Nishani i jep titullin “Mjeshtër i madh”, {pas vdekjes}, shqiptaro-amerikanit Betim Muco
Në Tiranë, Presidenti i Shqipërisë, Bujar Nishani dekoroi me titullin “Mjeshtër i Madh” (pas vdekjes), shkencëtarin dhe poetin nga komuniteti shqiptaro-amerikan Betim Muço. Presidenti Nishani vlerësoi ndihmesën e Betim Muços si shkencëtar në shkencën e sizmologjisë dhe si shkrimtar e përkthyes i letërsisë botërore. Dekorata ju dorëzua në Tiranë familjes së shkrimtarit, në një ceremoni të organizuar me rastin e ditëlindjes së tij, ku morën pjesë familjarë dhe miq të shkrimtarit. Në ceremoni foli edhe bashkëshortja e Betim Muços, Marta Muço, e cila tha mes të tjerash:-“Unë dua shumë që sot ne të gëzojmë ditëlindjen e tij të gjithë bashkë, ta kujtojmë ashtu siç donte ai të kujtohej duke qeshur; së bashku me fëmijët ju falenderoj shumë që keni ardhur ta ndajmë këtë gëzim me mua. Nga ana tjetër, sot kemi edhe një tjetër eveniment; Betimi është dekoruar nga Presidenti i Republikës dhe unë e falenderoj Presidentin nga zemra për dekoratën që i ka dhënë”. Betim Muço jetonte në Maryland të SHBA, dhe ai u nda nga jeta në moshën 68-vjeçare, më 15 janar të vitit të kaluar. Profesor Betim Muço njihet si autor i shumë librave me poezi dhe prozë, ndonëse me profesion ishte sizmiolog. Pas zhvendosjes në SHBA në vitin 2001, ai i shumëfishoi forcat në fushën letrare. Librat e tij njihen për ndjeshmërinë dhe sinqeritetin, për stilin elegant dhe fjalën e qëlluar. Familja tha se ai ishte duke përfunduar një roman të ri. Poezia e Betim Muços është përkthyer në disa gjuhë të botës, ndërkohë që ai vetë ishte një shqipërues i talentuar. Profesor Muço ishte i pari që solli në shqip tregimet e nobelistes Alice Munro, para se ajo të nderohej me çmimin e madh. Shquhen gjithashtu shqipërimet prej tij të James Joyce-it dhe Vladimir Nabokov-it. Ai ka qenë fitues i disa çmimeve letrare kombëtare në Shqipëri. Betim Muço ishte edhe një shkencëtar i njohur. Nga viti 1993 deri në 1997 ka qenë drejtor i Institutit të Sizmiologjisë në Tiranë. Edhe pas ardhjes në SHBA, Profesor Muço vazhdimisht merrte pjesë në konferenca shkencore ndërkombëtare dhe kontribuonte për shkencën në forma të tjera. Ai kishte mbaruar studimet në fakultetin e Shkencave të Natyrës në Tiranë dhe për shumë vite ka qenë drejtuesi i Rrjetit Sizmiologjik të Shqipërisë. {SH.Kercelli}
Maryland – Ndahet nga jeta poeti dhe shkrimtari Betim Muço
Në Maryland të SHBA u nda nga jeta në moshën 68-vjeçare poeti, shkrimtari dhe përkthyesi i njohur Betim Muço. Familja tha se ai vdiq papritur, në mëngjesin e 15 janarit.
Profesor Betim Muço njihet si autor i shumë librave me poezi dhe prozë, ndonëse me profesion ishte sizmiolog. Pas zhvendosjes në SHBA në vitin 2001, ai i shumëfishoi forcat në fushën letrare. Librat e tij njihen për ndjeshmërinë dhe sinqeritetin, për stilin elegant dhe fjalën e qëlluar. Familja tha se ai ishte duke përfunduar një roman të ri.
Poezia e Betim Muços është përkthyer në disa gjuhë të botës, ndërkohë që ai vetë ishte një shqipërues i talentuar. Profesor Muço ishte i pari që solli në shqip tregimet e nobelistes Alice Munro, para se ajo të nderohej me çmimin e madh. Shquhen gjithashtu shqipërimet prej tij të James Joyce-it dhe Vladimir Nabokov-it. Ai ka qenë fitues i disa çmimeve letrare kombëtare në Shqipëri.
Betim Muço ishte edhe një shkencëtar i njohur. Nga viti 1993 deri në 1997 ka qenë drejtor i Institutit të Sizmiologjisë në Tiranë. Edhe pas ardhjes në SHBA, Profesor Muço vazhdimisht merrte pjesë në konferenca shkencore ndërkombëtare dhe kontribuonte për shkencën në forma të tjera.
Betim Muço kishte mbaruar studimet në fakultetin e Shkencave të Natyrës në Tiranë dhe për shumë vite ka qenë drejtuesi i Rrjetit Sizmiologjik të Shqipërisë.
Ai lë pas bashkëshorten, dy vajza dhe një djalë.
PAKUJDESI FYESE NE MJEDISIN KULTUROR SHQIPTAR
Alice Munro ka ardhur prej Betim Muços. Prej tij janë përkthyer dy libra, tregime të Munro: “Virgjëresha shqiptare” -nga shtepia botuese “Mësonjëtorja”, 1998. Me pas vijoi permbledhja nga shtepia botuese “Ideart”, 2005). Librin tjeter te Munro, “Sekrete të hapura” e ka përkthyer serish poeti dhe prozatori Betim Muço (SHBA, Equinoxes, 2007). /
Nga Faruk MYRTAJ/ Toronto/
Vihet re nje pakujdesi fyese ne mjedisin kulturor shqiptar. Kur lajmi vjen i pasakte edhe nga nje agjensi shtetrore lajmesh, sic eshte ATSH per mjedisin shqiptar, shqetesimi behet i ububushem…
Sekush shkroi se Pirro Dollani eshte sjellesi i pare – ne mos i vetmi!- i Alice Munro ne shqip, dhe pas “hedhjes se ketij guri ne kete pus me uje te ndenjur prej pa-levizjes, mosleximit, izolimit brenda vetes, motos lindore “aq sa dijme, eshte mjaft”, duket sikur te gjithe perserisim te njejten shprehje. Qe nuk eshte fare e vertete.
Pirro Dollani mbetet kontribues i njohur dhe eshte padyshim e vertete se e ka sjelle edhe ai Munro-ne me pas, por jo i pari dhe as i vetmi. Mbase edhe me Pirron keshtu u sollen qe edhe ai mbeti ca i zhgenjyer prej jehones se shkurter prej perkthimit te Sezonit te Kafe-ve te Kadarese ne USA, gje qe s’kish lidhje me vete ate.
Qe te jemi korrekt e te drejte me te gjithe, do duhet kujtuar se në gjuhën shqipe Alice Munro ka ardhur prej Betim Muços. Prej tij janë përkthyer dy libra, tregime të Munro: “Virgjëresha shqiptare” -nga shtepia botuese “Mësonjëtorja”, 1998. Me pas vijoi permbledhja nga shtepia botuese “Ideart”, 2005). Librin tjeter te Munro, “Sekrete të hapura” e ka përkthyer serish poeti dhe prozatori Betim Muço (SHBA, Equinoxes, 2007).
Kjo nuk e cenon prurjen e Dollanit, por kur bje hera te flitet per kontaktet e shqipes me boten, do duhej te ishim sa me correct dhe serioz: me te huajt por edhe me veten. Mes vetes, me shume akoma, se shqipja eshte pasur dhe pasuruar prej shqiptareve me shume, dhe lexuar prej tyre!
Meqe keto nxitime dukjesh ndodhin vec tani qe Munro kurorezohet me Nobelin, eshte hjesht nje ngut qe nuk cenon dot as Muçon, as Dollanin, por respektin tone ndaj punes se perkthimit dhe qendrimit ndaj vlerave.
Emigracion poetik
Nga Astrit Lulushi/
Humbja duhet. Pa ‘të njeriu mbetet i njëjtë. Eshtë humbja, si të ishte ndjenjë – megjithëse krijon boshllëk – që e shtyn njeriun të kërkojë të gjejë tjetrën e vetes, qoftë kur humbet vend, send, apo të dashur.
“Prapseprapë, jeta vazhdon”, do të thoshte Galileo, po t’a kishin pyetur edhe për humbjen.
Jeta është cikël, vjen rrotull, çka e bën të natyrëshme edhe dëshirën për të jetuar sa më gjatë.
Kjo përshtypje krijohet kur lexon ‘Balonat e humbura’ – vëllim poetik në anglisht – ‘The lost kites’, nga poeti Betim Muço (Shtëpia Botuese Equinoxes, 2012).
“E dua këtë qytet/sa do që përpiqem ta braktis, dështoj” – Tirana (BM).
Libri përmbledh krijmtarinë e poetit në mërgim; aty gjen mall, dhimbje, meditim, herë-herë zemërim poeti:
“Liria është si bumerang/nëse nuk e hedh si duhet/ kthehet e të godet ty.” – Boomerang (BM)
Vërtet, jeta vazhdon, megjithëse jo në vijë të drejtë, sepse kështu do të ishtë tepër e shkurtër, sado e mirë:
“Ndonjëherë edhe rruga e drejtë/është e mërzitshme/kur nuk ka alternativë.” – Crossroads (BM)
“The lost kites” ndahet në 5 kapituj me tituj mjaft domethënës; të mara së bashku shprehin urtësi; dhe lexuesi fillon rrugën ku guri kilometrik sugjeron tjetrin dhe njeriu cdo ditë mat me ëndrra këtë botë të vogël aspak të përsosur – “Udhë të mbarë!”, uron lexuesit, ne parathenie, Marta Muço – bashkëshortja e poetit – bashkëredaktore dhe përkthyesja në anglisht e vëllimit ‘The lost kites’.
Libri përmban më shumë se 100 poezi; plot metafora – shumica me burim nga përvoja personale e poetit, por si të tilla – unike – ato pritet t’a fusin lexuesin anglisht-folës në udhë të pashkelur nëpër Ballkan: “djep i lashtë i Botës/që ia ka ënda të përkundet përjetësisht/si foshnja.” Balkans (BM).
LAMTUMIRE DRITA SILIQI!
Nga Betim Muço/
Të nderuar familjarë, miq e dashamirë,/
Jemi mbledhur sot këtu për t’i dhënë lamtumirën e fundit një gruaje që u lind larg prej këtij vendi por që kjo tokë bujare u bë dhe toka e saj për rreth 15 vitet e fundit të jetës. Përcjellja nga kjo jetë e njeriut të dashur është një rit aq i lashtë sa vetë njerëzit mbi dhe. Kurdoherë në këto raste për ta thuhen fjalë rë mira e lavdëruese shpesh herë edhe kur këto fjalë nuk janë merituar. Por kjo e fundit nuk ndodh e nuk ka sesi të ndodhë në këtë përcjellje mortore të Dritës sonë të dashur. Ç’fjalë të tjera mund të thuhen për të përveç kurajos e heroizmit që demonstroi në jetë, përveç inteligjencës e punës së palodhur, përveç mirësisë, fisnikërisë e dashurisë që ajo shpëndau aq bujarisht?
Drita Siliqi Shundi lindi e u rrit në mesin e një familje të shquar për atdhedashuri e profesionalizëm, vendosur në Tiranë qysh në fund të shekullit të 17-të. Shumë djem e vajza nga kjo familje përfunduan studimet universitare dhe gjatë shekullit të 20-të punuan si mësimdhënës të shquar nëpër shkolla të larta, nëpër qendra studimore e institucione të rëndësishme. Dashuria e lidhi atë me pinjollin e një familjeje tjetër të shquar nga Shkodra, Drago Siliqin, një shkrimtar, kritik e botues i ri e premtues për kohën. Nuk dihet se si do të kishte qenë fati i Dritës në qoftë se i shoqi i saj i ri nuk do të kishte humbur jetën në aksidentin tragjik. Me talentin, temperamentin e iluminizmin e tij, vështirë se Drago Siliqi, njeriu që u dha një pranverë të vërtetë botimeve në vitet ’60 në Shqipëri do të qe pajtuar me fushatat komuniste anti-kulturë që pasuan. Këtë ma ka thënë dikur me bindje miku i tij i asaj kohe, Ismail Kadare. Jam i sigurtë që gruaja e tij e dashur do ta kishte ndjekur atë burgjeve e internimeve. Po fati e solli ndryshe. Drita Siliqi rrojti shumë pakë me të dashurin e saj por e mbajti dashurinë e tij si yllin polar gjithë jetën. Me një heroizëm e kurajo të pashoqe ajo rriti e edukoi dy vajzat e saj, Laurën e Darinën duke qënë për to babë e nënë në të njëjtën kohë. Ndërkohë mëkoi me letërsinë breza nxënësish e studentësh si mësuese në shkolla të mesme e pedagoge në universitet dhe punoi e palodhur në organet e shtypit. Ajo nuk e ndërpreu veprimtarinë letrare e botuese, që nga botimet e antologjive poetike, problemet e gruas shqiptare në shtypin e rilindjes, pavarësisë dhe luftës çlirimtare e deri te përkthimet siç ishin librat më të fundit nga Oriana Fallaçi. Vitet e fundit të saj u jetuan në trekëndëshin Amerikë-Kanada-Shqipëri. Këtu në kontinentin e ri ajo pa të rriten nipërit e mbesat, stërnipërit e stërmbesat. Jetoi mes dashurisë së vajzave të saj, të dhëndurëve Gjergjit e Arbenit dhe të gjithë atyre që e njihnin dhe e çmonin. Duke ikur, Drita e la pas dritën e saj për të gjithë të dashurit. Lum si ajo që la pas kaq dritë e dashuri dhe u kujtoftë përherë me mall sa qofshim gjallë.
*Fjala e lamtumires qe mbajti shkrimtari Betim Muço ne ditepercjelljen e se ndjeres Drita Siliqi 9 gusht, 2013
KUSH ISHTE DRITA SILIQI
Drita Siliqi Shundi (2 mars 1933-5 gusht 2013)
Drita Siliqi (Shundi) lindi në Tiranë, më 2 mars të vitit 1933, në një familje patriote tiranase. Babai i saj ishte Athanas Shundi, i cili ka qenë mësues në shkollën e parë shqipe të Tiranës dhe pas përfundimit të studimeve universitare për kimi dhe farmaci në Napoli, hapi farmacinë e tij në Tirane. Ai ishte delegat i Tiranës në Kongresin e Kishës Autoqefale që u mbajt në Berat në shtator të vitit 1922 dhe që vendosi që gjuha e liturgjisë në Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare të ishte gjuha shqipe. Nëna e Dritës, Kaliroi Spiru Shundi ishte nga nje familje tregtare nga Durrësi, që pati nxjerrë njerëz të njohur si Nako Spiru, por që u persekutua nga regjimi komunist. Shumë pjesëtare të familjes se saj vuajtën shtetëzimet, madje edhe burgjet e komunizmit.
Ndërsa ishte student në Tiranë, Drita u njoh me poetin e ri Drago Siliqi, me të cilin do të lidhte më pas jetën e saj. Pas përfundimit shkëlqyeshëm të studimeve universitare për letërsi, ajo punoi për shumë vite me radhë si arsimtare, fillimisht në Institutin Bujqësor të Kamzës e në Gjimnazin e Shkodrës, në shkollat e mesme Petro Nini Luarasi dhe Sami Frashëri të Tiranës, dhe me pas si pedagoge në Fakultetin e Histori Filologjisë, Katedra e Letërsisë. Më vonë, ajo do të punonte për disa vjet si kryeredaktore në revistën Shqiptarja e Re.
Në vitin 1957, Drita u bë bashkëshortja e intelektualit të njohur Drago Siliqi, poet, kritik letrar dhe publicist, i cili vdiq në një aksident ajror më 13 korrik të vitit 1963, duke e lënë pas Dritën me dy vajzat Darinën dhe Laurën.
Gjithë jetën e saj Drita Siliqi ja dedikoi vajzave të saj, nderimit të emrit të bashkëshortit Drago Siliqi si dhe një pune të palodhur intelektuale. Ajo botoi veprën e plotë të Drago Siliqit, u mor me studimin e jetës dhe veprës së Dora D’Istrias (Elena Gjika), përktheu librin “Rinia e nje shqiptareje” (viti 2002), botoi librin me studime “Gruaja shqiptare, probleme të gruas në shtypin e Rilindjes dhe pavarësisë” (viti 2003), përktheu nga italishtja librat “Seksi i shpërfillur”dhe “Intervistë me historinë” të gazetares dhe publicistes së njohur italiane Oriana Fallaci.
Në vitin 2000 ajo u vendos në Shtetet e Bashkuara pranë vajzës së saj. Ajo la prapa prapa vajzat e saj Darina Demiri (Siliqi) dhe Laura Konda (Siliqi) me bashkëshortët e tyre Arben Demiri dhe Gjergj Konda, mbesat Lora Carlessimo (Demiri) me familjen e saj dhe Stella Demiri, nipërit Tedi Konda dhe Martin Konda, si dhe një stërnmbesë e një stërnip.(Ne Foto Drita dhe Drago Siliqi)