Elmi Berisha/
Roli i SHBA në krijimin e shtetit shqiptar është më i rëndësishmi mbase edhe vendimtari tashmë i dëshmuar në analet e historisë botërore. Miqësia e kombit tonë me popullin dhe shtetin amerikan ka traditë mbi 100 vjecare. Jemi të bekuar si komb që kjo miqësi vazhdon, po forcohet dita ditës dhe jo rastësisht shqiptarët janë aleat natyrorë dhe partner strategjik i SHBA-ve.
Më lejoni që ta bëjë një përmbledhje të shkurtër historiko – kronologjike të ndërtimit të marrëdhënieve shqiptaro amerikane dhe marrëveshjeve zyrtare bilaterale që janë të rëndësishme për historinë e raporteve dhe miqësisë në mes dy popujve dhe shteteve.
Marrëdhëniet diplomatike SHBA-Shqipëri, u vendosën për herë të parë në vitin 1922. Po atë vit do të pasojë njohja e ndërsjellë mes shteteve.
Në një telegram të 25 korrikut 1922, Sekretari i Shtetit, Charles Evans Hughes, informoi Komisionerin Amerikan në Shqipëri, Maxwell Blake, se më 28 korrik 1922, Blake “mund t’i dërgojë Ministrit të Punëve të Jashtme të Shqipërisë njoftimin me shkrim për njohjen de jure të Shqipërisë nga Shtetet e Bashkuara.”
Marrëdhëniet diplomatike u vendosën më 4 dhjetor 1922, kur i dërguari i jashtëzakonshëm dhe Ministri Fuqiplotë Ulysses Grant-Smith i dorëzoi kredencialet qeverisë së Shqipërisë në Tiranë.
Miqësia Shqipëri – SHBA do të forcohet edhe me akte të tjera zyrtare ku shifet një kujdes i shtuar i administratës amerikane për shqipëtarët në atë periudhë të rëndë historike për kombin tonë. U nënshkruan traktate dhe marrëveshje të rëndësishme bilaterale.
Në vitin 1922 SHBA-të i japin Shqipërisë dhe shqiptarëve statusin e kombit më të favorizuar. Përpara njohjes së ndërsjellë zyrtare, komisioneri amerikan Maxwell Blake shkëmbeu nota me Presidentin e Këshillit dhe Ministrin e Punëve të Jashtme të Shqipërisë Xhafer Upi për të siguruar statusin e ndërsjellë të kombit më të favorizuar në traktatet e ardhshme tregtare midis Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara. Do pasojnë edhe veprime tjera të shtetit amerikan edhe pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore. Themelimi i Trupës për Asistencë shtesë dhe Ndihmë me 1945, tregon kujdesin e shtuar amerikan ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve përkundër orientimit kah lindja dhe sistemi komunist nga lidershipi i Shqipërisë së atëhershme.
Pas dëbimit të trupave pushtuese italiane dhe gjermane nga grupet nacionaliste shqiptare, Shtetet e Bashkuara nënshkruan një traktat me autoritetin ushtarak shqiptar duke premtuar furnizime ndihme nëpërmjet operacionit ushtarak. Përkundër instalimit të sistemit monist dhe dictatorial në Shqipëri, SHBA vazhduan angazhimet e tyre për interesin nacional të shqipëtarëve.
Marrëdhëniet diplomatike midis Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë u rivendosën më 15 mars, 1991, pas një ndërprerjeje prej 52 vjetësh. Ambasada e Sh.B.A. në Tiranë u hap më 1 tetor 1991, me Kristofer Hill si i Ngarkuar me Punë ad interim dhe i pasuar nga Ambasadori i Sh.B.A. Uilliam Eduin Rajerson, i cili ia paraqiti kredencialet e tij Qeverisë së Shqipërisë më 21 dhjetor 1991.
Në ceremoninë historike në vitin 1991 për nënshkrimin e Memorandumit të Mirëkuptimit, i cili rivendoste marrëdhëniet diplomatike mes dy vendeve, Ndihmës Sekretari i atëhershëm i Shtetit për Çështjet Europiane dhe Kanadeze Rejmond G.H. Saitc, tha:
“Marrëdhënia midis vendeve tona fillon me vitet e hershme të këtij shekulli, kur Presidenti Udrou Uillson i ofroi mbështetjen amerikane shtetit të ri shqiptar. Marrëdhënia nuk u harrua kurrë nga mijëra amerikanët me origjinë shqiptare…të cilët mbajtën kontaktet me atdheun e tyre gjatë gjithë këtyre viteve.”
Më 11 qershor 1991, ish Sekretari i Shtetit Xheims A. Bejker ishte zyrtari i parë i nivelit të lartë i Sh.B.A. që vizitonte Shqipërinë pas periudhës së gjatë të izolimit të vendit. Qysh nga ajo kohë, marrëdhëniet Sh.B.A.-Shqipëri kanë përparuar e janë rritur, dhe Shqipëria është bërë një nga aleatet më të palëkundura të Amerikës.
Shqipëria kishte hyrë në rrugën e demokratizimit, pluralizmit dhe orientimit pro-perëndimor dhe euro-atlantik. Fillim vitet e nëntëdhjeta do të jenë sfidë dhe përpjekje titanike të pjesës tjetër të kombit tonë që kishte ngelur jashtë Shqipërisë administrative. Kosova dhe populli i sajë kishin filluar lëvizjet e fuqishme për liri, demokraci dhe mvetësi. Lëvizja e madhe për Liri dhe Pavarësi e prirë nga intelektuali dhe dijetari erudit Dr. Ibrahim Rugova do të bëjë një kthesë të madhe politike, juridike, kushtetuse por edhe orientim të ri të politikës shqiptare në raport me vlerat civilizuese evropiane dhe në vecanti në forcimin e marrëdhënieve dhe partneritetit strategjik me SHBA-të.
SHBA-të që nga fillimi i viteve të tetëdhjeta kishin përcjellë me vëmendje ngjarjet në Kosovë dhe ish Jugosllavi, shkeljen e të drejtave elementare dhe shtypjen sistematike që regjimi serb bënte mbi shqiptarët shumicë dhe autokton.
Rezoluta e parë për Kosovën dhe shkeljen e të drejtave të shqiptarëve u miratua në vitin 1986 në Kongresin Amerikan. Pas ngjarjeve të vitit 1989 dhe tensionimit të situatës atje, prapë SHBA-të do të të jenë në krah të shqiptarëve. Vizita e senatorëve dhe kongresmenëve amerikan në krye me senatorin Dole, shënon hapin e parë dhe historik të marrëdhënieve Kosovë SHBA. Kërcënimi i Kërshendellave i Presidentit Bush në vitin 1992 drejtuar diktatorit Millosheviq se po kalove vijën e kuqe në Kosovë do tëpërballesh me SHBA-të, shënon arritje kulminante në marrëdhëniet dhe partneritetin strategjik në mes të shqiptarëve dhe SHBA-ve. Vetëm shtatë vite më vonë ai zotim i Presidentit Bush do të realizohet në praktitkë me 24 mars 1999 kur aleanca më e fuqishme ushtarake në planet NATO sulmon soldateskën serbe dhe e dëbon përfundimisht nga Kosova.
Liria dhe pavarësia e Kosovës nuk do të arriheshin pa ndihmën e pazëvëndesueshme të SHBA-ve por edhe të shqiptaro-amerikanëve që bënë një punë titanike dhe kishin një rol kyq në këtë proces madhor për kombin tonë. Organizimi politik, konsolidimi, artikulimi i kërkesave në koordinim me udhëheqjen legjitime të shqiptarëve të Kosovës të prirë nga Presidenti Rugova, shënon një periudhë të ndritshme, efektive dhe me objektiva të qartë ne realizimin e aspiratës së popullit të Kosovës për liri dhe pavarësi. Shqiptaro amerikanët pa dallim u bënë urë e fuqishme me institucionet dhe qendrat vendimarrëse që sollën 24 Marsin 1999 dhe 17 shkurtin 2008 që është ngjarja më e rëndësishme kombëtare pas 28 nëntorit 1912.
Duke qenë akter dhe veprimtarë i kësaj periudhe, një falendërim i madh ju shkon të gjithë burrave dhe grave të komunitetit tonë për një angazhim të jashtëzakonshëm në arritjen e aspiratës kombëtare të popullit të Kosovës. Në analet e historisë më të re kombëtare, angazhimi i shqiptaro – amerikanëve për kauzën e Kosovës 1990 – 2008 do të shënohet me shkronja të arta se cfarë janë në gjendje të bëjnë bijtë dhe bijat e një kombi të lashtë për lirinë e mëmëdheut dhe trungut kombëtar. Të gjitha këto angazhime dhe përpjekje që nga organizimi, solidariteti, financimi i jashtëzakonshem dhe në kontinuitet i Lëvizjes për Liri dhe Pavarësi të Kosovës, kanë emra dhe personalitete të shquara nga komuniteti ynë por edhe nga establishment politik dhe institucional amerikan. Por një emër i përvçem është i veçantë dhe i pakrahasueshëm në këtë kauzë, ai është Xhim Xhema, një personalitet që për gati katër dekada nuk kurseu asgje për kauzën tonë të shënjtë kombëtare. Senatori Dole dhe Xhim Xhema, janë sinonime dhe ikona të angazhimeve të jashtëzakonshme për arritjen e lirisë dhe pavarësisë së Kosovës.
Lirija e Kosovës me 12 qershor 1999, vjen me sfidat e reja të rindërtimit, aspekteve ekonomike dhe sociale në Kosovë por edhe sfidave serioze politike për jetësimin e shtetit të Kosovës. Edhe në këtë periudhë shqiptaro – amerikanët dhe miqët amerikanë do të jenë në krah të Kosovës. Kisha nderin që isha pjesë e angazhimeve të rëndësishme si këshilltar dhe përfaqësues i Presidentit Rugova pranë Zyrës së senatorit Dole. Angazhimet politike, lobimi dhe ndikimi te qendrat vendimarrëse, nën përkujdesjen e senatorit Dole dhe mbështetjes së madhe nga Xhim Xhema do të rezultojnë me hapa konkret dhe veprime të kjarta të administratës amerikane lidhur me statusin përfundimtar të Kosovës.
Vizita e Presidentit Bush Junior në Shqipëri në vitin 2007 dhe deklarata e tij se Kosova do të jetë e pavarur, padyshim që do të mbetet një deklaratë historike në analet e marrëdhënieve në mes të dy kombeve.
Më lejoni që në fund të kësaj fjale të konkludoj se 28 nëntori i vitit 1912 dhe 17 shkurti i vitit 2008, nuk do të realizoheshin pa ndihmën dhe përkujdesjen e çmuar të SHBA-ve dhe popullit mik amerikan si dhe shqiptaro-amerikanëve që vazhdojnë edhe sot e kësaj dite të punojnë pa u ndalur për kauzat dhe interesat kombëtare në përgjithësi.
