*Romani “Drithërimat e katërmbëdhjetës “ i autorit Manxhar Taka,ndricon nje perjudhe te erret te Historise Kombetare/
* Shteti grek,nëpërmjet falangave të krimit pa u tërhequr të tëra trupat greke të pushtimit , krijuan një manovër politike , duke sajuar shtetin monstër të Vorio Epirit, më në krye lunxhotin Zografo , mbështetur nga ushtarakë dhe banditë profesionistë, kryesuar nga kapiteni himariot Spiromilo .
Shkruan: ILLO FOTO/ New York/
Këto ditë , dolli nga botimi , romani historik “Drithërimat e katërmbëdhjetës “ i autorit Manxhar Taka , shqiptaroamerikan , me banim në Bronx –NY. Botusi është “ KUMI” , në Tiranë .
Vitet , pas pavarësisë së Shqipërisë dhe pikërisht viti katërmbëdhjetë , përbëjnë një periudhë të errët dhe shumë dramatike , të shtetit të sapokrijuar , nga Heroi Kombetar, diplomati Ismail Qemali . Janë 8 vite të vështira të shtetit shqiptar. Kufijtë zyrtarë , përcaktuar nga Konferenca e ambasadorve ,përmblidhin brënda tyre më pak se gjysma e territorit të banuar me popullsi autoktone shqiptare . Kosova dhe Çamërija, që janë palca e kombit, mbetën nën Serbinë dhe Greqinë , por fqinjët ballkanikë e donin të tërë Shqipërinë .
Shteti grek,nëpërmjet falangave të krimit pa u tërhequr të tëra trupat greke të pushtimit , krijuan një manovër politike , duke sajuar shtetin monstër të Vorio Epirit , më në krye lunxhotin Zografo , mbështetur nga ushtarakë dhe banditë profesionistë , kryesuar nga kapiteni himariot Spiromilo .
Tradhtarët shqiptarë , nën rason e kishës ortodokse organizuan në Gjirokastër , kongresin , për shpalljen e shtetit të sajuar . Përfaqësusit të Labërisë , e kundërshtuan kongresin . Argumenti i tyre ishte bindës : “ Ne e kemi shtetin . Është ai që themeloi Ismail Beu . Të punojmë , të tërë bashkë , që ky shtet të forcohet dhe të lulëzoi . Nuk na duhet shtet brënda shtetit “ . Këto tha Sulo Beqiri , perfaqesuesi i fshatit Golem , në kongresin epirot famkeq të Gjirokastres , në muajt e pare te vitit 1914. Ortodoksët e jugut të Shqipërisë , që ata i quajnë Vorio Epir dhe vëndësit grekër , janë historikisht shqiptarë , në trojet e tyre , madje janë shqiptarë , që i janë përkushtuar kombit , në kohët më të vështira të jetës . Këto janë zona, ku kanë lindur , jetuar dhe punuar burra mëmëdhetarë , si Petro Poga , Koto Hoxhi , Pandeli Sotiri , Gravil Meksi , Vangjel Zhapa Andon Zako, Ilia Dilo Sheperi dhe mijra të tjerë, patriotë me eshtër, që kombi i ka vendosur në altar.
Shqiptarët e Kongresit të Gjirokastrës dhe të ashtuquajturit qeverritarë të Vori Epirit , ishin llumi i shoqërisë të krahinave ortodokse të jugut . Ata e krijuan qeverrinë tradhtare , perfaqesuese te shtetit fantazme te Vorio Epiritpor që pretendohej te ishte prej qafës se Llogorase e deri ne veri te qytetit te Korces, ne Maliq dhe ndërmorën ekspeditën e çmëndur , për të nënështruar me armë rajonet e Korcës, Kolonjës, Permetit, Gjirokastrës, Sarandës dhe malësinë e Labërisë , që fillon në Kardhiq dhe mbaron në Lumin e Vlorës , që quhet shkurt krahina e Kurveleshit. Labërija u pushtua me një luftë të ashpër , midis fshatarësisë së vëndit dhe forcave qeverritare greke të trainuara dhe të drejtuar nga ushtarakë të mësuar në akademira të shquara të kohës . Nuk bëhej fjalë as për afërsi numerike. Vullnetarët lebër , si aleat të pa mposhtur , kishin popullin e krahinës, me armë të thjeshta dhe terenin , ku kishin lindur dhe e njifnin me pëllëmbë . Cdo pushtues i huaj e kishte pasur të vështirë ose te pa mundur për te kaluar qafat e Rehovës dhe te Kaparjelit.
Lufta e ashpër vazhdoi , për jetë a vdekje . Armiku e theu frontin lab dhe te gjithe Shqiperise se Jugut me humbje të mëdha në njerëz , armatim dhe veçanërisht në moral . Ushtrija mbretërore greke , nën flamurin e rreckosur të shtetit Vorio Epir, hyri në zonën e Kurvelishit dhe kreu reprezaljen më të madhe , që kishte ndodhur ndonjëherë në këtë krahinë rebele . Popullsia u shpërngul , drejt veriut shqiptar , drejt Vlorës; u bënë muhaxhirë . Forcat vullnetare , nëpër maja malesh, i mbronin karvanet e gjata , që mundën t’i largoheshin ballafaqimit me andartët grekë , që në armatimin e tyre kishin thikën . Thika e andartit grek është mizore . Janë me mijra njerëz të shkuar nën thikën greke . Greku nuk e ka pas quajtur fitoren , po qe se nuk kalon mbi kufoma grash dhe fëmijësh të therur . Këtë makrabitet kombëtar grek , më shumë se kushdo e provoi Panariti, Permeti , Labërija shqiptare dhe 30 vite më von edhe Çamërija .
Eksodi i Labërisë dhe gjithe jugut te Shqiperise, drejt Vlorës ishte biblik . Ai u pasua nga eksodi çam dhe , nga ai Kosovar . Të tëra pjesët e terrorizuara , kanë udhtuar drejt gjirit të nënës , drejt Shqipërise kontinentale . Eksodi i banorëve te jugut të Shqiperisë u ndesh me një eveniment historik , negativ sa dhe vetë eksodi . Turmat e Haxhi Qamilit mësynin , drejt jugut . Shqipërija përjetoi kaosin më të madh , që njifet .
Në krah të vullnetarve labë u ndodhën çetat Patriotike të Çerçizit dhe Selam Musait . Në mbështetje llogjistike të luftës labe u ndodh garnizoni i policisë hollandezë , që kishte ardhur , për formimin e xhandërmarisë shqiptare. Mbreti i shqiptarve , princi gjerman Vidi , i vizitoi muhaxhirët në Vlorë dhe i përgëzoi , për trimërinë e treguar, në mbrojtje të shtetit Shqiptar . Bilanci i kësaj lufte të pabarabartë ishte tragjik : U vranë 7 mijë burra , gra dhe fëmijë, u rrafshun 7 mijë shtëpi dhe 192 fshatra dhe u perzune me dhune prej vendbanimeve te tyre mbi 100 mije njerez te pafajshëm. Nuk besoj se gjëndet gjykatës , që këtë katastrofë , mos ta emëroi genocid të pastër .
Kjo është pjesa e historisë , që autori Manxhar Taka e ka vënë në qendër të romanit, por gjithashtu me nje stil mjaft terheqes dhe ne menyre te besueshme, autori, përmes ketyre ngjarjeve tragjike shtjellon edhe fatin e familjes se Nimet Bejkos. Familja Bejko nuk është e ndarë nga fati i fshatit , krahinës dhe Shqipërisë . Vetë familja golemase , është Labërija kryengritëse dhe qëndrestare , ndaj një armiku shekullor dhe të pa ngopur me gjak njeriu . Mjeshtërija e autorit , qëndron në faktin e thjeshtë , që na i jep të plotë kuadrin historik dhe familja Bejko mbetet illustrim i ngjarjeve historike . Kjo familje , ka ndjekur të tëra eventet njerëzore : ka martuar djalin e vetëm , Zamirin , në zjarrin e luftës . Kryefamiljari , la stanin dhe rrëmbeu armën , duke u bërë efektiv i ushtrisë vullnetare . Plaka e shtëpisë , Leme , u trasportua kalapiç , në exodin , drejt Vlores . Nusja , Jerina , u përdhunua nga dy andartë , por arriti të vijonte jetën bashkëshortore . Fëmijën e parë , e lindi në exod dhe të dytin , me emrin kuptimplot Lirim , e lindi , kur u kthyen në fshatin e shkrumbosur, por të lirë .
Ne , si lexus, duke ndjekur jetën 2 vjeçare të familjes , Bejko , kemi ndjekur dhe etapat e luftës , të trajtuar mjeshtërisht nga autori . Personat historikë janë të emërtuar me emrat realë : Zografo , Spiromilo, Çerçiz Topulli , Hasan Xhiku , Princ Vidi, Haxhi Qamili etj . Bëmat e tyre janë të pa prekura . Ata lëvizin në roman , me autoritetin dhe prestigjin , që u siguron emri historik .
Nj nga personazhet e spikatura te romanit, është Sulo Beqiri, nje luftetar nga Golemi, ky burrë me çika , qe përfaqësoi Labërinë në Kongresin famkeq të voriepirotve në Gjirokastër, personifikon inteligjencën dhe atdhetarizmin e krahinës dhe më gjerë .
Po the Sulo Beqiri , ke thënë të tëra , që lidhen me luftën e pa barabartë , por heroike të Labërise , ndaj një pushtusi të pa ekuilibruar mendërisht . Mizoritë e andartve grekë , brezat ja kanë përcjellë , më shumë vërtetësi njeri tjetrit . E kam në sy portretin e Sulos , ashtu siç e ka përshkruar Manxhar Taka , kush nuk e parafytyron , le të shofi statujën e Çërçizit , në Gjirokastër . Natyrisht nuk mjafton vetëm pamja e jashtme . Botën e brëndshme dhe veprimtarinë e tij heroike , na i ka përshkruar me detaje dhe besnikërisht autori i romanit .
Nuk kam lexuar ndonjë roman tjetër , që ta ketë prekur qofte edhe tagent , këtë kënd të errët të historisë tonë , po ashtu edhe ndonjë veper tjeter e gjinive te tjera artistike . Pse ka ngelur e errët kjo periudhë historike ? Grekve nuk u ka interesuar ta ekspozonin , këtë histori vrastare . Shqiptarët u frenuan nga prononcimi i Enver Hoxhës , për dy protogonistë të kësaj periudhe . Mjaftoi , që Enveri e cilësoi Princ Vidin, lojë të fuqive të mëdha , kundër pavarësisë të shqipërisë dhe Haxhi Qamilin , përfaqësus të fshatarësisë , kundër regjimit . Këto vlerësime të pa vërteta , larguan historianët dhe letrarët nga ky problem i rëndësishëm historik , për vërtetësinë e të cilit, duhet të jenë të interesuar dhe grekrit modernë , që kanë këputur lidhjet me të kaluarën e errët shoviniste –kriminale .
Disa vite më parë , bisedoja me ish mësusin e fshatit , Hormovë , ku ka ndodhur masakra e katërmbëdhjetës . Ai ishte miku im , Dhimo Hila, që më tregonte se u kish dhënë hartim të lirë nxënsve të klasës shtatë. Njeri prej hartimeve ishte shkruar kështu : Bota e gjallë përbëhet nga 4 Klasa biollogjike : Shoqëërija njerzore , kafshët shtëpijake , kafshët e pyllit dhe klasa e andartëvë grekë . Natyrisht e vlerësova shëlqyshëm , më tregonte mësusi Dhimo .
Memoria historike funksionon . Historija , sado , që të tjetërsohet, do ta gjejë guri vëndin . Për të vërtetën historike janë të interesuar brezat e të tërë popujve , qofshin viktima dhe agresorë . Të vërtetës historike i shërben romani i bukur i M. Takës . Organet shtetërore dhe shkencore , kryesisht ato albanologe , lipset ta shofin me vëmëndje romanin e Takës dhe të gjejnë mundësinë e botimit të tij , në gjuhën greke dhe angleze . Megjithse është romani i parë i autorit , mjafton , që Manxhar Taka , të quhet romancier . Këtë fjalë duhet ta thotë kritika jonë .
E kaluara historike , nuk i pengon popujt shqiptar dhe grek , që të gjejnë gjuhën e paqes dhe të bashkëppunimit , në një fqinjësi vëllazërore. Të tërë fqinjët e Ballkanit kanë episode tragjike , të së kaluarës . Jetojmë një shekull pasi kanë ndodhur këto ngjarje historike , sado makabre qofshin . Kemi nevojë të gjejmë mënyra , për t’i anashkaluar , në shërbim të bashkëpunimit të ngushtë ekonomik dhe kulturor ; gjë që e kanë realizuar mirë qeverritë greke dhe ato shqiptare postkomuniste. Qeverrija shqiptare e zgjedhur , ka dekllaruar botërisht se Greqija është aleat strategjik. Është zgjidhja e duhur dhe në kohën e duhur , për të arthmen e përbashkët europjane të vëndevet tona fqinje .
Illo Foto / Studjus në NY – 12 gusht 2013