Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Bashkim Muhedini: Porta e futbollit u bë dera e jetës sime, ajo ishte dhe drama ime plot ankth…

by

Ne Foto: FK PARTIZANI-Suvorov Seferi, Bujar Cani, Lin Shllaku, Loro Borici, Bashkim Muhedini, Safet Berisha (i 12-ti ) poshte majtas Astrit Ziu; Vladimir Balluku, Gjergj Thaka, Agim Janku, Sabah Bizi, PANAJOT PANO. Foto nga Gezim Mimi Imeri./

 Nga Dalip Greca/

Bashkim Muhedini  jeton në Nju Jork. Ne fundjave takohemi shpesh tek Portofino-Café. Si shumë shqiptarë të tjerë, fati dhe hallet e hodhën përkëtej Atlantikut edhe Bashkim Muhedinin,  njëri prej portierëve të shquar të Partizanit dhe të Kombëtares, njëri prej trainerëve që në 10-vjeçarin e fundit tw karrierws tregoi vlera në drejtimin e ekipit të futbollit të Përmetit dhe të ekipeve zinxhirë të moshave të vogla të ”Partizanit”. Emri i portierit të talentuar është përjetësuar në kronikat e shtypit të kohës dhe në statistikat e librave të futbollit. Si shkoi Bashkimi tek porta e ekipit të shquar “Partizani”? Ku u end fëmijëria e tij, kur dhe si nisi karriera sportive, si kaloi nga pasioni për lojërat me dorë tek futbolli, si hyri rastësisht  portier në spartakiadën e Durrësit? Cilët janë portierët e shquar që admiroi ai? Përse e larguan nga porta në moshën 29 vjeçare dhe e degdisën në Zall-Bastar ish portierin e kombëtares? Si u takua me portierin e shquar rus Lev Jashin? Si u ndëshkua Overati për një “mëkat” që bëri ndaj Muhedinit në ndeshjen në Karlsruhe?

Këto e të tjera pyetje do të marrin përgjigje përmes bisedës që zhvilluam me Muhedinin këto ditë në Bronx-Nju Jork, në lokalin ”Joni Blu”.

-Ju kujtohen fillimet e para, kur dhe si zutë vend në portë?

-Po më ktheni në vitet më të bukura të jetës sime me këtë pyetje. Banoja tek “Shallvaret”. Banesa ime rrethohej nga terrene të shumta sportive. Pranë kisha terrenet sportive të  shkollës “20 Vjetori”, më tej parku i njohur i tenisit, në verilindje shtrihej Parku ”Rinia”, në vazhdim vinte Pallati i Pionierëve; në Jug-Lindje ndodheshin terrenet e shkollës “11 Janari”. I përmenda të gjitha këto sepse nëpër ato terrene u end fëmijëria ime. Aty u grimëzua bota ime sportive, aty u trupëzua formimi im sportiv. Isha një fëmijë çamarrok kur shikoja ekipin e Tiranës në stërvitje në fushën e punës. Aty pashë dhe Panon e madh  për herë të parë  dhe më dukej çudi se si mund të isha aq afër tij. Kënaqesha kur kapja topat pas portës dhe i ktheja në fushë ku luanin të mëdhenjtë e futbollit. Lëre pastaj se ç’ndodhte kur më afronin të zija vend në portë kur mungonte ndokush, bëhesha me krahë, i gatshëm të fluturoja…

Më pas Bashkimi tregon se është ushtruar edhe në lojërat me dorë. Në Pallatin e Pionierëve, Petrit Qendro e kishte zgjedhur në ekipin e basketbollit. Ai  nuk e quan kohë të humbur marrjen me basketboll. Basketbolli më fali shtatgjatësinë dhe shkathtësinë e përdorimit të duarëve në kapjen e topave, thotë Bashkimi. Por nuk ishte vetëm basketbolli dashuria e parë sportive e Bashkim Muhedinit. Ai tregon se i ka pëlqyer dhe e ka ushtruar për një kohë edhe volejbollin. Loja e volejebollit i pëlqente dhe iu kthye në një dëshirë që jetoi gjatë me të për arsyen e thjeshtë se traineri i mrekullueshëm Vangjel Koja, atëherë mësues i Bashkimit tek shkolla”11 Janari”, kishte aftësinë që të bënte për vete.

”Ai punonte me djemtë njësoj siç punon një skulptor me daltën e tij për të gdhendur figurën artistike”, tregon me admirim Bashkimi.

-Atje i kam fillimet e para sportive, tek shkolla”11 Janari”. Atje  kanë mbetur gjurmët e fillimeve të para sportive; në oborrin e saj, në fushat sportive të pluhurosura nga qymyri kanë mbetur gëzimet e fitoreve , klithjet, rendjet me top, – thotë Bashkimi tek kthehet në kohën e largët të fëmijërisë. Pastaj shton: aty  ndesheshim edhe me ekipet e shkollës ”Emin Duraku”, e cila kishte në gjirin e saj emra  që do të bëheshin të njohur në sportin shqiptar, si: A.Jankun, F.Sejdinin, M.Çobanin, B.Beliun e të tjerë.

Po si shkoi Bashkim Muhedini tek porta e “Partizani-t”? Pyetjes sime ai i përgjigjet në mënyrë poetike:- Ishte viti 1961. Kujtimet vijnë e bien si gjethet, por çuditërisht nuk zverdhen nga koha, edhe pse kanë kaluar dimra të egër mbi Shqipërinë tonë. Shkonim në Spartakiadën Kombëtare në Durrës. Ekipi ynë nuk kishte portier. Traineri, Hyqmet Meçe më  propozon të futem në portë. U futa për të qëndruar gjatë.Porta u bë dera e jetës sime për shumë kohë. Ajo ishte dhe drama ime plot ankth. Porta u bë gjithçka për mua. Luajta mirë atë ditë, duke e ruajtur si një gardian i rreptë portën që më besuan. Arrita të pres dhe penalltinë. Ah ajo pritje… E prita nga njëra anë, por u zgjat nga ana tjetër…Nejse ende isha mes pasionesh e dëshirash të shpërndara.Ende i doja shumë basketbollin dhe volejbollin.

Por ç’ndodhi më tej me portierin e Partizanit dhe Kombëtares shqiptare?

Befas u gjend në shkollën ushtarake”Skënderbej” i veshur me uniformë. Në terrenet e asaj shkolle u njoh me trainerin Bejkush Birçe, i cili pasi pa cilësitë e tij intuitive, pasi pa reflekset, punoi që ta përgatiste për portën. Gjuante vetë Birçja dhe Bashkimi priste. Më 1965 në një kampionat brenda shkollës bëri figurë të mirë. Prej aty rrëshqet tek ekipi i  të rinjve të Partizanit. Por edhe aty aventura nuk do të zgjaste shumë. Emri i portierit të talentuar kishte rënë në sy të ekipeve të kryeqytetit. E priste ekipi i të rriturve të atij ekipi që atëhere lulëzonte me emra të mëdhenj,”Partizani”. Bashkimi kujton se e ndjente veten të emocionuar përballë emrave të  bujshëm të ekipit. Ai është krenar që ka luajtur përkrah emrave të mëdhenj të futbollit shqiptar si: Lin Shllaku, Robert Jashari, Ramazan Rragami, Sabah Bizi, Mihal Gjika e të tjerë.

Kur i kërkoj t’më përmend më shumë emra të kohës së tij ai ndjell kujtimet…”Kohë e nxehtë në kujtimet e mia. E artë ajo kohë…E tejdukshme. Shumë emra në kujtesë… Pranë meje M. Janku, T.Jozja, F.Lela, F.Ismaili, J. Kaçi, A.Hoxha. Më pas, si përtej horizontit do të ravijëzohen portretet e A.Lekbellos, të bujshmit P.Musta, Tani Konomi,i cili pati udhë të shkurtër nga që ia mbyllën shtigjet me ato grackat e politikës”.

E pyes Muhedinin nëse ka patur ndonjë model portieri që e ka adhuruar dhe nëse ka imituar ndonjë prej tyre.

Ai veçon Lev Jashinin. E kam adhuruar atë, thotë ai. Fati e dha që Bashkimi të takohej me të dikur në Bullgari. Ekipi i “Partizanit” do të luante në Sofje me ekipin e njohur “CSKA”. Atë kohë Jashini i famshëm ishte traineri i ekipit “Dinamo” të Kievit, i cili po kthehej nga Greqia, ku kishte zhvilluar ndeshje.

– Nuk e di se si e ndjeva veten,-  kujton Bashkimi.- E kisha ndjekur gjithmonë nga larg, ndërsa ato çaste isha përballë  portierit të madh që kishte bërë botën sportive të drithërohej.

Në shenjë kujtimi, Jashini i dhuroi një palë doreza, që Bashkimi i ruajti gjatë si kujtim. Ndërsa pjesës tjetër të pyetjes, nëse ka patur ndonjë model imitimi në portë, Bashkimi i përgjigjet prerë:Në portë nuk mund të imitosh, por duhet t’i besosh vetëm vetes, intuitës dhe reflekseve të tua, ndryshe ndëshkohesh.

Nga portierët shqiptarë ai veçon Sulejman Maliqatin, i cili në lojërat e Laipcigut u cilësua nga tifozët gjermanë si ”Macja e zezë”.

Për Bashkimin, “Macja e zezë” , mbetet një model i pakrahasueshëm i futbollit shqiptar, një figurë brilante, e paarritshme. Ndër më të mirët e portës ai radhit edhe të madhin Qemal Vogli. Edhe ai i pakrahasueshëm si nga fama, ashtu edhe nga fati. I dënuar, i persekutuar prej shumë kohësh, gati i harruar pas famës. Ndër portierët e shquar Bashkimi përmend edhe Paulin Ndojën, i talentuari i “Vllaznisë” që e përndoqi gjatë të gjithë kohës gogoli i biografisë. Dhe ai portier i talentuar iu desh ta ndrydhte dhuntinë refleksive brenda shpirtit të dërmuar. Biografia politike ia përzhiste gishtrinjtë në momentin e kapjes së topit dhe ia përcëllonte të ardhmen që shpalosej e kufizuar përtej përmasave të topit të futbollit. Tani Paulini punon si trainer i portierëve të Vllaznisë, por ç’e do, rinia u vra e shpirti i mbeti plot plagë, që ende i rrjedhin.

Po cila është ndeshja që ka mbetur në kujtesën e Muhedinit?

E ka të vështirë të rikthehet e të ndalet vetëm tek njëra prej tyre. Secili takim ka mbresat dhe emocionet e veta. Pastaj veçon një takim të ekipit  të “Partizanit” me atë të “17 Nëntorit”. Ky ishte takimi që do të zyrtarizonte mbetjen e Muhedinit tek ekipi i “Partizanit”. Gjatë të gjithë kohës, kujton ai, kishte pranë dhe Mikel Jankun, i cili me përvojën e vet, me bujarinë e tij, i ofroi mbështetje të pakufishme. Më pas kujton një takim tjetër, atë  me “Apolloninë” e Fierit . Takimi zhvillohej për Kupën e “Republikës” në vitin 1968. Ishin takimet e para të atij aktiviteti dhe “Partizani” nuk e vlerësoi seriozisht ”Apolloninë”. Ekipi luante si i mpirë.

– E parandjeva humbjen në pjesën e parë, – rikujton Muhedini. – Pësuam jo pak, por 4 gola duke mos shënuar asnjë. Prisja që traineri Refik Resmja t’më ndërronte.Vërtetë nuk luajta keq, por ç’rëndësi kishte, pësova 4 gola. Rezultati më gjykonte mua të parin. Refiku i thotë Spiro Gjikës, qendërmbrojtësi i atëhershëm, që të qëndronte më afër portës:

– Ndihmoje Bashkimin, është djalë i ri,-i tha ai.

Pjesa e dytë foli për “Partizanin”. Panajot Pano dhe A. Janku e barazuan rezultatin 4:4. Pas ndeshjes e ndjeva veten të lehtë pendë. Besimi i trainerit nuk kishte shkuar kot.

Në  radhën e ndeshjeve që flenë në kujtesë për shumë kohë  Bashkimi fut  takimin me gjermanët. Në vitin 1971 Kombëtarja Shqiptare do të luante me ekipin gjerman në Karlsruher, qytet i vogël në kufi me Francën. Ekipi i atëhershëm që drejtonte traineri madh Shen, të trembte me emrat e mëdhenj: Bekenbauer, Majer, Overat, Netxer, Vogst, Grabovski, Myler…Në Tiranë Kombëtarja jonë zhvilloi një takim historik. Ndeshja u humb me dinjitet 1:0.Ka qenë takimi më i komentuar në shtypin sportiv botëror.Një gol i anulluar për shqiptarët!…Shqiptarët kishin tronditur superfuqinë botërore të futbollit. Në Tiranë Bashkimi nuk luajti. Nuk e lejoi Loro Boriçi ngaqë ishte me temperaturë të lartë. Në vend të tij luajti Koço Dinella, i cili zhvilloi ndoshta takimin më të mirë të jetës së vet. Një ruajtës i madh i portës në atë ndeshje historike që ka hyrë në kronikat sportive të kohës.

Tek kujton takimin e Gjermanisë, Bashkimi thotë se ai qe një takim shumë më i vështirë se ai i Tiranës. Ngarkesa psikologjike ishte më  me tension. Gjermanët që u “shushatën”, e u “trullosën” në Tiranë do të përpiqeshin që të rikthenin nderin e humbur në Tiranë. Mbaj mend se  u stërvitëm shumë. Madje traineri tjetër i kombëtares, Ilia Shuke, zhvilloi seanca  të veçanta stërvitore me portierin Muhedini. Madje edhe para takimit në Karlsruhe u zhvillua një 45 minutësh special. Vlerësimi i takimit ishte maksimal. Gjermanët e kishin ngritur moralin sepse sapo kishin mundur thellë Rusinë me rezultat 4:0. Prisnin një fitore të thellë edhe me shqiptarët që i kishim ”turpëruar” në Tiranë. Takimi qe i ashpër. Secili ekip përpiqej të sfidonte tjetrin. Gjermania kërkonte gol që në minutat e para. Por edhe shqiptarët e kishin moralin e ndeshjes së parë.Për ta gjermanët ishin çmitizuar. Gati i gjithë ekipi gjerman mësynte drejt portës sonë dhe në hapësirën që harronte bosh gjendeshin sulmuesit e shpejtë shqiptarë, edhe pse në portë vigjëlonte Majeri i pamposhtur, i cili përcolli me vështirësi jashtë një gjuajtje të rreptë të Sejdinit. Ekipi ynë përpiqej të luante si i barabartë me superfuqinë botërore të futbollit. Por, fatalisht vjen goli i parë. M’u duk se faji qe krejtësisht imi. Më duket se goli u shënua në minutën e 17. Ishte Netzer që më ndëshkoi. Me dhimbje e ndoqën topin që u përplas në rrjetë Ziu,Ragami, Balluku…Mbaj mend që Overat u hodh nga gëzimi duke thirrur fort…U bëra nervoz. Më vinte inat me veten. Boriçi më thërriste:- Më i qetë djal, më i qetë! Më pas  erdhi dhe goli i dytë…Pra 2:0 pjesa e parë për të zotët e shtëpisë.

Kujton Bashkimi: – Në pushim, Loroja i madh më tha:- Muhedin, luaj si në pjesën e parë.Veç tregohu më i qetë…! Dhe ashtu ndodhi. Unë u qetësova. Nuk e lashë rrjetën të prekej më. Pjesa e dytë iku shpejt, pa gola. Nuk harroj emocionet që më krijuan tifozët gjermanë në momentin kur Overat më provokoi duke më nxjerrë takat në dyluftimin ajror…

Pas reagimit të Muhedinit tifozëria gjermane shpërtheu në fishkëllima e thirrje kundër Overatit të madh. Ndërhyri menjëherë traineri gjerman Shen, i cili e çoi në stol mbrojtësin e vet, një nga pikat e forta të ekipit..

Shtypi gjerman shkroi me simpati për portierin shqiptar pas ndeshjes. Që të mbrohej porta shqiptare në ndeshjen e sfidës duhej një portier me nerva të çelikta.

– Tek Partizani, – thotë Bashkimi, – e ndjeja veten të sigurtë pasi kisha në ndihmë një repart të kualifikuar mbrojtësish shtatlartë si: Safet Berisha, Bujar Cani, Astrit Ziu, Londo etj…

Si sulmuesin më të mirë të Shqipërisë ai veçon Panajot Panon.

-Cili nga sulmuesit kundërshtarë të ka bezdisur më shumë?-është pyetja që i drejtoj Muhedinit për të nxitur bisedën.

Ai qesh dhe përgjigjet; – Jo se më bezdisnin, por  sidoqoftë ishin të  aftë të tundnin edhe rrjetën që mbroja unë.

Dhe rëndit më të shquarit e sulmit kundërshtar: Zhega, Pernaska, Dibra, Xhambazi, Leshteni, S. Braho, M. Haxhiu, Zile, Duçka, Lleshi, Ibërshimi… Bashkimi e ndjen veten ende pjesë të Partizanit dhe përgëzon arritjet e tanishme të ekipit dhe të presidentit Albert Xhani, që ka krijuar kushte  për ekipin. Veçon trainerin Neptun Bajko, i cili është për të një nga trainerët më të aftë të Shqipërisë dhe një kandidat i pashfrytëzuar sa duhet për ekipin kombëtar. Muhedini është ca skeptik për trainerët e huaj, të cilët nuk njohin mentalitetin e futbollit shqiptar dhe aq më pak njohin psikologjinë e lojtarëve tanë. Shqipëria ka shkollën e vet të përvojës. Pse kaq shpejt u harrua shkolla jonë e trainerëve të mëdhenj si: Loro Boriçi, M. Alla, Z. Konçi, S.Dedja, Sh Reli, M.Ndini e të tjerë. Ka prej atyre që dolën nga shkolla e mjeshtrave shqiptarë që tani drejtojnë ekipe të kategorive të ndryshme nëpër vende të Ballkanit e në Europë. Bashkimi mendon se shkollat sportive duhet të rihapen dhe të kultivohen talentet e reja. Ish portieri i kombëtares mendon se lojtarët shqiptarë që luajnë nëpër Evropë, që nuk janë pak por rreth 30 të tillë, kanë për ta pasuruar ekipin kombëtar, por një pjesë prej tyre nuk e japin kapacitetin që zotërojnë dhe i shohin si superiorë futbollistët që luajnë në vend. Megjithatë, ekipi ynë kombëtar ka dhënë lojëra me nivel. Dhe ai sjell si shembull fitoren me ekipin kombëtar të  Greqisë, ose barazimin me Zvicrën për të  zbehur shkëlqimin e përkohshëm me humbjen e thellë në Rusi.

Bashkim Muhedini ka  krijuar përvojën e vet si trainer. Duke qenë se ka punuar për disa vjet trainer i ekipit të Përmetit dhe para se të vinte këtu trainer i të vegjëlve të Partizanit, ai gjykon se është në të mirë të  sportit shqiptar që të vihet në baza të organizuara përgatitja e trainerëve . Pasuksesin e kohëve të fundit të trainerëve ai e sheh si ndikim të një kompleksi faktorësh. Ka shumë faktorë që ndikojnë, por mbi të gjitha mungon shkrirja e trainerit me ekipin, njësimi i tij me futbollistët e ekipit, njohja e psikologjisë e secilit pjesëtarë të ekipieve.

Për pak çaste duket se Bashkimi mediton: Kur kthen kokën pas – ravijëzohet e kaluara. Aty është pozicioni yt, udha jote. Ajo mbetet ashtu siç u përshkua prej teje, prej meje, prej gjithkujt. Nuk gjykohet më. Nuk ndryshohet. Nuk afrohet. E ngurtë dhe po aq e ngrohtë.Por…Vite të tëra në murimin e  sportit. Një jetë me futbollin sportin më popullor në Shqipëri, gati i vetmi argëtim masiv i shqiptarëve që mezi prisnin fundjavët e futbollit. Atë ditë në stadium ata tjetërsoheshin, harronin andrallat e jetës dhe bëheshin si me krahë. Dhe ai kthehet për një çast në paskohë: Vite të tëra, dëshira, ëndërra, realizime, dështime, djersë, punë, lodhje, dyshime…Pastaj sikur të zgjohet nga një ëndërr, Bashkim Muhedini tregon për zhgjëndërrën.

– Kisha ende shumë për të dhënë. Isha ende refleksiv e intuitiv. Por, si për të gjithë, edhe për mua “fati” ma kishte përgatitur një ”kurth”. Ishte viti 1976, kur kuçedra politike do të zgjaste një nga kokat e saj dhe do t’më hiqte nga porta, jo vetëm nga porta…Më largojnë nga sporti, me të cilin kisha lidhur jetën, të cilit i kisha dhënë shpirtin, rininë time, gjithçka që kisha. Urdhëri ishte i rreptë dhe kishte hijen e prangave:Ik, largohu!, – kujton Bashkimi.

Ishte prishur biografia…, thotë Bashkimi. Nuk e di, nëse e ke ndjerë ndonjëherë dhimbjen e shpirtit të vrarë nga një çast fatal, nuk e di se ku është përbindëshi që të ka turbulluar jetën, nuk di ku ta kërkosh…Nuk di se si të shpëtosh. Ke ecur ndonjëherë në errësirë? Ke ndjerë pasigurinë e hedhjes së hapit në buzëgreminë? Dhimbja merr formën e mjegullës, ndërsa e drejta fshihet gjëkundi ku ti nuk je i zoti të depërtosh. Dhe ti, i pazoti për të kundërshtuar përbindëshin i kthehesh vetes…Asnjë ekip nuk më hapi më dyert…Gjithçka u harrua. Edhe pse kishte  më shumë se 50 ndeshje ndërkombëtare në statistikë dhe qindra ndeshje me Partizanin, me ekipin Olimpik, me Shpresën etj., askush nuk kishte kurajon të ndalte kuçedrën. Më pas Bashkimi gjeti qetësinë fshatrave, edhe pse atje ia pruri në majë të hundës kryetari i këshillit. Luante me fshatarët dhe me nxënësit  e vet në Zall-Bastar. Dashuria e nxënësve dhe respekti i fshatarëve shërbyen si ballsam për shpirtin e tij të vrarë.

Lili Cingu, vallëzim përkëtej dhe matanë Oqeanit

by

Një ndër legjendat e valles shqiptare, Lili Cingu, solistja e parë e Ansamblit të Këngëve dhe valleve të Shqipërisë, mbajtësja e Gjerdanit të Artë të Dizhonit, e mërguar për “kapriçio shqiptare” dhe e nderuar nga Parlamenti Kanadez, vallëzon përkëtej  dhe matanë oqeanit. Andej- me partenrin e kahershëm Rexhep Çeliku,- këndej me vajzat dhe djemtë e mërgimtarëve në Kanada e New York, në Tiranë do të çojë përmes një spektakli gjithë jetën dhe biografinë e saj artistike, me të ftuar trashëgimtarë të familjeve, që kërcejnë nëpër skena… Kishte dhe një ëndërr Lili; hapjen e shkollës së kulturës shqiptare në New York…

Nga Dalip Greca*

Në epilogun e mbrëmjes të së dielës të 9 nëntorit, në Festivalin e 13-të Shqiptar në New York, në gjysëmerrësirën e skenës të ndriçuar nga një fashë e hollë drite, u shfaq si një shtojzavalle, e veshur në të bardha, Lili Cingu, mjeshtrja jonë e valleve, një ndër legjendat shqiptare të Dizhonit. Nën ritmin e muzikës kërcimi solo i saj u shoqërua nga duartrokitjet e gjata të më shumë se 2800 shqiptarëve që mbushnin sallën. Ndërsa pas shfaqjeve ishin të shumtë ata që i uronin:Të lumtë Lili, paske mbetur po ajo e dikurshmja, e re në skenë, plot energji!

E takova Lilin së bashku me Gjergj Dedvukajn, në mjediset e “New Yorker-Hotel”-it, pas një vizite në redaksinë e Illyria-s. Biseda fillimisht u përqëndrua rreth mbresave të saj rreth Festivalit shqiptar të New York-ut. E ndjen veten kreanre që ishte pjesë e atij festivali, ku u manifestua kultura shqiptare, pasuria jonë folklorike, bukuria e veshjeve popullore, shpirti krijues i bijëve të mërgimtarëve, dashuria e tyre për kulturën. Ardhja e kryebashkiakut Michael Bloomberg në tubimin kulturor të shqiptarëve ishte vërtetë një vlerësim i merituar për komunitetin shqiptar, thotë Lili.

Prania e Lilit në festival, nuk ishte e rastësishme. Ajo prej kohësh bashkëpunon me komunitetin e New York-ut,  përgatit grupin e valleve pranë ansamblit me shumë emër “Bashkimi Kombëtar” të të apasionuarit  Gjergj Dedvukaj. Që në korrik ajo ka bashkëpunuar me këtë grup dhe ndjehet e kënaqur që ka gjetur këtu në zemër të New York-ut, djem dhe vajza aq pasionant për vallet e bukura shqiptare.

-Ende i kam mbresat e pashlyeshme nga Festivali gjithshqiptar i zhvilluar në Tuz të Malit të Zi,  “Rapsha 203”, – thotë Lili, e cila përgatiti grupin e valleve për atë manifestim gjithshqiptar. Duartrokitjet që mori ky grup në Tuz ishin emocionuese dhe shumë vlerësuese. Kjo tregon se diaspora jonë është për t’u lëvduar për këmbënguljen që tregon në ruajtjen e traditave, këngëve, valleve, gjuhës kombëtare. E pashë këtë në Rapsha 2003, por e pashë më mirë edhe në Festivalin e 13-të Shqiptar të New York-ut. Nuk mund të lë pa përmendur kontributin e madh që jep  grupi “Bashkimi Kombëtar” dhe Gjergj Dedvukaj që e drejton atë. U bë  kohë  që unë bashkëpunoj me këtë grup. Isha edhe këtë radhë koreografe dhe kam ndjerë kënaqësi për këtë bashkëpunim të frytshëm. Nuk edi nëse diaspora jonë ia çmon si duhet kontributin që Gjergji së bashku me djemtë e vajzat e grupit i japin kësaj diaspore, por unë e kam ndjerë këtë, sidomos në Shqipëri dhe në Mal të Zi, ku ky kontribuut shihet si një vlerë kombëtare dhe i entuziazmon shumë ata matanë oqeanit. Nuk e di nëse arrihet që të vlerësohet drejt mësimi i këngës dhe valles shqipe tek ata breza që kanë lindur këtu dhe me plot pasion arrijnë të kapin ritmin e valles apo melodinë e këngës. Kjo është vërtetë një punë e mrekullueshme, një investim që nuk ka të çmuar. Emërtimi simbolik ”Bashkimi Kombëtar” për mua përmbledh në vetevete një emërtesë emocionale që ta drithëron shpirtin. Paraqitja e këtij grupi në Rapshë ngjalli emocione të fuqishme.Si tani kam parasyshë paraqitjen e grupit në Vitoje, parakalimin e tij me ato veshjet e bukura, ishte me të vërtetë diçka e jashtëzakonshme, shpirtërisht tronditëse. Ju i patë dhe vetë në skenën e Festivalit të 13-të se si gërshetoheshin brezat dhe se si përcillej kënga dhe vallja nga ata fëmijët e vegjël, që bënin të dridhej salla, e deri tek moshat e rritura, tek Veseli, që është bashkudhëtar me të 13-të festivalet e shqiptarëve këtu në New York. A nuk qe diçka mahnitëse?, i mbyll me një fjali pyetëse mbresat e saj nga “Rapsha 2003”, Lili.

Ajo nuk është ndarë shpirtërisht pavarësisht ikjes së saj në ”vitin e mbrapshtë” 1997.

Asnjëherë nuk e ka parë veten të larguar nga vendlindja, Shqipëria. Ka jetuar përherë me mirënjohjen për vendin që e lindi, ku dhe bëri aq emër. Pyetjes time se çfarë mendon për ikjen e artistëve nga Shqipëria, që ende lëngon në tranzicionin e dhimbshëm, ajo i përgjigjet:

– Nuk e di se si e konceptojnë të tjerët largimin, por artistët e kanë të veçantë përjetimin e dyfishtë të vetes me atdheun dhe vendin e ri ku emigrojnë.Për mua është normale që artistët të emigrojnë. E them këtë sepse gjendja ekonomike e justifikon ikjen. Nuk mund t’i thuash artistit rri aty nëse e do vendin, e do atdheun. Edhe ai është njeri, edhe ai ka punuar një jetë dhe nuk ka siguruar asgjë në aspektin financiar, si pjesa më e madhe e popullit. Mund të keshë shkëlqyer si artist, por shpërblimi dihet se i ç’përmasave ka qenë, thjeshtë sa për mbijetesë. E rëndësishme është që ta duash atdheun, ta respektosh, ta përfaqësosh në një farë mënyre edhe atje ku jeton, në emigracion. Për mua është e rëndësishme që në Kanada e kam përfaqësuar vendin tim. Me vallet tona, me kostumet tona kombëtare kemi bërë njerëzit që të kthejnë sytë nga ne e të interesohen për vendin tonë. Është e njëjta gjë që kemi bërë dikur, kur ansambli ynë i këngëve dhe valleve pëfaqësonte vendin jashtë shtetit. Ansambi ishte si të thuash një dëshmi jashtë izolimit se brenda atyre mureve, nën rrethim jetonte një popull me shpirt e dhunti artisti.

Lili tregon se nuk ka patur plane të emigrojë. Emigrimi i saj ka ndodhur në vitin e trazirave, në vitin 1997, ku anija shqiptare rrezikohej të mbytej në detin e zemrimit të shqiptarëve shoq me shoq. Pyetjes time se përse vendosët që të emigronit?-ajo i përgjigjet ende e pavendosur: Nuk e di. Qe një vendim i momentit, jo i paramenduar. Ma kanë bërë këtë pyetje shumë gazetarë. Më duket se dhe atyre u kam thënë se ishte një kaprico e rastit, e momentit. Isha në një turne në Toronto dhe menjëherë kam marrë vendimin që të mos kthehesha. Them se qe një vendim i çastit, nuk  them se ky vendim është i mirë, as i keq.E ndjej veten me fat që u integrova shpejt në komunitetin shqiptaro- kanadez. Komuniteti fillimisht u habit me moskthimin tim, por menjëherë ai më bëri pjesë të vetën. Unë qëndrova për t’iu përkushtuar artit të popullit tim. Menjëherë i hyra punës. Koncertet erdhën njëri pas tjetrit. U mirëprita dhe u duartrokita. Nuk e kisha mirëpritur aq shpejt suksesin, por vullneti dhe pasioni më nxorën në breg. Suksesi im nuk erdhi vetëm në komunitetin shqiptar të Torontos por edhe në komunitetet e tjera. E kam ndjerë veten krenare, kur sapo prezantohesha se isha nga Shqipëria, më thoshin o, nga Nënë Tereza. Ne shqiptarët jemi me fat se jemi të përfaqësuar aq lart në opinion botëror me një figurë të tillë të përmasave të paarritshme. Pasioni im dhe vullneti që bashkëshoqëroi atë më hapën dyert në Kanada. Them si isha jo thjesht e vlerësuar, por dhe pak e “përkëdhelur” nga emigracioni kanadez, që më krijojë hapësirë që do ta kishte zili çdo artist. E dëshmon këtë jo thjesht një diplomë vlerësimi nga Parlamenti Kanadez, të cilën unë e kam të koleksinuar në vlerësimet e mia, por mbi të gjitha, trajtimi i ngrohtë dhe pakufi, prania ime në festat kanadeze, në ditët e shënuara të komuniiteteve të tjera dhe padyshim, në festat tona kombëtare, si në ditën e shenjtë të Flamurit dhe në të tjera gëzime të bashkëkombasve.

Përvojën 30 vjeçare koreografike, Liliana ua përcjell edhe të vegjëlve, fëmijëve të lindur në Kanada dhe Amerikë ose brezave që vazhdojnë të emigrojnë në këtë anë të kontinentit. Edhe kur të vdes ndoshta do të jem duke kërcyer, duke lëvizuar duart, thekson ajo…E kam thënë njëherë në një intervistë se po të organizoheshin spektaklet e misseve në kohën tonë, padyshim që unë jo vetëm do të konkuroja, por edhe do të fitoja. Një gazetare shkroi:Liana:Sikur të isha miss! Arti të mban të ri, pra nuk ndjen plakje. Unë e ndjej veten krenare që kam gjetur edhe në Amerikë një brez të rejash dhe të rinjësh të dashuruar me vallen. Dhe ndjehem shumë e lehtësuar, shumë e lumturuar kur ata më “kopjojnë” çdo lëvizje që u mësoj. Më mrekullojnë rastet kur familjet tregohen aq të gatshme për t’i sjellë fëmijët  e tyre në grup, që të mësojnë vallet tona të bukura që kanë magjepsur gjithkënd në botë. Më mrekulloi fakti që në grupin “Bashkimi Kombëtar” pashë tri motra aq të pasionuara pas trashëgimisë tonë popullore; familja e Tom Gjergjit sjell në grup tri vajzat dhe djalin; shikoj dy motrat, Dianën dhe Tinën, që me aq pasion përpiqen të interpretojnë me kërkesa profesioniste; apo rapsodi, Vasel Dedvukaj, që për 13 vjet nuk ndahet nga skena. Ka shumë nga ata që edhe pse jetojnë larg vendit ku zhvillohen provat tregohen plot vullnet dhe asnjëherë nuk nxjerrin probleme. Ju i patë vetë në skenën e festivalit të 13-të se si këndonin e kërcenin të gjithë sikur të ishin profesionistë. Në çaste të tilla unë thosha me vete:ne si popull dimë të kërcejmë dhe të këndojmë të gjithë!

Lili zbulon planet për të ardhmen. Ajo tregon se së bashku me valltaret e këtij grupi vitin e ardhshëm do ët jetë në Festivalin Kombëtar në Shqipëri që do të zhvillohet në Gjirokastër. Tashmë “Bashkimi Kombëtar” është i njohur në Shqipëri. Shoqëria ëshët mirëpritur në Shqipëri dhe është vlerësuar nga publiku. Nuk është më sekret, thotë Lili, se vitin e ardhshëm ky grup dhe unë në përbërje të tij do të paraqitemi me kërkesa jo vetëm paraqitjeje, por edhe konkurentë për çmim.

Në verë Lili ka qenë në Tiranë dhe ka kontaktuar personalitetet e lartë  të kulturës, përfshirë dhe minsitren e kulturës, të cilën e ka njoftuar për objektivin e “Bashkimit Kombëtar” të valltarëve që ajo po përgatit. Do të jepen shfaqje edhe jashtë New York-ut.Jo vetëm kaq, por tani bëhet fjalë edhe për një shkollë për artin shqiptar. Shpresojmë që ajo të ngrihet së shpejti dhe të përfshijë të gjitha llojet e artit shqiptar, përfshirë dhe vallet; këngët, instrumentat etj. Doemos se pritet edhe një mbështetje nga biznesi, pse jo dhe nga shteti shqiptar, i cili duhet ta ndjejë peshën e nëj komuniteti të organizuar në SHBA, veçanërisht këtu në New York.

Toronto- New York, Lili e sheh veten herë atje e herë këtu, ku e ndjen veten më mirë Lili? Çfarë ëshët vallja për Lilin? Jo në kuptimin klasik, kuptimor? Thjesht shpirtëror…

– Për mua vallja është mbijetesë, për mua vallja ëshët gjithçka; më duket se kam lindur njëherësh me vallen, ndoshta dhe do të vdes së bashku me vallen. Vallja është drithërimi, është diçka që qëndron me mua dhe nuk ndahemi dot nga njera-tjetra.

– Kur u takuat me vallen…Kur e kuptuat se ishit të dashuruar me vallen?

– Që në moshën 3 vjeç, kur unë arrita të ecja lirisht, pra të ecja e të ruaja ekuilibrin, kur e pashë veten në këmbë dhe të rriturit hapnin radion, kur trasmetohej muzikë, siç më thonë ata, unë filloja e kërceja. Madje edhe kur prindërit shkonin në koncerte të ndryshme, unë mbetesha në këmbë duke kërcyer.Them se vallja ka qenë brenda meje, unë vetëm e kultivova atë, e përsosa me vullnetin tim dhe të profesorëve të mi, – thotë Lili.

Në skenë ajo është ngjitur në Pallatin e Pionierëve, ku kanë shkëndijuar thuajse të gjithë talentet e brezit të saj. Atëhere Lili nuk ishte më shumë se 6 vjeçe. Ndërsa emri i saj u publikua në afishet e kryeqytetit, këtu e 30 vjet të shkuara. Më pas emri i saj do të ishte pranë të mëdhenjëve të skenës koreografike: Besim Zekthi e Rexhep Çeliku.

Ka qenë nxënëse e mjeshtrit Gëzim Kaceli dhe e mjeshtrit të madh të valles shqiptare, Panajot Kanaçi, që i ka dhënë shqiptarëve aq shumë në këtë fushë.

-Kam qenë me fat që pata besimin e mjeshtrit Kanaci dhe jam ndjerë e sigurtë në ajër, ngaqë kam qenë në duart e sigurta të Besim Zekthit dhe të Rexhep Çelikut.

Në memorien e Lilit kanë mbetur shumë aktivitete, por mbi të gjitha, emocionet më të mëdha i mbart turneu i Francës, i ruajtur dhe në kujtesën e gjithë shqiptarëve si “Gjerdani i Artë” i Dizhonit, ku ansambli ynë u bë “heroi” i turneut  të vitit 1970. Ishin 44 shtete në atë festival botëror. Grupi i shqipeve gati fluturone.

– Mbaj mend se gazetat pariziene shkruanin me shkronja të mëdha në faqet e para; “Po fluturojnë shqipet”, ”Po vjen stuhia shqiptare”, ”Toka tundet nën këmbët e tyre”. Ndër 10 mijë spektatorët unë e pashë veten të emocionuar kur më vunë në gjoks gjerdanin e artë, – tregon Lili.

Në vitin 1986 ajo ka marrë titullin ”Artiste e Merituar” dhe pyetjes time ”nëse ndjehet e vlerësuar nga shoqëria shqiptare, deri në lartësinë e atij titulli” ajo i përgjigjet:” Ndoshta nuk mund të them se ndjehem e përkëdhelur. Për aq sa i kam dhënë vendit më takonte më shumë. Ndoshta diçka do të ndreqet, kohë ka”.

– Mos vallë ky mosvlerësim ka qenë shkak i qëndrimit tuaj në Kanada pas atij turneu në Toronto në vitin 1997?-e shtyj më tej bisedën.

-Them se ky shkak ka patur ndikimin e vet në atë vendim të çastit që ndryshoi pjesën e mbetur të jetës sime. Me atë pension aq të vogël sa më doli për 30 vjet në skenë, nuk mund ta ndjeja veten komode në Tiranë. Kisha punuar 30 vjet, isha ngjitur në skenë në vitin 1967, e mbylla karreirën zyrtare shtetërore në vitin 1997, ndërkohë që edhe 6 vjet këndej e pandarë me vallen dhe skenën përbëjnë një përvojë që unë nuk mund ta mbajë brenda vetes. Pra gjithmonë kam diçka për t’i përcjellë brezit pasues. Kam vendosur që vitin e ardhshëm të gjithë këtë përvojë ta përcjell në një recital në Tiranë, atje ku nisi karriera ime. Shpresoj se do të jetë diçka e veçantë, që të rezonojë emocione. Padyshim që nuk do të jem ajo që isha para 30 vjetësh, se atëherë isha më energjike, kisha tjetër pamje, por gjithsesi ende kam shumë për të dhënë në skenë. Sa herë shkoj në Tiranë nuk më mungojnë ofertat për të dhënë koncerte, shenjë kjo që tregon që edhe të tjerët ende presin prej meje. Pastaj dhe stafet që po merern me këtë do të dinë të dhurojnë të papritura.

Liljana Cingu si emigrante e përjeton jetën dyfish: si artiste dhe si njeri. Po ç’të veçanta ka në këto përjetime? Për të marrë një përgjigje i drejtova pyetjen:

– Çfarë i mungon Lilit njeri dhe Lilit artiste në emigracion?

– Si çdo emigranti, – thotë ajo, –  edhe mua më mungojnë shumë gjëra, vendlindja nuk mund të zëvendësohet, atje ku janë gjurmët e jetës time, fëmijëria, të afërmit, emocionet e mbetura në vendet e dashura…Unë jam artiste dhe nuk më mungon njohja dhe takimet, qoftë me ata që na kanë adhuruar në skenë, qoftë me të njohurit. Unë sa herë shkoj në Tiranë përtërihem; nuk ka hap që të mos më shoqërojnë përshëndetjet, të njohur e të panjohur. Nuk mund ta fsheh: nostalgjia është ndjenjë që më ka ngacmuar shumë për vendlindjen. Shpesh edhe kam qarë. Artisti është një masë e pafund emocionesh.

– Tani që po afron Dita e Flamurit, 28 Nëntori, ajo është e shumëkërkuar. Që me datë 23 nëntor i duhet t’u përgjigjet ftesave në Kanada; madje ka dhe komunitete të huaja që duan ta kenë në festat e tyre, ka ftesa nga New York-u, Toronto e gjithandej. Do të përpiqem të shkoj atje ku mundësia është më e madhe. Lili vlerëson shumë median e New York-ut, veçanërisht Illyria-n që, siç thotë ajo, është shumë e orientuar dhe shumë kombëtare; njeriu që e lexon këtë gazetë orientohet menjëherë; mëson se ç’ndodh këtu e ç’ndodh në hapësirën shqiptare; në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mali i Zi. Shqiptarët e Amerikës janë shumë më të organizuar se ata të Kanadasë. Megjithatë edhe atje kohët e fundit ka një lëvizje pozitive, ka televizion, ka një gazetë, pra ka një orientim…

Ja kështu, përmes bisedës, ne u sollëm copëza nga jeta e artistes, një ndër legjendat e valles shqiptare, Lili Cingu, solistja e parë e Ansamblit të Këngëve dhe valleve të Shqipërisë, mbajtësja e Gjerdanit të Artë të Dizhonit, e mërguar për “kapriçio shqiptare” dhe e nderuar nga Parlamenti Kanadez, e cila vallëzon ende përkëtej  dhe matanë oqeanit. Andej me partenrin e kahershëm Rexhep Çeliku, këndej me vajzat dhe djemtë e mërgimtarëve në Kanada e New York, ndërkohë që për vitin e ardhshëm do të jetë me “Bashkimin Kombëtar” në Gjirokastër;  në Tiranë do të çojë përmes një spektakli gjithë jetën dhe biografinë e saj artistike, me të ftuar trashëgimtarë të familjeveve, që kërcejnë nëpër skena… Ka dhe një ëndërr Lili; hapjen e shkollës së Kulturës shqiptare në New York…Një jetë që ia vlen të regjistrohet në shtyllat e gazetës.( Kjo interviste u botua per te paren here ne Gazeten Illyria ne New York dhe do te jete pjese e librit”Histori shqiptare nga Amerika”, qe eshte ne process redaktimi)

 

Timo Flloko:Detin e dua marrëzisht, oqeanin e kam frikë…!

by

Nga cikli i intervistave të Nju Yorkut/

 Jam rritur në det edhe pse kam lindur në Pejë. Oqeani më tremb. Udhëtimet jo aq, po ai ferri i oqeanit, po, më tremb marrëzisht. Njerëzit i frikësohen më shumë gjërave që nuk i njohin mirë. Unë detin e njoh dhe ai më njeh mirë. Ia di sekretet. Oqeani është i frikshëm, as e njoh e as më njeh. Kështu shprehet aktori i mirënjohur, Timo Flloko në një intervistë të kahershme qe ia patëm marre nw mjediset e hotelit NewYorker nw Manhatan, pranw njwrit prej rrokaqejve simbol për Nju Jorkun, Empire State Building.

Si u takua Timo me Hollywood-in? Si fitoi njërin pas tjetrin gjashtë role në Amerikë dhe po përgatitej të merrte të shtatin? Cili është roli i parë i tij në kinematografi? Cilin rol dashuron më shumë, cili rol e ka lodhur më shumë?

Timo tregon dhe për një ngjarje të çuditshme: Si foli shqip në gjumë i biri 14-vjeçar i James Belushit, Roberti, kur vizituan vendlindjen!. (Edhe pse nuk dinte asnjë fjalë shqip)…Të gjitha këto dhe të tjera marrin përgjigje në intervistën e Timo Flloko./

Nga Dalip GRECA/

-Kur keni udhëtuar për herë të fundit drejt Shqipërisë?

-Sapo jam kthyer prej andej!

Kur do t’ju bjerë rasti që të shkoni sërish?

-Javën që vjen, do të shkoj në Shqipëri e më pas do të udhëtoj për në Kosovë. Të dielën kemi koncertin e madh që bashkon Prishtinën me Tiranën, është koncerti që i kushtohet simbolit të mirësisë dhe paqes, shënjtëreshës sonë, Nënë Terezës (intervista u zhvillua para koncertit)

-Amerikë-Shqipëri-Amerikë-Kosovë, ecejake të shpeshta, si e ndieni veten këtu dhe si atje? Mos vallë shkelja në vendlindje ju përtërinë?

– Ku më mirë se në vendin tënd mund të gjeshë prehje e qetësi e të marrësh fuqi? Pa dyshim Shqipëria është atdheu ynë, është vendi ku lindëm, jetuam e zhvilluam karrierë. Sigurisht unë i bashkoj këto dy pole, Shqipëri-Amerikë. Ka një dashuri të natyrshme të shqiptarëve për Amerikën dhe kjo tashmë është tradicionale. Kush nuk e ëndërroi Amerikën? Amerika i ka mirëpritur shqiptarët, nuk ua ka vrarë atyre ëndërrat, por kjo nuk na jep të drejtë të harrojmë atdheun. E kam thënë edhe në një intervistë në Shqipëri: Nuk erdha në Amerikë që të ikë nga Shqipëria, as nuk u ktheva në Shqipëri që ta lë Amerikën. Jam shumë i dimensionuar duke kaluar nga një vend në tjetrin. Është një bashkim i natyrshëm i një vendi më të madh me  një vend më të vogël.

-Cili është angazhimi më i fundit i Timos? Jeni duke përjetuar ndonjë rol, jeni duke luajtur ndonjë rol apo po ëndërroni ndonjë rol të ri?

-Projektet dhe shpresat nuk shterren. Në Amerikë, në nëntorin e shkuar, përfundova filmin: “Stay Wake” (Rri zgjuar) me regjinë e Blerina Topallit, një shqiptaro – amerikane.

-Ajo është nga të ardhurit e dekadës së fundit?

– I ati i saj ka emigruar në vitet 50-të, ndërsa ajo jeton në Los Angeles. Ka mbaruar shkollën në San Francisco dhe ka qenë regjizore e efekteve speciale në filmin “Titanic”. Është vajzë me kapacitet profesional të ndjeshëm dhe me një karrierë, që ka filluar tashmë të ndjehet. Unë luaj një rol kryesor në këtë film. Është historia mes një shqiptari dhe një serbi. Unë luaj rolin e një shqiptari. Filmi është një vështrim dramatiko – grotesk i marrëdhënieve të ndërsjellta të emigracionit në një vend të madh si Amerika.

-Ndonjë projekt në Shqipëri?

-Në Shqipëri këtë vit kam qenë në një projekt promete. Vepra quhet “Stinë e mërzitshme në Olimp” e shkruar nga Ismail Kadare. E kemi luajtur dhe e kemi përfunduar si kontratë. Kemi realizuar dhe regjistrimin në televizion. Është “TV Klan”, që do ta shfaqë  në vjeshtë, ai ka ekskluzivitetin. Kam dhe dy projekte të tjera: një film që do ta filloj së afërmi me Kujtim  Çashkun në Shqipëri dhe një rol teatri me Trupën e Teatrit Kombëtar. Ndërkohë, kam negociata për një film me një producent  nga New Jersey. Ai ka gjetur burimin financiar dhe kam shpresën e madhe se do të bëjmë diçka.

-Diçka konkrete për aktivizimin tuaj në kinematografinë amerikane?

-Kam luajtur gjashtë role. Diku kam qenë artist mysafir special. Filmi i parë ka qenë “Wish master” (“Zoti i dëshirës”), ku luaja rolin e një terroristi i quajtur Mustafa. Një tjetër film është “Silk Stockings“ (“Çorapet e Mëndafshta”), tjetri ka qenë “Angel’s Dance” (Vallëzimi i Engjëjve), me James Belushin. Tjetri film ka qenë “Seven Days” (Shtatë ditë), ku pata rolin e një paramilitari. Një film tjetër, ku luaj përsëri me Belushin quhet “Bad Guy”. Kam një skenë me Belushin, është skenë e lezetshme. Ai vjen rrotull, unë e ndjek e ai më ndjek, futemi në një garazh makinash. Më qëllon i pari në këmbë. Unë kisha për të thënë një sharje në anglisht. Regjisori më thotë: Timo, pse nuk e thua sharjen në shqip.

-Pse ta them në shqip? Pse të mos e them, ta zëmë në  italisht apo në ndonjë gjuhë tjetër? –e pyeta.

-Më pyeti ai mua: Sa shqiptarë ka në New York?

-Pse më pyet?, ia ktheva dyshues.

-Sepse kam dëgjuar sikur ka shumë.

Iu përgjigja se  në New York, New Jersey e Connecticut ka rreth 700 mijë shqiptarë, së paku kështu thonë.

-Ja kjo është “very  fani”, thirri ai i entuziazmuar. Dhe fillova të shaj në shqip. Jimi i habitur, më thotë: Timo, ç’po flet ashtu?

Skena vajti shumë bukur, po sharja shqip nuk mbeti në variantin përfundimtar të filmit. U hoq. Sidoqoftë, Jimi mbeti shumë i kënaqur nga pjesëmarrja ime në film.

-Timo dhe Hollyvoodi, marrëdhënie aq shumë e tjerrur nga shtypi shqiptar. Cila është e vërteta e këtyre marrëdhënieve, ç’ndjetë kur e prekët Holliwood-in, jeni ende i dashuruar me të ?

-Ishte një përvojë shumë e rëndësishme për mua. Mund të kem shkuar në 250 – 300 audicione. Kur kam kujtuar se kam fituar apo isha pranë roleve, kur kam menduar se i kam marrë ato, ka ndodhur e kundërta, i kam humbur. Hollywood-i është magji, ka gëzimet e dëshpërimet e veta, por kurrë nuk i dihet. Ai është si një mirazh; i zgjat dorën, të duket fare pranë, ja sikur do ta prekësh, por kur ti e ndjen se e ke prekur, menjëherë të largohet. Por duhet të jeshë ngulmues. Është e mundshme që të bëhesh pjesë e tij. Unë nuk mund të bëhem Deniro apo Al-Pacino, por ka role që i kam thithur menjëherë…Kur kam shkuar nëpër audicione, ata e kanë ndjerë se kam qenë aktor profesionist me një karrierë të pasur. Në moshën time, aktorët nëse s’e kanë bërë karrierën deri tani, kur duhet ta bëjnë?

-Patët vështirësi dhe të ç’karakteri ishin?

-Punova shumë për të kapur gjuhën. Edhe pse e dija anglishten, shkova në shkollë dhe punova intensivisht për të qenë transparent me theksin. Më thotë një aktor i vjetër në Los Angels: Ke arritur mjaft në karrierën tënde. Edhe këtu, ka amerikanë që ta kanë zili, jo kushdo mund të ecë kaq shpejt në një vend si Amerika. Pastaj më pyeti: Si e mendon ti Hollywood-in? Çfarë do të thotë për ty Hollwood-i?

-Tokë e shenjtë, iu përgjigja menjëherë.

-Jo, tha ai, – nuk është ashtu. Hollywood-i është pylli i murrizave.

Shih, thashë se si varen njerëzit e idetë mbi simbolin. Hollywood-i është simbol. Ka ndodhur shpesh që të takoj shqiptarë në Los Angeles, që më kanë pyetur: Ku është Hollyvood-i, ai atje? Unë u them se ai është simboli, siç ka simbolet e veta New York-u, Parisi etj. Po mirë, ku është Hollywood-i, pra?-kanë këmbëngulur ata. I sqaroja se është një zonë dhe kaq. I çoja nëpër studiot për t’iu shuar kureshtjen. Po pse, ky qenka Hollywood-i?, pyesnin ata. Po këto qenkan studio si çdo studio.

– Diçka për karrierën tuaj. Para se të shkonte Timo në Institutin e Arteve, ishte ngjitur ndonjëherë në skenë?

-Po, ishin aktivitetet që bëheshin kryesisht nëpërmjet lëndës së letërsisë. Kam qenë shumë i pasionuar pas letërsisë, ndaj edhe shkruaj vjersha. Tani po e përgatis librin me vjersha e poema. Shpresoj që të botohet në fillim të vjeshtës. Po punoj me redaktoren Flutura Açka. Kam shkruar një poezi për Nënë Terezën me titull Prekja e shenjtë. Ja po ju recitoj një strofë:

Kur shpirtin ma mbyt një re e zezë,

Heshtur lutem me sytë lart te Zoti.

Në lutjet e mia është Nëna Terezë,

E shenjtë qe prekja e saj atij moti…

-Poezinë ua dha Amerika, vetmia e emigrantit, apo ishte brenda qenies tuaj e strukur?

– Jo. Amerika më dha ndjesinë për t’i thyer më mirë tabutë. Në kuptimin e asaj që poezia përherë ka qenë për mua element privat. Më thoshte me një farë humori një gazetare në një shkrim: Poeti i ri, aktori Timo Floko e shkroi tekstin! Poradeci mbeti poet i dashurisë…

-Do të kemi një përgjigje për pyetjen nëse poezia ka qenë e strukur në qenien tuaj apo?

-Jo, përherë kam shkruar poezi. Gjatë periudhës së dikaturës i grisa poezitë, ishin jashtë formulave të kohës. Për t’u mbrojtur i grisa. Kujtim Çashku, miku im  dogji pikturat. Kështu ndodhte, krijuesi bënte atentat ndaj vetes që të mos e pësonte. Kjo ka qenë më 1971. Poezitë e rrezikshme për shtetin, aluzione etj. Një poezi e tillë do të jetë në vëllim. Titullohet “Rekuiem”. Ajo trajton dramën e individit gjuetar shtrigash.

– Kam lexuar se keni pasion detin dhe ajrin. Është e vërtetë që keni dashur të bëheni pilot?

-Po kam dashur të bëhem pilot, por dëshirat realizohen në ëndrra. Shiko se si lidhen gjërat? Shih se si lidhet poezia me fluturimin, detin, oqeanin. Edhe poezia ime trajton problemin e shtegtimit, ekzistencën e individit dhe botës. Ajo në fakt i kushtohet përkohshmërisë së jetës së tij dhe absolutes.

Detin e dua marrëzisht, ndërsa oqeanin e kam frikë. Jam rritur në det edhe pse kam lindur në Pejë. Oqeani më tremb. Udhëtimet jo aq, po ai ferri i oqeanit, po. Njerëzit i frikësohen më shumë gjërave që nuk i njohin mirë. Unë detin e njoh dhe ai më njeh mirë. Ia di sekretet. Oqeani është i frikshëm, as e njoh e as më njeh.

-E keni trashëguar talentin apo gjithçka është vetëm vullnet, punë?

-Them se diçka duhet të kem trashëguar nga im atë, edhe pse ai ka qenë mjek. Ka mbaruar në Sorbonë. Unë, siç ju thashë, kam lindur në Pejë. Bile kam shkruar një poezi për vendlindjen. Babai është gjirokastrit. Gjatë luftës shkoi në Kosovë. Ishte mjek, e morën brigadat partizane dhe e çuan atje. Nëna është nga Podgorica. Babai ka patur humor. Kur i thashë se do të bëhesha aktor, ai tundi kokën dhe më këshilloi: po u bëre i madh, po, ndryshe, mos i hyn asaj rruge!

–Në ç’moshë ishit kur luajtët rolin e parë në film?

-Roli im i parë serioz është në filmin “Kur zbardhi një ditë…” Mosha? Kam qenë 20 vjeç. Në fakt, unë kisha debutuar në dy filma të tjerë, role të zbehta, nuk më jepnin ndonjë hapësirë që të krijoja apo të përjetoja ndonjë moment emocional. Viktor Gjika thotë në një rast: ka portret shumë interesant, po ç’e do, s’ka talent. Dhe u grinda me të. Nejse, kjo i takon së shkuarës, e kam mik Viktorin. Meço, ishte një sukses i rëndësishëm për mua.

Një rënditje për rolet, a mund ta bëni?

-Kjo është renditja: Meço, mësuesi, teknik…dhe Agroni tek  “Vdekja e kalit”.

– Po Çerçiz Topulli?

– Çerçizi? Paradoks, rolin që e kam dashur më shume dhe e dua, kritika nuk e vlerësoi sa duhet. Ishte rilindas i madh Çerçizi dhe unë u dashurova me të. Nuk ishte kaçak i zakonshëm, por përfaqësues i një familje të fisme.

Kam dashur edhe Kananin. Si tek ai, si tek Çerçizi afrohet përfytyrimi i njerëzve me imagjinatën që kanë për heroin. Personazhi real zëvendësohet me imazhin  e aktorit që e ka krijuar. Arti e ka  atë fuqi magjike, të hipën në piedestalin e heroit.

– Ka patur raste kur censura të ka hequr pjesë, ku keni derdhur shpirtin tuaj?

– Po. Ja një rast. E kam dashur shumë një rol, atë që kam luajtur tek filmi ” Ballë për ballë”, me skenar të Kadaresë. Është një pijanec, Aleksi, që luaj unë, i degraduar shpirtërisht. Megjithatë u dashurova pas tij, sepse ai më çonte në atmosferën e letërsisë ruse të personazheve të stepës. Atë desha të krijoja me shpirt, siç ma kishte ndezur përfytërimin. Mirëpo, ma kanë këputur pjesën, e kanë ”qethur” me gërshërët e censurës. S’duhet të flas aq shumë, më thanë. Ende jam i inatosur nga ajo prerje. Më ka mbetur kulmi i monologut jashtë. Ma kanë prishur rolin.( U botua per here te pare me 2003 ne Gazeten Illyria .Intervista do te botohet e plote ne librin qe eshte ne process-Histori Shqiptare nga Amerika)

Robert C Austin: Noli was really a “jack of all trades”

by

Exclusive interview of journalist, researcher and professor Robert C Austin,  given to editor, DalipGreca/

When was your first contact with the Albanians and their cause?/

 Prof. Robert C Austin – I have been working on issues related to Albania and the Albanians since the late 1980s. As an undergraduate student in Ottawa I was already interested in the 19th and 20th century history of the Albanians with a particular focus on Albania’s communist period. I started visiting Albania in 1991, lived there for a while as a journalist and have been a regular visitor since then. I became much more focused on Kosova in the late 1990s and have been also regular visitor there for many years now. I was lucky enough to be in Prishtina in February 2008 together with a group of ten of my students from Toronto for Independence Day. Every year I bring a group of students from Canada to Kosova.

I have tried as much as possible to maintain my links with Vatra and my many friends in the United States. I have always enjoyed the hospitality of my friends there and hope to again take part in an event that celebrates the varied contributions of Vatra and its membership.

 Which of Albanian personalities have impressed you the most?

 -In historic perspective, I most admire Faik Konica but Fan S Noli as well. I maintain a deep interest in the period between the two World Wars as this was an extremely challenging period for Albania and its people. In my own research, I take a relatively critical view of many of Albania’s political leaders, especially King Zog for the failure to address the problems faced by Albania’s peasantry. In contemporary perspective, I have come to know many leaders in Albania, Kosova and Macedonia and have been in the region at several historic moments. For me, it was extremely touching that I was able to host President Rugova in Toronto in 2001. I enjoyed that visit immensely.He left a very deep impact on the people that he met in Canada.

 How do you see Noli: as a poet, writer, leader, religious leader or interpreter?

 -Noli was really a “jack of all trades.” There are few things he could not do and that is what makes him so interesting. I see Noli’s legacy of multi-layered. But first and foremost, I see his greatest impact within the realm of Albanian Orthodoxy. I think his time in Albanian politics was too short and fraught with challenges that his legacy there is less substantial.

Those who read my book will note that my assessment of Noli’s principal political decisions is negative. I am also highly critical of Albania’s neighbors who often did their best to thwart Noli’s well-intentioned policies.

 How would you compare Fan Noli to Konica in the political aspect?

Noli and Konica were remarkably different people. I have always maintained that things would have been different for Albania had Konica taken a more active role on-the-ground inside Albania in the 1920s. Konica was probably a better politician and certainly better suited to navigate Albania’s political scene but he clearly did have the stomach for that kind of life.

In the 1920s, Konica’s writing, while deeply thoughtful and often extremely humorous, are also cynical and extremely critical. Konica was ultimately a pragmatist while Nolifell victim to his unrelenting idealism. This cost him dearly in the long run while Konica was able to retain his role in Albania over a much longer period of time. Noli and Konica have highly praised each other, but they had conflicts too.

Do you think their controversies have affected the way they are perceived by the people?

 -I do not see much impact of the quarrel between the two men as impacting now how they are perceived now. For sure that was part of the picture in the 1920s but not now. I think that the 20th Century in Albania gave us several remarkable figures. Noli and Konica come first to mind when one thinks this period. Both had similar ideas, both understood Albania’s serious challenges but both pursued different means. With the benefit of hindsight, it appears Konica was right and Noli was wrong.

 Next year it is going to be Vatra’s 100th anniversary, what do you think of its historical contributions to the Albanian nation?

 -One cannot deny the huge impact Vatra had in the Albanian National Awakening, independence and the 1920s. I also tell my students that the Albanian – American community is unique in many aspects but primarily for its decisive role at key moments and the significance of many of the community’s leaders. I would also add that even during the very difficult communist period Vatra ensured that Albania was not forgotten by policy makers. Moreover, its role after the collapse of the regime in Albania, Vatra again assumed an important role for Albanians in the region and in the United States.

 What are some of the new features that the book that you are republishing has?

 -The biggest single difference is that it is English. The version in Albanian was never available to the North American and more broadly English – speaking world. That version was essentially my doctoral dissertation from 1997. The present version has been revised and has benefitted from the intervening decade of reflection. While it remains a scholarly book, I think it is accessible to a wide audience who are interested not only in Albania but also the problems faced by small states in the Balkans after the First World War. I also maintain that the book offers some important lessons for Albanian leaders in the Balkans today. Lots of mistakes were made then that do not need to be made again! I hope they see that. Finally, the chapters that deal with foreign relations are substantially revised, especially the section on Kosova.

 Do you have a message for your New York friends who are helping you with the book?

 -This book went through a very rigorous peer review process. Publishing a serious academic study is an extremely time consuming and meticulous process. It is also expensive. When I learned that I would need a subsidy to bring the book to fruition, I immediately knew that my friends in New York could help me. I have had a long and special relationship with the Bitici brothers. I have met them in NYC and Prishtina – I was in the same hotel with Sergio and Mike on Independence Day.

I appreciate maybe more than they know their leadership role in helping me. I can only say that when the book is finally in print, I can sit down with everyone over a nice meal and say thanks in person. The book was ultimately written for an Albanian audience. It is a great honor for me to have such wonderful supporters. See you in New York very soon with your copies!

New York-Budapest, 14 April 2011(Dielli-arkiv)

Caption: – At the fundraising dinner at Fiorino Restaurant on April 7th, hosted by Sergio and John Bitici for Robert Austin, author of newly published book in the occasion of the 100th Anniversary of Vatra. Other supporters who participated in the event were: Harry Bajraktari, Lewis Gjelaj, Sejdi Husenaj, Zef Balaj, Elmi Berisha, Gjok Deckaj, Sergio and Sabit Bitici, Anton Raja, HalilMulaj and Dalip Greca.

 

 

 

Mesazh i Editori per lexuesit online te Diellit

by

Të nderuar lexues të Diellit/

Ju falenderoj shumë për kohën që i kushtoni Gazetës tonë në publikimin e përditshëm online. Duke vlerësuar angazhimin tuaj, ne e freskojmë gazetën dy dhe tre herë në ditë. Vecanërisht falenderojmë bashkëpunëtorët tanë që janë shtuar shumë. Ne ndjehemi shumë të vlerësuar për numrin e madhe të lexuesëve dhe të komentuesëve, por profesionalizmi, na dikton që të tërheqim vëmendjen e disa prej komentuesëve ekstremistë, që nuk njohin kufinj. Nëse ti si lexues nuk ndan të njëjtin mendim me artikullshkruesin, kjo nuk do të thotë se ke të drejtë ta ofendosh atë apo të shpifësh për atë.

Do t’ju lutesha shumë lexuesëve  të Diellit online, kur bëjnë komente duhet të ruajnë etikën, të mos fyejnë, të mos shpifin dhe të mos thashethemojnë. Ti nuk ke të drejtë që ta bësh kënd komunist, kur ai nuk ka qenë anëtar i PPSH ose ta bësh spiun kur me ligj nuk janë hapur dosjet. Ti nuk mund t’i thuash dikujt që e ka profesion gazetarinë- se nuk di të shkruash. Natyrisht që secili ka të drejtën e  vet të japë opinionin ashtu sic e gjykon ai, por kur kalohet masa, adminsitratorët do të ndërhyjnë dhe do t’i fshijnë komentet. Kanë qenë të pahijshme ofezat dhe shpifjet që kanë shoqëruar ndonjë autor shkrimi, i cili ka kaluar kufijtë, ka marrë pozicionin e një gjykatësi për të përcaktuar profesionalizmin e gazetarëve dhe kanë sajuar dhe thashetheme. Natyrisht që shpifja është e patolerueshme dhe ne nuk do të lejojmë më që në faqet e Diellit të shpifet, të shahet, të thashethemohet, apo të ofendohet .Të prekurëve nga komentet online në gazetën Dielli, ju kërkojmë ndjesë.

Në mirëkuptim

Editori i Diellit

Dalip Greca