MUSTAFA DELIALLISI PËR KOMB E ATDHE

January 8, 2014 by dgreca

Shkruan:Eugen SHEHU/

Shijaku,ai vend i vogël rreth 25 kilometra në perëdnim të Tiranës,ka mbetur në memorien e kombit tonë,për luftërat e parreshtura ndaj armiqëve shekullorë si strehë e vazhdueshme e ndjenjave atdhetare, shtëpitë e këtij qyteti të vogël,veçanërisht në rrjedhat e Luftës së Dytë Botërore,do të shëndrroheshin në karakolle të qëndresës emblematike shqiptare.Bijtë më të mirë të qytetit,do të prisnin me pushkë okupatorin italian por njëherazi ata nuk do të gënjeheshin prej mashtrimeve sllavoortodokse. Përkundrazi duke rrëmbyer pushkën në krah,ata u përballën sa me pushtuesit që erdhën në vatrat shqiptare aq edhe me farën e urryer komuniste e importuar prej urraleve,ku komunistët shqiptare faleshin jo para zotit, por para beogradit.Por ndër trimat e mëdhenj të nacionalizmit shqiptar të Shijakut,ka mbetur i gjallë dhe i pavdekshëm edhe kujtimi i burrit Mustafa Deliallisis.

Lindi në gushtin e vitit 1911,në qytetin e Shijakut.I jati Dalip Deliallisi pati marë pjesë në përcjelljen e Ismail Qemal Vlorës,për në Kuvendin historik të nëndorit 1912,me trima të tjerë të Durrësit.Ai,në vitin 1913,në bashkëpunim edhe me Sali Gjukën,janë nismëtarët e çeljes së shkollës së parë shqipe në Shijak,në pranverën e vitit 1913.Ndërsa në trazirat e vitit 1914,atëherë kur Esat Pashë Totani dhe përkrahësit e tij,kërkonin të merrnin pushtetin me kinse kryengritjen fshatare të Haxhi Qamilit,Dali bej Deliallisi do të renditej në krah të atdhetarëve të tillë shqiptar si Ismail Qemali,Mustafa Kruja,Mid’hat Frashëri,Eqrem Vlora,Mufid bej Libohova etj.., të cilët donin ta shihnin Shqipërinë të pavarur nga Beogradi e për më tej të renditur në botën e civilizuar perëndimore.Forcat esadiste tentuan disa herë rresht të bënin për vete Dalip Beun,por ky asesi nuk pranoi.Ka qenë kjo arsyeja që me largimin e princ Vidit nga Shqipëria,atëherë kur dy-tri muaj qeverisnin rebelët e Haxhi Qamilit,Dalip bej Deliallisin e arrestuan me gjithë djemtë e tij dhe u dha urdhëri për t’i pushkatuar.Kanë qenë sigurisht disa shqiptarë të ndershëm të cilët duke njohur Dalipin si bartës të shqiptarizmës, e shmangën gjakderdhjen duke u arratisur në pyjet e Librazhdit, së bashku me fëmijët.

Mustafai do të fillonte mësimet në shkollën qytetëse të Shijakut,atë shkollë që pat ngritur me kontributin e vet financiar dhe mendor,Dali bej Deliallisi.I fundit nga djemtë,ai do të ndihej i rrethuar nga dashuria e vëllezërve më të mëdhenj,Ganiut,Ymerit,Masarit,Kapllanit dhe Jakupit, sidomos pas vdekjes së babait të tij,në vitin 1918.Ndonëse në shkollë të gjithë mësuesit e donin si djali i vogël i Dalip beut,Mustafai askurrë nuk e shpërdori këtë dashuri,për t’u shndrruar në një djalë kapadai.Përkundrazi,në plot raste ai merrte shokët e klasës së tij,në shtëpi dhe nënë Tushja jo vetëm që ju shtronte dreka të bollshme por u jepte edhe nga një torbë me ushqime për t’i çuar në shtëpitë e tyre.Ai do të donte ata shok vuajtjesh,njësoj si vëllezërit e tij më të mëdhenj dhe po ashtu do t’i nderonte.Në verën e vitit 1924,pasi mbaroi me rezulltate të mira shkollën qytetëse në vendlindje,Mustafai i grishur edhe prej vëllezërve të vet,merr rrugën për në Shkodër.Aty do të fillonte mësimet në gjimnazin e famshëm të qytetit,i cili ishte shndruar në vatër të shqiptarizmës. Veçanërisht në shoqërinë e vëllezërve Kazazi,Mustafai do të mësonte mbi betejat e lavdishme të shkodranëve si për mbrojtjen e qytetit të tyre në fillim të shekullit,ashtu edhe për luftimet në ndihmë të vëllezërve shqiptarë në tokat arbërore të Plavës e Gucisë.Ndonëse gjimnazi i Shkodrës asaj kohe kryente veprimtari të shumta kulturore e artistike,biri i Shijakut do t’i pëlqenin së tepërmi vizitat në kalanë e qytetit,apo ato në Tuz e Ulqin ku takohej me vëllezërit e tij të gjakut.Pas mbarimit të shkollës së mesme në Shkodër ( veçanërisht me propozimin e vëllait,Ganiut i cili pat mbaruar shkollën e lartë ushtarake në Stamboll) Mustafai vendos ti futej studimeve ushtarake.Ai shkon në Tiranë dhe në vitet 1928-1929 ndjek aty Shkollën e Plotësimit të Oficerëve.

Në këtë shkollë biri i Shijakut njihet përveç të tjerave edhe me trimin e shquar të Kosovës,Ali Riza Kosova,i cili përpara se t’u mësonte nxënësve të tij artin ushtarak popullorë dhe teoritë e luftës moderne,u kujtonte atyre se kufijtë e Shqipërisë nuk ishin ato të vitit 1913 por akoma më të hershëm dhe u mbante të ndezur shpresat se një ditë përmes pendës e pushkës së shqiptarëve,këta kufij do të rimereshin.Trup Gajtë,me shikim të vendosur,biri i Shijakut i cili që në fëmijërinë e parë pat vendosur të bëhej komit dhe dilte maleve,tani dallohej ndër të tjerët,sidomos për përvetsimin e dijeve ushtarake dhe manifestimin në praktikë të tyre.Në fund të kësaj shkolle,Mustafa Deliallisi merr gradën e togerit dhe pret emërtimin në detyrë.Sidoqoftë me gjithë tematikën që përmbante,Shkolla e Plotsimit të Oficerëve në Tiranë,nuk mund t’i paiste kursantët e vet me dijenintë e duhura.Për këtë arsye i shtyrë edhe nga vëllezërit e tij,Mustafai merr rrugën për Itali,duke nisur studimet në Akademinë e Lartë Ushtarake,në Torino.”Në Itali,Mustafai kishte pritur me padurim t’a mbaronte shkollën që të kthhej në atdhe dhe të jepte ndihmesën e vet,si tërë studentët e tjerë shqiptarë që kishin mbaruar shkollat evropiane.Si antifashist dhe nacionalist njëherësh,në çastin e betimit tradicional,oficeri i ri,refuzoi puthjen e flamurit italian.Pikërisht këtë fashistët nuk do t’ia falnin kurrë,ashtu sikundër edhe Mustafait,urrejtja për ta nuk i rreshti asnjëherë”.(A.Faja”Trimi plumbin e fundit e ruan për vete””Omska”-Tiranë 2000,faqe 26-27)

Në fillim të viteve 30-të të shekullit që lamë pas,me urdhër të Ministrisë së Luftës Shqiptare,Mustafa Deliallisi,caktohet si komandant i degës ushtarake në Burrel.Ndonëse Mbreti i Shqiptarëve, Zogu i Parë,pati graduar mjaft prej burrave të Matit,edhe fjala e Mustafait bënte vend në vatrat e matjanëve.Burrat e Matit shihnin tek Mustafa Deliallisi jo vetëm oficerin kërkues të disiplinës ushtarake,por edhe trimin që ngarendëte në kufijtë e Shqipërisë,për t’u bërë ballë krejt provokacioneve serbe.Ka qenë pikërisht trimëria e tij,që në vitin 1940,me krijimin e Komisariatit Civil për Tokat e Lirueme,biri i Shijakut caktohet në funksionin e komandantit të trupave të ushtrisë shqiptare,në tervat etnike në Mal të Zi.Gjatë qëndrimit të tij si pos komandant në Ulqin,Mustafa Deliallisi do të merrte në mbrojtje të gjithë shqiptarët e atyre viseve të cilët ç’prej vitit 1880,ndjenin në supe peshën e rëndë të robërisë malazeze.Ai ngriti në Ulqin e Tuz flamurin shqiptar dhe u kujdes që shiptarët etnikë të mësonin gjuhën e nënës së tyre.Kanë qenë këto arsyet që në marsin e vitit 1941,forcat malazeze në bashkëpunim me ato italiane organizuan një pritë kundër tij,por falë trimërisë Mustafa Deliallisi i plagosur mundi të shkojë në rrethina të Shkodrës ku u strehua dhe mjekua tek miqtë e dikurshëm të tij,vëllezërit Kazazi.Duke njohur autoritetin e madh që Mustafa Deliallisi gëzonte në Shijak e rrethina,në fillim të vitit 1942,Mustafa Kruja e cakton me detyrë në qarkkomandën e qytetit të Durrësit.Vetë funksioni që kryente do ta çonte burrin trim të Shijakut të njihej lagje me lagje e shtëpi më shtëpi,jo vetëm në Durrës por sidomos në Vorë,Pezë e Shijak.Gjatë takimeve të tij në Pezë me Kajo Karafilin dhe Myslim Pezën,ata do t’i paraqisnin një “antiitalian” të tërbuar Mehmet Shehun.Por ky që në bisedën e parë që bëri me Mustafain u shpreh hapur se legalistët dhe ballistët ishin armiq të komunizmit dhe nacionalçlirimtarëve,burri i Shijakut do të vazhdonte tanimë lidhjet e tij me Abaz Kupin për të ringjallur idetë monarkiste dhe për të luftuar që Mbreti Zog të vinte sërish në atdhe,si simbol i bashkimit të shqiptarëve në luftë ndaj okupatorit dhe mortajës komuniste.Vetë dokumentat e historiografisë komuniste në bëjnë me dije se “Elementë kryesorë kundër çetës së Pezës përbëhen prej armiqve personal të familjes Peza,që janë Deliallisët në Shijak dhe Iahja Mancaku në Ndroq”(Arkivi Qendror i Shtetit-Tiranë,Fondi “Konferenca e Pezës” dosja 195,fleta 4 ).Në të vërtetë këto familje ishin armike të komunizmit dhe jo familjes Peza,pasi vëllanë e Myslimit,Shyqëriun,i cili ishte komandant i një çete nacionaliste,Mustafa Deliallisi,ruajti deri në fund respektin dhe mirënjohjen e thellë të tij.Në nëdnorin e vitit 1943,menjëherë pas kapitullimit të ushtrisë italaine,komunistët e klikës së Tiranës,të yshtur nga Beogradi,filluan nga sulmet e tyre konfrontuese ndaj forcave gjermane.Këto sulme në të vërtetë nuk mund t’i kundërviheshin divizioneve gjermane por në thelb kërkonin djegjen e qyteteve të Shqipërisë pasi komanda gjermane ishte shprehur qartë,që për çdo ushtarë të vrarë të saj,do të vriste dhjetë shqiptarë e do digjte vendin.Komunistët e pezës,me anë të fijeve të tyre në Shijak,u përpoqën të luanin edhe në atë qytet vallen makabre të rrënimit e të shfarosjes por falë zgjuarsisë së Mustafa Deliallisit nuk ia arritën dot qëllimit.Kapiteni i xhandarmërisë së Shijakut duke ndjekur me fanatizëm urdhërat e Ministrit të Brendshëm Xhafer Deva,u përpoq të shmang sa më shumë konfliktet e shqiptarëve me komandën gjermane,madje u përballë vetëm në dy-tri raste me bandat komuniste të klikës beograd-Tiranë.Në fillim të vitit 1944,ishte pikërisht kjo bandë që kërkoi t’i bënte atentat Mustafa Deliallisit por pa sukses.Atentatori një djalosh 18 vjeçar nga rrethina e Shijakut,u mbajt i burgosur vetëm 24 orë e më pas u lirua me urdhër direkt të Mustafait.

Ndërkaq marsi i vitit 1944,shënoi betejën e parë të hapur të nacionalçlirimtarëve shqiptarë kundër forcave mbretërore të Lëvizjes së Legalitetit,të kryesuara prej majorit legjendar Abaz Kupi.Tashmë ishte e qartë se klika komuniste e Tiranës,nuk pati dalë në mal për të luftuar okupatorin,por shprazte disa pushkë aty-këtu dhe deklaronte se nuk do ta ndante pushtetin as me “Ballin Kombëtar” dhe as me “Lëvizjen e Legalitetit”.Për më tej në pranverën dhe verën e vitit 1944,lufta vëllavrasëse e inicuar nga Beogradi merrte qindra e mijëra jetë njerëzish të pafajshëm,ndërsa gjermanët sodisnin këtë akt makabër të tragjedisë shqiptare.Mustafa Deliallisis në bashkëpunim të ngushtë me Abaz Kupin fillon nga organizimi i çetave legaliste në zonën e Durrësit,Ndroqit dhe Shijakut,të bindur se lëvizja mbretërore do të ishte përcaktuese për fatet e ardhshme të Shqipërisë dhe shqiptarëve. Ushtarak me horizont të gjërë e sidomos i prirur për luftën dhe kauzën e drejtë të kufijve etnike shqiptare,Mustafai do të bashkëpunonte ngushtësisht dhe me Rexhep Mitrovicën,Bedri Pejanin, Xhafer Devën e Fuad Dibrën për të vënë në jetë vendimet historike të Lidhjes së Dytë Shqiptare të Prizrenit.Gjatë kësaj periudhe,si kudo edhe në shijak patën nisur idetë komuniste.Mandej traktatet e tyre,të futura nën derë,në errësirën e natës bënin fjalë për “armiq” dhe “tradhëtarë” si Mustafa Deliallisi etj.Disa të tilla shpërndaheshin kohë pas kohe sidomos në shkollën qytetëse të Shijakut,atë që e pat ngritur decenie më parë,me aq mund e sakrifica,vetë i jati i Mustafait.Burri nga Shijaku,jo vetëm që nuk u hakmorr ndaj mësuesve të shkollës,por edhe gjente kohë,pa rënë në sy,t’u kumtonte atyre për përallat e rrejshme të komunistëve.Madje edhe kur nga komanda ushtarake gjermane i kërkohej kapitenit të xhandarmërisë shqiptare,Mustafai të jepte informacion mbi propagandën komuniste në shkollë,ky duke numëruar rreth 20 mësues shkruante ; “Janë me sjellje të mirë morale e politike”.(Arkivi Qendror i shtetit-Tiranë.Fondi 470,viti 1944, dosja 2,fleta1 ). Njëherazi,janë me dhjetra njerëz që kanë dëshmuar dhe dëshmojnë për burrin nga Shijaku me zemër të madhe,burrë i cili deri në fund lultoi vëllavrasjen midis shqiptarëve.

Në shtator-tetor 1944,në krye të çetës legaliste të Shijakut,Mustafa Deliallisi shkon në Pezë,duke kryer një varg aksionesh kundër gjermanëve.Duhet thënë së në këto aksione të përbashkëta me Ballin Kombëtar dhe Legalitetin,ngjallën shpresën tek mijëra shqiptarë të ndershëm,për misionin e madh të nacionalizmit.Por,pikërisht në këto momente,makina dhunuese e internacionalizmit proletar,filloi të godase më fortë se kurrë shqiptarizmën e kulluar të “Ballit Kombëtar” dhe “Lëvizjes së Legalitetit”.Preza u shndrrua në një arenë përleshjes të egra ku ditën nisën të bombardojnë gjermanët,ndërsa natën forcat komuniste vinin deri në rrethina të Kalasë duke djegur shtëpitë e fshatarëve që ishin shndrruar në baza nacionaliste.Edhe në këto momente kaq tragjike, Mustafa Deliallisi do të tregohej kurdoherë i pjekur dhe i matur.Ai do të njihej pos të tjerve në këto luftime edhe me burra të tillë të shquar si Gaqo Gogo,Mid’hat Frashëri,Ali bej Këlcyra,Abaz Ermenji etj.Në bashkëpunim të ngushtë sidomos me kapedanin tjetër mbretëror Xhemal Gjergjin,ai për javë të tëra,do të ishte mburojë e sigurtë e Prezës prej sulmeve të komunistëve të Tiranës.Në ditët e para të nëndorit 1944,ndërsa po organizonte burrat e Shijakut pas një luftimi të ashpër,dikush e kërkon Mustafa Deliallisin të shkojë fshehurazi në një shtëpi në pezë.Aty gjen korierin nacionalçlirimtar me një letër të Dali Ndreut,i cili ishte caktuar si komandant i Shatbit për Tiranën.Daliu, e pati njohur Mustafain që në Akademinë Ushtarake në Torino,ku kishin qenë shokë klase.Për më tej duke njohur besën dhe burërinë e shijakasit,Dali Ndreu pati pirë gjak me Mustafanë duke u bërë vëlla.Me anë të një letre ky e fton Mustafanë të linte idealin mbretërorë dhe ti bashkohej lëvizjes nacionalçlirimtare,duke mos u gënjyer nga “përallat me mbretin Zog”. Mustafai pasi elexoi letërn,drodhi një cigare dhe i tha korrierit partizan”Se kush është gënjyer,unë apo Daliu,do ta provojë historia.Por unë s’mundem me u vu nën urdhëra të beogradit.Jeta kurrë s’do më dhimbset me e dhanë për Atdhe e Mbret!”.

Në mënyrë barbare ashtu siç e kishin zakon komunistët,vetëm dy ditë pas kësaj përgjigjjeje,ata vrasin tradhëtisht vëllezërit e Mustafait,Kapllanin dhe Jakupin.Dy varre do të çeleshin brenda një dite në shtëpinë e Deliallisit në Shijak dhe mijëra banorë të qytetit do të merrnin pjesë në përcjelljen e tyre.Duke u ndarë me vëllezërit e tij të shtrenjtë,në heshtje Mustafa Deliallisi betohej se do të mbetej deri në çastin e mbramë një luftëtar i paepur kundër mortajës komuniste.Ai do të vazhdonte luftimet në krye të çetës së tij,jo vetëm në Prezë por deri në Laç,Lezhë e Mirditë,tanimë kundër nacionalçlirimtarëve vrastarë,emri i Mustafa Deliallisit përcillej ndërkaq me respekt në krejt lëvizjen mbretërore shqiptare si një prej mbështetësve të Abaz Kupit në Durrës e rrethina. Me largimin e ushtrisë gjermane në nëndorin e vitit 1944 ( ajo që më pas u quajt fitorja legjendare e komunistëve të shtetit amë ) ishin me dhjetra nacionalistë që muarën rrugën e mërgimit.Mustafa Deliallisi,shkoi vetëm për një natë në shtëpi,në janarin e vitit 1945 dhe i tha nënës e gruas se nuk kishte ndërmend të largohej por do të luftonte me armë në dorë kundër komunistëve.Ai i përqafoi në mesnatën e ftohtë të janarit nënën,gruan dhe fëmijët i bindur se nuk do t’i shihte më,kërkoi uratën e nënës.”Perëndija të ndihmoftë”kish mundur t’i thoshte nënë Tushja.Dhe prej atij momenti, për trimin Mustafa Deliallisi do të niste jeta plot rreziqe e kaçakut.Ai mbretërori që pati shkelur flamurin italian,që pati luftuar përkrah Abaz Kupit më 7 prill 1939,u shëndrrua në simbol të bashkimit të popullit të Shijakut pa dallim idesh,ai që kreu sa e sa aksione kundër gjermanëve nga Preza deri në Shkodër,tani duhej t’i fshihej dorës tradhëtare të komunistëve shqiptarë.Shijaku, Durrësi,Rrogozhina e Ndroqi u bënë vendet e shenjta që ruanin kaçakun dhe burrin Mustafa Deliallisi.Me dhjetra herë forcat e sigurimit famkeq të shtetit komunist,i zunë pritë trimit të Shijakut,por si doli fitimtar duke qenë trim,ushtarak me përvojë dhe ngase njihte mjaft mirë terrenin,dalëngadalë,Mustafa Deliallisi po shndrrohej në legjendë për krejt nacionalistët në Shqipërinë e mesme.Ndërsa në verin e vitit 1945,klika komuniste e tiranës,bastis shtëpinë e Mustafait në Shijak dhe internon në rrethina të beratit nënën,gruan dhe fëmijët e tij.Kalvari i tyre do të fillonte atje për të vazhduar pesë decenie me radhë.Ndërkaq shtëpia kasollë në rrethina të beratit ruhej prej gjithfarë strukturash të sigurimit famëkeq shqiptar,nga frika se mos shkonte aty Mustafai dhe i merrte me vete fëmijët e gruan.Por burri i Shijakut e ndjente se s’do të kish asnjë mundësi t’i shihte së paku për disa çaste të afërmit e vet.Ai endej nëpër pyjet e Shqipërisë së mesme,i mbrojtur kurdoherë nga populli i asaj zone,i cili shihte tek Mustafai mishërimin e antikomunizmit të papërkulur deri në vdekje.

Kështu deri në çastin e mbramë,në 18 dhjetor 1948,i rrethuar nga qindra forca të ardhura enkas nga Tirana,në një prej shtëpive të Shijakut,plumbi gjen zemrën e burrit.Vdekja e Mustafa Deliallisit u tregonte komunistëve të Tiranës,se ideali kapërcen jetën fizike për të jetur përfundimish në memorien e Kombit dhe shtratin e Atdheut.Kostoja e një nacionalisti asht sublimja,por morali e shenjta e tij.

Bern-Zvicër

NUÇI KOTTA,IDEATOR DHE ORGANIZATOR I FORMACIONEVE LEGALISTE

January 8, 2013 by dgreca

NGA EUGEN SHEHU /

Në historinë e kombit shqiptar të shekullit që lamë pas,nuk kanë qenë të rallë,ata burra ortodoks shqiptarë,të cilët bashkuan gjokset e tyre,duke u kthyer në kështjella të pamposhtuna të heroizmit masiv.Për më tej,heroizmi kulmor i tyre u parapa në luftën e vendosur dhe të drejtë për mbrojtjen e trojeve tona nga shovenizmi ortodoks grek.Me gjithë përpjekjet dhe dhelpëritë greke,këta ortodoksë shqiptarë, jo vetëm që nuk ranë në prehrin e premtimeve e mashtrimeve,por ndërkaq u shfaqën ngadhnjimtarë në shqiptarizmën e tyre duke fituar mbi helenizmat e çdo lloji.Dhe nëse flasim për familje e burra të tillë,shtëpia e Kottajve,mbetet padyshim karakolli i qëndresës antigreke në Korçë e rrethina.

Lindur më 21 dhjetor 1919,në qytetin e Korçës,Nuçi Kotta do të rritej përmes kulturës dhe shqiptarizmës madhore të prindërve të vet.I jati i Nuçit,Koço Kotta,ndonëse pat studiuar në Athinë, me tu kthyer në Shqipëri,e shndron shtëpinë e vet në çerdhe të atdhetarisë.Ndër nismëtarët e shpalljes së Republikës së Korçës,në shoqërinë e Mihal Gramenos,Sali Butkës dhe dieta të atdhetarëve të tjerë,Koço Kotta do të ndikonte së tepërmi në kërkesat që populli korçar arritën të përballeshin me disa qarqe grekomane të qytetit,duke u treguar vendin e tyre.Dihet më pas se cili ishte vendi i Koço Kottës si në formimin e shtetit shqiptar në vitet e para të monarkisë,ashtu edhe kur ai drejtonte Parlamentin Shqiptar.Ky burë i mençur shteti,do të kujdesej që bijtë e tij,të shkolloheshin sa më mirë,nisur nga ideja e lume se Shqipërisë i duhen bij të pushkës dhe të pendës.Pas mbarimit të mësimeve fillore,Nuçi Kotta,fillon mësimet në liceun frances të qytetit të lindjes,lice i cili në ato vite ishte ishte në nivele mjaft të larta shkollore.Këtu Nuçi mori për të parën herë,dijet e para mbi kulturën e gjërë francese,historinë dhe letërsinë e saj.Ndërkaq në vitet 1932-1936,falë ndërhyrjeve energjike të qeverisë shqiptare,Liceu i Korçës edukonte nxënësit e vet edhe me ndjenja kombëtare,në këtë mënyrë,tek karakteri i liceistit Nuçi Kotta,u ngjizën edukata atdhetare e shkollës dhe prindërve,duke ndikuar ndjeshëm deri në çastet e mbrame të jetës së vet.Pas mbarimit të liceut të Korçës,Nuçi Kotta,vendos të studijojë për drejtësi.Shokët e tij liceistë e mbajnë mend mirë se kjo dëshirë e tij,vinte ngase ai nuk mund t’i duronte padrejtësitë e kohës.Kurdoherë në veprimtaritë e ndryshme shkollore,ai dallohet për korektësinë si dhe ndihmën ndaj më të vobegtëve.Ata asesi nuk mund të harojnë gjithashtu pasionin e madh të Nuçit për të kënduar këngët atdhetare korçare,veçanërisht ai marrshi i bukur “sa të rrojë mëmëdheu” me tekst të Kol Tromarës,do të këndohej nga Nuçi Kotta,në çdo veprimtari artistike të liçeistëve.

Në vjeshtën e vitit 1936,Nuçi Kotta merr rrugën për në Paris.Shkonte atje me bursën e shtetit shqiptar,falë rrezulltateve të larta të arritura në Korçë,si dhe sjelljes së shkëlqyer ndaj mësuesve të vet.Aty regjistrohet në Universitetin “Luis le Grend” i dëgjuar asaj kohe për nivelet e larta të mësimdhënies në rrafsh të shkencës së jurispondencës.Falë shprehive të fituara në lice,viret sërisht në radhët e studentëve të dalluar dhe rëndom në bisedat e profesorëve frances,thirret me nofkën “Korçari i zgjuar”.Por ndërkaq ai nuk do të rrinte indiferent ndaj ngjarjeve aq të rrezikshme për Shqipërinë në fund të viteve 30-të,të shekullit të kaluar.Një letërkëmbim i plotë me të jatin,burrin e shtetit Koço Kottën,hedh dritë mbi shpirtin indipendent të Nuçit.Në këtë letërkëmbim shumë pak vend zënë hallet apo bisedat familiare por në të shumtën e tyre,janë fatet e kombit ato që i interesojnë Nuçi Kottës i cili në çdo rast,gjen mënyrë për t’iu drejtuar të atit të vet.Veçanërisht ky dialog shpirtëror,merr përmasa të thekshme në mars-prillin e vitit 1939,atëherë kur Shqipëria kërcënohej egërsisht prej fashizmit.Po katastrofa po u afrohej brigjeve të Adriatikut dhe ndërsa i jati i Nuçit, merr rrugën e mërgimit së bashku me Mbretin Zog,ky vetëvazhdon studimet,me idenë e madhe të rikthimit të monarkisë në viset shqiptare.Në vitin 1941,Nuçi Kotta,mbasi ka mbaruar doktoraturën për jurispondencë me rezulltate të shkëlqyera,kthehet në Shqipëri.Pamvarsisht se pedagogët frances të jurispondencës në “Luis le Grand” i kanë shprehur “korçarit të zgjuar” konsideratat e larta të tyre,duke i afruar edhe vende pune në këtë universitet,por Nuçi Kotta,nuk ka pranuar,edhe pse e dinte fort mirë që Shqipëria,përkundej në fatin e saj si një varkë druri në oqeanin plot furtunë,djaloshi 22 vjeçar nga Korça,kishte plot ëndrra për të jetuar në atdhe.Pak kohë punon si avokat në Korçë.Më pas në vitin 1942-1943,shkon në Tiranë dhe çel atje zyrë avokature,nuk i pëlqen të bashkëpunojë me shtetin shqiptar të asaj kohe,përkundrazi në biseda midis miqësh, argumentom se si nëpërkëmbeshin të drejtat e bashkëkombasve të vet,prej organeve të gjyqsorit shqiptar.Shepsh herë e ngre zërin në këtë drejtim,edhe pranë instancave përkatëse.Ka filluar ndërkaq të mendojë edhe për riorganizimin e lëvizjes së Legalitetit.Në kontaktet me Abaz Kupin,Isuf Begenë,Ramazan Shpatin dhe Nexhat Mitrovicën,biri i Korçës do të sendërtojë idenë se në zhvillimet e mbrame politike në vend,një rikthim i Monarkisë do të kishte dy rrjedhoja të këndshme për bashkëkombasit e vet.Së pari,do të mundësohej në shqipëri rikthimi i Mbretit të Shqiptarëve dhe së dyti,do të fuqizohej së tepërmi koalicioni antikomunist në Shqipëri.Në tetorin e vitit 1943,Nuçi Kotta,shkëputet plotësisht nga zyra avokatore e tij,për t’iu kushtuar ringjalljes së lëvizjes mbretërore.”Ja sot ja kurrë” u kumton miqve të vet në biseda edhe pa marrë parasysh rrezikun komunist,organizon të parët rreshta që kërkonin rikthimin e mbretit të tyre legjitim. Fatkeqsisht pikërisht në tetor të vitit 1943,të shtytur nga beogradi, komunistët shqiptar të grumbulluar si “nacionalçlirimtarë” patën intensifikuar luftën vëllavrasëse,si kundër ballistëve ashtu edhe kundër mbretërorëve.Klika e Tiranës,duke ditur reputacionin dhe kulturën e lartë që Nuçi Kotta dispononte, nuk mungoi ta quante atë “tradhëtar” madje qarkori komunist i Tiranës,në çdo kohë,mbante në xhep urdhërin për atentat ndaj birit të Koço Kottës.Terrorizmi i kuq,ishte ngritur në sistem prej komunistëve ortodoks serbo-shqipatrë.

Me vota unanime,në 21 nëntor 1943,Nuçi Kotta zgjidhet delegat në Kongresin e Legalitetit,në atë kuvend bese që kërkoi rikthimin e lavdisë monarkiste dhe Mbretit të Shqiptarëve.Prej dorës dhe mendjes së tij,janë mjaft prej materialeve të këtij kongresi historik,por unë e shoh të arsyeshme të sjell vetëm pasazh nga “Vendimi i Kongresit” shkruar veçams nga Nuçi.Pos të tjerave në këtë traktat të lëvizjes legaliste do të potencohej : “Ne sot pra,ma tepër se kurrë,kemi nevojë të domosdoshme për një bashkim dinamik,për me mujt me e konsolidue lirinë kombëtare,për të cilën jemi të etshëm:liria nuk do të jetë vetëm një qëllim material,por do të jetë aj fillë shpirtënuer që na shënjon vetë natura.Prandaj ky fill shpirtnuer,lypset të jetë i themeluem mbi një lidhje shpirtnore,që do të ketë për qëllim kryesor përmbajtjen,përforcimin dhe përmirësimin e gjendjes njerzore,t’ue i njoft e t’ue i nderue të drejtat e secilit nënshtetas shqiptar,sikurse edhe barazimin politik,pa ndryshime kastash shoqnore.Shipnija e bashkueme m’nji trup të vetun,mund të jetë e sigurtë se ka me qindrue ngadhnjyese tundra çdo sulmi të armikut”.(Gazeta “Atdheu”, 28 nëntor 1943 ).

Fjala e Nuçi Kottës,në Kongresin e Legalitetit,më 21 nëntor 1943,do të përcillet me respekt të Veçantë prej burrave të mbledhur atje.Në këtë fjalë ai do të grishte mbretërorët besnikë të ngarendnin sa më guximshëm drejt betejave kundër okupatorit dhe kundër komunizmit,duke dashur që Shqipëria,atdheu i vet i rrobëruar,të renditej në vendet e përparuara të Europës,të cilët ç’prej shekujsh jetonin sipas modeleve monarkiste.”Luftë e pandërpreë armikut dhe komunistëve,për të sjellë në Shqipëri Mbretin e Shqiptarëve”,këto ishin fjalët dhe porosia e mbrame e Nuçi Kottës.Menjëherë pas kuvendit historik të ringjalljes së monarkisë,Nuçi përveshet punës për organizimin e lëvizjes mbretërore pothuaj në krejt viset e shtetit amë.I shpallur si person i rrezikshëm prej komunistëve shqiptarë,ai kalon në ilegalitet të plotë dhe mbetet një nga figurat më të shquara jo vetëm në propagandimin e ideve monarkiste,por edhe sendërtimin e tyre,përmes rrugëve të vështira.Në sa e sa trakte të dala prej dorës së Nuçi Kottës,nuk gjen asnjë mllef apo sharje.Edhe atëherë kur komunistët e dënuan me vdekje në mungesë edhe kur lufta vëllavrasëse e inicuar prej sllavëve,po merrte jetë njerëzish të pafajshëm,thirrjet e mbretërorit korçar ishin vetëm për paqë,vëllazërim e prosperitet të kombit.Pjesmarrës në disa takime të Abaz Kupit me misionarët ushtarakë anglez,Kotta këmbënguli për ndihma dhe armë,duke u kumtuar haptas aleatëve se lufta e tyre do të ishte e gjatë,si kundër okupatorit ashtu edhe kundër komunistëve.

Në gushtin e vitit 1944,rrethohet prej komunistëve,në një nga bazat e lëvizjes së legalitetit,pranë Tiarnës.Trimi i pendës me aktin e guximshëm të çarjes së rrethimit (i përkrahur nga 4-5 trima të Abaz Kupit) tregon se për një luftëtar,pushka dhe penda janë bashkëudhëtarë të përjetshëm,çprej këtij momenti,Nuçi Kotta u bashkangjitet dhjetra e dhjetar nacionalistëve të tjerë shqiptarë të cilët bëjnë përpjekjet e fundit për rezistencën antikomuniste në trevat veriore të Shqipërisë.

Ngjarjet e vjeshtës të vitit 1994,erdhën të tilla,që me rënien e RAIHUT të TRETË forcat nacionalçlirimtare shqiptare,fituan kohë dhe mundësi për të luftuar tanimë kundërshtarët e tyre politikë.Në këtë luftë vëllavrasëse,klika komuniste e Tiranës,nuk u ndal askurrë,në shtrirjen e terrorit të kuq në çdo vatër shqiptare.Të detyruar nga ky terror me dhjetra shqiptarë,të cilët detyrohen të lënë atdheun e tyre,një fat të tillë pati dhe Nuçi Kotta.Ai largohet në Itali e prej andej kalon në Francë,aty ku dihet e kish patur aq të lehtë të ngjiste shkallët e karrierës.Në vitin 1945,mëson se si komunistët grekë e arrestojnë të jatin dhe e dërgojnë në Shqipëri.Këtu,gjyqet komuniste të montuara e dënojnë fillimisht me vdekje e pastaj me burgim të përjetshëm.Kjo do të ligështonte Nuçin por nuk do ta largonte asesi nga rruga që pat nisur.Në disa prej gazetave kryesore të Parisit,tani shihen shkrimet tejet sensibilizuese të Nuçi Kottës për golgotën shqiptare.Ai do t’i bëjë thirrje në ato shkrime,qeverive të vendeve perëndimore,për t’i kthyer sytë nga atdheu i shqiptarëve sepse komunizmi atje nuk ish aspak një dëshirë e shqiptarëve,përkundrazi një ferr i tyre.

Në vitin 1946,Nuçi Kotta pas disa provimesh pranohet si professor i gjuhës shqipe në “Ecole Nazionale des langues arientales vivantes”,në Paris.I dhënë pas studimeve dhe arkivave punon ndërkaq të nxjerë në dritë,të vërtetat e kufijve shqiptaro-greke,çprej vitit 1912 e deri në 1945.Pas një pune intensive dhe të lodhshme po këtë vit boton në Paris,në gjuhën frange,librin “Shqipëria dhe çështja e kufirit shqiptaro-grek”. Në çdo faqe të këtij libri pas studimit dhe hulumtimit prej shkencëtari, ndihet argumenti i fuqishëm,të cilin Kotta ua servirë në gjuhën frange,diplomacive të Evropës perëndimore.Ai nuk harron të bëjë polemikë me kinse politikanë e publiçistë grekë.Diku shkruan : “z.Fokas Cosmetalos,shkrimar e publiçist grek,në librin e tij të botuar në Paris më 1945, “Greqia përpara Konferencës së Paqës” midis të tjerave thotë se shteti shqiptar ka qenë një produkt i rivaliteteve të fqinjëve të tij dhe se shqiptarët,përpara se të jenë të tillë,janë italofilë ose sllavofilë… Opinioni grek kërkon me këmbëngulje dhe me unanimitet,kthimin e Epirit të Vermut e të Korçës… “.( N.Kotta, “Shqipëria dhe çështja e kufirit shqiptaro-grek”, Paris 1946, faqe 181 ).

Ndërkaq publiçisti dhe atdhetari i madh shqiptar,nëpërmjet faqeve të këtij libir,nuk mungon të kumtojë ; “Ne mendojmë se mënyra më e mirë që grekët,veçanërisht disa intelektualë grekë ( për të cilët dokumentet e komisionit të Shoqërisë së Kombeve nuk kanë mjafzuar që të binden) shkoni në Shqipëri e të shihni me sytë e tyre se sa grekë ka në Gjirokastër,se sa ortodoksë shqiptarë ushqejnë ndjenja greke,apo sa është i shtypur minorateti grek,që ndodhet në disa fshatra të jugut shqiptar”

( Nuçi Kotta “Shqipëria dhe çështja e kufirit shqiptaro – grek “ – Paris 1946 , faqe 203 ).

Publikimi i librit që përmenda më lartë,do të përcillet me interes në qarqet e larta të diplomacive perëndimore,me ç’rast Nuçi Kotta do të merrte përgëzimet e rastit.Por kjo nuk do të mjaftonte për birin martir të Korçës,ai do të ishte i pranishëm në sa e sa takime të nacionalistëve shqiptarë,në Romë,Paris e Bruksel,në përpjekje për t’u mbledhur rreth idesë së Shqipërisë Etnike dhe luftës për rrëzimin e komunizmit në Shqipëri.Gjatë këtyre viteve Nuçi Kotta gjithashtu kryen disa takime me Mbretin Zog,duke paraparë tek ai shqiptarin e paetur për çështjen kombëtare.E shoh të udhës të sjellë në këto rreshta,një informacion që klika komuniste e Tiranës,ka ruajtur në arkivat e saj,për decenie me radhë,lidhur me veprimtarinë e nacionalistëve shqiptarë në emigracion.E vërteta është se këto informacione janë me mijëra,çka tregon për frikën e madhe që kishin komunistët shqiptarë,prej nacionalistëve.Kështu në një informacion të korrikut 1949,midis të tjerave thuhet tekstualisht ; Kriminelët shqiptarë të luftës janë hedhur në aktivitet sidomos gjashtë muajt e fundit.Nga informatat që kemi,në qershorin e këtij viti,me iniciativën e anglezëve,në marrveshje me jugosllavët u fillua puna për krijimin e një komiteti politik ekzekutiv me atributet e një qeverie provizore… Ky Komitet i mbështetur në ndihmën e jashtme jodirekte,do të merrte përsipër përmbysjen e situatës në Shqipëri,por që të mund ta bënte këtë dhe aq më tepër që të mund të bëhej Jugosllavia-Kosova,qendër nga ku do të fillohej aktiviteti kundër Shqipërisë.Kjo lëvizje duhej të paraqitej si një lëvizje e re dhe Komiteti i ri i larë nga çdo ves i së kaluarës.Në këtë manovër amerikanët e mendonin që,si brenda dhe jashtë Shqipërisë të bënin për vete njerëzit indiferentë,atdhetarë të ndershëm,antifashist dhe të neutralizonin,sa të ishte e mundur,ushtrinë dhe aparatin e shtetit.Prandaj Komiteti i Ri nuk doli thjeshtë si kombinin grupesh politike,por si Komitet që përfaqson masën e shqiptarëve jashtë :

1-Mid’hat Frashëri

2-Abaz Kupi ( sipas informacioneve ka shkuar me dëshirën e tij)

3-Seit Kryeziu

4-Nuçi Kotta

5-Zef Pali

… Si qendër e përkohshme është caktuar New Yorku,por kjo thuhet se është e përkohshme,pra qendra e tij e vërtetë besohet të jetë në Triestë me një komitet në Shkup,që deri tani mbahet në mënyrë ilegale”.(Arkivi i Ministrisë së Punëve të Jashtme-Tiranë, Fondi i kriminelëve të Luftës, dosja 289 , faqe 56 – 57 ).

Gjithashtu në një tjetër informacion të Ministrisë së Punëve të Jahstme për klikën komuniste të Tiranës ,bëhet fjalë për disa nga takimet e atdhetarëve shqiptarë,të cilët me gjuhën bollshevike të atyre kohëve thirreshin “kriminelë lufte”.Pos të tjerave në këtë informacion shkruhet tekstualisht ; “Komiteti i reaksionarëve është terguar tepër aktiv dhe ka marrë forma të ndryshme.Që në lindjen e tij ka pasur karakter reaksionar.Për të mos u demaskuar krejtësisht,anëtarët e tij kanë ndryshuar shumë herë emrin e tyre duke u maskuar me emra të ndryshëm.Në fillim d.m.th që në vitin 1944 (tetor) e quajtën veten “Komiteti i Kolonisë”,pastaj “Komiteti i bashkimit Kombëtar” dhe tani “Lëvizja Patriotike Shqiptare”.Pjestarët e këtij komiteti janë ; Kryetar-Nuçi Kotta,antarë-Ramazan Spati,Haki Elmazi,Zef Salili,Isuf Begeja,Sefedin Çollaku,Vasil Gërmenji,Nexhat Mitrovica etj,promotorë të kolonisë janë Nuçi Kotta dhe Ramazan Spati. Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit,datë 22.5.1948 mbi “Gjendjen e sotme të kolonive shqiptare në shtetet e ndryshme”.( Arkivi i Ministrisë së Punëve të Jashtme, viti 1948 , dosja 217 ).

Një ndihmesë të çmuar Nuçi Kotta ka dhënë edhe për ringritjen në mërgim të organizatës kombëtare të Legalitetit.Në vitin 1961,në organizimin e kësaj organizate Nuçi Kotte zgjidhet sekretar i përgjithshëm,çprej këtij momenti dhe deri në çastin e mbramë,ky mbretërorë zhvilloi një veprimtari të gjërë atdhetare,duke bërë të njohur jo vetëm alterantivën legaliste por duke demaskuar në konferenca,takime,artikuj të shumtë publiçistik rregjimin totalitar të klikës komuniste të Tiarnës.Në vitin 1964 doktorohet në frëngjisht,në Univeristetin “Columbia” për të vijuar më pas detyrat në Univeristetin “Stony Brook”,të Nju Jorkut.E gjithë veprimtaria e tij shhkecore është e pandarë nga malli dhe dashuria e shenjtë për atdheun e vet,Shqipërinë Etnike.Mbyll sytë në Nju Jork më 20 korrik 1965,duke lënë si amanet gruas së tij që të dy djemtë e tij,njëri tre vjeç dhe tjetri disa muajsh të mësojnë të flasin gjuhën e bukur shqipe,të duan atdheun dhe kombin.