Intervistë me kryeredaktorin e revistës Jeta Katolike – Mark Shkreli/
Shkreli : “Festivali Shqiptar është vetëm SHQIPTAR – është madhështor me këngë, valle e melodi nga Shqipëria, Kosova dhe të gjitha trevat shqiptare përfshirë Arbereshët dhe diasporën”/
Nga Beqir Sina/
Lehman College – Bronx NY : Festivali Folklorik i këngës, valles dhe melodisë shqiptare në Nju Jork, i cili është padyshim një ndër evenimentet më të mëdha kulturor, që mbahet në diasporë, dhe, tregonë më shumë se çdo gjë, se: në komunitetin shqiptar në Amerikë, shqiptarët janë njerëz të apasionuar, cilët, dinë të respektojnë dhe e paraqitin folklorin autentik kombëtar shqiptar, edhe në një largësi kaq tejet oqeanike, nga vend-lindja e tyre, festoi 25 vjetorin e krijimit të.
Natën e festivalit biseduam me kryredaktorin e revistës “Jeta Katolike” zotin Mark K. Shkreli i cili tha se :”Festivali Folklorik i këngës, valles dhe melodisë shqiptare në Nju Jork, është një pasuri e madhe dhe një famë e madhe, për gjithë folklorin e bukur shqipëtar. Pikërisht, kjo i bënë shqiptarët në Amerikë, të dallojne nga popujt e tjerë këtu(SHBA) me këtë manifestim të madh kulturoro-artistik”.
Në vigjilje të eventit më të madh të trashëgimisë folklorike, shqiptare në SHBA. Si pjesmarrës që nga festivali i parë çfarë mund të na thoni, rreth këtij edicioni, i cili është jubilar – pra kremton 25 vjetorin. Çfarë do të thonit për përgatitjet që keni bërë dhe si u prit nga publiku?
Planifikimi i Festivalit jubilar të 25-të ka filluar që nga përfundimi i Festivalit 24, kurse përgatitjet intezive nisen që nga qershori. Grupi përgatitor ka qenë në kontakte të vazhdueshme përmes postës elektronike, kurse mbledhjet janë bërë çdo të premte, duke filluar në javën e parë të shtatorit. Biletat ishin në shitje që disa javë para – dhe çka të themi, ndenjëset më të mira, pra publiku i gëlltiti që në ditët e para. Andaj, si përherë, edhe sivjet salla madhështore e Lehman Center for the Performing Arts, në kampin e Lehman College, u përmbush deri në ndenjësen e fundit në lozhat çka tregon edhe për një sukses tjetër. Atë se Shqiptarët e metropolit të New York-ut, por edhe rreth tij, kanë etje për këngët dhe vallet tona të mrekullueshme. Ne, brenda mundësive tona, jemi përpjekur që këtë etje t’ua shuajmë dhe besojmë se ia kemi arritur qëllimit, për 25 vjet festival vetëm shqip.

Prej kur e keni nisur rrugëtimin e këtij festival, a e keni menduar ndonjehër të ardhmen e tij?

Festivali i parë është organizuar në vitin 1991 dhe është zhvilluar mu në këtë sallë. Nismëtarët ishin dy të huaj nga organizata Ethnic Falk Arts Center (EFAC), z. Martin Koenig dhe zonjusha Ethel Raim, e me përkrahjen e pakursyer të famullitari tonë, të përndershmit Dom Pjetër Popaj. Natyrisht se atëherë nuk mendohej se kjo ngjarje kulturore do të bëhej tradicionale dhe edhe më pak se do të vazhdonte për 25 vjet, pa ndërprerje. Tani, jo vetëm që jemi të gëzuar që mbijetuam për një çerek shekulli, por jemi të sigurt se do të vazhdojë për shumë vjet dhe dekada në të ardhmën. Natyrisht, kjo do të arrihet vetëm me pjesëmarrjen e artistëve tanë, në mënyrë vullnetare, ashtu si kanë bërë tash 25 vjet.

A ka ndikuar mbajtja e këtij festivali në diasporë, tek brezat e rinjë në trashigimninë kulturore të shqiptarve të Amerikës?

Natyrisht se festivali shfaqet vetëm një natë, por përgatitjet zgjasin pothuajse pa ndërprerë, ashtu që ndikimi në të rinjt është i jashtëzakonshëm. Grupet artistike të komunitetit, “Rozafati” i Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës”, “Bashkimi” nga Bostoni, “Gjergj Kastrioti” nga Michigan-i, “Fondi i Përbashkët” nga New Jersey, “Kelmendi” dhe “Bashkimi Kombëtar” nga New York-u, e të tjerë, mbledhin rreth veti dhjetra, dhe qindra, të rinj, të cilëve u jepet rasti të vallëzojnë sëbashku, por edhe të shoqërohen njëri me tjetrin, ashtu që krijohet një lidhje mes tyre për tërë jetën. Disa nga ata janë sot instruktorë apo organizatorë të grupeve dhe festivalit. Të rinjtë që vallëzojnë së bashku, qëndrojnë së bashku.

A ka qenë ky festival një zgjedhje rastësore apo një ide e gjatë e atyre që e krijuan për të bërë një festival folklorik gjithë shqiptarë në Amerikë?

Rrënjet ose fillimet e festivalit duhet kërkuar në takimet e klerikëve shqiptarë të tre besimeve në fillim të të shtatëdhjetave, me përkrhajen e dy personave që u përmenden më sipër, pra Martin dhe Ethel, e me qëllim ruajtjen e folklorit dhe elementet e mira të traditës shqiptare, këtu në mërgim, gjithnjë duke u mbështetur në shembullin e arbëreshëve të Italisë, të cilët, me ndihmën e këngëve dhe valleve, mbijetuanë pesë shekuj dhe po vazhdojnë me shumë sukses, duke ia arritur që gjuha shqipe të radhitet mes gjuhëve të tjera zyrtare në Itali. Atëherë nuk mendonim për një festival, por thjeshtë për të siguruar një aktivitet që do të shërbente si mjet i ruajtjes dhe trashigimit të traditës dhe folklorit nga dhe për brerznitë e reja. Fati dhe puna e palodhur e vullnetarëve, dashamirëve të kombit dhe traditës, bënë që nga këto përpjekje të lind Festivali Shqiptar i New York-ut, me të cilin krenohemi ne si organizatorë dhe i tërë komunitetit shqiptaro-amerikan.

Cilat kanë qenë sfidat e Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” nga edicioni në edicion, deri sa erdhët në 25 vjetorin e tij?

Çdo ndërmarrje, sado e vogël, për të pasur sukses, ka edhe kërkesat, nevojat e saj. Ne, që në fillim kishim deshirën, vullnetin dhe gatishmërinë të bëjmë ç’ishte e mundur për të ruajtur kombësinë, kulturën dhe traditat tona të mira, por na mungonin njohuritë e artit, këngës e valles. Përveç kësaj, mungonin edhe mjetet financiare për një gjë kaq të madhe. Por, sikur thonë këtu në Amerikë, “Kur është vullneti, gjëndet edhe mënyra”, edhe ne iu drejtuam artistëve të komunitetit, të cilët iu përgjigjen thirrjes sonë duke marrë pjesë, nga viti në vit, pa kurrëfarë shpërblimi monetar. Kurse, për mbulimin e shpenzimeve për sallën, foninë, ndriçimin, dhe shpenzime të tjera lidhur me venien e festivalit në skenë, na ndihmojnë biznesmenët shqiptarë dhe ata amerikanë që frekventohen nga shqiptarët, me reklamimin e biznesëve në broshurën që ne botojmë për çdo festival. Të ardhurat nga kjo broshurë e bëjnë të mundur që çmimi i biletave të jenë i përballueshëm për të gjithë.

Çfarë selektimi keni ndjekë, në çdo edicion për përzgjedhjen e grupeve, këngëve e valleve, istrumeneteve dhe veshjeve folklorike shqiptare. Ku janë fokusuar temat?

Qëllimi jonë parësor është që festivali të jetë gjithshqiptar, pa kurrëfarë dallimesh. Andaj, për t’ia arritur këtij qëllimi, ne përpiqemi që në çdo festival të ftojmë grupet nga i gjithë komuniteti. Natyrisht që përveç grupeve, edhe solistët janë të ftuar pa dallim. Besoj se kjo edhe e ka bërë festivalin të përqafohet nga të gjithë. Kërkesa jonë është që si valltarët ashtu edhe këngëtarët të vishen me veshjet kombëtare (mundësisht) dhe programi të pëmbajë pika nga të gjitha trojet pa kurrëfarë kufri artificial. Kurse tema gjithmon e përket një ngjarje historike të atij viti kur mbahet festivali s.p.sh, kur u shpall pavarësia e Kosovës tema ishte për Koosvën e pavarur e kështu kemi vazhduar me Nëna Terezen, 100 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë dhe me ngjarje të tjera kombëtare.

Diçka mbi pjesmarrësit dhe grupet e festivalit të 25-të, a mund të na thoni?

Edhe kësaj radhe, pjesmarrja ka qenë e larmishme, me këngë nga të gjitha trojet, duke përfshirë edhe arbreshët, grupet artistike, tashmë të njohura publikut tonë, sikur janë “Bashkimi”, “Rozafati”, “Rugova”, “Gjergj Kastrioti”, “Kelmendi”, “Kënga dhe Vallja Shqiptare” dhe, kësaj radhe, ishte nga Ulqini, ShKA “Ana Malit”, e përbërë nga 35 veta, me ndihmën e kryetarit të Komunës z. Fatmir Gjeka.

Cila, është ajo që do të ishte risia e festivalit të 25-të të këngës dhe valles popullore në SHBA, organizuar nga Kisha Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”?

Çdo këngë dhe çdo valle në festivalet tona është një risi, sepse ato janë të papërsëritshme nga vitet e mëparshme. Por, si e theksova më parë, këtë festival e bëri paksa të veçantë, për nga pjesëmarrja, dhe pritja që ju bë edhe grupit nga Ulqini, “Ana Malit”, si dhe Studentët e Montclair State University, me një performance shumë të suksesshëme, drejtuar nga profesorët e tyre Merita Halili dhe Raif Hyseni..

Dhe së fundi, çfarë mesazhi mendoni se po përcillni me anë të këtij festivali ?

Është e tepërt ta përsërisim se Festivali Shqiptar është vetëm SHQIPTAR – është madhështor me këngë, valle e melodi nga Shqipëria, Kosova dhe të gjitha trevat shqiptare përfshirë Arbereshët dhe diasporën. Andaj u bëjmë thirrje të gjithëve, pa dallim, artistëve, mësuesëve të artit, shoqatave kulturo-artistke, vullnetarëve dhe, natyrisht popullit tonë të tre-shtetëshit, të marrin pjesë, në çdo festival ashtu që kjo traditë të vazhdojë të jetojë në pafundësi, për më shumë festivale.

Intervistoi:Beqir SINA – New York