin e letërsisë shqipe të shekullit XX”, Muhadri flet për zhvillimin e prozës shqipe në vitet tridhjetë të shekullit të kaluar, duke vënë në fokus të saj prozën e Koliqit, përkatësisht shqyrtimin e disa aspekteve të tregimit të shkurtër në letërsinë tonë në përgjithësi, dhe të atij të Koliqit si themelues i kësaj lloj proze, në veçanti. Ai ka marrë në shqyrtim librin “Hija e maleve”, por edhe në libra të tjerë të këtij shkrimtari të rëndësishëm të letësrisë sonë.“Proza tregimtare e Koliqit mban vulën e një kohe që paralajmëronte se në prozën dhe në letërsinë tonë, në tërësi, po shfaqej një brez, i cili, për shumëçka, do të ishte i rëndësishëm dhe do të tejkalonte brezat e tjerë. Ajo paraqet një aspekt të veçantë, jo vetëm për stadin e zhvillimit të letërsisë sonë në një kohë dhe periudhë të caktuar të historisë së letërsisë sonë”, thotë studiuesi Muhadri.

Te studimi “Rexhep Qosja dhe rikthimi i Gjergj Fishtës dhe i Faik Konicës në letërsinë shqipe”, Muhadri ka vënë në spikamë pikëpamjet e akademik Qosjes në lidhje me dy kolosët e letërsisë sonë, Gjergj Fishta e Faik Konica, me rastin e rikthimit të tyre në letërsinë shqipe, pas një ekzili të padrejtë gjysmëshekullor, të dhënë nga regjimi komunist, që rezultoi me një ekskomunikim të veprës së tyre me lexuesit në atdhe. Sipas Muhadrit “Shkaqet e qëndrimeve të politikës zyrtare të kohës që çoi në eleminimin apo përjashtimin e shkrimtarëve të mëdhenj, Qosja i klasifikon jo vetëm politike dhe jo vetëm ideologjike, por edhe kundërkulturore, të rrezikshme për artin, shkencën, kulturën dhe për lirinë e njeriut dhe të popullit, ndërkaq, rikthimin e tyre, përkatësisht të veprës së tyre pas 45 vitesh të përjashtimit, e cilëson si një rikthim të një thesari tejet të rëndësishëm artistik, shpirtëror dhe moral”.

Në “Kosova në veprën letrare dhe publicistike të Ismail Kadaresë”, autori spikat kontributin e Ismail Kadaresë në trajtimin e temës së Kosovës, si në poezi, ashtu edhe në roman dhe publicistië. Muhadri thotë se “te Kadareja, trajtimi i temës së Kosovës kap një periudhë të gjatë kohore të shtrirjes si problem”, ndërsa kontributin e Kadaresë në trajtimin e temës së Kosovës e cilëson si të patjetërsueshëm që, “jo rrallëherë atij i ka shkaktuar telashe të llojit të vet”. Megjithatë, siç thotë Muhadri “karshi kësaj çështje, Kadare e ka kryer dhe vazhdon ta kryejë detyrën e vet si intelektual dhe shkrimtar i shquar i letërsisë së kombit të tij”.

Te “Tipologjia e veprës “Njerëzit” të Hivzi Sulejmanit dhe rëndësia historike – letrare e saj”, ka trajtuar aspektin tipologjik të veprës “Njerëzit” të Hivzi Sulejmanit, një vepër e cila qëndron në mes romanit dhe të prozës dokumentare. Autori veprën në fjalë e cilëson edhe si një kronikë e një revolucioni dhe një dëshmi relevante e një jete dhe e një shoqërie, e cila trajton dramën e njeriut tonë në përpjekje të vazhdueshme për t’i ruajtur e mbrojtur virtytet, qenien e botës së vet, përpjekjen e njeriut për të mbetur njeri, për ta ndryshuar vetveten dhe realitetin e kohës”.

Në “Aspekte tematike në poezinë dhe prozën e Murat Isakut”, Muhadri në laboratorin e analizës së tij ka vënë veprën letrare të Murat Isakut, duke e cilësuar Isakun si një shkrimtar erudit dhe kreativ, por edhë një zë tepër origjinal dhe interesant, duke kërkuar që veprës së tij t’i kushtohet vëmendje e veçantë studimi dhe vlerësimi, në mënyrë që asaj dhe autorit t’i jepet vendi i merituar në historinë e letërsisë së gjithëmbarshme kombëtare”.

Studime mjaft të rëndësishme në librin “Esencat e mendimit letrar” janë edhe “Anton Pashku dhe simbolika e prozës të tij” dhe “Poezia e Din Mehmetit dhe kritika letrare”, ku studiuesi merret me prozën e Pashkut në përgjithësi dhe me atë të romanit “Oh”, në veçanti si dhe me relevancat e studimit të poezisë së Din Mehmetit dhe të vlerësimeve të kritkës letrare për këtë poet të shquar në letërisë sonë.

“Vrasja e poetëve nga regjimi komunist dhe (mos)reagimi i shtresave intelektuale të kohës”, është një trajtesë interesante, ku Muhadri i bën temës së tragjikës së vrasjes së poetëve gjatë regjimit komunist në Shqipëri, si dhe të reagimit apo të mosreagimit të intelektualëve shqiptarë të kohës në lidhje me këto përmasa tragjike të ekzekutimit të krijuesve letrarë. Ai me këtë rast në shqyrtim të punimit të tij ka poetët e vrarë e të varur në litar, Vilson Blloshmi, Genc Leka dhe Havzi Nela.

“Ajo që është më e dhimbshme dhe më trishtuese në këtë katrahurë vrasjesh poetësh, thotë autori, është skenari i likuidimit të tyre, që sipas studiuesit i ngjan një tragjedie në tri akte, para së cilës nuk vjen në pyetje indeferenca e lexuesit, i cili gjatë zhvillimit të akteve të saj do të ndiejë tërë peshën e bagazhit të një sistemi kriminal dhe tërë peshën e injorancës, fodullëkut dhe serviletit të “njeriut” të shndërruar në hiqnjeri, në sadist, i cili kënaqej me të keqen e tjetrit, të cilën ia përgatiste vetë”.

Te studimi “Pasqyrimi i figurës së Skënderbeut në veprën letrare të Bilal Xhaferrit e të Fatos Arapit”, autori ka marrë në shqyrtim pjesën e veprës së e dy shkrimtarëve tanë që ndërlidhet me trajtimin e figurës dhe epokës së Skendërbeut, ndërkaq, te studimi “Kultivimi dhe zhvillimi i letërsisë shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës”, Muhadri jep kontributin e tij në pasqyrimin e aktivitetit të mërgatës shqiptare në SHBA në fushën e letërsisë, si në gjininë e poezisë, ashtu edhe të prozës dhe të publicistikës, që i bëhen krijimtarisë letrare të mërgatës shqiptare në SHBA.

Te studimet “Gjekë Marinaj – poet i shquar i diasporës shqiptare në Amerikë”, “Ramiz Gini, tregimtar e romansier”, Dr. Besim Muhadri ka analizuar veprat e dy shkrimtarëve shqiptaro-emerikanë, Gjekë Marinaj si poet dhe Ramiz Gjini si prozator, duke vënë në spikamë disa nga vlerat ideo-estetike dhe tematike e zhanrore të këtyre dy shkrimtarëve të diasporës sonë në Amerikë.

Të një rëndësie të veçantë janë dhe kumtesat “Studimi i veprës së Lasgush Poradecit në Kosovë”, “Interneti dhe deformimet gjuhësore dhe konceptuale të artit të mirëfilltë letrar”, “Kontributi i studiuesit japonez Kazuhiko Yamamoto në studimin e strukturës etike të Kanunit shqiptar” dhe përmbyllet me vështrimin “Përmendore letrare për poetin e harruar”.

Te punimi për studimin e veprës së Lasgush Poradacit, është fokosuar te leximi dhe studimi i poezisë së Lasgushit në Kosovë, por edhe te vlerësimet që studiuestë nga Kosova i japin veprës së poetit tonë të shqurar. Në këtë rast ai ka veçuar mendimet e Rexhep Qosjes, Sabri Hamitit, Emin Kabashit, Mensur Raifit, Kujtim Shalës e të ndonjë studiuesi tjetër. Ndërkaq te “Kontributi i studiuesit japonez Kazuhiko Yamamoto në studimin e strukturës etike të Kanunit shqiptar”, shohim kontributin e profesorit Japonez në lidhje me pasqyrimin e vlerave dhe të strukturës etike të Kanunit, në krahasimin me konceptet etike të veprave homerike por edhe me ata të kulturës dhe traditës së japonezëve antikë.

Te “Interneti dhe deformimet gjuhësore dhe konceptuale të artit të mirëfilltë letrar” autori shpërfaq shqetësimet e tij në lidhje pasojat e deformimeve letrare e gjuhësore në kontekstin e zhvillimeve të reja teknologjike. Ndërkaq libri përmbyllet me vështrimin “Përmendore letrare për poetin e harruar”, që është një analizë interesante e librit “Rreshpja që nuk e kuptuam kurrë” të Petrit Palushit. Në këtë analizë të Muhadrit, shohim portretin fizik dhe krijues të një poeti interesant dhe tragjik, siç ishte Frederik Rreshpja. Po aty shohim edhe pikëpamjet e Rreshpjes në lidhje me poezinë, jo vetëm të tij, por edhe atë shqipe dhe botërore në përgjithësi.

Prandaj, duke parë gjithë këtë material studimor të Dr. Besim Muhadrit të ofruar në librin e tij “Esencat e mendimit letrar”, duhet të themi se libri në fjalë është një libër i strukturuar, me një thellësi analitike dhe shkenore, që shoqërohet edhe nga citate dhe referenca të shumta, të cilat librit i japin edhe karakterin e mirëfilltë shkencor. Libri i Dr. Besim Muhadri është rezultat i një pune disavjeçare të tij në fushën e studimit dhe trajtimit te temave të rëndësishme letrare, por edhte të veprave të autorëve të shquar të periudhave të ndryshme të letërsisë sonë. Prandaj, si i tillë, me plot të drejtë thotë edhe autori në parfathënien e tij, se ai mund t’u hyjë në punë jo vetëm lexuesve, por edhe studiuesve dhe studentëve të letërsisë.

Prandaj, më duhet të them për fund se “Esencat e mendimit letrar”, i botuar këtu në Nju Jork, paraqet një ngjarje të rëndësishme për komunitetin letrar, veçanërisht të fushës së studimit, jo vetëm këtu në Nju Jork, pjesë e të cilit tash e sa vite është autori, por edhe në Kosovë, Shqipëri dhe kudo ku janë shqiptarët.

PROF. DR. REXHEP KRASNIQI – NJË JETË NË SHËRBIM TË SHQIPËRISË ETNIKE

February 11, 2019 by dgreca

Me rastin e 20-vjetorit të vdekjes së Prof.Dr. Rexhep Krasniqit, në Kosovë botohet libri “Prof.Dr. Rexhep Krasniqi-Një jetë në shërbim të Shqipërisë Etnike”/

Nga BESIM MUHADRI/

Në vend të parathënies së librit/

Më 12 shkurt bëhen njëzet vjet nga ikja në përjetësi e profesorit, intelektualit, atdhetarit, politikanit dhe luftëtarit të paepur të çështjes kombëtare shqiptare, prof. dr. Rexhep Krasniqit (28 shtator 1906 – 12 shkurt 1999). Njëzet vjet nga ikja në përjetësi e njërit prej figurave më të shquara të mërgatës shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, i cili tërë mundin, dijen dhe gjithçka kishte nga vetja e dha për Shqiptarinë në përgjithësi dhe, për çështjen e Kosovës, në veçanti. Njeriu që tërë jetën punoi dhe luftoi për një Shqipëri natyrale, për një Shqipëri etnike. Njeriu i cili kurrë nuk e ndali luftën kundër së keqes që kishte pllakosur Shqipërinë dhe shqiptarët, si ata që jetonin brenda kufijve të Shqipërisë londineze, ashtu edhe ata që jetonin në trojet e veta etnike e që kishin ngelur padrejtësisht brenda së ashtuquajturës Jugosllavi, të cilët i ishin nënshtruar dhunës, represionit, shtypjes së egër komuniste dhe serbo-sllave, deri në përmasa asimilimi dhe shfarosjeje.

Njëzet vjet nga vdekja e prof. dr. Rexhep Krasniqit, i cili këtu e pothuajse një shekull më parë kishte filluar veprimtarinë e tij intelektuale e atdhetare.

Kush ishte Rexhep Krasniqi?

I lindur më 28 shtator të vitit 1906 në Gjakovë, nga babë Musli Qerimi i Margegajve të Malësisë së Gjakovës dhe nënë Gjyla nga Gjakova, Rexhep Krasniqi kaloi një jetë tepër të rëndë dhe shumë të dhimbshme, sepse që në moshën 8 vjeçe mbeti jetim, pa të dy prindërit. Duke parë një fëmijë tepër të zgjuar, por edhe në një gjendje tepër të vështirë, atdhetari dhe arsimdashësi, Bajram Curri, ose siç do ta quajë Noli ynë i madh, Tribuni i vegjëlisë, personalisht atë do ta adoptojë si bir shpirti. Ai edhe do ta shoqërojë për herë të parë me rastin e regjistrimit në shkollë në Vjenë. Sipas informacioneve që kemi, i vëllai i Rexhepit, Imeri, bashkë me kushërinjtë e tij, të bijtë e Niman Sylës, ishin familje e njohur dhe mbështetës të Bajram Currit, ndërkaq Kulla e Maxhun Nimanit ishte jataku kryesor i Bajram Currit në Malësi të Gjakovës. Ata kishin edhe relata të vjetra fisnore[1].

Në qytetin e lindjes, në Gjakovë, ai mbaroi 4 vjet të shkollës fillore dhe dy vitet e fundit në Shkodër. Shkollën e Mesme e kreu në “Theresianum” të Vjenës (Austri), e cila ishte një ndër shkollat më të njohura të Evropës Qendrore. Më 1934 merr titullin e Doktorit të Shkencave, me temën “Kongresi i Berlinit e Verilindja e Shqipërisë”, ndërsa për relator kishte prof. dr. Carl Patsch-in, kryetar i Institutit të Ballkanologjisë pranë Universitetit të Vjenës, albanolog dhe historian i mirënjohur.

Pas përfundimit të studimeve, dr. Krasniqi kthehet në atdhe dhe fillon punën si profesor i historisë dhe i gjeografisë në shkollën qytetëse të Gjirokastrës, ku më vonë emërohet edhe si zëvendësdrejtor. Më 1939, ai emërohet Drejtor i Arsimit dhe më vonë Inspektor Epror pranë po asaj Ministrie. Më 1941, ishte Komisar i Lartë i shkollave shqipe në Kosovë si dhe drejtor i Gjimnazit të gjuhës shqipe në Prishtinë. Më 1943, merr pjesë në qeverinë e Mehdi Frashërit si Ministër i Arsimit.

Në vitin 1943 zgjidhet Kryetar i Kuvendit Kombëtar (Parlamentit), ku për të parën herë morën pjesë përfaqësuesit e viseve që padrejtësisht u lanë jashtë trungut amë, përkatësisht nën sundimin e Serbisë, Malit të Zi dhe Maqedonisë (trevat e verilindjes shqiptare). Në këtë Kuvend, shpallet bashkimi me shtetin shqiptar i tokave të zaptuara si dhe pavarësia e neutraliteti i Shqipërisë përkundrejt fuqive luftuese.

Dr. Krasniqi u zgjodh dy herë Nënkryetar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit që drejtohej nga Musa Shehu e Xhafer Deva.

Me ardhjen e komunizmit në fuqi, Rexhep Krasniqi u detyrua të largohej nga atdheu e, së bashku me grupin kosovar të Lidhjes së Prizrenit, mori rrugët e mërgimit. Qëndroi për një kohë të shkurtër në Siri dhe, prej andej, emigroi në Australi. Aty kah fundi i vitit 1956, thirret prej Ministrisë së Jashtme Amerikane për të marrë pjesë në riorganizimin e formimit të Komitetit “Shqipëria e Lirë” me qendër në Nju Jork dhe zgjidhet Kryetar i Komitetit, të cilin e drejtoi për 35 vjet rresht, deri në rënien e regjimit komunist në Shqipëri.

Prof. dr. Rexhep Krasniqi vdiq më 12 shkurt të vitit 1999, në Nju Jork, pasi që arriti të shihte rënien e komunizmit në Shqipëri, fillimin dhe vazhdimin e luftës për çlirimin e Kosovës dhe “me bindjen e patundur se Presidenti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës do ta mbronte edhe me gjak vijën e kuqe që i vuri Serbisë”[2].

“Kongresi i Berlinit dhe Shqipëria Verilindore” apo trajtimi i temës së gllabërimit të tokave shqiptare nga Fuqitë e Mëdha

Siç u përmend edhe më lart, Rexhep Krasniqi në vitin 1934, në Vjenë, mbrojti doktoratën e tij, me tezën “Kongresi i Berlinit dhe Verilindja e Shqipnisë”, ndërsa për relator kishte prof. dr. Carl Patsch-in, kryetar i Institutit të Ballkanologjisë pranë Universitetit të Vjenës. Teza e doktoraturës së Rexhep Krasniqit, është punimi i parë i përmasave shkencore, i trajtimit të temës së gllabërimit të tokave shqiptare nga Fuqitë e Mëdha dhe dhënies “peshqesh” shteteve përreth Shqipërisë, si Greqisë, Serbisë dhe Malit të Zi. Kongresi i Berlinit, në këtë punim, në vizionin e Rexhep Krasniqit na del si një nga padrejtësitë dhe tradhtitë më të mëdha që i janë bërë popullit shqiptar, duke e ndarë padrejtësisht dhe duke e sjellë deri në zgrip të ekzistimit të tij.

Punimi i Krasniqit është i ndarë në dy pjesë dhe në katër kapituj. Në kapitullin e parë të pjesës së parë ai trajton temën e prejardhjes (zanafillën) dhe shtrirjes së popullit shqiptar në Siujdhesën Ballkanike si dhe zhvillimin e kësaj popullate brenda hapësirës së vet historike. Pastaj, temën e Kongresit të Berlinit dhe pasojat e këtij Kongresi për Verilindjen e Shqipërisë; Temën e vrasjes së Mehmet Ali Pashës në Gjakovë me përmasa tragjike, pushtimin e Podgoricës, Shpuzës e Zhabliakut nga ana e Malit të Zi; Temën e shpërthimit të konfliktit për marrjen e Plavës dhe Gucisë si dhe të përfundimit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe aspektin e zhvillimit të kombit shqiptar brenda hapësirës së vet historike, për ta përmbyllur këtë kapitull me çështjen e kufirit etnografik të Kombit Shqiptar në Verilindje.

Në Kapitullin II Krasniqi trajton temën e luftërave për lirinë e popujve kristianë të Ballkanit, ku shpërfaq arsyet e shpërthimit të këtyre luftërave dhe zhvillimin e tyre, duke trajtuar me këtë rast edhe problemin bullgar, grek etj.

Në Kapitulli III, flet për zhvillimin dhe përparimin kulturor e kombëtar të shqiptarëve si dhe përpjekjet e sllavizmit; për arsyet e vonesës së zhvillimit të idesë kombëtare të popullit shqiptar; për rrjedhimet e menjëhershme të ngjarjeve para luftës Ruso-Turke; për shpërthimin e luftës Ruso-Turke etj.

Në pjesën e dytë të punimit të Rexhep Krasniqit, përkatësisht në kapitullin e katërt që është edhe i fundit i tërë punimit, autori duke elaboruar Kongresin e Berlinit si një ngjarje të përmasave politike evropiane e botërore në përgjithësi dhe, Shqipërinë Verilindore në veçanti, ai elaboron me mjaft përpikëri dhe këndvështrim shkencor ngjarjet e ndodhura para formimit të Lidhjes Shqiptare, pastaj krijimin e kësaj Lidhjeje, udhëzimet dhe vendimet e kësaj Lidhjeje etj., që janë mjaft me interes jo vetëm për kohën kur u shkruan ato, por edhe për vendin ku u shkruan dhe në gjuhën në të cilën u shkrua kjo temë.

Lexuesi, edhe pas gati një shekulli të shkrimit të kësaj teme doktorature, e ka me interes që ta lexojë dhe të informohet me konceptimin intelektual dhe kombëtar të autorit, atëherë relativisht të ri në lidhje me të gjitha ato ngjarje dhe rrethana, politike e shoqërore, nëpër të cilat kishte kaluar populli shqiptar si dhe pasojat e vendimeve të shteteve të fuqishme të botës, të cilat përveç që punuan në dëm të Shqipërisë dhe shqiptarëve, ato sollën ose thelluan edhe më shumë problemin shqiptar në Ballkan, problem që mbeti i pazgjidhur sot e asaj dite.

Punimi në fjalë i dr. Rexhep Krasniqit pati dy botime: një në Nju Jork në vitin 1998, derisa ishte gjallë autori, ndërsa tjetri në Tiranë në vitin 2007, pra pas vdekjes së autorit. Me rastin e promovimit të botimit të Tiranës, historianët e vlerësuan lart kontributin e Krasniqit, ndërsa botimin e saj në Tiranë, pas kaq shumë vitesh të mbrojtjes së saj në Vjenë e cilësuan si një ndihmesë të njohjes së një periudhe shumë të rëndësishme, siç ishte ajo e zhvillimit të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare pas gjysmës, përkatësisht të pjesës së tretë dhe të fundit të shekullit XIX:

“Risjellja e kësaj vepre përpara publikut shqiptar, i ndihmon njohjes së një periudhe shumë të rëndësishme, asaj të lëvizjes kombëtare shqiptare, të nacionalizmit shqiptar, pra shekullit 19, kohë kur nacionalizmi shqiptar lindi, u zhvillua, kur pati edhe zhvillime të tjera kulmore si Lidhja Shqiptare e Prizrenit” – do të shprehej në mes të tjerash historiani Ferid Duka. Ndërsa historiani Beqir Meta, duke shprehur konsideratat më të mëdha për kontributin e Krasniqit në fushën e shkencës dhe atë politik në favor të atdheut dhe kombit që e bëjnë atë një figurë të nderuar e të respektuar, në mes të tjerash thotë se: “Dr. Krasniqi e provoi veten që ishte një njeri brilant si në fushën e shkencës ashtu edhe në fushën e kontributeve politike në favor të atdheut dhe të kombit të tij. Pikërisht, për këto dy kontribute të mëdha që nuk mund të ndahen nga njëra-tjetra, por janë pjesë e njëra-tjetrës, ai mbetet një figurë e nderuar dhe e respektuar për gjithë brezat e shqiptarëve të sotëm”[3].

Siç shohim, gjatë leximit të punimeve të tij si dhe të aktivitetit të tij kombëtar, me këtë temë, Krasniqi do të merret në mënyrë të vazhdueshme, ndërsa puna dhe aktiviteti i tij rreth çështjes së pazgjidhur shqiptare, do të jenë mision deri në fund të jetës së tij që do ta realizojë përmes Komitetit “Shqipëria e Lirë”, një organizatë e themeluar në vitin 1949, me kryetar Mithat Frashërin, ndërsa nga viti 1957 këtë Komitet derisa mbylli aktivitetin e vet më 1992, e udhëhoqi Rexhep Krasniqi. Mirëpo, këtu nuk përfundon aktiviteti dhe angazhimi i Krasniqit për zgjidhjen e çështjes shqiptare, e në mënyrë të veçantë të çështjes së Kosovës, për internacionalizimin e së cilës çështje ndër qarqet diplomatike amerikane roli i Krasniqit është i pakontestueshëm dhe i pamohueshëm. Ai është roli i një misionari të palodhur, i cili tërë dijen dhe mundin e shkriu për një Shqipëri të natyrshme dhe normale, ndërkaq çështja e Kosovës, aty ku shtypeshin të drejtat njerëzore dhe kombëtare të një populli të tërë, do të jetë prioritet i të gjitha prioriteteve të këtij kolosi të atdhetarizmit shqiptar.

Shkrime me interes të profesor Krasniqit, në librin që po e sjellim para lexuesit, përveç “Kongresi i Berlinit dhe Shqipëria Verilindore”, janë edhe: “Ngjarje vendimtare historike në Shqipëri dhe në Kosovë 1916-1920 – Kujtime personale”,“Skënderbeu dhe kontributi i popullit shqiptar në mbrojtje të Evropës”, pastaj “Zhvillimi arsimor dhe popullsia shqiptare në Jugosllavi” dhe shkrimi i fundit është ai me titull “Një vështrim i shkurtër historik i robërimit komunist”. Ndërkaq, ky libër do të ishte i mangët sikur në të të mos përfshiheshin shkrimet biografike dhe analitike të Idriz Lamajt në lidhje me personalitetin e profesor Krasniqit. Po ashtu, në këtë libër sjellim edhe dy shkrime të historianëve nga Kosova, Nuridin Ahmetit e Shpend Avdiut si dhe ai i Hamdi V. Thaçit që janë punime të prezantuara në Konferenca Shkencore, të mbajtura në Prishtinë dhe Shkup dhe të botuara po ashtu në revistat shkencore “Gjurmime albanologjike” të IAP-së (Instituti Albanologjik i Prishtinës dhe “Scupi”, një revistë po ashtu shkencore e ITSHKSH-së (Instituti i Trashëgimisë Kulturore të Shqiptarëve, Shkup).

Kur jemi te shkrimi ose studimi historik “Ngjarje vendimtare historike në Shqipëri dhe në Kosovë 1916-1920”, përmes kujtimeve personale dhe autentike autori shkruan me shumë besnikëri për këtë periudhë historike katërvjeçare dramatike të Shqipërisë dhe të popullit shqiptar në përgjithësi, në të cilën flet për gjendjen e asaj kohe në Shqipëri dhe Kosovë, për politikën hegjemoniste të Fuqive të Mëdha dhe të shteteve fqinje të Shqipërisë që rrezikuan shtetin shqiptar, për Kosovën, e cila për të dytën herë bëhet pre e kësaj hegjemonie, duke mbetur jashtë trungut të shtetit të sapoformuar shqiptar, për shkeljen e të gjitha të drejtave kombëtare të shqiptarëve të Kosovës etj.

Po ashtu, profesor Krasniqi në këtë shkrim flet edhe për rrethanat politike, shoqërore dhe ekonomike që e përcollën shtetin shqiptar, i cili me gjithë pengesat dhe hegjemoninë po shkonte drejt ringjalljes dhe konstituimit të tij, për Kongresin e Lushnjës si një nga aktet më të rëndësishme dhe më serioze të riorganizimit dhe forcimit të themeleve të shtetit shqiptar etj.

Zbërthimi i figurës së Skënderbeut dhe historia pesëshekullore e Shqipërisë

Pa dyshim se një ndër studimet më serioze, pas atij të tezës së doktoraturës, është studimi me titull “Skënderbeu dhe kontributi i popullit shqiptar në mbrojtje të Evropës”, ku përveç analizës së figurës së fatosit shqiptar, Skënderbeut, ai vë në pah edhe kontributin e popullit shqiptar në mbrojtje të Evropës. Në këtë studim, me premisa të fuqishme shkencore, ai jep informacione për tokën, popullsinë, gjuhën dhe letërsinë shqipe. Pastaj, flet për etnogjenezën ilire të shqiptarëve, ndërkaq në pjesën e tretë të këtij studimi i qaset periudhës, siç do ta quajë ai heroike atë të invadimit turk dhe të luftës së Skënderbeut në mbrojtje jo vetëm të tokave shqiptare, por edhe të vlerave të civilizimit evropian.

Ai flet po ashtu edhe për familjen Kastrioti, gjenezën e kësaj familjeje, për Shqipërinë nën udhëheqjen e Skënderbeut, për luftërat e Skënderbeut, aleancat, për martesën, për vdekjen dhe natyrisht edhe për personalitetin e Skënderbeut. Studimin e thellon dhe e pasuron edhe me të dhëna për kohën e pasvdekjes së Skënderbeut, pra për kohën e sundimit osman, për të përshkuar një periudhë pesëshekullore deri në kohën e pavarësisë së Shqipërisë. Shikuar në tërësi, studimi në fjalë, i shkruar nga një penë e rëndësishme, është një material i rëndësishëm për historinë e Shqipërisë dhe i pajisur me argumente shkencore.

Gjendja e arsimit shqip dhe i shtypja koloniale serbe e jugosllave ndaj shqiptarëve të Kosovës

Në shkrimin analitik “Zhvillimi arsimor dhe popullsia shqiptare në Jugosllavi”, i botuar te “Shejzat” e Koliqit, me të cilin kishte bashkëpunuar që në kohën kur Koliqi ishte ministër i Arsimit dhe në bashkëpunim me të kishin sjellë edhe 200 mësues në Kosovë. Në këtë shkrim të publikuar në nr. 1 të vitit 1974 të kësaj reviste, një vit para se të vdiste Koliqi, profesor Krasniqi, përveç që jep informacione të sakta për gjendjen e mjerë të arsimit të shqiptarëve që kishin mbetur padrejtësisht nën Jugosllavi, dalin në pah edhe akte të tjera të shtypjes koloniale të Serbisë dhe të Jugosllavisë ndaj shqiptarëve, të cilët “kishin mbetur në mëshirën e sunduesve të Beligradit, të burokracisë dhe të xhandarit gjysmanalfabet të tyre”.

Te “Një vështrim i shkurtër historik i robërimit komunist”, autori ka si qëllim kryesor të paraqitë në formë të përmbledhur një pasqyrë të qartë dhe objektive gjendjen e atëhershme të popujve të robëruar dhe të shtypur nga regjimet e instaluara komuniste të asaj kohe në shtetet e tyre, regjime të cilat nuk kishin ardhur në fuqi në asnjë vend në mbështetje të vullnetit të lirë të popujve. Partitë komuniste në vendet, si: Estonia, Lituania, Letonia, Polonia, Hungaria, Bullgaria, Çekosllovakia dhe Shqipëria, sipas Krasniqit “kishin imponuar sistemin e tyre me akte të drejtpërdrejta ose të tërthorta agresioni, duke përdorur forcën, terrorin dhe frikën, me komplote të shëmtuara kriminale”.

Shkrime me interes, të cilat edhe thellojnë informacionin në lidhje me personalitetin e Rexhep Krasniqit, janë pa dyshim ato të Idriz Lamajt, njërit prej miqve dhe njohësve më të mirë të jetës dhe të veprimtarisë së Krasniqit, pastaj shkrimet analitike dhe studimore të Nuridin Ahmetit, Shpend Avdiut dhe Hamdi Thaçit, të cilat ndonëse mbështeten fort në të dhënat që ofron Lamaj, megjithatë janë me interes, sepse sadopak mundohen të japin kontribut në ndriçimin e figurës së profesor Krasniqit, të pastudiuar e të pahulumtuar sa e si duhet, sado që një figurë me vlera të pakontestueshme intelektuale e kombëtare.

Shikuar në përgjithësi, përmes këtij libri, i pari i këtij lloji në Kosovë që shpërfaq kontributin e profesor Rexhep Krasniqit, qoftë përmes shkrimeve të tij, qoftë edhe përmes atyre shkrimeve të pakta për të, është një kontribut modest për të hapur rrugë në ndriçimin e kësaj figure të rëndësishme kombëtare, të etiketuar e të anashkaluar padrejtësisht për pesëdhjetë vjet të sundimit komunist, qoftë në Shqipëri, qoftë në Jugosllavi, pavarësisht se ai, bashkë me Xhafer Devën, një tjetër personalitet i diskutueshëm dhe po ashtu i etiketuar “ishin dy burra të shtetit etnik shqiptar që ndërkombëtarizuan çështjen e Kosovës pranë diplomacisë amerikane më mirë dhe me më kompetencë se askush tjetër, duke i shërbyer me nder e dinjitetshëm kauzës kombëtare dhe përpjekjeve për realizimin e Shqipërisë etnike. Ata vdiqën me bindje të plotë se një ditë jo të largët do të realizohet shteti i lirë etnik shqiptar”, do të thoshte Idriz Lamaj, ish-gazetar i njohur i Zërit të Amerikës dhe njëherësh mik i ngushtë i të dyve për një periudhë të gjatë kohore dhe që për profesor Krasniqin u kujdes deri në momentet e fundit të jetës, të cilin edhe e varrosi pranë varrezave të tij familjare në Nju Jork. Duhet përkujtuar opinionit se Idriz Lamajt, si profesor Krasniqi, ashtu edhe Xhafer Deva ia besuan dhe ia lanë tërë arkivat e tyre personalë që përmbajnë dokumente të shumta të jetës dhe veprimtarisë së këtyre dy figurave tashmë të njohura të historisë sonë dhe po u shikuan me kujdes, do të ofronin dëshmi të rëndësishme për historinë më të rë të popullit shqiptar.

[1]Për jetën dhe veprimtarinë e prof. dr. Rexhep Krasniqit u referohemi shënimeve të Idriz Lamajt, gazetar dhe publicist i njohur, i cili një kohë të gjatë punoi te Zëri i Amerikës, ndërsa Rexhep Krasniqit i qëndroi pranë me vite të tëra. Meqenëse, Rexhepi në Amerikë nuk kishte askënd tjetër të familjes (sepse nuk krijoi kurrë familje), Idriz Lamaj atë edhe e varrosi në varrezat familjare në Nju Jork, ndërsa tani posedon tërë arkivin personal të Rexhep Krasniqit.

[2]Idriz Lamaj, “Përpjekjet e Xhafer Devës dhe të Rexhep Krasniqit për ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës në Shtetet e Bashkuara të Amerikës”,https://www.ballikombetar.info/.

[3]https://www.zeriamerikes.com– Dr. Rexhep Krasniqi “Kongresi i Berlinit dhe Verilindja e Shqipnisë”. Feb 26, 2010.

Pesëdhjetë vjet me sharki n’dorë

August 9, 2017 by dgreca

Bisedë më rapsodin e njohur nga Irzniqi i Deçanit, Riza Daci, që jeton në Nju Jork/

Ne Foto;Rapsodi Riza Daci dhe autori i shkrimit/

RIZA DACI -INDIVIDUALITET ISHQUAR I KËNGËS FOLKLORIKE DHE PASARDHËS I DENJË I DERVISH SHAQËS/

….I lindur në fshatin Irzniq të komunës së Deçanit me 3 maj të vitit 1949, rapsodi i mirënjohur kosovar, Riza Daci, pasardhës dhe interpretues i denjë i këngës dhe melosit të Dervish Shaqës e të Shaqë Avdisë, jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, përkatësisht në Bronx të Nju Jorkut, që nga viti 1986. Krahas punëve të zakonshme, për të mbajtur familjen dhe për të rregulluar të ardhmen e saj, ai është munduar dhe ia ka arritur me sukses të kultivojë dhe të ruajë të gjallë edhe këngën e pastër shqipe, të cilës nuk iu ndaj nga viti 1971.

Ndonëse ka shkelur në prag të shtatëdhjetave, ai nuk di për lodhje, si në menaxhimin e punëve të shtëpisë e të familjes, ashtu edhe të muzikës. Zëri i tij i pastër dhe shumë karakteristik, prej rapsodi të mirëfilltë, edhe sot, në këtë moshë, është si në ditët më të mira të karrierës së tij.

Me të, një ditë gushti, këtu në Nju Jork, biseduam për këngën dhe folklorin, për vlerat dhe ruajtjen e traditave tona të pastra folklorike.

1 Muhadri

Shkruan: BESIM MUHADRI, Nju Jork, gusht 2017

Rrëfimi në vetën e parë/

Riza Daci: Kam le 3 maj 1949 në fshatin Irzniq. Jam djali i Miftar Selimit, i cili ka qenë një humorist i dasmave, nga i cili kam mësue t’i bi çiftelisë. Ai dinte t’i binte disa melodive të vjetra, kurse ka ditur përmendësh shumë kangë të vjetra, nga i cili edhe i kam mësue. Në rininë time të hershme fillova t’i mëshoja ngapak veglave, përkatësisht çiftelisë e më vonë edhe sharkisë, të cilës i mëshoj edhe sot. Mirëpo së pari kam fillue me i ra çiftelisë, sepse edhe baba i binte çiftelisë në ato meloditë e vjetra. Kur kam fillue t’i bie kam qenë shtatëmdhetë vjeç. Kur i kam pas dymdhetë vjet kam këndue në shkollë, sepse më shtinin mësust me knue nga një kangë. Në atë kohe njëri nga ta ai binte mandolinës e unë këndoja, sepse ata që në atë kohë e kishin vërejt se kisha talent me knue.

Ndërsa me knue ma seriozisht ia kam fillue kur kam shkue ushtarë. E pata marrë çiftelinë me veti, sepse pasi që kishim ba disa kohë ushtarë, na thanë se kush di me knue e kush di me i ra veglave shkoni e merrni në shtëpi. Unë shkova n’shpi dhe e morar çiftelinë dhe në atë kohë edhe fillova më seriozisht me mendue për kangën folklorike të cilës i kam mbet besnik sot e asaj dite.

Për herë të parë në dasmë me Zekë Lushin

Pas kryerjes së ushtrisë fillova të merrem ma seriozisht me kangë. Ishte i pari rapsodi Zekë Lushi, i njohur në popull edhe si Zekë Shapteja, ai i cili një ditë erdhi në shtëpinë time në Irzniq dhe më ftoi të shkoja në një dasmë të këndoja me të, të cilin e falënderoj shumë, sepse ai ma s’pari m’ka marrë nëpër dasma, më ka afirmue, më ka mbështet.

Ka qenë viti 1971 apo 1972 kur ia kam fillue me knue nëpër oda, ndërsa me Zekën kemi këndu pa këndu kurrë nërmjet veti (bashkë). Kur erdhi dhe më thirri Zeka me shkue në dasmë, i kemi provue vetëm pak dhe tha mirë, hajde se mundemi. Unë i duhesha vetëm m’e shoqërue me sharki. Kujtoj si sot, asht kanë një dasëm në fshatin Trakaniq të komunës së Gjakovës. Kemi knue natën e dasmës edhe të nesërmen, por kur u kthyem pas marrjes së nuses, të cilën ata para se ta çonin në shpi e kanë zanat dhe e çojnë në kishë për me kunorëzue, erdhi lajmi se e kishin shkelë dhe mytë me traktor një djalë pesë vjeç. Atëherë na thanë se dasma duhet të ndërprehet për shkak të rastit tragjik në kojshi. Dhe u prish dasma e shku’m në shpi, por i zoti i dasmës na pagoi aq sa kishim knu’, pra një ditë e një natë, sepse në atë kohë dasmat zgjasnin dy ditë e dy net.

Javën tjetër prapë më ka marrë Zeka. Unë i bija sharkisë e ai çiftelisë, Zheli i Zhel Hasanve të Rakocit i binte po ashtu çiftelisë. Në atë kohë nuk kishim violinë, po flas për vitin 1972.

Në atë kohë nisën me dalë magnetofonat, por edhe para se me dalë magnetofonat, shkonim nëpër dasma pasdrake dhe i ngojshim kangatar’t ka knojshin, si: Hysen Ukën, Shaqë Avdinë, Bilal Arifin, Bajrush Dodën etj. Prej aty sa mujshim me mësue ndonjë kangë e kur shkonim në shpi mundoheshim m’i knue e m’i përsëritë Shumicën e kangëve i kam mësue në atë formë, sepse edhe nuk kisha kasetofon në shpi.

Gjithë ditën punojshim nëpër ara e në mramje shkonim te shkolla dhe banim muzikë deri n’gjysë t’natës

Me Zekë Shaptenë kam kënue tri-katër vjet, mandej u ndamë se nuk na shkojke melosi. Ai kishte tjetër melos e unë tjetër. Ai anonte kah melosi i kangatarëve nga Shqinija si Aziz Ndreut, Frrok Haxhisë, Tom Nikollës, kurse mue ma tepër m’përshatetj melosi i Dervish Shaqës e i Shaqë Avdisë. I thash, Zekë, nuk asht kah na shkon nër veti, kështu që e mora një të katundit me të cilin ushtronim te shkolla. Gjithë ditën punojshim nëpër ara e në mbramje shkonim te shkolla, te roja i shkollës dhe banim muzikë.Asht interesant se shumë e vërtetë së kur shkova ma s’pari në dasmë me Zekën, nuk kam guxue me i tregu askujt në shpi, veç një grues së mixhës, se nuk kishin qejf me m’lanë me shkue me knu nëpër dasma, sepse thojshin tynehere “çiftelia, fikashpija”. Nuk guxova me iu kallxue që po shkoja në dasëm, por kur u ktheva nga dasma dhe ua dhashë paret, që bënin më shumë se sa dhjetë argat, atëherë ndryshoi puna dhe pastaj nuk më kanë pengue.

–Cilat kangë i ka kënduar në fillim të karrierës së tij, por edhe më vonë Riza Daci

Rapsodi Riza Daci thotë se në fillim këndonim këngë të vjetra që pasqyronin ngjarjet e luftërave me Turqinë se nuk guxonim të këndonim këngë të tjera. Ai pohon se rrallë në disa vende i ka kënduar këngët që pasqyronin ngjarjet padrejtësitë që ua bënte shqiptarëve Serbia, sepse, siç shprehet ai “na merrte milicia dhe na burgosnin”. Dhe kjo dihet sepse rapsodët gjithmonë kanë qenë në shënjestër të UDB-së. Prandaj, për këtë edhe Riza Daci, por edhe rapsodët e tjerë, në atë kohë është dashur të jenë të kujdesshëm dhe të ruanin veten, por edhe të zotin e dasmës, por edhe dasmorët, të cilët mund të binin pre e të burgoseshin apo të merreshin në pyetje nga organet e sigurimit serb e jugosllav, gjë që nuk ka ndodhur rrallë.

“Na duhej të ishim më të kujdesshëm se çka këndonim dhe ku i këndonim ato kangë. Prandaj këndonim kangë të pashallarëve, të Ali Pashës, Mahmut Pashës, Vezirit të Shkodrës, Musës e Halilit, Xhavit Pashës, kangën e Hasan Rizës që kishte luftuar për ta shpëtuar Shkodrën prej Malit të Zi. Më disa vende e këndonim kangën e Dem Ahmetit, Kadri Bistricës, kangën e Hotit e Grudës, të luftërave për Plavë, Guci e Ulqin, Tivar, të cilat i kanë marrë Malazezt, pastaj kangë të tjera që pasqyrojnë luftërat dhe sakrificat e popullit tonë kundër hordhive serbe, turke, maqedone etj. Për Preshevë, Bujanoc, Nish, Prokuple, Shkup e Gostivar, Manastir etj. Më shumë pra këndonim kangë historike, në mënyrë që ta përcillnim mesazhin e tyre tek popullata, që ishte e pashkollë dhe nuk lexonin e ma tepër informoheshin përmes kangës folklorike që këndohej nëpër oda burrash, qoftë në dasma, qoftë nëpër ndeja të tjera. Sepse, siç dihet, historia jonë nuk asht kanë e shkrueme, por ma tepër është përcjellë përmes këngëve. Atë e kemi mbajt ma shumë me kangë folklori. Për atë arsye edhe i këndonim. Këto kangë ma tepër i këndonim në anën e Hasit, sepse në atë pjesë sikur i këndonim ma shlirë dhe na dëgjonin ma shumë. Hasi e ka ndigjue dhe vlerësue shumë kangën. Pothuajse në të gjitha fshatrat e Hasit kemi shkue dhe kah kemi shkue na kanë pritë mirë dhe jemi nda të kënaqun edhe ne edhe ata. Janë të paharrueshme ato dasma ku kemi shkue, por jo vetëm në Has, por edhe në Rekë e krahina të tjera të Kosovës, Podgur, Rugovë të Pejës. Madje dy tri herë kemi qenë edhe në Llap, Drenicë, sado që ata kishin kangëtarët e vet dhe melosi ynë ishte më ndryshe nga ai i Llapit apo i Drenicës e i Llapushës, mirëpo kemi qenë edhe atje.

Individualitet i këngës së pastër folklorike shqipe

Pas ndarjes nga Zekë Lushi, për të cilin edhe sot ruan respekt të veçantë, Riza Daci vazhdoi karrierën e tij ndaras dhe u bë individualitet i njohur i këngës së pastër folklorike, duke kënduar në melosin e Dervish Shaqës e të Shaqë Avdisë, pasi që edhe zëri i tij përkonte shumë me zërin e këtyre dy këngëtarëve të njohur. Në lidhje me këtë, Rizai tregon:“Pasi që u ndamë me Zekën, për arsye mospërputhje në melos, kam këndue edhe me Ali Zenajn e Irzniqit, të cilin e kam pas ushtrue shumë mirë me m’përcjell. Mirë më përcillte, po kurrë nuk printe. Pas tij, kam këndue me Gani Gashin prej Pavlanit të Pejës, i cili mësoi me m’përcjell mirë, si me çifteli, ashtu edhe me za e kangë. Kemi knue tri-katër vjet bashkë, por pastaj vdiq aksidentalisht në vitin 1982. Pastaj mora me vete edhe dy të ri. Ali Zenajn e Irzniqit dhe Sevdi Gashin prej Bërliqi, më të cilët kam knue ma gjatë. Me Sevdinë, që është në Nju Jork herë pas here këndojmë edhe tani.

Në vitin 1982 bashkë me Zekë Lushin erdhën në Amerikë ku kemi knue tre muaj në restorantin e Z. Sadrisë. Bashkë me ne ishin edhe Gani Osmani, me harmonikë dhe Musa Rama, me violinë. Patëm një kontratë tremujore e pas kësaj kohe u kthyem në Kosovë. Gjatë asaj kohe, sa qëndrova në Nju Jork, unë njoha disa njerëz, të cilët i bana shokë. Pas katër vjetëve, më 1986, ia dërgova një letër një shoku, Daut Bajrushit dhe kërkova që të ma dërgonte një garancion. Nuk ia harroj kurrë. Ma çoi garancionin dhe ma ka paguar vizën dhe erdha në Nju Jork ku jam edhe sot, tash e 31 vjet, gati ma shumë këtu jetë se sa në Kosovë. Dauti më ka mbajt tre-katër muaj dhe madje edhe punë më ka gjetë. Falëminderit prej tij. Zoti ia shpërbleftë me të mira se më ka ndihmuar dhe më ka bërë ndera të mëdha.

Pa pesë vitesh e mora edhe gruan dhe fëmijët. Po ashtu ma vonë kam marrë edhe djemtë e vllaznëve nga Irzniqi dhe sot jetojmë sa këtu sa atje, bile më shumë anëtarë jemi këtu se sa në vendlindje. Erdha këtu, sepse atje situata pat fillue të prishet e jeta të vështirësohet. Sot vërtet jetoj me mallin e vendlindjes, por jam i kënaqun me jetën që baj këtu dhe me të mirat që m’i ka ofrue ky vend. Po mundohem që 11 nipave dhe mbesave që kam këtu në Nju Jork, t’u flas për vendin e të parëve, për gjuhën dhe kangën e bukur shqipe, por vështirë do ta kemi ta rujmë ashtu si duem e na thotë shpirti e zemra, sepse koha dhe vitet po e bajnë të veten. Ne po përpiqemi që të ruejmë dhe të majmë një familje të shëndoshë tuj ruejt traditat tona, por jetojmë larg vendit tonë, në një vend të madh kur bota ka vërshue dhe janë gërshetue kultura të ndryshme të njerëzimit..”, rrëfen në mes tjerash rapsodi dhe familjari i përkushtuar, Riza Daci.

Me knue nëpër dasma ishte edhe kënaqësi, por edhe përgjegjësi

Rapsodi Riza Daci gjatë karrierës së tij ka kënduar me këngëtarë të njohur të folklorit si me rapsodin e mirënjohur Shaqë Avdinë, të cilin gjatë luftës së fundit në Kosovë e masakruan forcat serbe. Po ashtu ka këndua edhe me Bajrush Dodën, por edhe në ndonjë rast edhe me Lanë Dobrën Hysen Ukën, Bilal Arifin, Haxhi Zhutin e Raushiqit e Bajram Nimanin e Raushiqit.

Në pyetjen tonë se cilat kanë qenë momentet më të bukura të dasmës ku kënduar ai, në përgjigjën e kësaj pyetje, Riza Daci është shumë i sinqertë dhe përgjigjet pa menduar shumë: “Kam qenë shumë i lumtur, thotë ai, kur kam shkue në dasmë për me knue, për m’i argëtue ata burra që me aq andje përcillnin çdo fjalë, çdo tingull. Nuk ishte në pyetje veç ana materiale, por edhe ajo se aty njiheshe me njerëz e me burra të mençur e të dijshëm që i ka pasur vendi në atë kohë. Ishte tepër kënaqësi dhe krenari të ishe në mes burrash, midis odës dhe të jepje kontributin tand me anë të zanit e kangës. Çdo fjalë që dilte nga zani yt, duhej të peshohej, duhej të matej sepse ndije përgjegjësi dhe kënaqësi njëkohësisht. Kanga gjithmonë ka qenë shpirti i popullit, prandaj duhej ta nxirrje thellë nga shpirti dhe ta dërgoje tek dëgjuesi që ishte i etshëm për me nigue dhe për me komentue pastaj. Sepse në atë kohë kangët edhe komentoheshin nga burrat që e dinin ngjarjen. Madje disa prej tyne i kishin të freskëta apo edhe i njihnin personazhet e atyre kangëve. Prandaj ishte edhe kënaqësi, edhe përgjegjësi.

Kënaqësia tjetër ishte sepse në ato dasma mësoje shumë nga jeta, nga pleqtë që ishin të shumtë në oda e në krye odash. Qetësia ishte e madhe, po ashtu edhe vëmendja ishte e madhe. Respekti për fjalën dhe për më të vjetrit po ashtu. Kur fillonte kanga, nuk kishte ma muhabet, sepse muhabeti bahej pasi maronte kanga.

E di kur e knonim kangën e Hasan Riza Pashës të luftës së Shkodrës, disa pleq të vjetër e me mjekra, kajshin me lot dhe tregonin për historinë e luftës së Shkodrës dhe trimërinë e Hasan Rizës, tragjedinë e luftës së Shkodrës etj. Po ashtu edhe kur knonim këngën e Kadri Bistricës, Demë Ahmetit e shumë kangë të tjera, njerëzia i kujtonin e i interpretonin.

Knonim edhe kangë dashnie, por ato i knonim zakonisht në natën e dytë të dasmës, kur mblidheshin rinia. Ishin kohë të vështira, por të mira sepse kishte lezet kanga e më dukej se duheshim ma shumë. Ruheshin traditat, folklori… Dasmat ishin të gjata dhe ishte vështirë për një këngëtar me i dalë në fund dasmës që zgjaste dy ditë e dy net, mirëpo kam pas mësue kangë shumë, sa që mos me i përsërit. Duhej me shkue i përgatitur në dasmë…”

Prej Shaqë Avdisë mësova shumë

Se kjo që pohon rapsodi i mirënjohur Riza Daci, është e saktë, sepse në repertorin e tij hasim një numër të madh këngësh për luftërat e pareshtura për liri dhe çlirim nga serbët e malazezët të Rugovës, Hotit, Plavës e Gucisë si dhe trojeve të tjera shqiptare. Edhe pas sa e sa vitesh të kënduara, Riza Daci asnjërën nga to nuk e ka harruar. Edhe sot i këndon ashtu si i ka kënduar kur ishte i ri. Me shumë pasion dhe dashuri. Ai me të drejtë pohon se, përveç Shaqë Avdisë, është njëri nga këngëtarët e asaj kohe, i cili më së shumti ka ditë këngë historike dhe të cilat i ka kënduar me një melos shumë të pranuar jo vetëm për kohën e kaluar, por edhe të tanishmen. Zani i tij, edhe pse ka shkelur në fund të viteve gjashtëdhjetë dhe po hyn në të shtatëdhjetat, ka mbetur i kthjellët, i ëmbël dhe shumë i fuqishëm që do t’ia kishin lakmi të gjithë.

Ai tregon se ka mësuar shumë prej Shaqë Avdisë, i cili siç thotë, në atë kohë ia kishte dhënë një fletore me këngë: “Më tha po ta jap, veç mos me ma hupë. Ia kam marrë atë fletore dhe i kam mësue të gjitha ato kangë që ishin aty e mandej ia kam kthye Shaqës, ashtu sikurse edhe ishim marrë vesh. Disa kangë i kam mësue edhe kur i kam ndie nëpër oda nga rapsodët tjerë. Unë si e kam ndie një herë një kangë, nuk ka pas nevojë me ngu’ për s’dyti, sepse e kam majt mend dhe nuk e kam harrue ma. Isha i interesum me i mësu e mandej me i knu edhe vet. Zani më shkonte se ma kishte dhanë Zoti si dhuratë e pse të mos i mësoja edhe kangët”, thotë Riza Daci, i cili kujton një moment të janarit të vitit 1972, kur nga Tirana kishin ardhur punonjës të Institutit të Kulturës së popullore, por edhe të Radio Tiranës e të Institutit Albanologjik si dhe të Radio Prishtinës, në një odë të Irzniqit, ku kishin tubuar shumë pleq e rapsodë me za të asaj kohe e të asaj ane. Rapsodë të vjetër për të kënduar këngë historike e legjendare, por edhe për të treguar anekdota e pleqni, të cilat do të futeshin në thesarin e artë të kulturës së pasur të trashëgimisë sonë. Aty ishte edhe ai, ndonëse i ri. Por aty ishin edhe rapsodët në zë të asaj kohe Shaqë Avdia, Bilal Arifi, Isen Uka, të cilët ishin edhe idolët e tij.

“E kërkuen një kangë, por që këta rapsodët e vjetër nuk e ditën. Atëherë banë pyetje se a asht kush që e di këtë kangë që bante fjalë për luftën e Belegut ku kishin luftue kundër turkut Idriz Beka e Halil Mehmeti. Ishte një kangë që e kisha mësue prej babës. Thash unë e di, ndonëse kisha tremë, apo emocione, siç po i thonë tash. Atëherë instrumenteve iu ranë Shaqë Avdia e Shaban Kaqorri i Llugës së Epërme. Shaqa sharkisë e Shabani çiftelisë dhe e kam knue atë kangë, e cila edhe sot është në fonotekën e Radio Tiranës”.

Rapsodi Riza Daci e pranon se Dervish Shaqën, Shaqë Avdinë dhe Isen Ukën i ke pas idolë të këngës dhe se është munduar të këndojë në melos të tyre. Madje zëri i tij nganjëherë i kalon edhe përmasat e tyre. Ai ka një zë të njëjtë me atë Dervish Shaqës, por edhe të Shaqë Avdisë, për të cilin thotë se, përveç si këngëtar, ka qenë një njeri shumë i mirë dhe i dashur me ndejt edhe nëpër oda e me fole. “Ishte njeri i urtë dhe i qetë për publik, i lehtë dhe është mundue me ua plotësue qejfin të gjithëve që ishin aty. Kur ia ka kërkue një kangë dikush hiq nuk ka përtue me ia këndu, madje jo veç një herë brenda një dasme, por edhe disa herë. Asht kanë i lehtë, jo mendjemadh”, tregon Riza Daci.

Kanga folklorike e ka majtë gjallë shpirtin dhe historinë e popullit tonë

Riza Daci në vitin 1986 u vendos definitivisht në Amerikë, ku jeton edhe sot. Gjatë këtyre viteve, përveç punëve që duhet bërë këtu për të jetuar edhe për të arritur diçka, ai është marrë edhe me muzikë. Në lidhje me këtë ai rrëfen:

“Me të thanë të drejtën për disa vite ma shumë jemi marrë me muzikë, por edhe me punë sepse vetëm me muzikë nuk mund të bëje asgjë. Na ftonin emigracioni i vjetër nëpër ndeja dhe na kanë përkrahur shumë materialisht. Në atë kohë folklori ka qenë ma i kërkuar. Shkonim nëpër disa restorante të vogla të shqiptarëve dhe knonim sidomos netëve te vikendit dhe nuk kalonim keq. Kemi jetue mirë edhe nga muzika, sado që nuk e kemi lanë anash edhe punë tjetër. Në Nju Jork kam kndue me Sevdi Gashin e Bërliqt, i cili pak kohë ka ardhë pas meje. Edhe ky sot jeton dhe ka biznese në Nju Jork. Pas do kohe pat ardhë edhe Bajrush Doda dhe knonim edhe me të. Kjo ka ndodhër tri katër vjetët pas ardhjes sonë, sepse ma vonë fillun kërkesa të tjera, sepse doli muzika popullore.

Dhe tash knojmë vetëm për qejf me shokë sa për të kujtue, tuj ba përpjekje që ta ruejmë folklorin. Knojmë për njani-tjetrin e për njani-tjetrin, tuj i kujtue ato kohë kur kanga folklorike kërkohej dhe adhurohej. Kryesisht knojmë nëpër ndonjë ndejë apo në selinë e Shoqatës “Rugova” bashkë me shokë më të ri se unë, si me Sadri Muriqin, që është edhe kangëtar i mirë, por edhe djalë i papërtueshëm. Pastaj me Avdi Dakën, nganjëherë na bashkohen edhe Sevdi Gashi, Idriz Ulaj, të cilët janë të zënë me bizneset e tyre, por edhe aktori Shaban Lajçi, harminokashi Bernard Daka e ndonjë tjetër”.

Të mos harrohet kanga foklorike

Riza Daci është i brengosur që kënga folklorike me kalimin e kohës po vjen duke u harruar dhe madje edhe duke u bastarduar, prandaj ka edhe disa porosi:“Porosia ime është që të ruhet e të mos harrohet kanga foklorike. Nuk jam tash me u kthye prapa e me thanë se duhet të ngjallet e të dominojë vetëm folklori. Por po them të mos harrohet, të ruhet e të kultivohet në suaza të mundësive se e di që tash janë në modë zhanre të reja, kangë të reja. Mirëpo nuk duhet harruar se folklori dhe kanga folklorike e kanë mbajtur gjallë shpirtin e popullit tonë, historinë tonë, të kaluarën tonë të lavdishme që e ka transmetuar nëpër breza dhe kjo ka sjellë deri te koha e re, te liria e vendit. Shumë këngë historike e heroike kanë ndikuar tek brezat e tërë që ta ruajnë e ta mbajnë gjallë frymën e luftës për liri e pavarësi të vendit tonë. Kanga folklorike, ajo që është kënduar e që është thurur me temel, ka qenë bazament i fortë i artit tonë muzikor por edhe i aspekteve të tjera të jetës e të përpjekjeve tona të vazhdueshme për me ardhë deri ku kemi ardhë sot. Vetëm po të dëgjojmë kangët e vjetra tona, aty shihet krejt historia për çka është luftue, për çka është punue e për çka sot po kërkohet. Prandaj po them të vazhdohet me të renë, por në asnjë mënyrë mos ta harrojmë të vjetrën, të kaluarën dhe historinë tonë të lavdishme, ku u flijuan dhe ranë heroikisht shumë burra të atdheut që sot i njeh historia e i ka përjetësue kanga në mënyrë aq besnike. Këto që janë sot të shkrueme, dikur janë knue në kangë. Pra, dihet botërisht se ne kemi fillue me i shkrue vonë gjërat, prandaj shkrimtarët e parë, historianët e parë shqiptarë kanë qenë këngëtarët, rapsodët, ndërsa librat tanë të parë kanë qenë kangët, të cilave nuk u dihet autori, sepse autori i kangëve folklorike gjithmonë mbetet anonim, por që dikush e ka qitë i pari atë kangë e që ma vonë e kanë mësue të tjerët dhe e kanë përcjellë në popull”, thotë rapsodi kosovar, Riza Daci, përcjellës besnik i këngës dhe i melosit të të pavdekshmëve Dervish Shaqa e Shaq Avdija.

Riza Daci, i cili jeton në Bronx të Nju Jorkut, bashkë me bashkëshorten, djalin, katër vajzat dhe njëmbëdhjetë nipat e mbesat, të cilëve mundohet t’ua mbajë të freskët historinë e lavdishme shqiptare, por edhe gjuhën dhe këngën shqipe, në fund të kësaj bisede falënderon simpatizantët e këngës së tij e të folklorit shqiptar në përgjithësi, por kujton dhe falënderon edhe të gjithë ata këngëtarë që nëpër vite e dekada dhanë kontributin e tyre në kultivimin dhe ruajtjen e këngës së pastër shqipe, ashtu sikurse falënderon edhe autorin e këtij shkrimi përkrahjen dhe moslënien në harresë të njerëzve që kanë kontribuar nëpër breza e vite për të mirën kombëtare.