Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

The End of Covid-19 is Approaching

by

By: Dr. Pashko R. Camaj, Doctor of Public Health Sciences

The numbers, both globally and in the United States (US), show a rapid decline in Covid-19 cases over the past month, revealing signs that the third wave, and hopefully the last big wave, is behind us. As scientists continue their work to better understand the reasons for the ebb and flow of Covid infections, which remain relativelyunknown, there is no guarantee that the most recent drop in caseloads will continue. Right now, we see a lot of good, even though it’s wrapped up in some not-so-good news.

First, the good news: The number of new infections has dropped more than45 percent over the past month to a seven-day average of about 84,000, and hospitalizations have dropped 39 percent over the past few weeks, according to the Centers for Disease Control. (CDC). Deaths have also fallen 23 percent over the past month – although more than 1,500 people have died on average over the past seven days.

The bad news: According to data from Johns Hopkins University, more than 363,000 deaths from Covid-19 have been reported this year, surpassing the 352,000 recorded in 2020. So yes, more Americans have died from Covid in 2021 than in 2020, and we still have more than two months until the end of this year. Given that the vaccine had been available to most Americans by mid-March and as well as significant advances in treating patients with Covid, a question – at least rhetorically – needs to be asked: why will 2021 be the deadliest pandemic year since 1919? A follow question begs for an answer: how many of those lives could have been saved by a simple vaccine that has been widely available to all Americans for most of the year? While the highly transmissible Delta variant became the dominant trend sweeping the nation, it spurred another wave that saw cases and deaths rise and many hospitals overloaded. Parts of the country where vaccination rates were lowest were hit particularly hard.

We may have seen the last big wave of Covid-19

The latest declines in Covid-19 cases are in line with a pattern many epidemiologists now know: a somewhat mysterious two-month cycle of Covid waves. Since it started in late 2019 in China, infections have often increased for about two months - sometimes due to a variant, like Delta - and then dropped for the next two months. The reasons for these cycles are not yet fully understood by epidemiologists. Suggestions that these cycles were probably only related to seasonality, or the flow and ebb of social distancing and mask use are most likely inaccurate. The proof is in the fact that bi-monthly cycles have occurred during different seasons of the year and even when human behavior was not changing in noticeable ways. This leads us to conclude that the most plausible explanations include a combination of virus biology and social networking practices. Developing variants of the virus are more likely to infect some people, but not others. The unvaccinated are the group in which the virus finds space to transmit and "spin" freely. Once the most vulnerable among us are exposed, the virus tends to recede, or as we have seen, regroup for another wave. These and possibly other factorscan determine if a virus or its new variants need about two months to circulate through a certain region. We have learned that human behavior plays a role in how significant an outbreak can be, with people often becoming more cautious as caseloads begin to increase. But social distancing alone may not be as important as public discussions often dictate; we tend to assign to ourselves too much control over the virus. We have seen recent declines, occur even as millions of American workers joined the workforce and millions of children gathered again in school buildings. Whatever the reason, Covid's two-month "hills and valleys" cycles continue to occur. They are visible in both the global and US numbers. We saw that cases rose from late February to late April, then fell by the end of June, rose again by the end of mid-September, and have fallen since then.

The lagging indicators: hospitalizations and deathsare also declining

As we saw this past summer, Delta driven infections began in US southern states first in June and began to decline in August. In the rest of the US, it started in July and cases have started to fall in recent weeks. Cases have also dropped in children, despite the lack of vaccines for children under 12 years of age. The most encouraging news is that serious Covid infections are also declining. The number of Americans hospitalized with Covid has dropped about 25 percent since early September. Daily deaths – the lagging indicators – which usually change direction a few weeks after cases and hospitalizations, have fallen by 15 per cent since mid-September. These are the first continuous drops in deaths since the beginning of the summer. Importantly, help is also on the way for those unfortunates who contract the disease, as an antiviral pill has been developed by the Merck pharmaceutical company that may soon provide another weapon in the fight against Covid-19. The pill has been shown to reduce the hospitalizations and deaths by half for people infected with the virus.

               The declining trend in Covid cases we are seeing now may not be a sure thing, as the two-month Covid cycle has not been scientifically proven. There have been many exceptions to the two-month cycle theories. But this uncertainty also means that the near future may be more encouraging than what some expected. And there are some legitimate and good reasons for the optimism that we are finally overcoming this pandemic. Through ongoing vaccination efforts, we now have more than 77 percent of Americans 12 years and older who have received at least one vaccination. Along with the possible authorization of the Pfizer vaccine for children ages 5 to 11, we will see a significant increase in the number of vaccinations this fall. Almost as important, something like half of Americans probably already had the Covid virus, perhaps giving them a good degree of natural immunity. Eventually, immunity will become so widespread – herd immunity – that another wave as large and damaging as the Delta wave was, would not be possible. Covid-19 will have proven to be one of the worst pandemics in modern times. In many ways, it will be an unnecessarily horrible pandemic. Of the more than 715,000 who have died from it in the United States alone, perhaps hundreds of thousands would have survived if they had only chosen to take the vaccine. This fact is what separates this pandemic from others, like the Spanish flu of 1918, for which no vaccine was available.

The worst is behind us

We know that Covid will not go away any time soon, at least not globally. With the ongoing global challenges of delivering sufficient vaccines and fast enough, the virus may continue to circulate for some time, perhaps years. But we also know that access to vaccines, especially in countries like the US, will turn Covid into a manageable disease, not much different from the common flu or cold. The last few weeks have shown that we are approaching a better future than the one that emerged over the last 2-3 months. We can say that whatever the coming months bring our way, the worst of the Covid-19 pandemic, appears to bebehind us.

RËNDËSIA E ZBULIMIT TË ORIGJINËS SË SARS-COV-2

by

Nga: Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik */

Një vit e gjysëm nga fillimi i pandemisë globale COVID-19, më seriozja që nga gripi Spanjoll i vitit 1918-19, ende nuk e dimë origjinën e virusit që e shkaktoi këtë pandemi. Përgjigja përfundimtare për pyetjen se si filloi pandemia ka evituar komunitetin shkencor. Dy hipoteza konkurruese, transmetim natyror nga një strehë kafshësh tek njerëzit ose një rrjedhje nga një laborator kërkimi janë fokusi i shkencëtarëve. Teoria që ka marrë vëmëndje kohët e fundit është se pandemia e cila ka vrarë më shumë se 3.4 milion njerëz në të gjithë botën, mund të ketë dalë aksidentalisht nga Instituti i Virologjisë Wuhan në Kinë, megjithëse kjo nuk është përfundimtare. Presidenti Biden ka urdhëruar zyrtarët e inteligjencës të japin një raport deri në fund të verës që mund të na sjellë më pranë një sqarimi përfundimtar rreth kësaj. Kuptimi i origjinës së pandemisë është thelbësor për zhvillimin e politikave që mund të zvogëlojnë gjasat e pandemive në të ardhmen. Kjo do të thotë, nëse duam të parandalojmë epideminë tjetër, është me rëndësi jetike të zbulojmë origjinën e COVID-19.

VIRUSET DHE VEPRIMI BRENDA QELIZAVE

Viruset janë më të vegjlit nga të gjitha mikrobet. Ato janë unike sepse janë vetëm të gjalla dhe janë në gjendje të shumohen brenda qelizave të gjallesave të tjera. Qeliza në të cilën shumohen quhet qelizë pritëse. Një virus përbëhet nga një bërthamë e materialit gjenetik, ADN ose ARN, i rrethuar nga një shtresë mbrojtëse e quajtur kapsid e cila përbëhet nga proteina. Viruset janë të aftë të futen në qelizat pritëse dhe të futen brenda tyre, ku ata “komandojnë” qelizën pritëse dhe përdorin makinerinë e saj qelizore për të bërë më shumë viruse, në thelb riprogramimin e saj për t’u bërë një fabrikë virusesh. Shfaqja e një patogjeni të tillë si kur viruset kalojnë strehuesit nga kafshët ndodh përmes një procesi të quajtur përhapje zoonotike. Shumica e sëmundjeve infektive virale dhe jovirale njerëzore kanë ekzistuar me shekuj si fruthi, gripi, kolera, lisë (çrrënjosur në 1980), malaria, dengu, HIV, SARS, Ebola dhe shumë të tjerë kanë ‘kërcyer’ nga kafshet në njeriun. Ngjarjet komplekse gjenetike që qëndrojnë në themel të kalimit nga kafshët tek njeriu ndryshojnë shumë nga një patogjen në patogjen tjetër, por mekanizmat e përgjithshëm janë të njohur për shumë prej këtyre patogjenëve.

VIRUS NATYROR APO LABORATORIK?

Që nga fillimi i pandemisë COVID-19, shkencëtarët janë përpjekur të gjejnë burimin e saj. Deri më tani, nuk ka asnjë provë të qartë dhe të verifikueshme në lidhje me origjinën e SARS-CoV-2 që mund të përjashtojë hipotezën e rrjedhjeve laboratorike, ose për të provuar alternativën – se virusi ka origjinë natyrore. Shumë studiues të sëmundjeve infektive pajtohen se skenari më i mundshëm është që virusi të evoluojë natyrshëm dhe të përhapet nga një lakuriq nate direkt tek një person ose përmes një kafshe të ndërmjetme. Pra, çfarë thonë studiuesit e sëmundjeve infektive dhe biologët evolucionistë për këto argumente? Shumë shkencëtarë thonë jo. Vetëm për shkak se virusi përhapet midis njerëzve nuk do të thotë që është krijuar ne laboratore për ta bërë këtë. Ky virus përhapet gjithashtu në mes të vizonave dhe infekton kafshë të tjera. E rëndësishme është se ky virus nuk ishte i transmetueshëm në mënyrë optimale midis njerëzve për pjesën më të mirë të vitit të kaluar. Përkundrazi, variante të reja, më efikase janë evoluar në të gjithë botën që kanë treguar se janë më të transmetueshme. Për të përmendur një shembull, varianti shumë i transmetueshëm i SARS-CoV-2 i raportuar për herë të parë në Indi (B.1.617.2, ose Delta) ka mutacione që duket se e bëjnë virusin më të mirë në infektimin e qelizave.

VIRUSI PËRMBAN TIPARE TË PAZAKONTA

Disa ithtarë të rrjedhjeve laboratorike pretendojnë se virusi përmban tipare të pazakonta dhe sekuencat gjenetike që sinjalizojnë se është prodhuar në laborator. Dhe disa thonë që SARS-CoV-2 përhapet midis njerëzve aq lehtë saqë duhet të jetë krijuar me atë qëllim. Një argument tjetër sugjeron që SARS-CoV-2 mund të ketë dalë nga koronavirusët e gjetur në një minierë të papërdorur, ku studiuesit mblodhën mostra nga lakuriqët e natës midis 2012 dhe 2015. Ndër provat rrethanore që mund të mbështesin teorinë e rrjedhjeve laboratorike, disa studiues kanë theksuar faktin që Instituti i Virologjisë Wuhan në të kaluarën ka kryer një lloj kërkimi shkencor të quajtur “fitim i funksionit” që ka mundesi te jetë problematik. Hulumtimi i përfitimit të funksionit është një teknikë e përdorur nga shkencëtarët për të përmirësuar aspektet e një organizmi. Eshtë e zakonshme në disa fusha të studiojmë variacione gjenetike dhe të kuptojmë më mirë entitetet biologjike – por përdorimi i tij në mjedise të caktuara për të rritur vdekshmërinë ose transmetueshmërinë e një virusi është bërë i diskutueshëm. Ideja është të zbulojmë dhe të kuptojmë këto viruse, kështu që ne të dimë se me çfarë mund te përballemi. Kundër argumentimi ishte, ne po luajmë me zjarrin. Nëse rezulton që COVID-19 buron nga një incident aksidental në laborator nga Instituti i Virologjisë Wuhan, do të dalë se kjo frikë ishte më se e arsyeshme.

RËNDËSIA E NJOHJES SË ORIGJINËS SË VIRUSIT

Sa më shumë që të mund të kuptojmë se si ka ndodhur pandemia globale COVID-19, aq më shumë shanse kemi që ta ndalojmë atë të ndodhë në të ardhmen. Të kuptuarit se si u shfaq COVID-19 është një pikë kritike në një kurbë të pjerrët të të mësuarit, të cilën duhet ta mësojmë shpejt. Ndërsa përballemi me vdekjet në rritje dhe përmbysjet shoqërore të pandemisë COVID-19, nuk duhet të harrojmë se si filloi kjo pandemi, si dhe pse humbëm shenjat paralajmëruese dhe çfarë mund të bëjmë për të parandaluar që ajo të ndodhë përsëri në të ardhmen. Kërkimi i zgjeruar për t’u marrë me urgjencën e situatës, dhe më shumë shkencëtarë, përfshirë shkencëtarët që punojnë në Kinë dhe vende të tjera të pikave të nxehta, duhet të rekrutohen në këto përpjekje, veçanërisht në partneritetet ndërkombëtare të kërkimit. Bashkëpunimi i plotë dhe i hapur ndërkombëtar është thelbësor. Rezultatet e raportit të shumëpritur të studiuesve ende mbajnë potencialin për pasoja të mëdha. Qëllimi është të kuptojmë origjinën e virusit aq sa të përgatitemi, ose të parandalojmë, pandeminë tjetër. Nëse shkenctarët arrijnë në përfundimin se virusi ka pasur origjinë natyrore atëherë, virologët kanë të ngjarë të rrisin përqendrimin e tyre në gjetjen e pararendësve të atyre viruseve të ardhshëm që mundë të shkaktojnë pandemi në të ardhmen. 

A JANË LABORATORËT TË SIGURTË?

Nëse SARS-CoV-2 do të vinte nga njç laborator, rezultati ka të ngjarë të ishte ushqim për të ata që shofin gjithçka përemes prizëms së konspiracionit. Të paktën  do të kërkohej një qëndrim global i ri ndaj të gjithë laboratorëve të biosigurisë me rrezik të lartë, si ajo në Wuhan të Kinës. Do të bëhej një nxitje për të zhvendosur këto laboratorë me ‘siguri të lartë’ në vende më të largëta, pasi një virus nëse shpëton përmes një aksidenti ose shkelje të protokollit të sigurisë, do të ishte më e lehtë për t’u përmbajtur. Më shumë siguri në laboratorë nuk do të ishte një gjë e keqe, sikurse nuk do te ishte nje ide e keqe rritja e mbikëqyrjes se këture virusëve edhe në natyrë. Ndoshta duhet t’i jepej më shumë besim qendrimit të administratës së fundit Amerikane që deklaronte kohë-pas-koheë, se origjina e kësaj pandemije mund të ishte ikja e virusit nga laboratori dhe se kjo mundësi nuk duhej të përjashtohej siç ishte bërë nga shumë media dhe virologë. Por ne e dimë që loja e fajësimit politik që vjen me historinë e origjinës SARS-CoV-2 ka të ngjarë të dëmtojë shkencën përreth saj për dekada – dhe potencialisht mund të kërcënojë gatishmërinë tonë për ndonjë pandemi të ardhshme. 

* Nënkryetari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës –VATRA. 

A është kjo“Vala e Dytë” e Covid-19?

by

Nga: Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik */

Rritja aktuale e rasteve të korona-virusit në Shtetet e Bashkuara (SH.B.A.) dhe në shumë vende të botës, na kujton ngritjen e shifrave gjatë muajve te verës. Shifrat në rritje flasin për një kthim prapa, dhe na kujtojnë shfaqjen e krizës globale në pranverë, gjë që shkakton pyetjen se a mos është  fjala për “valën e dytë“ të Covid-19? Por, derisa, shumica e kontinentit Evropian është mes rritjeve të konsiderueshme të infeksioneve dhe valës së tyre të dytë, në SH.B.A., jemi akoma në valën e parë. Në një farë mënyre, përhapja e korona-virusit te ne, deri më tani ka qenë më shumë si një seri shpërthimesh sesa një valë. Pandemia Covid-19 në SHBA po prek zona të ndryshme në të gjithë vendin në mënyra të ndryshme në kohë të ndryshme. Nga fillimi, pjesë të vendit që përjetuan shpërthime të rënda gjatë pranverës, përjetuan një rimëkëmbje. Vende të tjera nuk kanë pasur shumë raste, dhe disa shtete vetëm tani po përjetojnë një rritje të Covid-19. Edhe në zonat që kanë raportuar rënie të numrit të infeksioneve dhe vdekjeve, shpërthime të lokalizuara dhe ngjarje “super përhapëse” – në të cilat një person i infektuar transmeton virusin te shumë të tjerë, në një tubim – vazhdojnë të ndodhin. Është gjithashtu e qartë se vendet ku njerëzit jetojnë ose punojnë së bashku, apo në afërsi të njëri tjetrit, kanë pas më shumë përhapje të korona-virusit.

Rritja e numrit të të infektuarve me Covid-19:

Transmetimi themelor i virusit nuk ka ndryshuar. Mbetet lehtësisht i transmetueshëm dhe virusi do të depërtojë kudo që i jepet hapësirë, ​​për t’u zgjeruar, dhe do të gjejë njerëz që janë të ndjeshëm. Hulumtimet kanë treguar se njerëzit që janë të infektuar me COVID-19, janë më ngjitës 2-4 ditë para se të shfaqin simptoma, të cilat zakonisht fillojnë 4-5 pesë ditë pas ekspozimit. Me fjalë të tjera, është e sigurt të thuhet se do të ishte jashtëzakonisht e rrallë që dikush të transmetojë virusin më herët se dy ditë pas ekspozimit; megjithatë, në një moment pas kësaj, rreziku do të fillojë të rritet ndjeshëm. Përkundër 9 milion rasteve të konfirmuara në Sh.B.A, shumica e amerikanëve – deri në 90%, mbeten të prekshëm nga ky infeksion. Ne ende nuk e dimë nëse, dhe për sa kohë, njerëzit e infektuar dhe të rikuperuar nga Covid-19 do të jenë imunë ndaj një infeksioni tjetër. Tetë muaj pas pandemisë, njerëzit mund të jenë lodhur nga masat paraprake për të ngadalësuar përhapjen e virusit. Duket se qëndrimet e relaksuara në lidhje me rreziqet me të cilat ende përballemi po shkaktojnë sëmurje të reja. Takimet shoqërore dhe familjare, ku njerëzit priren të harrojnë rrezikun nga kjo pandemi, kanë qenë nxitësi kryesor i rritjes aktuale të numrave. Ndërsa vazhdohet me rihapjen, njerëzit janë të etur të dalin dhe të rinisin aktivitetet e tyre, të rregullta e rutinë, qe i bënin para Covid 19. Duket se ka një vonesë midis ndryshimit të infektivitetit dhe shfaqjes së të dhënave mbi Covid-19 në një vend. Ne mund të mos shohin ndonjë efekt të tillë, si një rritje në numrin e rasteve Covid-19, ose hospitalizimeve, një javë apo edhe dy javë më vonë. Duket se do të duhet më shumë kohë, ndoshta disa javë, që efektet reale të shfaqen në të dhënat e nivelit të popullsisë. Kur një person është i ekspozuar ndaj korona-virusit, mund të duhen deri në dy javë para se të sëmuret dhe të kërkojë ndihmë nga mjeku, ku do të testohet dhe pastaj të numërohet në të dhënat aktuale. Duhet edhe më shumë kohë që njerëzit shtesë të sëmuren pasi të jenë ekspozuar ndaj atij personi, etj. Ka të ngjarë se disa cikle infeksioni mund të ndodhin para se të tregohet rritje e dukshme në të dhënat, të cila zyrtarët e shëndetit publik i përdorin për të ndjekur pandeminë.

Jemi te pozicionuar më mirë për të trajtuar valën e dytë:

Ndërsa parashikojmë vjeshtën dhe dimrin e stuhisë Covid-19, në shumë mënyra, ne jemi në një pozitë shumë më të mirë sesa ishim në shkurt dhe mars, kur u identifikuan rastet e para. Që nga ajo kohë, ne kemi mësuar shumë për korona-virusin. Ne e dimë se si përhapet virusi dhe dimë si të mbrohemi më mirë. Ne e dimë që mbajtja e maskave, praktika e mbajtjes së distancës shoqërore, dhe larja e duhur e duarve, mund të ndihmojnë në mënyrë të konsiderueshme në parandalimin e përhapjes së sëmundjes. Ne, gjithashtu e dimë që mbrojtja e më të rrezikuarve midis nesh, të moshuarve dhe njerëzve me shëndet të komprometuar, është thelbësore për të mbajtur infeksionet nën kontroll. Për më tepër, ne kemi bërë përparime të mëdha në ngritjen e qendrave të testimit dhe krijimin e proceseve të gjurmimit të infektuarve, për të parandaluar shpërthime të reja. Përmirësimet dhe risitë në barnat terapeutike dhe ndërhyrjet mjekësore kanë ulur ndjeshëm ashpërsinë e sëmundjes dhe shkallën e vdekshmërisë. Me përmirësime të vazhdueshme në ilaçet për të luftuar infeksionet, ne do të vazhdojmë me përmirësime të dukshme.  Ndërsa vazhdojmë kërkimin tonë për një terapi më efektive dhe një vaksinë, ne mund të vazhdojmë të rihapim dhe të qëndrojmë të hapur në mënyrë të sigurt duke përdorur metodat e provuara që ndihmuan në ‘rrafshimin e kurbës’ në rajonet e goditura më herët gjatë vitit. Distanca social, shmangia e turmave, veçanërisht në ambiente të mbyllura, vazhdimi i përdorimit të maskave dhe mbulesave të fytyrës dhe larja e duarve, siç kemi bërë gjatë muajve të fundit, do të vazhdojnë të jenë siguria më e mirë për të na mbajtur të shëndetshëm-të japim kohe shkencës ne zbulimin e vaksinës, cila do të jetë fillimi i fundit për këtë pandemi-dhe kthim në normalitet për mbarë botën.

* Nënkryetari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës -VATRA

Masks and Facial Covers-How do they protect us?

by

*By: Dr. Pashko R. Camaj, Doctor of Public Health Sciences-

As the coronavirus continues to spread across the globe, one of the central questions in the fight to contain it has been: Do masks work? The simple answer is yes, face masks combined with other preventive measures, such as frequent hand-washing and social distancing, help slow the spread of the virus and keep us healthy. There is a common refrain that masks or face covers do not protect you, that they protect other people from your own germs.  That is true, but we also know that masks can also protect you from viruses that may otherwise be in the air we breathe. So here is some useful information on protection that masks, and facial covers provide for you.  

An obvious question is why were face masks not recommended by the public health officials at the start of the pandemic? There are a few factors that were involved in the decision: The legitimate concern that the limited supply of surgical masks and N95 respirators should be saved for health care workers.  Another factor was that culturally, the U.S. was not really prepared to wear masks, unlike some countries in Asia where the practice is more common. But the most important factor was that at that time, public health experts did not fully know the extent to which people with Covid-19 could spread the virus before symptoms ever appeared.  Viral infections such as seasonal flu are spread by symptomatic people.  However, in the case of Covid-19, the virus can be spread by people in early stages of infection that do not have any symptoms. These discoveries led the public health groups to do an about-face on face masks. The World Health Organization and the U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC) now include use of face masks in their recommendations for slowing the spread of the virus. 

So, masks and facial covers have become a part of our everyday life.  They are essential for people to wear when they go out in public, such as to shop or go to social events, and when close to other people at the beach or park. They come in different shapes and colors.  But in general, there are two kinds of this protective gear: medical-grade masks and nonmedical face coverings. Medical-grade masks include disposable surgical face masks and N95 respirators. Surgical face masks are used to block large particles and respiratory droplets (which are sent into the air when someone coughs or sneezes) from entering or exiting your mouth. Cloth masks are not the same as surgical masks or N95 respirator masks, which are used by medical workers at high risk for being exposed to the coronavirus. They may not prevent you from inhaling all particles that carry the coronavirus. But that does not mean it is not worth wearing one.

How masks protect us: The 2019 novel coronavirus is predominantly spread through viral droplets that come out of people’s mouths or noses when they cough, sneeze or talk. Cloth masks act as a physical barrier to keep large droplets from spewing out into the air, where someone else could breathe them in and become infected. Facial masks reduce the amount of virus you get exposed to.  If you are unlucky enough to encounter an infectious person, wearing any kind of face covering will reduce the amount of virus that you may inhale.  In toxicology, we have an adage, that ‘concentration and duration’ determines a toxicity.  This is to say, how much of it and for how long we are exposed to a harmful agent. As it turns out, that is pretty important.  Breathing in a small amount of virus may lead to no disease or far milder infection. Perhaps, that is one reason some infected people experience mild or no symptoms at all.  But inhaling a large volume of virus particles can result in serious disease or death.  Obviously, we also know that factors such as overall age and health condition of the person exposed to the virus will be determining factors in the outcome of the disease.  Elderly and those with underlying health conditions have been hit the hardest with this infection.

In closing, combined with other virus prevention methods such as good hygiene and social distancing, face covers such as surgical face masks, N95 respirators and even home-made face coverings can help lower the risk of spreading the virus or becoming infected and keeping you healthy.  So just do it!

**Vice President, Pan-Albanian Federation of Amerika “Vatra”

FEDERATA VATRA PËR HEROIN KOMBËTAR GJERGJ KASTRIOTI SKËNDERBEU

by

Nga Dr. Pashko R. Camaj*/

1 Pashku1

Te nderuar pjesëmarrës të këtij manifestimi madhështor;/

Te nderuar mysafirë Imzot Meta, Dom Pjeter, Perfaqaues të Shtetëve të Shqipërisë dhe Kosovës, Krytarë i Vatrës Dritan Mishto, i nderuar Mark Gjonaj;/

Si anëtar i kësaj Shtëpie të Zotit dhe te Kombit, në qendrën e se ciles organizohet ky simpozium dhe si anëtar i Kryesisë së Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “Vatra”, që është dhe bashkëorganzatore e këtij kremtimi, e ndiej vehten në shtëpinë time, prandaj edhe Ju përshëndes, edhe ju uroj mirëseardhje të gjithëve.Në veçanti përshëndes ligjërusit në këtë simpozium (Prof. Romeo Gurakuqin, Publicist Fahri Xharra dhe Dr. Azeta Zhabjaku/Kola.  Po ashtu ju përshëndes edhe në emër të Kryetarit të Federates Pan-Shqiptare të Amerikës “Vatra”, Zotit Dritan Mishto, të cilin dua edhe ta falenderoj, që ma besoi këtë kumtesë.

Tema e kumtesës sime ka të bëjë me veprimtarinë dhe aktivitetet e Federatës Panshqiptare të Amerikës “Vatra”, lidhur me figurën e Heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastrioti-Skënderbeu.

Gjurmët e kësaj veprimtarie i gjejmë në faqet e gazetës Dielli, që ështe organ i kësaj Federate gjatë të gjthë ekistencës se saj, madje qe e themeluar për më shumë se 3 vjet para saj. Kështu që ky punim imi modest nuk ka për qëllim të trajtojë figurën e ndritur të kryetrimit të kombit Shqiptar, Gjergj Kastrioti- Skenderbeu, por të dëshmojë aktivitetet e Vatrës lidhur me këtë figurë dhe kontributin e madh që dha gazeta Dielli.Prandaj, për të realizuar temën që mban titullin: “Veprimtaria dhe aktivitetet e Federatës Pan-Shqiptare Vatra për figuren e Heroit tonë Kombëtare Gjergj Kastrioti-Skënderbeu”, kryesisht u bazova në shkrimet publikuar në gazetën Dielli.

Megjithatë, fjalën time po e filloj nga ajo që është aktuale dhe që na ka mbledhur sot këtu, e që ka të bëjë me 550 vjetorin e vdekjes së prijësit legjendar. Pra, para 550 viteve, në Lezhë, vdiq Heroi ynë kombëtar, GJERGJ KASTRIOTISKËNDERBEU. Atë ditë të ftohtë 17 janari, të vitit 1468, në fakt u shua trupi i tij, por vepra, fama, lavdia dhe porosia e tij nuk do të vdesin kurrë. Ato kapërcyen shekujt, dhe Gjergjin e bënë figurën me të cilën, ne shqiptarët e të gjitha kohërave, vendeve, partive, apo dallimeve të tjera, krenohemi! Këtë e dëshmon edhe ky simpozium sot në kët vënd, me ç’rast afirmojmë historinë tonë, por edhe bëjmë homazh dhe përulemi para figurës më të shkëlqyer të tokës arbënore!

Dihet se heronjt vdesin, vetëm nëse harrohen, prandaj duhet vlerësuar edhe puna e atyre që nuk lejuan që kryetrimin ta mbulojë pluri i harresës. Nëse u referehomi rrethanave në të cilat jetoi populli shqiptar pas vdekjes së kryetrimit, kur edhe eshtrat nga vorri iu tretën, dhe sanksionohej çdo kujtim për të, atëherë duhet vlersuar edhe më lartë sakrificat e atyre që nuk lejuan që heroi të vdes. Të parët ishin Rilindasit tonë, ata të cilët glorifikuan këtë figurë madhore, rreth të cilit u lidh e githë rezistenca dhe krenaria jonë kombëtare, që atëherë e deri më sot. Por, kur flasim për ruajtësit e heronjëve nga harresa, edhe për ruajtësit e memories sonë kolektive dhe ndergjegjes sonë kombëtare, atherë nuk mund dhe nuk guxon të kapërcehet kontributi i Vatres dhe i gazestës Dielli.

Fedrata Pan-Shqiptare Vatra në misionin e vet të shënjtë kombëtar, që nga themelimi i saj, 105 vite më parë, ka synuar të jetë vatra e të gjithë shqiptarëve,duke synuar që së bashku të mbrojmë e të ruajmë identitetin tonë kombëtar, të mbrojmë e ruajmë atë për çka njeriu për të cilin flasim sot, kishte luftuar dekada të tëra. Në jetën e vet mbi 100- vjeçare, Vatra gjithnjë ka kultivuar dhe ngrit në pediestal të kaluerën dhe sakrificat e shumëta të popullit tonë, të heronjëve tonë, e në veçanti figurën dhe rolin e Gjergj Kastriotit Skënderbeut.

Këtë kolos të kombit, Vatra e kujtonte përmes veparimtarisë dhe aktiviteteve të shumta të veta, të cilat janë publikuar dhe ruajtur përmes revistës Dielli, që nga fillimi i publikimit, në vitin 1909, kështu që nëse duam të flasim për kontributin e Fedratës Pan-Shqiptare Vatra, patjetër duhet të shfletojmë faqet e gazetës Dielli.

Duhet vërejtur se seicili numër dhe seicili artikull i publikuar në revistën Dielli, që nga numri i parë i sajë e deri më sot, është i ruajtur në arkivin, në qëndrën e Vatrës. Sot, ky arkiv organizohet, plotsohet dhe mbahet me kujdes të veçantë nga editori i gazetës Dielli, Z. Dalip Greca. Ai me punë të perkushtuar, jo vetëm që mban dhe ullëheq revistën Dielli, por drijeton me një enciklopedi të pasur, me libra dhe punime nga e gjithë bota shqiptare, që nga fillimi i shkrimëve të para shqipe. Shfrytëzoj rastin që këtu nga kjo platformë ta falenderoj dhe përgëzoj për punën e madhe qe ai bën për Vatrën dhe për gazetën Dielli.       Kur flasim për veprimtarinë dhe aktivitetet e Vatrës, për figurën dhe veprën e madhe të Gjergj Kastriotit Skënderbeut, kthehemi tek themeluesit e Federatës Pan-Shqiptare Vatra, pikërisht tek Imzot Fan Noli, i cili në vitin 1921 publikoj veprën e tij madhështore “Historia e Skënderbeut” në Boston.  Më 1947, në New York, Noli botoi përpunimin e plotë  që i bëri “George Castrioti Scanderbeg (1405-1468),” vepër që do ti shërbente atij si temë diplome në Universitetin e Bostonit.

Një kontribut me plot vlerë e Fan S. Nolit është dhe përkthimi në gjuhën shqipe i peomës “Scanderbeg” të poetit Amerikan të shekullit XIX, Henry Wadsworth Longfellow. Kjo poemë konsiderohet nga shumë studiues si poema më e denjë shkruar nga një autor i huaj, kushtuar heroit tonë kombëtar.

Një punim tjeter i rëndësishëm për veprën e Skënderbeut publikohet në punimin shkencor(“L’Albanie et l’invasion turque au XVe siècle” )-“Shqipëria dhe Invazioni Turk në të XV-tin Shekull” nga Dr. Athanas Gegaj, i cili për një kohë 8 vjecarë ishte dhe Editori i gazetës Dielli. Me këtë vepër Zoti Gegaj  mbrojti temën e doktoraturës në universitetin Louvain në Belgjikë më 1937, pra 30 vite para se të merrte detyrën e editorit të Diellit. Imzot Noli, e kishte cilësuar këtë si një ndër veprat më të mira për heroin tonë kombëtar, Gjergj Kastriotin Skënderbeun.        Vepër tjeter për figurën e Skënderbeut është dhe libri me titullin “Scanderbeg” botuar me rastin e 500 vjetorit të vdekjes së Heroit, pikërisht në vitin 1968 nga vatrani, Nelo Drizari, ish-Editor i Diellit në vitet 1937-39. Z. Drizari ishte gazetari i parë Shqiptarë i diplomuar në SHBA, gjegjsisht në Universitetin Columbia, dhe si i tillë, themeluasi i Seksionit Shqip në “Zërin e Amerikës”.

Ma në fund, një vepër tjetër e rëndësishme është nga Isa Ndreu (vëllai i Jonuz Ndreut, Vatranit qe shërbeu në ushtrinë Amerikane) i cili me patriotët e tjerë lobuan pranë  Zhak Shirak-ut, kryebashkiak i Parisit i asaj kohe, i cili më datën 10 korrik të vitit 1978, me rastin e 100- vjetorit të Lidhjes së Prizrenit, mori vëndimin zyrtar dhe i akordoi emrin e Skenderbeut, njërit prej shesheve në qendër të Parisit. Pas marrjes së atij vendimi, ceremonia zyrtare për emrimin e sheshit “Skënderbeg,” u zhvillua me datën 6 Maj të vitit 1980, ku morën pjesë me qindra personalitete të mërgatës antikomuniste shqiptare nga shumë vende të botës.  Për të treguar dhe më shumë për aktivitete  e Vatrës, për figurën dhe veprën e madhe të Gjergj Kastriotit Skënderbeut, kthehemi në një kohë të vecantë dhe specifike. Kthehemi tek viti 1968, pra plot 50 vite mrapa. Revista Dielli që nga muajët e fundit të vitit 1967 e fillon fushatën për “Vitin e Skenderbeut’’, konkretishtë 500-vjetorin nga vdekja e Heroit tonë Kombëtare, Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Në numrat e njëpasnjishëm të gazetës Dielli, shkruhet me detaje më të vogla për organizimin i këti përvjetori historik. Fillimisht shkruhet për planet e dy manifestimeve madhështore: së pari një shtgëtetim madhështor të Vatranëve dhe shqiptarve nga e gjithë bota e lire ku do bashkoheshin në Romë me Arbreshet tonë të gjakut shqipëtare në Italisë.  Në Romë te Italisë do the bëhej një manifestim madhështor i organizuar nga Arbreshët të cilët në zemër e ruajnë atë shqipatri nga e cila parardhësit e tyre ishin largaur 5 shekuj më parë. Kuptohet, këti manifestimi nuk mundën tu bashkohëshin edhe shqiptarët nga shteti amë i Shqipërisë ngase qeveria komuniste kishte shpallë luftë pothuajse gjithë mërgatës, e vecenarishtë Vatrës së Nolit.  Dhe kremtimi i dytë, po aq madhështor, i organizuar në Boston me 5 Maj- ku u ftuan të gjithë shqipëtarët nga të gjitha vëndet e Amerikës dhe Kanadas te marrin pjesë, “në Kremtimin e Kremtimëve” siç shkruan faqja e parë e gazetës Dielli e datës 29 Nëndor të vitit 1967. Në kët shënim përmes të tjerash jepën sqarime që degët e Vatrës në shumë vënde të Amerikës dhe Kanada, kanë mundësi të festojnë sipas dëshirës dhe planëve të veta, por “Kremitmi i gjith Kremtimëve” do të bëhej për gjithë shqipëtaret në Shtëpinë e Vatrës, në Boston të Massachusetts, me 5 maj 1968.

Prëgatitje për këto kremtime, gazeta Dielli i mbuloi në secilin edicion që nga fundi i vitit 1967 dhe gjerë në fund të manifestimeve. Ështe i dukshëm pubilikim i një eseje të gjatë nga Vatrani, Xhavit Kallajxhiu, i cili një kohë ishte dhe Editor i gazetës Dielli. Kjo ese në vazhdimësi publikohet në 8 numrat e Diellit nga Dhjetori 1967 der në Shkurt te 1968, nën pseudonimin Gjin Shpata, ngase z. Kallajxhiu aso kohe ishte gazetar në seksionin Shqip të ‘Zërit te Amerikës.’ Në kët ese, ai publikon një pjesë të poemës të Longfellow-it, të cilën Fan Noli e kishte përkthyer në gjuhën shqipe disa vite më parë.

Kështu e përshkruan hyrjen e Gjergj Kastriotit Skënderbeut në Kalanë e Krujës Longfellow (e përkthyer nga Imzot Fan S Noli):

“Dhe pastaj me salltanet,

Veshur armët si një mbret,

Shkon kaluar në kështjellë

Edhe hyn nga port’ e gjerë

Nga kështjella shpejt ka rënë

Flamuri me gjysmë-hënë

Edhe populli shikon

Që në vënt të tij valon

Flamur’ i Skënderit n’erë

Shkab’ e zezë me dy krerë.

Dhe një thirrje lart-u-ngrit,

Se çdo zëmër e çdo shpirt

U-mërzit nga Turku i lik,

Q’e kish bërë atë Krujë

Zi, murtajë edhe rrëmujë.

Ai zë me gas e me bujë

Q’oshëton nga breg në breg

Është: “Rrofsh, o Skanderbeg!”

Editorialet, shkrimet historike dhe informacionet me rastin e 500-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut, dominojn numra me radhë të gaztës Dielli gjatë të gjithë pjesës së parë të vitit 1968. Rëndesi të madhe i jepet shtegtimit në Itali me 23, 24 dhe 25 Prill, ku delagacioni i Vatrës i udhëhqur nga kryetari Anthony Athanas, iu bashkangjitën grupit Arbëresh për një manifestim madhështor. Numra me radhë të Diellit stolisën me shkrime, lajme dhe fotografi të bukura që e përshkruajnë një eufori dhe një manifestim të mrekulluashëm. Kështu shkruan Dielli për suksesin e madh të shtegtimit në Romë: “Të nipërit e Skënderbeut u bashkuan në basiliken e Shën Pjeter dhe kënduan shqip dhe përshëndetën në gjuhën shqipe Shënjtrinë e Tij Papa Palin VI-të. Nga Shën Pjetri Shqiptarët kremtuan 500 vjetroin në qëndrat e Romës rrethuar nga autoritet civile e fetare të qytetit te pavdekshëm.” Një ndër ceremonitë më madhështore u zhvillua në “Piazza Albania” pranë monumentit të Skënderbeut, ku në prezencën e mijëra njerzësh, u celebrua heroi ynë Kombëtare shkruan gazeta Dielli. Njëkohësisht,  Dielli i cilson të rëndesishëm dhe të sukseshëm takimet e delegacionit të Vatrës, Kryetarit Anthony Athanas, Prof. Ernest Koliqit etj. me Shënjtrinë e Tij Papa Palin VI të si dhe me Sekretarin e Shtetit të Vatikanit, me Kryebashkiakun e Romës etj. Dielli i 15 Majit 1968 publikon dhe letrën e falenderimit nga Kryetari i Vatrës dërguar Shëjntrisë së Tij Papa Palit VI-të ku përmes të tjerash thuhet: “Që nga Faik Konitza e nga Peshkop Theofan Noli që tash 60 vite e themeluam këtë Federatë shqipëtaresh pa ndryshim feje e kemi të ditur se Selia e Shënjtë na dashuron e mbron sikurse na dashuroi dhe na mbroi në keto 500 vite e më tepër.” Mund të thuhet se manifestimi në Romë ishte një ngajrje e rëndësishme përmes së ciles i treguan botes së lirë jo vec të kaluarën tonë madhështore, por dhe qeverisë komuniste në Tiranë si dhe mbarë popullit shqipëtarë, se Vatra dhe mërgata shqiptëre janë të organizuar dhe kan fuqi dhe influence të gjërë, në aspiratat tona për ta parë popullin Shqiptarë të liruar nga telat me gjëmba që e kishin kapluar popullin tonë.   Manifestimi i dytë madhështore u zhvillua me 5 maj 1968, në Boston. Dielli i datës 22 Maj, 1968 shkruan “Qe një kremtin që nuk harrohet.” Në preznecën e qindra e qindra shqipëtareve nga shumë vende të Amerikës dhe Kanadasë, u përkujtua 500 vjetori i vdekjes së Heroiit tonë Kombëtare. Në të mes të tjerash, gazeta Dielli shkruan se Kryetari Anthony Athanas lexoi letrën përshëndetëse të Guvernorit të shtetit Massachusetts (Z. John Volpe) dhe deklaratën e Kryebashkiakut Kevin White, me të cilën ai e proklamoi 5, Majin si “Dita e Skënderbeut” në qytetin e Bostonit.

E përfundoj këtë kumtesë me fjalët e Dr. Athanas Gegaj, që në editroialin e botuar në gazetën Dielli me 20 Maj 1968 përmes të tjerash shkruan: “Skënderbeu qe përhere pranë popullit shqiptar në luftra e në mbledhje, në të vështira dhe në gëzime. Hija e Skënderbeut ështe si një fuqi hyjnore, që udhëzon popullin shqipëtar tash 500 vjet e këtej. Ai ësht i shenjtë, është drejtonjës, dhe bashkonjës i të gjitha aspiratave ose dëshirave të popullit tonë. Ne e provuam këtë gjë në Boston me 5 maj 1968. E Arbreshët tonë, që jetojnë në Itali tash disa shekuj, e dëftuan me 24-25-26 Prill 1968 në Romë. Një gjë e vetme i bashkon shqiptarët e mirë: Skënderbeu. Ky do ti bashkojë kurdoherë!”

Në zëmrat e cdo shqiptari, i përjetshëm qofte Gjergj Kastrioti Skëndebeu!

* Përgatitur nga Dr. Pashko R. Camaj, Shef i Kabinetit të Presidentit të Federatës Pan-Shqiptare Vatra, mbajtur në Simpoziumin me rastin e 550 vjetorit të vdekjes së Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti-Skënderbeu organizuar nga Kisha Zoja e Shkodrës dhe Federata Panshqiptare e Amerikës”VATRA”