Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

PUBLIÇISTIKA E DOM LAZËR SHANTOJËS DHE NYJET E PAZGJIDHURA TË HISTORIOGRAFISË SHQIPTARE -3

by

(Në 15-vjetorin e botimit të vëllimit “VEPRA” të Shantojës, nën kujdesin e Arben Markut, Niketa Stefës dhe Ardian Ndrecës)/

NGA EUGJEN MERLIKA/Milano-ITALI/

Nga ana e tij Zogu ishte i vetëdijshëm për forcën intelektuale të kundërshtarëve të tij, por dinte gjithashtu se mendësia evropiane e tyre nuk gjente një tokë të lëruar tek shqiptarët, që donin kohë të tresnin shtresat dhjamore të botkuptimit lindor të trashëguar nga pesë shekuj. Ai u mundua me të gjitha mjetet  t’a bëjë të parrezikëshme  këtë Opozitë të shpërndarë e të përçarë në grupe, shtete e bindje politike të ndryshme. Kjo luftë në largësì vazhdoi, mes sharjesh, mallkimesh, denigrimesh e përbetimesh të ndërsjellta, deri në shtatë prillin 1939, kur Musolini dhe Çiano vendosën t’i shtojnë kurorës së Viktor Emanuelit edhe Mbretërinë shqiptare, duke dërguar ushtritë pushtuese në brigjet e saj.

Si shumë të tjerë edhe meshtari Shantoja la famullinë në Jurën Berneze dhe u kthye në Shqipërinë e “çliruar” nga “tirania” e Mbretit Zog. Ndryshimet e ndodhura i pa me shpresë e besim për t’ardhmen. Pushtimin e Vendit nuk e quajti një tragjedì, përkundrazi si një mjet për t’u bashkuar me Italinë e, nëpërmjet saj, me Evropën e qytetëruar, ku ai ëndërronte të shihte edhe Vendin e tij me të gjitha atributet. Shkrimet e kësaj periudhe ndoshta kanë qenë aktakuza më e fortë që drejtësia komuniste i ka bërë martirit të parë të ligjeve të saj. Ai merr në mbrojtje haptas e me forcë bashkimin me Italinë, jo sepse është i ndjeshëm ndaj interesave të saj, mbasi në shkrime të mëparëshme, sidomos në lidhje me vrasjen e Gurakuqit, flet mjaft ashpër për te. Në këtë bashkim kurorash ai sheh mundësinë e ecjes së Shqipërisë në rrugën e përparimit. Nëse i duhet të zgjedhë ndërmjet pavarësisë në varfëri e prapambetje, apo varësisë në mirëqënie e përparim ai zgjedh të dytën. Ai bën pjesë në atë aradhë intelektualësh e politikanësh shqiptarë që i konsideronin lidhjet me Italinë strategjike e parësore, miqësinë me popullin e përtej detit si themelore për t’ardhmen e Vendit të tyre, e pushtimin si një dukurì e përkohëshme që nuk cënonte thelbin qenësor të shqiptarëve, të atyre që herë me qesëndì e herë me përbuzje apo urrejtje u quajtën “italofilë”. Në atë aradhë figura më e spikatur kishte qënë prijsi Luigj Gurakuqi që, për Shantojën si për shumë të tjerë, kishte qenë një etalon atdhetarizmi.

Duke dalë pak nga kuadri i bisedës së ngushtë për publiçistikën e Dom Lazër Shantojës, desha të hap një tjetër fushë diskutimi që më duket i nevojshëm e që merr shkas nga leximi i librit. Si i ka trajtuar e vazhdon t’i trajtojë historiografia jonë zyrtare e jo këto ndodhì e figura që mbushin faqet e librit, për të cilin po flasim, dhe a ka vend për ndryshime n’atë drejtim? Duke marrë në analizë tre periudhat kryesore që trajton Shantoja si revolucioni i qershorit dhe Opozita antizogiste, mbretërimi i Zogut dhe roli i tij, pushtimi fashist e bashkimi me Italinë, për më shumë se gjysmë shekulli më duket se janë trajtuar vetëm në formë manikeiste, në vështrimin bardh e zì. Për historiografinë komuniste që, fatkeqësisht ende nëpërmjet studjuesve dhe mendësisë, vazhdon të diktojë në forma të ndryshme logjikën e saj, revolucioni i qershorit 1924 ka qenë një ngjarje epokale në drejtim të demokratizimit të Shqipërisë, periudha e Zogut një kohë e errët tiranie dhe bashkimi me Italinë tragjedia më e madhe për Shqipërinë.

Sot, kur kemi lënë mbas krahëve qindvjetorin e shkuar, me të gjitha mizoritë që ideologjitë totalitare shënuan me pasoja të mnershme për botën dhe për ne, më duket se ka ardhur koha të bëjmë një bilanc objektiv, të saktë e të vërtetë të atyre ngjarjeve, të shkaqeve e pasojave të tyre, por edhe të jetëve të protagonistëve të tyre. Duhet të jetë një bilanc pa pasion politik, t’i nënështrohet analizës së ftohtë të një arsyetimi që duhet të ketë si bosht qëndror  vetëm një idè, interesin e vërtetë të Shqipërisë larg skemave ideologjike, si lëndë për të bluajtur në mullirin e tij vetëm faktet historike të shkoqura, të pastra e të pashtrembëruara. Studjuesit, që duhet të shkruajnë një historì të vërtetë të Vendit tonë, duhet të jenë si gjykatësit e paanshëm që duhet të shqyrtojnë ata fakte për të nxjerrë prej tyre të vërtetën e pakundërshtueshme. Do të ishte mision i tyre shkokolepsja e shumë nyjeve të pazgjidhura të historiografisë tonë e vlerësimi, në përmasat e tyre të vërteta, të figurave politike të mpleksura në to. Besoj se është kjo një nga detyrat kryesore të brezit të ri të studjuesve shqiptarë, mjerisht të pakët e të mangët, sidomos në këtë fushë.

Ёshtë detyrë e tyre të çlirojnë historiografinë nga termat “tradhëtarë të atdheut”, “armiq të popullit”, “të shitur”, “kriminelë” e të tjera paçavure të këtij lloji, që një klimë e helmuar arbitrariteti komunist ka projektuar pa mëshirë mbi të. Jam i bindur se kuadri, që do të dilte nga një punë e tillë e që do të ishte fotografia e vërtetë e së shkuarës sonë, duke iu referuar periudhave historike për të cilat shkruan Dom Lazër Shantoja, do të kishte një pamje krejt tjetër nga ai që gjejmë në tekstet e historisë dhe pjesërisht edhe nga ato që shohim në shkrimet e tij. Ndoshta do të gjenim revolucionin e qershorit 1924 dhe qeverimin e Nolit si një nga gabimet më të mëdha të një pjese të klasës politike t’asaj kohe dhe Ahmet Zogun jo vetëm si një tiran që urdhëron vrasjet e kundërshtarëve politike, por edhe si një nga shtetarët më të shquar të këtij kombi, me një ndihmesë themelore në formimin e strukturave të Shtetit shqiptar dhe të ecurisë së tij në rrugën bashkëkohore. Po ashtu të ashtuquajturit “kolaboracionistë”, jo si “tradhëtarë” e “të shitur” tek fashizmi, por si atdhetarë në shkallë sipërore që, për të mbrojtur interesat e Vendit të tyre, në një nga çastet më të vështira të tij, nuk nguruan të venë në altarin e tij gjënë më të shtrenjtë që kishin, dinjitetin njerëzor e politik.   

Jam i bindur se sita e historisë, shpejt a vonë, do të kryejë funksionin e saj për t’i dhënë të rinjve të Shqipërisë së sotme e të nesërme mundësinë të njohin me saktësi bëmat e të parëve të tyre, për të shmangur mashtrimin e madh që ne dhe brezat parardhës pësuam, si pasojë e vënies në jetë të një projekti politik që i kushtoi kaq rëndë Atdheut tonë. Ne duhet t’a nxisim këtë proçes jo se jemi të përmalluar të së shkuarës, por se jemi idhtarë të së vërtetës e se mendojmë se në themelet e së ardhmes së shoqërisë sonë nuk duhet të ketë mashtrime e shtrembërime dashakeqe. 

Këtij qëllimi i shërben edhe botimi i këtij libri, meritë e punës së gjatë, të ndërgjegjëshme, cilësore e plot pasion të vëllezërve Marku, të cilëve i shkon falënderimi im i sinqertë dhe përgëzimi  i ngrohtë së bashku me urimin që kjo punë të vazhdojë në dobi të së vërtetës historike, të kulturës sonë, të nxjerrjes në dritë të vlerave kombëtare të mbuluara nga pluhuri i harresës që komunizmi qëllimisht hodhi mbi to për një gjysëm shekulli.                                                       

Nga ana e tij Zogu ishte i vetëdijshëm për forcën intelektuale të kundërshtarëve të tij, por dinte gjithashtu se mendësia evropiane e tyre nuk gjente një tokë të lëruar tek shqiptarët që donin kohë të tresnin shtresat dhjamore të botkuptimit lindor të trashëguar nga pesë shekuj. Ai u mundua me të gjitha mjetet  t’a bëjë të parrezikëshme  këtë Opozitë të shpërndarë e të përçarë në grupe, shtete e bindje politike të ndryshme. Kjo luftë në largësì vazhdoi, mes sharjesh, mallkimesh, denigrimesh e përbetimesh të ndërsjellta, deri në shtatë prillin 1939, kur Musolini dhe Çiano vendosën t’i shtojnë kurorës së Viktor Emanuelit edhe Mbretërinë shqiptare, duke dërguar ushtritë pushtuese në brigjet e saj.

Si shumë të tjerë edhe meshtari Shantoja la famullinë në Jurën Berneze dhe u kthye në Shqipërinë e “çliruar” nga “tirania” e Mbretit Zog. Ndryshimet e ndodhura i pa me shpresë e besim për t’ardhmen. Pushtimin e Vendit nuk e quajti një tragjedì, përkundrazi si një mjet për t’u bashkuar me Italinë e, nëpërmjet saj, me Evropën e qytetëruar, ku ai ëndërronte të shihte edhe Vendin e tij me të gjitha atributet. Shkrimet e kësaj periudhe ndoshta kanë qenë aktakuza më e fortë që drejtësia komuniste i ka bërë martirit të parë të ligjeve të saj. Ai merr në mbrojtje haptas e me forcë bashkimin me Italinë, jo sepse është i ndjeshëm ndaj interesave të saj, mbasi në shkrime të mëparëshme, sidomos në lidhje me vrasjen e Gurakuqit, flet mjaft ashpër për te. Në këtë bashkim kurorash ai sheh mundësinë e ecjes së Shqipërisë në rrugën e përparimit. Nëse i duhet të zgjedhë ndërmjet pavarësisë në varfëri e prapambetje, apo varësisë në mirëqënie e përparim ai zgjedh të dytën. Ai bën pjesë në atë aradhë intelektualësh e politikanësh shqiptarë që i konsideronin lidhjet me Italinë strategjike e prioritare, miqësinë me popullin e përtej detit si themelore për t’ardhmen e Vendit të tyre, e pushtimin si një dukurì e përkohëshme që nuk cënonte thelbin qenësor të shqiptarëve, të atyre që herë me qesëndì e herë me përbuzje apo urrejtje u quajtën “italofilë”. Në atë aradhë figura më e spikatur kishte qënë prijsi Luigj Gurakuqi që, për Shantojën si për shumë të tjerë, kishte qenë një etalon atdhetarizmi.

Duke dalë pak nga kuadri i bisedës së ngushtë për publiçistikën e Don Lazër Shantojës, desha të hap një tjetër fushë diskutimi që më duket i nevojshëm e që merr shkas nga leximi i librit. Si i ka trajtuar e vazhdon t’i trajtojë historiografia jonë zyrtare e jo këto ndodhì e figura që mbushin faqet e librit, për të cilin po flasim, dhe a ka vend për ndryshime n’atë drejtim? Duke marrë në analizë tre periudhat kryesore që trajton Shantoja si revolucioni i qershorit dhe Opozita antizogiste, mbretërimi i Zogut dhe roli i tij, pushtimi fashist e bashkimi me Italinë, për më shumë se gjysmë shekulli më duket se janë trajtuar vetëm në formë manikeiste, në vështrimin bardh e zì. Për historiografinë komuniste që, fatkeqësisht ende nëpërmjet studjuesve dhe mendësisë, vazhdon të diktojë në forma të ndryshme logjikën e saj, revolucioni i qershorit 1924 ka qenë një ngjarje epokale në drejtim të demokratizimit të Shqipërisë, periudha e Zogut një kohë e errët tiranie dhe bashkimi me Italinë tragjedia më e madhe për Shqipërinë.

Sot, kur kemi lënë mbas krahëve qindvjetorin e shkuar, me të gjitha mizoritë që ideologjitë totalitare shënuan me pasoja të mnershme për botën dhe për ne, më duket se ka ardhur koha të bëjmë një bilanc objektiv, të saktë e të vërtetë të atyre ngjarjeve, të shkaqeve e pasojave të tyre, por edhe të jetëve të protagonistëve të tyre. Duhet të jetë një bilanc pa pasion politik, t’i nënështrohet analizës së ftohtë të një arsyetimi që duhet të ketë si bosht qëndror  vetëm një idè, interesin e vërtetë të Shqipërisë larg skemave ideologjike, si lëndë për të bluajtur në mullirin e tij vetëm faktet historike të shkoqura, të pastra e të pashtrembëruara. Studjuesit, që duhet të shkruajnë një historì të vërtetë të Vendit tonë, duhet të jenë si gjykatësit e paanshëm që duhet të shqyrtojnë ata fakte për të nxjerrë prej tyre të vërtetën e pakundërshtueshme. Do të ishte mision i tyre shkokolepsja e shumë nyjeve të pazgjidhura të historiografisë tonë e vlerësimi, në përmasat e tyre të vërteta, të figurave politike të mpleksura në to. Besoj se është kjo një nga detyrat kryesore të brezit të ri të studjuesve shqiptarë, mjerisht të pakët e të mangët, sidomos në këtë fushë.

Ёshtë detyrë e tyre të çlirojnë historiografinë nga termat “tradhëtarë të atdheut”, “armiq të popullit”, “të shitur”, “kriminelë” e të tjera paçavure të këtij lloji, që një klimë e helmuar arbitrariteti komunist ka projektuar pa mëshirë mbi të. Jam i bindur se kuadri, që do të dilte nga një punë e tillë e që do të ishte fotografia e vërtetë e së shkuarës sonë, duke iu referuar periudhave historike për të cilat shkruan Don Lazër Shantoja, do të kishte një pamje krejt tjetër nga ai që gjejmë në tekstet e historisë dhe pjesërisht edhe nga ato që shohim në shkrimet e tij. Ndoshta do të gjenim revolucionin e qershorit 1924 dhe qeverimin e Nolit si një nga gabimet më të mëdha të një pjese të klasës politike t’asaj kohe dhe Ahmet Zogun jo vetëm si një tiran që urdhëron vrasjet e kundërshtarëve politike, por edhe si një nga shtetarët më të shquar të këtij kombi, me një ndihmesë themelore në formimin e strukturave të Shtetit shqiptar dhe të ecurisë së tij në rrugën bashkëkohore. Po ashtu të ashtuquajturit “kolaboracionistë”, jo si “tradhëtarë” e “të shitur” tek fashizmi, por si atdhetarë në shkallë sipërore që, për të mbrojtur interesat e Vendit të tyre, në një nga çastet më të vështira të tij, nuk nguruan të venë në altarin e tij gjënë më të shtrenjtë që kishin, dinjitetin njerëzor e politik.   

Jam i bindur se sita e historisë, shpejt a vonë, do të kryejë funksionin e saj për t’i dhënë të rinjve të Shqipërisë së sotme e të nesërme mundësinë të njohin me saktësi bëmat e të parëve të tyre, për të shmangur mashtrimin e madh që ne dhe brezat parardhës pësuam, si pasojë e vënies në jetë të një projekti politik që i kushtoi kaq rëndë Atdheut tonë. Ne duhet t’a nxisim këtë proçes jo se jemi të përmalluar të së shkuarës, por se jemi idhtarë të së vërtetës e se mendojmë se në themelet e së ardhmes së shoqërisë sonë nuk duhet të ketë mashtrime e shtrembërime dashakeqe. 

Këtij qëllimi i shërben edhe botimi i këtij libri, meritë e punës së gjatë, të ndërgjegjëshme, cilësore e plot pasion të vëllezërvë Marku, të cilëve i shkon falënderimi im i sinqertë dhe përgëzimi  i ngrohtë së bashku me urimin që kjo punë të vazhdojë në dobi të së vërtetës historike, të kulturës sonë, të nxjerrjes në dritë të vlerave kombëtare të mbuluara nga pluhuri i harresës që komunizmi qëllimisht hodhi mbi to për një gjysëm shekulli.                                                                                                                                   Fund   

NJË KËSHILLË E PAVLERËSUAR

by

“Rroftë ajo  gjë që sa më shumë të kesh nevojë aq më shumë e refuzon, e kjo është këshilla, e dëgjuar pa dëshirë nga ata që kanë më shumë nevojë, pra nga të paditurit”- LEONARDO DA VINCI/

Shkruan:Eugjen MERLIKA-Milano/

            Më datën 3 mars 2020, në gazetën on line “republica.al”, u botua një shkrim mjaft interesant e mendoj, po aq i dobishëm për interesat e qytetarëve shqiptarë të goditur nga tërmeti i 26 nëntorit, që pati pasoja rrënuese në jetën e tyre, duke i lënë ata pa gjënë më të domosdoshme për çdo njeri, shtëpinë. Artikulli titullohej ”Blerja e stokut të banesave për të pastrehët e tërmetit është e domosdoshme” dhe nënshkruhej nga Arben Demo.

Nuk e njoh autorin, por megjithatë, përmbajtjen e atij shkrimi e quaj si një ndihmesë shumë të vyer për organet administrative e drejtues të Shtetit dhe t’ekonomisë. Z. Arben Demo merr shkas nga një deklaratë e “adashit të tij anglishtfolës” Arben Ahmetaj, i vendosur në krye të organizmit qeveritar që merret me ndërtimin e banesave të reja për të dëmtuarit nga tërmeti, i cili njoftoi “Vendimin zyrtar të Qeverisë socialiste se për të dëmtuarit nga tërmeti nuk do të blihen banesat e reja e të pashitura.”

            Nuk u shpjeguan motivet që kanë qenë në bazën e vendimit të Qeverisë e cila, në këtë rast, besoj se e ka për detyrë të sqarojë në mënyrë bindëse opinionin publik për këtë qëndrim i cili, jo vetëm simbas mendimit të Arben Demos, më duket se bie ndesh me interesat e vërteta të shqiptarëve në këtë periudhë tepër të vështirë në jetën e tyre. Nga tërmeti shkatërrimtar i 26 nëntorit kanë kaluar pothuaj katër muaj. Kanë qenë muaj vështirësish, do t’i quaja vetëmohuese, për gjithë ata qytetarë që kanë parë të dëmtuar në mënyrë të pandreqshme shtëpitë e tyre, duke parë vendimet e kompetentëve shqiptarë e të huaj që i kanë vënë një kryq të kuq atyre ndërtesave.

            Gjatë këtyre muajve, më se të mjaftueshëm për të hartuar planet operative të rindërtimit, me sa është njoftuar, nuk është kryer asnjë riparim, qoftë dhe n’ato banesa që kanë pësuar dëme të pjesshme, jo strukturore e të ndreqshme. Por pa hyrë në këtë temë, që ka të bëjë me organizimin, duke marrë për bazë premtimet e dhëna për këtë fund viti, si një njeri që ka një përvojë të gjatë në fushën e ndërtimit, më duket shumë e vështirë që t’arrihen të ndërtohen apartamentet e planifikuara. Problemi është tepër i mprehtë, po të mbahet parasysh se shumë familje jetojnë ende në çadra, të cilat, me ardhjen e të nxehtit, bëhen gjithnjë e më tepër të pabanueshme. Akoma më e papranueshme bëhet gjendja e atyre që janë kthyer të banojnë në shtëpitë e dëmtuara që janë klasifikuar si të pabanueshme. Në këta raste përgjegjësia e organeve drejtuese qendrore e vendore fshik krimin kundrejt popullsisë, në rast të paurueshëm.

            Z. Arben Demo, me një ndjenjë të lartë qytetarie dhe atdhedashurie, në pak rreshta shpalos mendimin e tij:

            “Unë mendoj se të parat që do duhej të përdoreshin për strehim të familjeve që kanë humbur banesën duhet të ishin banesat e pashitura që janë me shumicë, duke lehtësuar dhimbjen dhe vuajtjen e familjeve në këtë dimër e kur rreziku i epidemisë është tejet i mundshëm. Një zgjidhje e tillë për aq sa do të jetë e mundur do të jetë edhe një mundësi kursimi sidomos kur planifikojmë të krijojmë lagje e blloqe të reja, të cilat veç kostos së banesave kërkojnë shpenzime jo të vogla për rrugët, rrjetet e reja të ujësjellësit e kanalizimeve si dhe ato për furnizim me energji elektrike. Nuk ka asnjë arsye që duhet t’i zmadhojmë qytetet për zbukurime, ndërkohë që këto fonde mund t’i përdorim për shkolla, spitale e rrugë.

            Propozimi i ynë është si më poshtë:

            Për të pastrehët e Tiranës, Durrësit dhe Kavajës…. Por dhe për të tjerë që mund të dëshirojnë, të blihen apartamente në zonat e mëposhtëme:

            Në Tiranë: te Astiri, Zona e Yzberishit si dhe në lagje të tjera me çmime të përafërta.

            Në Durrës: në plazhin e Gjirit të Durrësit (nga Ura e Dajlanit deri në Qerret) si dhe në vetë qytetin e Durrësit të blihen banesa për të dëmtuarit e Durrësit, Kënetës dhe Kavajës.”

            Un nuk mund të besoj se Qeveria dhe organizmat e krijuara prej saj për të mbarështuar këtë situatë të pazakontë, të mos e kenë shqyrtuar në punën e tyre këtë mundësi, që shtron në tryezën e propozimeve autori i artikullit të botuar në “republica.al” Por, siç del nga deklarata e Ahmetajt, ky vendim i Qeverisë është i prerë dhe është negativ. Duke mbështetur argumentet e artikullshkruesit mendoj se fakti i ekzistencës së një sasie të konsiderueshme banesash të gatshme është një fat i madh për Shqipërinë në këtë çast të brishtë, madje nuk kuptohet përse nuk shfrytëzohet kjo mundësi që sjell disa zgjidhje të dobishme.

            Dobia e parë është sigurimi i strehës së përshtatshme për qindra familje që, në pak kohë, mund të kenë shtëpinë e tyre. Dobia e dytë është zhbllokimi i kapitalit që tani është në gjendje të ngrirë, mbasi aftësia blerëse dhe kërkesat për banesë janë në një stad shumë të ulët, në kushte normale. Blerja nga ana e shtetit e banesave të gatshme, në vend të ndërtimit rishtas duhet të ketë përparësi, mbasi shkurton ndjeshëm kohën e ndërtimit dhe zgjidhjen e problemit të mprehtë që, përndryshe, do të tërhiqet zvarrë për kohë të gjata. Sigurisht ajo blerje nuk plotëson gjithë nevojat që janë, por edhe sikur të zgjidhë menjëherë një pjesë të kërkesave mendoj se është një gjë e lëvdueshme. Ato para që shteti do të derdhë në xhepat e ndërtuesve kthehen në një kapital që riinvestohet përsëri, duke krijuar vende pune e duke vënë në lëvizje ekonominë.

            Është me vend llogaria e kursimit që nxjerr në pah autori, përsa i përket përparësisë që ka ndërtesa apo lagjia e ndërtuar në krahasim me atë që ndërtohet nga e para. Vendosmëria e Qeverisë për të mos e shfrytëzuar këtë mundësi mund të ligjësohet e të jetë bindëse vetëm në rast se ajo, nga llogaritë e saj, del në përfundimin se kostoja e ndërtimit është mjaft më e ulët se ajo e blerjes, duke krijuar mundësinë e përfitimit të më shumë apartamenteve. Dhe në këtë rast llogaria duhet të bëhet nga ekspertë të fushës me përvojë dhe aftësi e jo nga njerëz të emëruar nga politika. Por edhe në këtë rast besoj se mund të arrihet në një marrëveshje që duhet të jetë e dobishme për shtetin por edhe për pronarët e ndërtesave. Është çështje vullneti, por sido që të jetë mendoj se duhet shqyrtuar me gjakftohtësi e jo me vendime të prera të njëanshme e të pajustifikuara.

            Cilat do qofshin arsyet e qëndrimit të Qeverisë, tejpamja në vendimet e saj duhet të jetë e prekshme në opinionin publik, për më tepër në një kohë kur nuk funksionojnë organizma të rëndësishme të sistemit demokratik. Po t’i shtojmë këtu faktin e mosbesimit që shoqëron një pjesë të madhe të opinionit publik kundrejt Shtetit dhe veprimtarisë së tij financiare, për më tepër kur bëhet fjalë për qindra milionë euro të vëna në dispozicion të Qeverisë shqiptare, si një borxh për t’u shlyer me kohë, merret me mënd se çfarë hamendjesh dyshuese mund të ushqejë një qëndrim i tillë. Madje është e habitshme që opozita parlamentare nuk e ka ngritur kurrë këtë problem të rëndësishëm.

            Të gjithë këto arsyetime kanë vlerën e tyre nëse i referohen një realiteti shoqëror që quhet demokraci, në të cilën dhënia e llogarisë mbetet një kriter bazë i funksionimit të Shtetit. Në të kundërt ushqehet dyshimi i hamendësuar nga shumë anë, se sistemi priret ndaj autoritarizmit, gjë të cilën nuk e dëshirojmë në asnjë mënyrë sepse nuk duam që historia të përsëritet, qoftë edhe në formën e farsës.            Mars 2020     

MË SË FUNDI DO TË DUHET TË KTHEHEMI TË LIRË

by

Nga Pierluigi Battista/ Perktheu:Eugjen Merlika/

            Duhet të jemi optimistë, do të mbarojë heret a vonë, do të dalim mbasi të kemi dëshmuar fuqinë tonë shpirtërore dhe kurajën tonë. Por duhet të jemi të kujdesshëm, sepse kur gjithshka të ketë mbaruar, të mos jemi mësuar me më të keqen, me fshirjen e lirive tona, me vënien në kllapa të disa prej të drejtave tona që na dukeshin të paprekëshme. Nëse jemi të sëmurë rëndë, pranohen zorile kufizime e pakësim të sovranitetit vetiak, por mendohet gjithënjë për çastin kur gjithshka do të kthehet si më parë e do të rifitohet fuqia, shëndeti dhe liria. Me këtë mbyllje shoqërore të stërmadhe e të nevojshme, më shumë se të nevojshme, rrezikohet të harrohet se duhet të kthehemi mbrapa, në rrafshin e respektimit të lirive vetiake, saktësisht në pikën e nisjes; në pikën e një shoqërie të lirë, ku kontrolli shoqëror duhet të njohë caqe të pakalueshme, ku  ndërhyrja e pushtetit publik në jetën private të jetë e frenuar. 

            Ajo që po jetojmë është e nevojshme, por një ditë nuk duhet t’a qajmë si një çast që duhet të mbyllet, të arkivohet si në kokë dhe në sjellje. Ndërsa përceptohet një atmosferë e tillë: po zbulojmë virtutet e një shoqërie më pak të shfrenuar, më të disiplinuar, më pak të palosur në përmasat vetiake. Ndërsa nuk duhet të jetë ky: urgjenca është e tillë sepse është e kufizuar në kohë, koha e nevojshme për t’a bërë të kotë atë, për të rimarrë lirinë e lëvizjeve, lirinë e zgjedhjeve, lirinë e harxhimit, lirinë për të vendosur vetë në respektimin e plotë të autonomisë vetiake, të asaj që e quajmë frut të vendimeve, nevojave, dëshirave që na përkasin e duhet të vazhdojnë të na përkasin. Lufta kërkon flijime, me qëllim që të mund të kthehemi në kohë paqeje, në të cilën çdo sakrificë e luftës fiton një kuptim. Ja sepse duhet të jemi optimistë: e gjithë kjo do të mbarojë, duhet të mbarojë edhe zakoni i mungesës së lirisë. E gjithë kjo do të mbarojë, por nuk duhet të marrim me mënd që është e drejtë të paguajmë për fajet e kaluara të mënyrës sonë të jetesës. Nuk kemi asnjë faj për të paguar. Duhet të fitojmë betejën kundër virusit e të rimarrim të drejtat tona e të kërkojmë rivendosjen e vlerave të një shoqërie të lirë të përbërë nga individë të lirë. Sot ata janë të zotuar në një mundim të  pakufi për t’u kthyer së qëni ata të parët, të lirë edhe  për të përsiatur mbi gabimet e tyre. Të lirë.

            “Corriere della Sera”, 15 mars 2020- E përktheu Eugjen Merlika 

NDËRRIMI I HAPIT QË ËSHTË I NEVOJSHËM

by

Nga Barbara Stefanelli/

  E përktheu Eugjen Merlika nga Corriera Della Sera-Eugjen Merlika/

            Në fillim të vitit e shihnim Kinën më shumë me mosbesim se sa meshqetësim. Virusi dukej një zjarr aziatik, i largët. Kush do të dinte të shënonte Wuhanin mbi një hartë? Nuk kishim arsye të trëmbeshim. Së paku jo si Vend: do t’ishte infektuar një grusht udhëtarësh të zellshëm mes dy kontinenteve, por asgjë që të kishte të bënte me “popullin italian”. Ishte paragjykimi i tjetërkundit, ka shkruar Paolo Giordano dje tek Corriere, duke vazhduar një arsyetim të nisur më 25 shkurt mbi evidencën matematike të infektimit. Në pika të ndryshme, por mjaft të afruara, Pekini dhe Milano janë gjendur në të njëjtën vijë kohore. Ai paragjykim, siç ndodh shpesh ishte një mashtrim. Mashtrimi I tjetërkundit.

            Të qëndrojmë atëherë mbi atë vijë e të lexojmë lajmet që vijnë sot nga Wuhani, kryeqendra e një province qëndrore të Republikës popullore, Hubeit, ku jeton një popullsi që përkon me numurat e asaj italiane (më shumë se 60 milion banorë). Dje të infektuarit e rinj në Wuhan ishin 36. Për të dytën ditë rradhazi, asnjë i infektuar i ri nuk është njoftuar në pjesën tjetër të Kinës. Me krenari, por dhe me dëshirën për të përmbysur me shpejtësi paraqitjen e Vendit nga fajtor në virtuoz, regjimi tregon fotografitë e spitaleve të masave të jashtzakonshme duke u zmontuar.

            Do të kuptojmë shpejt nëse epidemia po zbrapset përfundimisht në vendet ku ka lindur; ndërkaq të provojmë të shohim se si mund të fusim në Itali marshin përmbrapa që të vrapojë paralelisht. Pyetja që të gjithë bëjnë, madje  edhe vetes në këto orë është e drejtë dhe e thjeshtë: a mundet një demokraci klasike evropiane të durojë të njëjtën terapi që ka ndaluar shoqërinë dhe ekonominë kineze për rreth provincës së Hubeit? Mbyllje me breshëri të zyrave, dyqaneve e fabrikave; ndalesë e të gjitha zhvendosjeve të brëndëshme; kontroll në rrugë dhe masa ndëshkimore të ashpra; familje të bllokuara në shtëpi prej më shumë se një muaji me harxhet e dorzuara në portat e pallateve; deri edhe në ndërprerjen e kampionatit të futbollit pa asnjë farë diskutimi….

            Si mund të gjejmë një strategji, të jashtzakonshme e tonën, t’aftë të verë në të njëjtën vijë demokracinë dhe gjëndjen e jashtzakonshme, duke i u përgjigjur kështu edhe dyshimeve të New York Times sa i përket aftësisë / paaftësisë italiane të respektojë (e jo t’i bëjë dredha përjetësisht) rregullave?

            Në këto ditë – që e dijmë se janë të fundmet përcaktuese për të shmangur rënien e spitaleve – secili prej nesh ka qënë i pranishëm i tmerruar para ikjes kokëkrisur nga Veriu të mijra banorëve drejt krahinave jugore të origjinës (guvernatori Emiliano ka numuruar 9362 puliezë të kthyer). Kemi parë fotografitë e parqve milaneze plot djem e vajza në një të djelë me diell sikur të festonin fundin e dimrit. Jemi frikësuar para pamjeve dolomitike të turmës në rradhë para impianteve të skive. Kemi pushuar së buzëqeshuri për guximin e atij që thyen karantinën e vëndit të tij për të shpëtuar “së paku fëmijët”e për atë që nuk arrin të gëzohet së largu për një gol me porta mbyllur. Mbi të gjitha kemi pyetur (pa marrë asnjë shpjegim) si mundet që brënda “zonës së re të sigurisë” nuk ka mbetur zona e kuqe origjinale, për të lajmëruar një zonë edhe më shumë të ruajtur. Të dhënat e infektimeve a janë të njëjtat?

            E vërteta është se kemi arritur tani në mënyrë të paorganizuar në një udhëkryq që  na detyron zgjedhje të qarta e përfundimtare. E që kërkon tani vendosmërinë e atyre që na drejtojnë e na mbarështojnë të bëjnë të respektohen rregullat e veçimit e të mbrojtjes, të nevojshme për bashkësinë. Shteti që na përfaqëson duhet të gjejë masat e duhura në rastet e indisiplinimit. N’emër të këtij që është një objektiv kombëtar, e të vetëdijshëm për atë vijë të përkohëshme që ka bashkuar në një sërë të shpejtë Pekinin – Milanon – Romën – jugun – pjesën tjetër të botës, ka kuptim të shtrijmë te të gjithë krahinat masat e parashikuara nga nata e 8 marsit për zonën portokalli. Për italianët perimetri i “sigurisë” nuk mund të mos përkojë me kufijtë e gjithë Vendit. Nuk mund të ketë më as moskuptime ndërmjet qytetarëve dhe as kapërcime ndërmjet provincave. As shpërngulje në të kundërt as kushte të posaçme për Veneton që, për fat e meritë, ka numura në përmirësim.

            Ka ndonjë që këshillon në këtë kalim qënësor e pa kthim, përdorimin e ushtrisë. Nuk ka nevojë të ushtrizojmë Vendin, ushtarët mund të ndihmojnë policinë e karabinjerët në terren – dhe pjesërisht e bëjnë – siç ka ndodhur në raste të tjera spikamash, që nga fatkeqësitë natyrore tek terrorizmi.

            Frika e madhe, natyrisht, është ndalimi i ekonomisë kombëtare. Regjimi i Pekinit ka mundur t’i lejojë vetes ngrirjen e gjithshkaje e të gjithëve, ekonomi e shoqëri, duke siguruar që “dora e shtetit” do të përballojë kostot e krizës si edhe të gjallërimit. Përsëri do të kemi nevojë për të gjetur rrugën tonë, perëndimore e liberale, për të projektuar të pritmen e për të kufizuar që tani dëmet e spread-it. E përsëri përgjigja e jonë ekziston: është Evropa, e mbetur deri tani pothuajse pa zë në mes të të dhënave jo simetrike të Shteteve antarë.

            Ndërrimi i hapit që i kërkojmë atij që merr vendimet e vigjëlon mbi respektimin e normave rrënjësore na takon neve. Në mbrojtjen këmbëngulëse të një stili jetese mbiveprues, të themeluar mbi lëvizjen e sfidën, me gjasë ndihemi më të fuqishëm. Në të vërtetë jemi robër të një përtacie që bie në sy menjëherë: nuk arrijmë të konceptojmë më vështirësinë, nuk arrijmë të përballojmë mundimin e të ndërruarit të sistemit të jetesës, mundin e ngadalësimit, e të qëndruarit të ndalur për të mirën e të tjerëve. Dhe tonën.

            “Corriere della Sera”, 9 mars 2020         E përktheu Eugjen Merlika