*Enveri, do ishte mënjanuar menjëherë nga skena. Por kjo nuk ndodhi dhe me sa duket as që ka për të ndodhur, për faktin e mësipërm të një faji masiv… /
*…Ndërsa nga ana tjetër, cilido politikan nuk e ka për gjë të ngrejë lart librin, rrëfimin dantenks të At Zef Pllumit, Rrno për më tregue, që nuk është asgjë tjetër por pasqyra për të treguar se sa i kot, ishte vokali gjoksor i polifonisë së mrekullueshme të një populli. Sa në mënyrë të pa vërtetë, të rremë digjej afshi i jugut…./
Nga Ilir Levonja/ Florida/
Mirë se erdhe Enver djali… Ka qënë një aradhë këngësh, të cilat u bënë si të thuash maja e buzëqeshjes dhe e lumturisë popullore. Po mbi të gjitha ajo me vargjet, ”mire se erdhe Enver djali”, viti 1978 nga grupi i Gjirokastrës. Polifonia e jugut, një lloj forme të kënduari unike në mesdhe, nuk kishte se si t’i shmangej objektit frymëzues, udhëheqësit të shtetit, aq më tepër që preajrdhja e tij ishte nga ato anë. Janë një sërë syresh ”dilni se erdhi Enveri” apo ”çu bëre Enver djali”, ”rrofsh sa mosha e kësaj toke” etj.., nga grupe të ndryshme, aq sa e përlotën vetë ”shenjtërinë” e tij. Por edhe ne të gjithë si shqiptarë. Pavarsisht objektit arritja artistike, interpretimi, vokalet e marrësit pritësit dhe të hedhësve…, isoja, kanë kapur atë që quhet magjia muzikore e gjoksit të njeriut. Ndaj edhe sot e kësaj dite, ato këngë kanë klikime të konsiderueshme në Youtube. Madje këtu fillon edhe konflikti social. Në një fare mënyre shqiptarët tashmë hiqen sikur nuk e kanë dashur, por janë shtrënguar ta bëjnë një gjë të tillë. Nëse do ishte kështu, Enveri nuk do i ngjante bioritit të kërpudhës që rri e rri dhe shfaqet, gjithsaherë pas shiut.
Përkundrazi, do ishte mënjanuar menjëherë nga skena. Por kjo nuk ndodhi dhe me sa duket as që ka për të ndodhur, për faktin e mësipërm të një faji masiv. Pra, pjesës me përqindjen më të madhe të shoqërisë. Nga kjo vazhdon edhe sot e kësaj dite, me ritin bëj sikur dhe mos bëj asgjë. Ndërsa nga ana tjetër, cilido politikan nuk e ka për gjë të ngrejë lart librin, rrëfimin dantenks të At Zef Pllumit, Rrno për më tregue, që nuk është asgjë tjetër por pasqyra për të treguar se sa i kot, ishte vokali gjoksor i polifonisë së mrekullueshme të një populli. Sa në mënyrë të pa vërtetë, të rremë digjej afshi i jugut.
Konkretisht sot apo dje, një gjeneral (Përllaku në Panorama, dt 17/11/2014) del e bën një pyetje publike, se ku i kanë varret heronjtë e luftës së Tiranës? Ai përmend disa emra. Por më shumë se përgjigja për moral të pastër, është dehja nga festimet. Kjo na shpie deri atje, sa ne nuk e kemi për gjë të shkelim edhe mbi të vdekurit. Të paktën shoku duhet të pyes për shokun. Luftëtari, për luftëtarin, patrioti për patriotin. Në fund të fundit ishin pjesë e një kauze. Nuk e bëjnë. Nuk duan ta bëjnë pis Enverin. Nuk ka problem gjaku i shokut, i luftëtarit apo i patriotit. Përse t’i bëjnë qejfin ”armikut” nga krahu tjetër.
Megjithatë, për të shmangur këtë faj masiv, ne mbahemi në retorikën e krimeve të tia. Mbi armiqtë e popullit. Duke i futur të gjithë në një kazan. Madje duke ndryshuar raportin në numër mes armiqëve dhe popullit. ! është populli 1000 armiqtë.
Në fakt ata ishin armiqtë e klikës shtetërore. Të një njeriu, të një perandori në kohë moderne. Mirëpo duke qënë se flitej gjithmonë në emër të popullit, ata ishin edhe armiku ynë. Kur, tanimë, janë pjesë strukturash në të katër krahët, në të gjitha legjislaturat e këtij e 24 vjeçari demokraci. Hahen me njëri-tjetrin. Këtë kanë si objektiv.
Shkurt Enverin nuk na e sollën, por e bëm vetë.
Dhe do ta mbajmë, sa kohë të ekzistojnë bojkotet.
Tri motrat Hoxha: Kushëri e kishim Enverin, por na internoi 30 vjet ne Saver Lushnjes
Edhe sot, që është më e moshuara ndër tri motra, Handan Hoxha, tenistja e parë femër në Shqipëri, vazhdon të jetë në qendër të të gjitha lëvizjeve në shtëpi. Sado që i ka kaluar 85 vite jetë, ka mbetur më e shkathëta. Është ajo që ngrihet e para nëse duhet mbyllur një derë, nëse duhen sajdisur miqtë me qerasje, nëse duhet gjetur ndonjë foto e vjetër nëpër sëndukët e vegjëlisë… është më elegantja. 15 vitet që është marrë me sport, kanë lënë ende shenja në fizikun e saj.
Motra më e madhe, Suzana, ndryshe Suzi, siç e thërrasin të gjithë, ka qenë dikur mësuese e teorisë së solfezhit në Liceun Artistik. Më e vogla, Nermini, është marrë gjithnjë me gjuhët e huaja. Ende sot që është në prag të të 80-ave, vazhdon të ketë 2 nxënës, të cilëve u mëson anglishten.
Të tria motrat, dikur, aq vite larg sa e kanë të zorshme ta kujtojnë, jetonin të lumtura në shtëpinë e tyre të madhe fare pranë Liceut Artistik. Mësonin gjuhë të huaja me mësues privat, merrnin mësime sporti, kalonin pushimet në një nga 4 vilat e vetme në plazhin e Durrësit, derisa gjithçka u ndërpre me thikë. Çifligjet e trashëguara nga i gjyshi e patën kohën e artë për shumë pak kohë. Diktatura do t’u rrëmbente gjithçka, shtëpi e çifligje, sado që, siç mund të hamendet nga mbiemri i tyre, Hoxha, ishin të afërmet e ish-diktatorit. Me shtëpitë përballë në Gjirokastër, prejardhjen e përbashkët, e me hyrjedalje familjare, prej tij morën pajën e vetme që të tria patën në jetë, 30 vite e 6 muaj internim.
Asnjëra prej tyre nuk u martua kurrë. Jetojnë prej 23 vitesh, që kur u kthyen nga fshati Savër i Lushnjës, në apartamentin e pallatit që u ndërtua në tokën e vilës së tyre të dikurshme, që babai kishte ndërtuar. Fuqitë i kanë të pakta, dëshirën për t’u rikthyer në kohët e liga, po ashtu. Megjithatë, pas shumë këmbënguljesh, pranojnë të flasin, duke thënë vazhdimisht që “kemi nevojë për qetësi, nuk duam intervista”.
Sidoqoftë, rikthehen edhe një herë në ato vite që tashmë u shfaqen mjegullt, sepse datojnë që në kohën e Zogut…, kur jeta e tyre ishte e ndritur. Pyetjeve u përgjigjet kryesisht më e madhja, Suzi. Në rast se nuk e ka dëgjuar mirë, Nermini ndërhyn t’ia përsërisë edhe një herë. Ndërsa Handani rri thuajse pa folur në kolltukun e saj të rehatshëm. Gjallërohet vetëm kur fjala shkon te sporti, kryesisht tenisi, dashuria e saj e parë dhe e vetme.
“Ç’bëmë” ishte ajo e të parëve tuaj që ju dënoi për 30 vite?
Ishin 30 vite e 6 muaj (ndërhyjnë të saktësojnë të tria thuajse një zëri). Ishte fundi i vitit ’59, kur erdhi kamioni me policë në shtëpi e na ngarkoi për të na transferuar në Savër të Lushnjës.
Nga ju erdhi persekutimi, nga babai, gjyshi…
Në fakt, historia nis që nga gjyshi, sado që arsyeja e fundit ishte prej vëllait. Gjyshi ynë kishte mbaruar shkollën e lartë për jurist në Turqi, vinte nga familje e pasur dhe shkolloi edhe babain në Janinë në shkollën “Zosimea”. Prej kësaj, por edhe prej librave që fshehtas siguronte gjyshi, babai ka qenë ndër mësuesit e parë në Gjirokastër. Ishdiktatori e përmend edhe në kujtimet e tij, që mësimet e para i ka marrë prej babait: “Mësues të parë kishim njëfarë Vehip Hoxha, që ishte djali i Asaf efendiut, kadi, njeri i mësuar shumë. Ata rrinin afër shtëpisë sonë, ishim edhe nga një soj. Se ku e kishte mësuar shqipen zoti Vehip, nuk e di, por sigurisht nga abetaret e Stambollit dhe vjedhurazi. Në atë kohë zoti Vehip ishte djalë i shkathët, me iniciativë dhe çapërxhi. Kishte dëshirë të madhe të na mësonte”, siç shkruan fjalë për fjalë. Mandej, babai u zhvendos në Korçë ku punoi si drejtor banke gjatë viteve ’30, më pas erdhi në Tiranë si nëpunës i lartë në Bankën Kombëtare, ku ishte përgjegjës i Thesarit.
Nga ç’shkruhet e nga ç’thoni ju, pasuria ka qenë “dëmi” i parë…
Po, por nuk u shfaq menjëherë. Jetuam për pak vite mirë, ashtu siç ishim mësuar gjithnjë. Mësonim gjuhë të huaja me mësues privatë, shkonim gjithnjë për pushime, luanim sport. Handani ka qenë shumë e mirë në tenis, e para femër shqiptare që e ka ushtruar këtë sport, stërvitej më Sali Nallbanin. Vetëm atë ëndërr kishte, që të bëhej tenistja më e mirë dhe të përfaqësonte vendin e saj nëpër gara ndërkombëtare. Por, përveç kësaj, luante edhe basketboll, volejboll, ping-pong. Aq sa vëllai ynë sajoi një fushë të vogël ping-pongu që e vumë në oborrin e shtëpisë.
A nuk ishte shumë për kohën gjithë kjo liri që ju jepte babai?
Kuptoni që njerëzit përreth babait ishin të gjithë aristokratë, edhe ata që luanin tenis po ashtu. Tenisi ende edhe sot konsiderohet si sporti i shtresave të larta, jo të gjithë e luajnë. Asgjë s’i pengon në këto kohëra, por fakti që nuk e bëjnë, do të thotë diçka. Të gjithë kanë luajtur qoftë edhe një herë basketboll apo volejboll, tenis jo. Duke qenë të rrethuar gjithnjë nga njerëz të tillë, nuk ndihej se bënim ndonjë të “pabërë”. Natyrisht që mund të kishte ndonjë rast që i çonte fjalë babait se ç’ishin gjithë këto lukse që po na mësonte, por ai ishte krejt indiferent. Babai ynë ishte “modernisimo” {(nga italishtja, shumë modern) nxiton të shtojë Handani, meqenëse biseda ishte fokusuar te sporti, e vetmja pikë ku indiferentizmi i saj, tashmë edhe prej moshës, ngacmohej.(Kortezi Panorama)