dhe shqiptaret – Page 3 – Dielli

BAJRONI PËR SHQIPËRINË DHE SHQIPTARËT SIPAS ANDRE MORUASË

December 9, 2013 by dgreca

Shkrimtari SPIRO GJIKONDI e solli në gjuhën shqipe enkas për Gazetën “DIELLI”/

Shkrimtari francez Andre Morua (Andre Maurois, 1885-1967,) midis veprave të shumta letrare, monografike e memoriale, në vitin 1930 botoi librin “Bajroni”, ku përshkruan e analizon jetën dhe veprimtarinë letrare të poetit të madh anglez Xhorxh Gordon Bajron. Libri u përkthye në anglisht nga Hamish Miles dhe u botua në Amerikë në vitin 1964. Sipas një reviste të kohës së botimit të parë, kjo është monografia më e saktë dhe më e lexueshme për poetin romantik të Anglisë. Në një kapitull të vecantë të librit përshkruhet udhëtimi i parë i Bajronit në vende të ndryshme të Evropës, në të cilin vend të vecantë i ka lënë autori kalimit të poetit nëpër Shqipëri. Më poshtë po japim të përkthyer nga anlishtja pjesë që përmbajnë opinione dhe detaje të autorit për Shqipërinë dhe shqiptarët që mendojmë se janë me interes edhe aktual.

***

Më 26 qershor, 1809, të dy shokët, Bajroni dhe Hobhauz 1) hypën ne anijen “Bijtë e Kapitenit”, që shkonte në Lisbonë. Hobhauz, të cilit i silleshin nëpër tru copëza shënimesh arkeologjike, kishte marë me vete rreth njëqint pena, dy gallone boje shkrimi dhe disa pako me letra të bardha. Ndërsa Bajroni ishte shndëruar në një “magnet natyror” për një trupë të tërë shoqëruesish. Meri plak, do të ishte me ta gjer në Gjibraltar, pasi era e detit i bënte shumë mirë shëndetit të tij. Detyrat e tanishme të shërbëtorit të trupës i ishin besuar Flecerit, gardërobistit të Njustedit, i cili kohët e fundit ishte martuar dhe qahej shumë se po ndahej nga gruaja e tij, Sely. Vargu plotësohej nga Robert Rashton, një pazh i ri i njohur si Bob, djalë fermeri që Bajroni e pëlqente “sepse, ashtu si unë, edhe ai duket si një “kafshë pa shoqëri”, si dhe nga një garderobist gjerman që ja kishte rekomanduar dr. Batler i Harrout.

Hoxhson mori një përshkrim në vargje heroiko-komike për këtë prag-udhëtimi dhe për Hobhauz që villte herë ushqimin e mëngjezit dhe herë përshtypjet e tij për atë udhëtim të parë. “Donte Providenca të futej midis tij dhe njerëzve të tjerë që vuanin, dukë i cuar një herë ndrydhjen e kycit të dorës dhe një herë derdhjen e bojës së shkrimit, që ai të mos shkruante.” “Po e lë Anglinë me keqardhje, ( do shkruante Bajroni, shen.yni S.Gj).- Do të kthehem sërish pa qejf. Unë jam si Adami, i dënuari i parë për tu larguar, por unë s’kam Evë dhe s’kam ngrënë mollë të ndaluar, por dicka që është më e thartë se gaforja.” Edhe Zonjës Bajron ai i shkroi letrën e tij të lamtumirës: “Bota është e gjitha para meje dhe po e lë Anglinë pa keqardhje e pa ndonjë dëshirë për të vizituar sërish c’përmban ajo, vec teje dhe banesës tënde të tanishme.” E kishte lënë atë të kujdesej për arushën, qenin e gjahut dhe vajzat gazmore…

Në përshkrimin e kalimit të bajronit në Shqipëri Morua thotë:

Shqipëria në atë kohë ishte një vend pothuajse i panjohur. Malet e egër i kujtonin Bajronit Skocinë, të cilën ai e kishte njohur që në fëmijëri. Burrat vishnin fustanella që u shkonin deri në gju, jo tamam si keltët, si dhe guna të dhirta. Aliu, Pashai i Janinës, një burrë i njohur për guximin dhe ashpërsinë e tij, ishte njoftuar prej Ministrit Anglez per ardhjen e xhentelmenit te ri prejfamiljeje fisnike dhe e ftoi per vizite ne sarajet e tij. Cdo gje qe e rrethonte e magjepste Bajronin. Shqiptarët e veshur me tunika të qendisura, Tartarët me kapucët e gjatë, shërbëtorët zezake, kuajt, daullet, madje edhe muezini që thërriste nga maja e minaresë së xhamisë: “Nuk ka Zot tjetër vec Allahut.”

I tmershmi Ali Pasha ishte shtat-vogël, në të shtatëdhjetat, njëegjashtëdhjetëpesë i gjatë, me një mjekër të bardhë, por me sjellje dinjitoze plot respekt. Ai, i njohur për papërtueshmërinë e tij për të pjekur në hell armiqtë, apo për të mbytur njeherësh në liqen pesëmbëdhjetë gratë vetëm e vetëm se ato i kishin mërzitur nusen e djalit, e pyeti bajronin sepse e kishte lenë vendlindjen në një moshë kaq të re dhe shtoi se do ta kishte vënë re menjëherë prejardhjen e tij fisnike prej veshëve që i kishte të vegjël, nga flokët gjithë dredha dhe nga bardhësia e duarve.. Këto fjalë i bënë përshtypje të madhe Bajronit dhe, për shumë muaj ato do të ndeshën pothuajse në të gjitha letrat e tij. Ali Pash për një kohë të gjatë mbeti hero i Bajronit. Etja për pushtet, përcmimi ndaj moralit dhe ligjeve të shoqërisë, një shije për ta mbështjellë misterin, – gjithë personaliteti i Aliut e prekën Bajronin thellësisht. Bandite, korsare, kapedanë kacakësh,- gjithë këto qenie të një klase të jashtëligjëshme, i pëlqenin atij si një kundërvënie ndaj hipokrizisë dhe si vlerësim për guximin. Por simpatia e tij nuk mbeti pa u shpërblyer. Në rrugën e kthimit Ali Pasha i paisi të dy anglezët me një grup shoqëruesish të armatosur.

Të udhëtonin nëpër një vend të egër nën mbrojtjen e ca ushtarëve gjysëm-barbarë ishte një aventurë e vërtetë.. Bajroni zbuloi, ashtu sic mendonte, se ishte ne shpirt nje njeri i veprimit. Nuk kishte frike nga asgje. I pelqenin keta luftetare shqiptare sepse ishin te thjeshte e besnike dhe sepse kishin dicka primitive qe te ben ta humbasesh mendjen pa u shqetesuar. Ishte ne mesin e tyre ne Janine kur ai filloi te shkruante vepren e vet Cajld Burun, te cilen, pasi kishte mbaruar kengen e pare, e titulloi Cajld Harold. Ai e shkroi ate ne strofa Spenseriane, nentevargeshe, sepse, sic mendonte, kjo i jepte mundesi per ndryshueshmeri tonesh. Hobhauz, nga ana e vet, vazhdonte te mbante shenime per dicka tregimtare.

Prej Shqiperise ata donin te shkonin ne Greqi por u penguan gjate udhetimit nga stuhia dhe paaftesia e lundertareve. “Gati humba jeten ne nje anije luftarake turke per shkak te paditurise se kapitenit dhe te ekuipazhit, edhe pse stuhia nuk ishte aq e forte. Fleceri logatej per gruan e tij, greket thirren ne ndihme gjithe shenjtoret, myslimanet thirren Allahun, ndersa kapiteni shpertheu ne lot dhe zbriti nga kuverta per te na thene ti luteshim edhe ne Zotit.” Velat e anijes u shqyen, detaret ishin te paafte per ta drejtuar anijen dhe Fleceri ulurinte vazhdimisht, jo pa duartrokitje, se ata po i priste nje fund i tmerrshem ne nje “varr ujor”.

Bajroni, te cilin e pengonte kemba te jepte ndonje ndihme sado te vogel, hoqi dore nga perpjekjet e tij te kota per te qetesuar Flecerin dhe, duke u mbeshtjelle me gunen shqiptare, u shtri ne kuverte dhe qetesisht e zuri gjumi. Kur u zgjua stuhia kishte pushuar dhe anija kishte dale ne breg ku ata u priten nga Suliotet me nje mirseardhje te ngrohte. Ky klan malesoresh krenare dhe fisnike kishte mundur te mbetej nje popullsi e lie, duke i sherbyer Pashait, por gjithmone si mercenare qe paguheshin perpara se te hynin ne beteje. Ata kishin nje nam te keq, por i mirseardhen bujarisht udhetaret e shpartalluar prej stuhise; u thane rrobat e qullura, u dhane per te ngrene dhe, ne mbremje, organizuan per ta nje shfaqje me valle perreth zjarrit e kenduan nje kenga te cuitshme me nje refren ku lavderoheshin se ishin “hajdute te Parges” Me vone, kur Bajroni i luti te pranonin prej tij si shperblim disa monedha, kapedani i tyre i tha: “Une dua qe ti te me duash, jo te me paguash.” Kjo thenie i pelqeu shume Bajronit. Ai admiroi keta njerez me pasione te fuqishme, te afte edhe per vrasje, edhe per shoqeri.

Perbuzja e tij per fete e zemeronte shume. Ne nje hapesire kohore prej disa javesh, gjate udhetimit te tij, ai kishte pare Katolike dhe Protestante, Myslimane dhe Ortodokse dhe kishte verejtur gjithmone tek ata te njejten “kafshe njerezore”. Ndersa per shqiptaret do te shkruante: ” I dua shume shqiptaret. Ata nuk jane te gjithe turq, disa fise jane kristiane, por feja nuk ndikon shume ne sjelljet e tyre.” Nje teme e preferuar ne letrat e tij ishte kontrasti midis te shkretit Uiliam Flecer te Njustedit qe ankohej vazhdimisht nen nje ombrelle per shiun ne malet shqiptare dhe shoqeruesit e tij te rinj, te cilet ishin mosperfilles dhe te shkelqyar.. ” Fleceri, si gjithe anglezet, eshte shume i pakenaqur edhe pse disi i ngushelluar nga nje dhurate prej tetedhjete pjastrash qe ja dha Veziri… Nuk vuan nga asgje, vec prej te ftohtit, te nxehtit dhe paraziteve, porse nuk eshte trim dhe ka frike hajdutet e stuhine..

Si kundershtuan rrugen detare, ata vendosen te arrinin ne Greqi me rruge tokesore. Ishte nje udhetim i mrekullueshem mes malesh. gjate mbremjes Suliotet kendonin strofa kengesh, qe Bajroni i perkthente me ndihmen e perkthyesit. Me ne fund arriten ne disa pllaja e ndaluan ne nje qytet te vogel qe quhej Mesollongj, buze nje kenete te gjere. Kishin arritur ne Greqi.

Morua, ne monografine e tij per Bajronin do ti kthehet serish temes se shqiperise e te shqiptareve. Gjate qendrimit te dyte te Bajronit ne Greqi, pasi u kthye prej Konstandinopolit, ai thote se:

… Bajroni beri disa vizita ne More, duke shkuar deri ne Tripolica, dhe gjithmone bente nje ndalese ne Patra, ku nje konsull angles, Z.Strane, sherbente si bankieri i tij. I pelqente ky port ku anijet me trupin e tyre te holle, qe i kujtonin floten e Agamemnonit, shpaloseshin nen qytetin e bardhe e te rrepirte. Por Patra ishte nje vend jo shume i shendetshem; kur frynte era e Mesollongjit dhe ne stinen e miskonjave, malarja mbreteronte. Bajroni gati vdiq prej saj. Shkroi edhe nje epitaf te vogel per vete.

Fleceri kishte humbur mendjen, por, fatmiresisht, shqiptaret qe e shoqeronin e qe kujdeseshin per te , i thane doktorit se do ta vrisnin neqoftese zoteria i tyre do te vdiste. Ishte fuqia e Jovit, Rinia e tij apo ky kercenim i shqiptareve qe e ngriten ate serish ne kembe? “E pashe vdekjen si nje shpetim prej dhimbjeve, pa aspak deshire per nje jete tjeter, por me besim se Zoti qe ndeshkon per se gjalli do ta kishte braktisur ate azil te fundit i lodhur e i keputur.” Dhe shtoi ne greqisht “Vdes i ri ai qe perendia e do.”

Perkthimi dhe shenimet nga Spiro Gjikondi

1. Hobhauz: shok shkolle ejetei bajronit e me vone zyrtar i i larte anglez.

Çabej mbi Shqipërinë dhe shqiptarët

July 29, 2013 by dgreca

Qëndrimi i ndërmjemë midis Perëndimit e Lindjes, i bashkuar me ruajtjen e ngulur të natyrës së vet etnike, i ka gdhendur Shqipërisë gjithmonë fytyrën e saj të veçantë. Këtë nuk ka mundur ta fshijë as sundimi turk. Kjo shprehet në krejt mënyrën e jetesës, në historinë dhe në historinë kishtare, në zakonne dhe në poezi popullore dhe artistike të popullit shqiptar. Duhet shënuar me këtë rast se Shqipëria ka qenë e orientuar më tepër nga Perëndimi sesa fqinjët e saj. Midis gjithë vendeve ballkanike – edhe Rumania, me gjithë idiomin roman të saj, e papërjashtuar – Dalmacia e Shqipëria, pastaj Ishujt Jonikë janë vendet që kanë qenë të çelura direkt e më tepër ndaj influencës kuturore të Perëndimit. Lëkundja e Shqipërisë ndërmjet Ballkanit na shfaqet, pothuaj ashtu si në Dalmaci, edhe në pikëpamje politike dhe jo më në fund gjuhësore, në mënyrë që elementet latine kanë pësuar në të dyja këto gjuhë një trajtim të ngjashëm.

* * *

Përçarja e vendit në shumë krahina malësore e të ulëta, të ndara shumë herë thellësisht njëra prej tjetrës, ka lindur në Shqipëri fiset dhe i ka mbajtur gjer më sot. Fisi, forma e zgjeruar e familjes së madhe, është shprehja më e thjeshtë e individualizmit kolektiv, i cili i përshtatet ndjenjës që ka shqiptari për jetë. Shqipëria gjendet tani brenda në një proces shoqëror të padukshëm, në kalimin prej jetës vetjake të fisit në jetën e përbashkët nacionale.

* * *

Trajtat e moçme në mënyrën e jetesës dhe në kulturën materiale e shpirtërore, siç i përfytyrojmë në mënyrë retrospektive për indogjermanët e vjetër, nuk janë ruajtur, them, aq besnikërisht te asnjë nga popujt e sotëm indogjermanë sa ndër shqiptarë. Ky konstatim ka vlerë edhe përkundrejt Ballkanit, i cili është edhe ky mjaft konservativ. Sepse helenët që u civilizuan shpejt i lanë heret doket e lashta, popujt e tjerë u dukën në Ballkan në një shkallë më të zhvilluar të kulturës ose u formuan këtu më vonë. Vetëm te shqiptarët mund të flasim për një traditë sedentare dhe të paprerë që nga koha evjetër.

* * *

Mendimi themelor që vihet për kriter në goditjen e banesave është mundësia e mbrojtjes, Përkundrejt këtij mendimi, komoditeti i ndejtjes dhe pikëpamja ekonomike mbeten në rend të dytë. Këtij shpirti i përshtatet shtëpia e fortifikuar, kulla, të cilën e ndeshim më shpesh a më rrallë në gjithë Shqipërinë, dhe në Ballkan kudo atje ku ka ose ka pasur shqiptarë. Është krejt karakteristike për natyrën individualiste të shqiptarit që ky, ashtu si stërgjyshët ilirë dhe të tjerë popuj indogjermanë të moçëm si p. sh. gjermanët, banon një shtëpi të vetme mjaft të izoluar. Kjo me rritjen e familjes së madhe zmadhohet me oborre (Gehofte), bëhet lagje fisi dhe së fundi një katund i tërë fisor. Katundi fisor është katundi i vërtetë shqiptar dhe sot e gjithë ditën katundi i zakonshëm i maleve.

* * *

J. Ph. Fallmerayer Shqipërinë e quan vendin e vullnetit të fortë dhe të mendjes së shkurtër. Ky nuk është i vetmi kontrast që përmban karakteri i popullit shqiptar. Po meqë kontrasti përmban në vetvete thelbin e dramaticitetit, shohim se një rremb dramatik e përshkon karakterin shqiptar, i mësuar më shumë të veprojë me rrëmbim sesa të rrijë të mendojë. Karakter dramatik ka dhe historia shqiptare me fytyrat e saj kryesore.

* * *

Thelbi shpirtëror i shqiptarit është rezervimi. Kjo veti e popujve të Veriut duhet të na çuditë disi te një popull i Jugut. Kjo cilësi sidoqoftë e dallon këtë popull mjaft thellë prej popujve të tjerë të Europës Jugore. Spjegimin do ta kërkojmë për këtë si në veti të trashëguara si dhe në natyrën e mbyllur e të ashpër të vendit. Kjo e detyron banorin që jo vetëm kundrejt të huajit, por edhe me të afërmin të sillet në fillim i matur e i rezervuar, edhe i mbyllur. Kështu na spjegohet rezervimi i thellë i shpirtit të popullit shqiptar. . . Kjo është sjellja e njeriut që është i zoti i vetvetes, i cili, për të ruajtur të drejtat e veta, është i matur në fjalë e në punë. Por ky rezervim nuk përjashton karakterin e hapur, edhe këtë cilësi e gjejmë me të vërtetë te shqiptari. Përbri saj na shfaqet tek ai edhe dhelpëria e lindur e banorit të maleve.

Është një shenjë e individualistit, siç ka qenë gjithmonë shqiptari, që rezervimi i tij në raste të veçanta të jetës të kthehet në një qëndrim të egër kokëfortë. Kjo veçori që rron në gjithë shqiptarët është pasoja e racës, e na kallëzohet edhe për ilirët e moçëm. Edhe kolonitë shqiptare, sado të shkëputura prej shekujsh nga toka-mëmë dhe tani në mes të të huajve, nuk kanë mundur ta fshehin sjelljen kokëfortë të karakterit shqiptar.

* * *

Në lëmën sociale themelin e qendrën e jetës shqiptare e përbën familja e madhe. Shqiptari është për gjithhë jetën e tij i lidhur përhera me të. Kjo lidhje patriarkale ekziston jo vetëm për katundarin, por edhe për banorët e qytetit. Ç’është për malësorin fisi dhe familja e madhe është për qytetarin familja. Është qëllimi i jetës së gjithkujt të përpiqet për nderin dhe mbrothësinë e njerëzve të vet. Me këtë lidhet malli i tokës që e shquan këtë popull si gjithë popujt malësorë. Dëshira për shtegtim dhe malli i tokës bashkohen te karakteri shqiptar në mënyrë të çuditshme. Lidhja shpirtërore me tokën u është e përbashkët gjithë shqiptarëve. Kështu ne shohim te i ikuri në dhe të huaj se si, i shtyrë nga malli, dëshiron gjithmonë të kthehet ndonjëherë në atdhe.

* * *

Tenaciteti në jetë dhe ngjitja pas zakoneve është një veti tjetër e përbashkët e karakterit shqiptar, “Forca e ekzistencës së gjuhës shqipe dëshmon tenacitetin e kombit” (A. Meillet). Edhe në qoftë se doket dhe zakonet e sotshme të Shqipërisë nuk paraqesin një fytyrë të njënjëjtë, ruajtja e ngulur e tyre është një fenomen i përbashkët për ta. Përgjithësisht analogjive që shkojnë midis zakoneve të krahinave të ndryshme të Shqipërisë nuk u është dhënë vëmendja e duhur. Në qoftë se qërojmë një nga shtresat e influencave të huaja në zakone, do të ndeshim më së fundi në thelbin indoeuropian. Të nxjerrësh në dritë këtë shtrat themelor do të thotë të zbulosh rishtas atë që ka qenë e përbashkët në zakonet shqiptare. Shumë zakone të lindjes, dasmës e vdekjes, kalendari i së kremteve të vitit, supërsticionet dhe figurat mitologjike, paprekësia e gruas dhe e të voglit, qëndrimi i posaçëm ndaj mikut e armikut janë disa nga gjurmët dhe aspektet e këtyre zakoneve të përbashkëta shqiptare.

Shënim i editorit. Fragmentet e mësipërme janë nxjerrë nga vepra “Për etnogjenezën e literaturës shqipe”, botuar fillimisht në revistën “Hylli i Dritës”, në vitet 1938-1939, dhe më vonë, në vitin 1994, nën titullin “Shqiptarët midis Perëndimit e Lindjes”, së bashku me veprën “Romantizmi në Europë lindore e juglindore dhe në literaturën shqiptare”, shkruar në vitin 1945.

“E PREMTJA E MADHE” DHE SHQIPTARËT…

March 28, 2013 by dgreca

Nga Fritz RADOVANI/

Në pragun e Festës së Madhe të Pashkëve, besoj se ka vend per një kujtesë historike!

Ajo Derë që dhuronte Dashuni, per të cilen kam shkrue pak ditë perpara, ndoshta, nder të paktat ditë që “mbyllej” per 24 orë, ishte Dita e të Premtes së Madhe… Mund të gjindej në atë kulm vetem ndonjë frat i Asizit, që ishte i pamujtun me u nisë nder Malet e Shqipnisë, mbasi i duhej me rrah kambët edhe nder rruga ku nuk mujte me ecë as kali… Ata që i kanë shetitë ato krahina tue fillue nga Kelmendi, Hoti, Gruda, Dukagjini, Puka, Zadrima e Mirdita, mund të kenë rasen me pa në Fototeken Marubi, thesarin e paçmueshem të fotografit shkodranë Shan Pici, që i ka fiksue ato krahina në “xhamat” e vegjel të Tij, tue na lanë Historinë e lavdishme dhe ate të trishtueshme të Atyne Maleve aq sa Heroike, aq edhe “plangprishëse” të Tyne. Kjo figurë kaq e madhe asht edhe e një Shqiptari po aq të thjeshtë dhe të paster sa vetë dashunia e ndryeme në krahnorin e Tij, që ngopej me ajrin e Atyne Bjeshkëve të Nêmuna… E kur e pata pyet se, “si ke arrijtë, tue kenë në moshë të re, i pashem dhe qytetar i vertetë i Shkodres, me hy pa frikë nder ata fshatra aq të mbrapambetuna e të varfëra dhe me fotografue të gjitha zakonet e tyne, me burra e gra të reja e të vjetra, nuse e stajanica, apo edhe nuse mbas lindjes…etj”, më pat tregue se: “Nder Ata Malësi, atëherë, kur unë kam shkue me fotografue zakonet e Tyne, vetem dy Burra mund të më garantonin mue me e krye detyren që i kishe vue vetes, Frati i krahinës dhe Mësuesi i fshatit, Dy Burra, që viheshin në krye të vendit tek oxhaku dhe në krye të sofres së Atyne Maleve…”

Atëditë të së “Premtes së Madhe”, Françeskanët ishin të shperndamë nder të gjitha krahinat malore të Veriut, ku nuk i pengonte as shiu, as bora e ngrime, as mungesat e rrugëve dhe as nuk ndihej lodhja nga detyra që Ata i kishin vue vetes: “Me falë gjaksorët”, e me pajtue Ata familje “plangprishëse” të vullnetit Zotit, të thyemjes së Dashunisë Hyjnore e Njerzore!

Vraponin të zbathun, të etun per ujë dhe të pangopun me bukë, me ditë të tana e rrugë pa rrugë, me shkue nder skutat ku as ujqit nuk rrinin të vetmuem nga frika e “pushkës”… Atje i ke gjetë të zbathunit e Asizit, tue fjetë në kashtë e koken mbështetë mbi gur, e tek koka ishte vetem ndonjë kafshë që e ngrohte me avullin e vet nder ata kësolla varfënije e frike… Zgjoheshin heret e merrnin rrugat e thella të shoqnuem nga vendasit, që nuk pritonin me ndihmue Fratin bamirës.

Dikund atje afer, si thonë vendasit, “mbas dy oresh” jemi aty pranë asaj kullë që shihni!

Aty e kemi cakun e parë! E kur afroheshin, u printe Frati me Kryq në dorë e me Ungjillë, per me kerkue: “Per hater të Krishtit, që sot, të Premten e Madhe asht gozhdue në Kryq, dhe pa dhanë Shpirtin e vet per me Shpetue Njerzimin, I asht lutë Zotit, Krijuesit të Vet, bash per ata që e mberthyen dhe e gozhduen per Kryq: Fali o Zot, se nuk dijnë çka bajnë!…”

Shtroheshin nder biseda të gjata, e Frati me një durim të pashoq, sa gjaku fillonte me u vlue edhe pleqëve…Hapej Ungjilli…Krishti ka thanë!.. E biseda fashitej…

E plakut i mejte fjala në fyt… I kishin vra loçken e zemres…tha konakun…lanë nusen tu shtëpija me fëmijë prej gjiut…dy jetima tjerë i kishte rritë miqësia me mujtë me shpetue prej një tjeter tragjedije…e pak ma andej vatres një plakë thante lotët, kur zehej në gojë pse u vranë… “A e besoni Burra, se Pasha Atë Krisht, që Ju ka pri me ardhë në kësollen tonë, gurin e cakut vijës së ujit, e kanë luejtë vetë ata që kerkuen me na shue votren e fisin…” E Frati, vertetonte çka dinte!

E me dashtë me u njoh me historitë e pafund të Atyne Viseve do të duhej me ringjallë edhe njëherë At Shtjefen Gjeçovin, e me iu tregue sa gjakun e kanë derdhë Shqiptarët tanë…

Atëherë, e besa, ma shumë sot! Vrasje e të ngujuem per çdo skutë n’ atë vend…

E pse?! – Një pjesë as vetë ata nuk e dijnë! U ka mbetë “zakon” me shkrepë pushken…

Asht një “zakon” që mirë ka dijtë me e perdorë i huej, po shumë ma keq nga të tanët që tue dashtë me u ngopë prap me gjak Shqiptari, i shtyjnë me u vra me zgjatë robninë e tyne…

E Frati, vazhdon detyren e vet: “Krishti ka thanë…bash si sot… e gati 2000 vjet perpara!”

Nuk çohej Frati e as nuk lonte nga oxhaku as Plaku i Fisit…

Ndrroheshin cigaret…i shtohej edhe një trung zjarrit…e per pak kohë, binte heshtja…

Ma të rijtë pritshin fjalen e Plakut…Ishin bash ata “të dënuem me vdekje e të ngujuem ” nga një trashigimi e vrame e shpesh edhe e pafajshme…Duhet të zbatohej “Kanuni”…

Këtu, Frati fillonte edhe njëherë me shpjegue se sa asht “shtremnue” ligji i Maleve…

Vrasje të mnershme, shfarosëse dhe pa asnjë bazë as mbi ligjët e Maleve, madje edhe të paligjëshme, kunder Kanunit e çdo Drejtësie, perveç padrejtësisë që sundon tash 70 vjet tek ne.

Cili ligj i Maleve tona apo Kanuni, lejon vetgjyqësinë “si e drejtë e një njeriu me vra”?

Frati me durimin e Tij shpjegonte Ungjillin…e Plaku, i paster në ndergjegje të vet, duhej të zbutej, të kthehej në Grixhen e të Parëve të Fisit vet dhe të pyeste: “Burra të Fisit tim, a Ua marrë Fëtyren e a Ju la marre mbrapa që per Hater të Krishtit, në këte të Premte të Madhe edhe unë si Ai i Lumnueshmi, me i falë gjaksit tonë?…” Heshtje… Pritje me kokë ulun e ankth…

– Jo Tatë, pergjegjet i madhi nder djelmë! Frati nuk ka ardhë me na marrë Fëtyren!

***

– Kjoftë ba si thotë Frati… then heshtjen Plaku… Nuse, sillni kafe e raki per miqë!…

Asht e Premtja e Madhe… “Bukë, krypë e zemer!”…E vetem sytë u qeshen Atyne… Po po, “Atyne”… që persa vjet të ngujuem e me lot perfaqe, shtynin kafshaten e thatë të bukës.

“Kjoftë levdue Krishti !”… e Frati, çohet në kambë, tokë koken me Plakun… e të gjithë sa janë aty fillojnë uraten… E fjala merr dheun…

“Dy Fise nuk do të shuhen kurrëma!..”

Mos harroni, e Frati, vazhdon me thanë…

Vazhdojnë prap si motit nga At Gjeçovi, At Fishta, At Prennushi, At Harapi, At Paliq, At Pal Dodaj, At Gjolaj, At Dioniz Maka…e rreshti i Tyne i pafund nder Trojet tona edhe sot pyet:

“E sa Fise o Shqiptarë, duhen shpetue nga “shuemja” në pragun e Këtyne Pashkëve ?”

Melbourne, 27 Mars 2013.