Nga Rasim BEBO/
Pak kohë më parë, këtu në Amerikë, vdiqën dy çamë, të ardhur në Shqipëri rreth moshës 10 – vjeçare, pas masakrës së qershorit 1944. Safet Rojba dhe Rexhep Llaja, i pari nga Margëllëçi dhe i dyti nga Filati, shpresonin vazhdimisht të ktheheshin në vendlindjen e tyre, në shtëpitë e tyre në mallin dhe varrezat e tyre. Por nuk qe kismet dhe para se të mbyllnin sytë lanë amanetin, për Çamërinë e Çliruar dhe për gjithë Shqipërinë Natyrale. Ky amanet i hershëm i të gjithë çamëve, sot është vënë në qendër të lëvizjes së politologut Koço Danaj, i përkrahur nga SHBA.
Edhe poeti e shkrimtari Qamil Buxheli, deri para vdekjes, ëndërroi amanetin e tij për ÇAMËRINË, duke lënë këto vargje të pavdekshme:
ÇAMËRIA TRIME. “O Çamëria Trime! / O Çamëria Trime! / O motra Çamëri! / Evropa t’la jetime, / por s’iu përule ti. / Me burra e gra suljote, / me djem që tundin malet, / me vajzat shtojzovalle. / Ti çave trumundanat. / E theve çdo pusi. / O motër Çamëri! / O trimja Çamëri! / Një shekull zë e ngryset, / që kur si shqipe mali, / me zëmër të zhuritur, / për mbi folenë e prishur / qëndron edhe sot në qiell. / Rikthimin duke pritur! / Ti mbahu motër mbahu, / se dita shpejt do vijë. / Në tokën e pa sosur. / Me gjak e djersë brumosur. Me varret e të parëve. / Me gjuhën e shqiptarëve. / Me gjuhën prej bilbili, / Që i këndoi Naimi … / Do zbardhë dita motër. Pranvera do të vijë! … (Dodona, f. 515).
Dy pleq, rreth të tetëdhjetave, shokë të vjetër, Hasani me Dautin, u përgatitën: të veshur e mbathur mirë, me para dhe pasaporta të rregullta, me nga një bastun në dorë, u gjendën para sportelit të doganës greke në Kakavi. Pas një përshëndetjeje me fjalën, tungjatjeta, ata dorëzuan të dy pasaportat. Kur sportelisti, hapi dhe lexoi pasaportat, i shikoi të dy pleqtë me një urrejtje e neveritje pazakonshme dhe pastaj ulëriu: “Oqi Çamëria, pijene a podho !” (Ska Çamëri, shporruni këndej)… Ai u grisi pasaportat dhe ua hodhi në fytyrë.
Të vrarë shpirtërisht, atyre gati sa nuk u ra damllaja. U mbështetën te muri, pak metra larg sportelit dhe ashtu rrëshqitas, me kurriz te muri u ulën në tokë.
Hasani filloi të recitojë disa vargje pikëllimi (nga Qazim Shemaj): – Çamëria është atje ku ka qënë, ne jemi këtu, jemi çamë, si mundet të mohoj vendin tim e unë gjallë këtu? Kjo është toka e jonë. Mure të rënë, të rjepur, / dhe bluja e qiellit e mekur. / Një xhevze e ndryshkur anës vatrës. / që pjek kafe vreri erërave të natës./ Ca trandafila rebele, mbi një pllakëz mbi varr. / Të vetmet që vdekja ka harruar t’i marrë. / Gjithçka përmbysur, e djegur e shkretë. / Tek ngjitesh e ulesh në këtë tatëpjtë. /Asnjë portëz e mbyllur, por askush nuk të prêt! / Heshtja në heshtje! / Ha veten e vet! “. Dhe ne do ta pimë një kafe vreri për t’i tundur pesë deputetët çamë… – e mbylli recitimin ai.
-E mo, Hasan, – ia ktheu Dauti, – shikon si futen shumë grekë në Shqipëri pa asnjë pengesë, kurse për ne u bë kiameti, të shkonim në shtëpitë tona… Ku qëndron Traktati i Miqësisë, pse nuk ka reciprocitet, “me lejon – të të lejoj”. Ç’është kjo përulje kaq e madhe. Ku është “shteti”? Kjo qeveri me kuptimin e plotë, është, si ka thënë Dritero Agolli, kohë më parë: “shkërdhatokraci”, bashkë me Akademinë e Shkencave. Ku janë këto penat e ndritura të kombit shqiptar që heshtin për këto evenimente shumë të rëndësishme, kur greku ka arritur të thotë “ÇAMËRIA NUK EKZISTON”. Kur sot në Shqipëri nga 35-40 mijë çamë që erdhën si pasojë e atij genocidi të llahtarshëm grek të qershorit 1944, kanë arritur afërsisht në gjysmë milioni çamë të shtuar në rrugën natyrale, pra, rreth 15 herë më shumë dhe në parlament përfaqësohen nga 5 deputetë…
Dauti i kujtoi Hasanit, se zgjedhjet e fundit Parlamentare, si dhe ato lokale, e konfirmuan, PDIU-në, si forcën e katërt politike në vend. Po çfarë kanë bërë për Çamërinë?… Asgjë dhe më keq akoma, ata tallen me elektoratin çam, duke ulur dhe ngritur për 70 vjet, ende të pa miratuar Rezolutën Çame nga Parlamenti Shqiptar.
-Prit more Hasan, – i thotë Dauti!- Ministri i jashtëm grek, u shpreh para qeverisë se “Çamëria nuk ekziston” dhe ata pesë deputetët çamë heshtën, u tërhoqën me kapistër kali për elektoratin e PD e PS dhe dalin në sipërfaqe me një demagogji të gënjeshtër dhe mashtruese, se gjoja nxorën nga pluhuri i harresës tekstin e Rezolutës Çame, të aprovuar më 8 prillin e 2004-ës… – Kështu e mbyllën muhabetin të dy pleqtë dhe me zëmër të thyer u kthyen në shtëpitë e tyre, por jo të Çamëri.
Servet Pëllumbi, ish kryetar i Parlamentit, thotë: “Më 8 prill 2004 u njohëm në mënyrë të detajuar me Rezolutën Çame dhe e mbështetën të gjithë, grupi ynë i parlamentit ishte dakord për ta miratuar. Por kjo rezolutë pengohej nga Brenda, prej Fatos Nanos dhe Sali Berishës, të cilët ishin dy bariera kryesore që sabotuan rezoluten (sipas diktatit nga Athina). Kur pa pritur mbërriti një telefonatë nga kryetari i Partisë Socialiste Fatos Nano. Ishte një urdhër i prerë, që u jepej deputetëve socialistë, të tërhiqeshin nga votimi pro i rezolutës. Kështu ata gjatë votimit u larguan dhe nuk morën pjesë. Kjo ishte një thikë pas shpine për Çamërinë dhe çamët. Unë, thotë Sabit Brrokaj nuk e zbatova atë urdhër dhe qendrova e votova prorezolutës çame. Fatos Nano më quajti “tradhtarë të PS-së”. Unë e quajta spiun të grekut. “
Rezoluta Çame që u hodh në votim në Parlament, më 8 prill 2004 nuk fitoi, rezultati ishte 53 pro rezolutës çame dhe 55 kundra, me 108 deputetët që kanë qenë të pranishëm në atë séancë. Do të fitonte Rezoluta Çame, po të kishte qëndruar Sali Berisha, Jozefina Topalli me të vetët, por këta u larguan para votimit. Kryetari i parlamentit në atë kohë, Servet Pëllumbi, deklaroi se kjo rezolute nuk ishte aprovuar. Këtu duket hapur marrëveshja e Sali Berishës me Fatos Nanon, për kundra rezolutës Çame, në shërbim të hapur me grekun. Dhe jo vetëm kaq, po filluan edhe të tallen me Rezolutën Çame. Këta zotërinj, në pragun e zgjedhjeve të 23 qershorit 2013, u duheshin deputetet çamë, prandaj urdhëruan kryetarin e komisionit të jashtëm, Fatos Beja, të nxjerrë nga arkivi i Kuvendit, votimin e datës 8 prill 2004, duke bërë diversion para deputetëve të këtij komisioni se, kjo rezolute ishte miratuar, por nuk ishte botuar në Fletoren Zyrtare, pasi kreu i parlamentit në atë kohë, Servet Pëllumbi kishte deklaruar, se kjo rezolute nuk ishte miratuar.
Shpëtim Idrizi del si flamurtar duke shkundur Parlamentin Shqiptar për demaskimin e shtrembërimin dhe fshehur (gjoja) miratimin e Rezolutës çame te 2004-ës. PDIU-ja me Shpëtim Idrizin, bëjnë një përflakje të pështirë, për të u tallur më shumë me elektoratin çam, se do të krijohet një komision hetimor, për të sqaruar dhe zbardhur rrethanat dhe përgjegjësit e fshehjes së rezolutës së miratuar. PDIU vazhdon të mbetet e mendimit, se miratimi i rezolutës, është beteja e parë e fituar në luftën e saj për zgjidhjen e çështjes çame. Më tej, vazhdon demagogu Rama: “… se çështja Çame nuk meriton vetëm të trajtohet, por meriton të çohet përpara drejt zgjidhjes, sepse ky është një detyrim shtetëror tashmë që buron nga vetë rezoluta e Kuvendit të Shqipërisë”. Ndërsa hipokriti Sali Berisha thotë: “Çështja Çame duhet zgjidhur me përputhje me Traktatin e Miqësisë që ekziston mes dy vendeve. Kjo është ngritur në të gjitha takimet, … nga kryetari I PD me autoritetet më të larta të vendit mik, me të cilët është takuar… Ku Shqipëria ka bërë të qartë se nuk ka asnjë pretendim territorial…Traktati i Miqësisë ka një klauzolë ku çështja e pronësisë së shqiptarëve të Greqisë dhe të grekëve në Shqipëri do te zgjidhen mbi bazën e procedurave teknike”. Hajde dhe merru vesh me këta dallkaukë. Kur Greqia e ka të ligjëruar, se Çamëria nuk ekziston dhe nuk pranon asnjë marrëveshje historiko-shkencore për Çamërinë. Ajo e ka bërë rezolutën e saj, një dekadë më parë në OKB-se, EB, Kongresit Amerikan dhe e ka ligjëruar se “Çamëria nuk ekziston” Kurse ju zotërinj të PD, PS, dhe PDIU-së, po talleni me Rezolutën e pa miratuar, të kthyer në një “paçavure” dhe mashtroni duke shkruar: “Aprovimi i saj nga kryesia e kuvendit dhe dërgimi për botim në fletoren Zyrtare, erdhi pas përfundimit të hetimeve nga administrata e Kuvendit të Shqipërisë, ku u konkludua se rezoluta e vitit 2004 ishte e miratuar. Ish-kryetarja e Kuvendit, znj. Jozefina Topalli e dërgoi draftin e miratuar për botim, pas kërkesës zyrtare të dy deputetëve të PDIU-së z. Shpëtim Idrizi dhe z. Dashamir Tahiri. (gazeta “ÇAMËRIA”, 13 tetor 2013). Zotërinj deputetë Çamë, përpara se ta kalonit këtë “Rezolutë të miratuar” në raftet e fletores Zyrtare për gjumë, ju duhet t’ia paraqitnit parlamentit për ta parë dhe aprovuar si një dokument i kërkuar për 70 vjet “REZOLUTE ÇAME” dhe Parlamenti bashkë me dosjen e masakrave greke t’ia dërgonte menjëherë OKB-se, BE, Kongresit Amerikan. Kur ju nuk e kërkuat këtë nga Parlamenti, si fuqi e katërtë që jeni në Parlament, atëherë ju gënjeni, ju mashtroni. Jeni deputet të pabesë, jeni vetëm për të bërë biznes. Ju shkelët amanetin prindërve tuaj, Ju shkelët mbi gjakun e masakrës greke që u është bërë familjeve tuaja dhe gjithë Çamërisë. Ju jeni kthyer në shërbëtorë të grekut, më keq se Fatos Nano dhe Sali Berisha.
Kërkoni ta shlyeni këtë turp, shkoni në Çamëri me 100 djem çam dhe atje do mësoni si të veproni. Rasim Bebo, Adison Çikago, qershor 2014
Historia e shkollës shqipe në Çamëri
Nga Blerina SADIKU*/
Më 23 korrik 1908, si pasojë e kryengritjes së turqve të rinj kundër regjimit tiranik të Sulltan Hamidit, në Perandorinë Osmane u shpall kushtetuta. Turqit e rinj bënë premtime të bujshme për vendosjen e lirive politike, kulturore, njohjen e barazisë dhe të drejtave të gjithë kombësive të Perandorisë. Atdhetarët shqiptarë nga Çamëria duke përfituar nga situata e krijuar filluan të hapnin shkolla shqipe dhe klube patriotike nëpër fshatrat dhe qytetet e Çamërisë. Zgjerimi dhe forcimi i lëvizjes për gjuhën, shkollën shqipe, si pjesë përbërëse e lëvizjes kombëtare, ndeshi përsëri në reagimin e kishës e klerit grek e të qarqeve nacionaliste greke Për të penguar lëvizjen kulturore shqiptare, Athina vuri në lëvizje të gjitha mjetet e saj propagandistike. Në këtë fushatë të egër të parët që u aktivizuan ishin krerët e kishës.
Kështu, për shembull, Mitropoliti i Paramithisë, Neofiti, nxiste të krishterët e fshatrave të Çamërisë të ngriheshin kundër shkollave shqipe të sapohapura dhe veprimtarëve shqiptarë që ishin dalluar për përhapjen e kulturës kombëtare e të shkollave shqipe. Hapjen e shkollave shqipe në Çamëri, Greqia e shihte si një tradhti të madhe ndaj shtetit helen dhe krishterimit. Në një letër që i dërgonte Patriarkut Ikumenik në Stamboll dhe mitropolitit të Athinës, në vitin 1909, vihej në dukje se “shkollat shqipe kishin tronditur bashkëjetesën mes të krishterëve dhe myslimanëve”.
Në këtë betejë kundër shkollave shqipe në Çamëri dhe shqiptarëve myslimanë u angazhua edhe shtypi grek. Gazeta “Agon” që dilte në Athinë e më pas në Janinë do të shkruante pas disa vjetësh për rolin që kishin marrë përsipër mitropolitët grekë dhe bandat greke për ta shuar me zjarr e hekur çdo përpjekje të shqiptarëve në përpjekjet e tyre për hapjen e shkollave shqipe: “Në vitet 1909-1912 Mitropoliti Spiridhon i Konicës dhe Jetotheu i Paramithisë kishin shkuar në krahinën e Çamërisë të shoqëruar me banda të armatosura”.
Pushtimi i Çamërisë nga forcat greke më 1913 dhe vendimi i Konferencës së Ambasadorëve në Londër për aneksimin e asaj krahine shqiptare Greqisë, shënoi një dramë të madhe për popullsinë shqiptare të kësaj krahine nën sundimin grek. Pakicës shqiptare në Greqi iu mohuan të gjitha të drejtat: politike, kulturore, madje iu mohua dhe e drejta e pronësisë. Ajo popullsi, së bashku dhe me komunitetin e hebrenjve, konsideroheshin nga qeveria greke si shtetas të padëshiruar të Greqisë.
Shqipëria më 27 dhjetor 1920 u bë anëtare e Lidhjes së Kombeve. Pas kësaj fati i Shqipërisë ishte në duart e Lidhjes së Kombeve. Në shtator 1921, përfaqësuesi i Britanisë parashtroi para Lidhjes së Kombeve problemin e mbrojtjes së minoriteteve. Deklarata siguronte mbrojtjen e plotë të gjithë banorëve pa dallime fetare, kombësie, race apo vendlindjeje. Pakicave, sipas kësaj deklarate që u aprovua, u garantohej lejimi i gjuhës amtare, të kishin institucionet arsimore, në të cilat të përdornin lirshëm gjuhën e tyre amtare. Të gjitha këto detyrime që shtronte deklarata e Lidhjes së Kombeve për minoritetet në shtetet kishte pakica të kombësive të huaja i firmosi sikryeministri i Greqisë ashtu edhe ai shqiptar dhe u angazhuan për mbrojtjen e pakicave. Qeveria shqiptare i përmbushi të gjitha angazhimet që shtronte Lidhja e Kombeve për pakicat greke që ishin në Shqipëri.
Në ndryshim nga Tirana, qeveria greke vazhdoi të njëjtat qëndrime ndaj pakicave shqiptare duke penguar si hapjen e shkollave shqipe, ashtu edhe të lirive të tjera për shqiptarët në Çamëri. Fëmijët shqiptarë vazhdonin të arsimoheshin vetëm në shkollat greke. Përfaqësuesit e Çamërisë në këtë kohë iu drejtuan Josef Avenollit, sekretarit të përgjithshëm të Lidhjes së Kombeve në Gjenevë, me ankesën se qeveria greke nuk i respektonte angazhimet që kishte marrë. Po në këtë periudhë edhe përfaqësuesi i qeverisë shqiptare, Z. Mehdi Frashëri në Lidhjen e Kombeve ngriti zërin në atë forum të lartë ndërkombëtar duke deklaruar që shqiptarëve çamë të Çamërisë u mohoheshin të gjitha të drejtat nga qeveria greke dhe përballeshin me presione të dhunshme të bandave greke dhe administratës lokale greke.
Në atë kohë, megjithëse minoriteti grek në Shqipëri kishte më shumë se 70 shkolla greke, ajo insistonte pranë qeverisë shqiptare të hapte një shkollë greke në Himarë dhe rrethinat e saj. Athina paralajmëronte: nëse Tirana e plotëson këtë kërkesë, atëherë do të hapeshin shkollat shqipe në Çamëri. Qeveria shqiptare e miratoi kërkesën greke për hapjen e shkollës greke në Himarë në 12 qershor 1936. Fill pas këtij vendimi që mori qeveria shqiptare, Athina lejoi formalisht hapjen e shkollave shqipe në Çamëri. Por me pengesat që krijoi në administratën greke ato shkolla shqipe nuk u hapën asnjëherë.
Në këtë kohë, diktatura e Metaksait ushtronte një presion të madh mbi popullsinë shqiptare në Çamëri për t’i detyruar ata të largoheshin nga trojet e tyre: ai nxori një urdhëresë sipas së cilës të gjithë shtetasit greke nuk duhet të flisnin asnjë gjuhë tjetër, përveç greqishtes. Dhe në të njëjtën kohë u bëhej presion çamëve që kërkonin hapjen e shkollave shqipe: sipas autoriteteve, nëse donin mësim shqip, të shkonin diku tjetër, sepse nuk kishin vend në Greqi.
*Kumtesa e mbajtur në Universitetin e Millersville,në Pensilvani në prill 2011.