Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

(ËSHTË KOHA) TË VËMË KUFIRIN TE “THANA”?

by

Paçka se pazari i Tiranës është i ri, paçka se Tetova ka pazar të gjalpit e Shkupi “Bit Pazarin” dhe…,/
Nga Fadil LUSHI/*
Dikush tha: Tirana paskësh “Pazar të Ri!?”…, tjetri tha: Ana e majtë e Shkupit, ka “Bit Pazarin” (“Pazarin e morrit”), ca të tjerë thonë: Tetova ka “Pazarin e gjalpit”, Gostivari paskësh “Pazarin e ditës së martë” e tjera pazare. Një “shehërli i moshuar” tha: Qyteti im ka orkestër frymore. Një tjetër njeri që hiqet si i gjithëditur tha: Edhe fshati im ka fakultet. Po, ashtu, thanë e ç’nuk thanë.
“Paçka se pazari i Tiranës është i ri, paçka se Tetova ka pazar të gjalpit e Shkupi “Bit Pazarin” dhe…,
kur dihet se ato përgjithmonë mbeten vetëm pazare, që të kujtojnë një hapësirë ku shihen a duken lloj-lloj frekuentuesish, pra e vetmja hapësirë ku frymojnë lirshëm dhe vullnetshëm thashethemexhinjtë dhe thashethemnajat e tyre, është një vend ku trashet muhabeti…, aty mund të shohësh fshatarë, shehërlinj, fukarenj, pasanikë, “aristokratë bllokmenësh”, tyxharë, kontrabandistë, sekserë, të cilët toptan bëjnë pazare, toptan gënjejnë; se toptan ia fusin njëri-tjetrit (“drejt a kryq”) s’është e rëndësishme, aty shiten dhe blihen mallra me afat të shkurtër…, ai që nuk “di të bëjë pazar”, rrezikohet që t’i priten duart deri në bërryl dhe, kur e pëson kësisoj, nuk del më në Pazar, po qoftë ai të jetë i “ri, i gjalpit, i morrit” e tjerë. Aty mund të gjesh çdo gjë, siç mund t’i gjesh në “Kapali çarshinë e Stambollit!?”. “Çuditërisht”, këtyre pazareve lëre që u mungojnë ato shiritat e verdhë evropianë (ato zakonisht vihen para sporteleve), por fatkeqësisht u mungojnë edhe ato “vijat e kuqe” dhe shumë shenja të tjera treguese!? Evropa i dallon shiritat e verdhë dhe vijën e kuqe, siç i dallojnë amerikanët dollarët e tyre me bojë jeshile…, shqiptarëve ndoshta nuk u hyjnë në punë këto shirita dhe vija të kuqe, sepse komunikojnë me “isharete dhe nuk dalin dot nga istikamet!?”.
Një “nostalgjik”, që kishte ardhur në treg për të bërë “pazare me porosi”, ashtu “instiktivisht” bërtiti duke thënë se…, të keqes sonë urgjentisht duhet vënë kufirin te “thana” (shkoi pak si larg, ai kufi duhet të vihet para hundës, megjithatë, fjala e tij ishte e guximshme, humane, e urtë, kuptimplotë dhe me shumë porosi ). Skeptiku dhe dembeli që u duk atypari, e pyeti: Ç‘të duhet kufiri…, kurse ai tha: Më duhet ta di se deri ku mund të “ma fusin armiqtë…, deri te dera apo deri te thana!?”
Kjo e thënë e mësipërme nuk është vetëm një proverb a urtësi popullore, përkundrazi është një reflektim juridik, si dhe një filozofi politike (gjithsesi si diçka e domosdoshme për rrethanat tona)…, dhe jo rastësisht kjo shprehje sot e kësaj dite, lakohet nëpër fshatrat tona malore, po edhe në fjalorin e intelektualit, patriotit, prozatorit, politikanit, gjuhëtarit e tjerë. Kjo thënie ka një “gjymtim”, nuk i “shkon” qytetit, sepse thana, rrjedhimisht, nuk kultivohet në qytet dhe sikur të bëhet nuk “është në natyrën e tij”.
Parashtrohet pyetja – deri ku shtrihen kufijtë e marrëzisë sonë, deri ku shtrihen kufijtë e krimit të organizuar, ku janë kufijtë e nepotizmit, ku janë kufijtë e talljes dhe joseriozitetit tonë provincial, po pse jo edhe kolektiv…, pse vallë nuk na hyjnë në punë “shiritat e verdhë evropianë”, pse këta shirita nuk i hyjnë në punë atij “kapadaiut” (specie në zhdukje e sipër), i cili shpesh (me e pa arsye) e vë kësulën me strehë mbi sy a mënjanë sa për t’u treguar fukarenjve se si i ka punët në terezi dhe me tamam (pavarësisht se ato, i ka si “tërkuza në thes apo si dardha që e ka bishtin prapa!?”)…, një njeri që nuk ndërgjegjësohet për të vërtetën se moti i ka “firuar fiqiri”. Në këto pazare nuk ka mallra dhe prodhime që mund të shiten jashtë vendit. Se deri ku shtrihen kufijtë e së keqes në kulturë, në arsim, në politikë, në ekonomi dhe në veprimtari të tjera shoqërore, unë nuk e di.
“Paçka se shehërliu dhe shehri i tij paskan orkestër frymore?” kur…,
në këtë “Pazar të ri” po qoftë ai të jetë i vjetër…, i Tiranës, i Tetovës a i Shkupit, me kësisoj kufij të papërcaktuar, do të hetohet analfabetizmi muzikor, do të bastardohet kënga e vjetër qytetare ose ajo popullore. Në mungesë të kritereve dhe standardeve do të lindë muzika “tallava” e cila, lëre që nuk është pjesë a pjellë e folklorit (gojor) shqiptar, por na doli një kopje a riprodhim (i zbehtë dhe banal) i orientalizmit dhe provincializmit aziatik. E gjithë kjo rrëmujë e madhe si duket kundërshtimin, shqetësimin dhe heshtjen tonë prej varri e ka shtrirë “përfundi”. Lëre që kjo muzikë jona, dita-ditës gangrenizohet, por edhe rrezikohet që t’i zbehet edhe ai pak tharm identitar a kombëtar që i ka mbetur. E keqja e kësaj është se tekstet e këtyre këngëve, në vijimësi po shkruhen nga “bejtexhinnjtë” si ata të fshatrave të Indisë!? Mbase këto tekste do tu dedikohen këngëtareve anonime dhe gjysmëlakuriqe të dala nga “ahuret publike”, të cilat nuk e kanë për “gajle t’i këndojnë buzës, flokëve, belit, zogut dhe pse jo edhe prapanicës së çupëzës apo edhe çunit?”. Dhe kur profesionistët do të bëjnë përpjekje ta flakin këtë mut muzikë “tallava” rrezikohen të linçohen publikisht nga matrapazët, sidomos nga ata që “gatuajnë petulla me ujë”.

“Paçka se fshatari në fshatin e tij ka fakultet“…,

Këtë vështrim a opinion po e vazhdojmë duke iu referuar një lajmi, sa human po aq edhe fisnik, që disa ditë më parë erdhi nga një qytet shqiptar dhe që i dedikohet arsimit të lartë universitar. Ky “haber i mirë” lakohet kësisoj: “Qeveria ka vendosur të mbyllë disa universitete dhe shkolla në Shqipëri të cilat nuk i plotësonin kriteret. Vendimi është publikuar gjatë një aktiviteti ku ishte i pranishëm vetë kryeministri dhe përfaqësues të Ministrisë së Arsimit, dhe ku u prezantua Raporti i verifikimit të kritereve të ligjshmërisë në Institucionet e Arsimit të Lartë, publike e private në vend. Kryeministri…, nga ana e tij duke i cilësuar këto institucione si ‘skema piramidale’ shprehu keqardhjen për investimin e familjeve për fëmijët e tyre në këto shkolla”. Një burrë shteti i tha ndal “sallamadisë”, papërgjegjësisë, ndal injorancës, hipokrizisë, arrogancës dhe së fundi “tyxharit”, i cili ”blen dhe shet padijen”, i tha shporru këtej!?
Ka një proverb francez që tingëllon pak a shumë kështu:”NËSE DO TË HEQËSH QAFE NJË QEN, THUAJ QË ISHTE I TËRBUAR DHE ASKUSH S’DO TË THOTË GJË”. Sot, askush nuk ka të drejtë ta monopolizojë atdhedashurinë, ta monopolizojë historinë, politikën, kulturën… etj. Të gjithë kanë të drejtë të prodhojnë vlera.
* Bashkepunetor i DIELLIT ne Tetove

“MIKU QË S’MË MERR PËR NUMËR!?”

by

Nga Fadil LUSHI/
Fjalori i Gjuhës së Sotme Shqipe jep këtë shpjegim për numrin: Nocion themelor i matematikës, që shërben për të shprehur në mënyrë të përgjithësuar sasinë dhe për të bërë njehsimet. Numër i plotë. Numër thyesor. Numër pozitiv numër më i madh se zeroja. Numër negativ numër më i vogël se zeroja. Numër konkret numër i shoqëruar me një emër. Numër abstrakt numër që nuk shoqërohet me një emër. Numër dhjetor. Numër çift (tek). Numër natyror (real, imagjinar). Vargu i numrave. Veprimet me numra.. vet. nj. Sasi njerëzish a sendesh; sasi e pacaktuar. Një numër i madh (i vogël, i paktë). Numri mesatar. Numri i pjesëmarrësve (i votave). Numri i këshillave (i organizatave, i reparteve). Numri i krahëve të punës. Numri i rrathëve (i bimëve, i golave). Shtohet (pakësohet) numri.
Një ditë takova një mik të vjetër, i cili prej kohësh merret me statistikën dhe demografinë shqiptare, po njëherit është dhe njohës i shkëlqyeshëm i kësaj veprimtarie. Ai “merret me numra, ai bën numra në sasi, por edhe në cilësi sa herë që merr porosi nga njerëzit” të cilët janë të interesuar a kureshtarë për këtë çështje. Meqë isha i sigurt se nuk do ma “refuzojë pyetjen”, i parashtrova një të tillë sa i përket nocionit në fjalë: Ti, N.N. hajt na bëj pak numra dhe na thuaj se ç’thonë numrat për shqiptarët!? Para se ta nxirrte përgjigjen që e kishte “ndër dhëmbë”, hoqi syzet (me të cilat shikonte “bardhë e zi” çdo gjë që është shqiptare) dhe më tha: E ke fjalën për shqiptarët“toptan”!? Jo, – i thashë, e kam fjalën vetëm për mërgatën. Po për cilën gjeneratë të mërgatës, e ke fjalën…Shpreha habinë duke ia kthyer se mos vallë shqiptarët e mërgatës kanë shumë gjenerata. Po, si jo. Ka gjeneratë që bën shqiptari me a pa arsye, me “orar të shkurtuar”, ka të tillë që flasin shqip, ka të tillë që komunikojnë shqip, por ama me ndihmën e sintaksave të gjuhëve joamtare. Gjenerata e tretë e mërgatës shqiptare karakterizohet me faktin që fare nuk dinë shqip, sidomos ata që kanë lindur në maternitetet e shteteve perëndimore, këta përfundimisht janë të asimiluar, si në aspekt kulturor, ashtu edhe në aspekt gjuhësor, në aspekt traditash… Madje kur këta vizitojnë trojet e tyre hiqen si shqiptarë “Evrope” dhe, kur degdisin në “qytezat e katundet” e veta, preferojnë të flasin në gjuhë joamtare. Ky miku im që përgjigjet i shkonin paksa “zvarrë”, më dukej se si për inat i “pakësonte” numrat e tërë shqiptarëve. Në fund, ma ktheu duke më thënë se ç’të duhen numrat, kur ti “nuk je numër”!?… dhe mbase asnjëherë nuk je marrë me numra. Hë, thashë me vete, ç’ngatërresa më nxori ky miku im.., ç’më duhej t’i parashtroj kësisoj pyetjesh…, m’u duk se s’më merr për numër a nuk më përfill fare. Nuk më dha hapësirë kohe që t’i them se edhe unë jam numër. Mospërgjigjja e tij ndoshta ishte edhe një “sebep” që ta përfundoj me “nënpyetjet e mia, sa të bezdisshme, po aq edhe folklorike për këta numra jonumrash”!? Nuk më “mbeti borxh” dhe në fund ma tha një fjalë “veresi”, por ama kuptimplotë: “Në këto trevat tona ka më shumë halucinacione sesa shqiptarë, burra, gra e fëmijë shqiptarë “toptan” në numër…, mos harro se edhe ti je një i përhënshëm me syhapur!?” Me këtë përgjigje ma mbylli “gojën”, por nga ana tjetër sikur më dha idenë për një vështrim (veror) gazete të radhës. Mbaj mend se pagoi pesë birra, një më tepër, këtë të fundit, kamerieri ia kishte “bërë hesap” apo futur “gabimisht”, si përherë dhe si në Tetovë.
Të burgosurit thonë se ngandonjëherë edhe heshtja lodhet dhe bëhet bajat dhe kur pëlcet i stërpik të gjithë që i ka rreth e rrotull. Dhe “stërpikja” e radhës erdhi nga një mërgimtar, i cili shumë kohë më parë ishte “shkëputur” nga vendlindja e tij. Në vendin ku kishte “degdisur” me shumë “zor” ishte integruar. Ky, sot, me shumë të padrejtë e trajton vendlindjen. Që të mos e zgjasim shumë këtë “mesele”, do të themi se këtë “bashkëvendës namqorr” e takuam në një ndejë fshati. “Kryepari i mexhlisit” e kishte ftuar që “të bëjë histori kombëtare, mandej të bëjë (folk) patriotizëm, pak ekonomi, gjeografi dhe njëkohësisht bashkëfshatarëve t’u parashtrojë pyetje rreth privatësisë së tyre”. E nisi me historinë e prapambeturisë së shqiptarëve. Pyetja e parë e tij ishte: “… ç’bëni ju këtu në vendlindjen time (njëri që e njihte për së afërmi më tha se punon si “pastrues halesh” në një stacion hekurudhor diku në një shtet perëndimor), ç’bëni ju në vendim tim të vogël e të qelbur…, parashtroi edhe një pyetje për njerëz me profesione të ndryshme. Pa më thoni se në vendin tim ç’bën akademiku, ç’punë bën mësuesi, mjeku, bariu, po ç’punë bën daullexhiu, kur nuk keni dasma, iftare e syfyre, po ç’aktivitet bën politikani, ç’bën imami tok me xhematin e tij, po ç’bën “kapiteni i varkës” (se edhe varka paskësh kapiten nuk e kisha ditur), pse shqiptarët nuk rebelohen si në kohën e 2001-shit, pse filan solisti nuk bën një këngë të re për martirin, po pse të gjithë këta njerëz më duken si të përgjumur” e të tjera broçkulla.
Meqenëse nuk e kishte ndërmend të miqësohet me vetveten, po edhe me të tjerët “e mexhlisit” (të cilët nuk e di si i duronin “pordhat” e këtij “kurbetçiu”), e “detyroi” plakun që kishte zënë vend në “kryminderin e ndejës” t’i drejtohet me këto fjalë: “O ti çun Stambolli, ja unë po të kallëzoj se ç’bëjnë këta njerëz…, thjesht tjerrin lesh për gjermane, për daneze, për zvicerane a edhe italiane…, po për mua pse nuk tjerrin lesh…, ti je vet lesh i palarë!?” Më pastaj pas kësaj përgjigje të plakut sikur u prish ndeja a “mexhlisi” (nuk ishte kushedi se çfarë ndeje). Dhe ky, që bën jetë birbosh, sa herë që viziton fshatin e tij të “qelbur” aq herë i fryn zjarrit dhe aq herë ua prish rehatinë bashkëfshatarëve të tij. Njëri që e njihte osmanishten dhe që nuk e duroi dot “vetëkënaqësinë dhe vetëlavdërimin e këtij kurbetçiu”, tha se ai ishte “fishek që s’shkrep”…,e vazhdoi me atë sharjen e rëndë anadollake: “Gytymin qenari”, që sikur të bësh përpjekje ta hedhësh a ta përkthesh në gjuhën shqipe të del shumë denigruese…, “rrethi i prapanicës apo i bythës!” (më ndjeni, lexues të nderuar). Besojmë se “mërgimtari ynë i moderuar” nuk do të na e marrë për të madhe nëse rastësisht e përgojuam.

“MAT DY HERË E PRE NJË HERË “

by

Nga Fadil LUSHI/Tetove/
Në këtë shkrim të radhës nuk do të vihemi në rolin e fallxhorëve politikë, por as në rolin e disa opinionistëve a analistëve që në vijimësi shkruajnë me porosi a me pagesë. Besojmë se ende nuk “ka ardhë vakti” që të na pëshpëritin në vesh njerëz që nuk e kanë “hallin”? Dikur moti një “shehërli” kishte angazhuar një “katundar” që t’ia ndërtonte pullazin e shtëpisë. Për këtë arsye kishte blerë trarët me gjithë dimensionet e duhura dhe ia kishte sjellë “mjeshtrit”. Çuditërisht ishte larguar shpejt pa dhënë udhëzime shtesë. Pas disa ditësh ishte kthyer për të parë se deri ku “kishin vajtur” punët. I habitur nga “vendndodhja e gabuar e katundarit”, ai kishte parashtruar pyetjen: “Pse nuk gjendesh në pullaz” !? Kurse “katundari” ishte përgjigjur: “Hë, i preva trarët para se t’i mas dy herë”! “Po mirë, ç’bën tani”? “Jam duke vizatuar ujkun”. “Shehërliu” ia ktheu: “Kur të përfundosh ujkun…, të lus, po pate durimin, të vizatosh edhe një sorrë, për mua”! Ky ia ktheu: “ Po ç’të duhet ty sorra”!? “Të m’i hajë mendtë e mia, ndërsa ujku të të hajë ty të tërë, me gjithë salltanetet e tua”!? Pastaj që të dy u larguan nga “vendndodhja”. “Shehërliu”, i zemëruar tej mase, mori rrugë nga veriu, gjegjësisht në të “djathtë” , ndërkaq “katundari” shkoi nga jugu, respektivisht në të “majtë”.
Se “katundari” e kishte vizatuar sorrën (me urdhër dhe me porosi të “shehërliut”), shpjeguesi i kësaj fabule (nuk dihet se kush ka qenë) asnjëherë nuk siguroi asnjë të vetmen provë. Të gjithë ata që e njohin mirë vërtetësinë e kësaj fabule paksa politike, thonë se “katundari mjeshtër” nuk ishte përnjëmend kokëbosh, aq sa “shehërliu” ishte një paragjykues i papërmirësueshëm dhe një njeri i shkujdesur. “Katundari” këtë gabim e kishte bërë me qëllim (ishte një hakmarrje), mbasi fare mirë mbante në mend atë vakinë a meselenë me qengjin qëkur ia kishte shitur këtij “sherxhi shehërliut”, i cili pasi e rropi qengjin, e tregtoi lëkurën dhe ia dha lekët “katundarit”. Të gjithë ata që e njohin për së afërmi këtë “mesele”, thonë se nga ky “aksham pazari”, “shehërliu” kishte dalë përfitues i dyfishtë.
Moralin e dyfishtë të kësaj fabule shumë herët e kanë njohur rrobaqepësit, sidomos ata të cilët kohë pas kohe i qepnin “kostume mbretërore” Ahmet Zogollit dhe bashkëpunëtorëve të tij. Ata detyroheshin që fillimisht dy herë ta masin stofin dhe njëherë ta prisnin…, se po të gabonin dëboheshin nga oborri mbretëror. Këtë filozofi a logjikë – “mat dy herë e pre një herë”- o nuk e kuptuan, o e shtrembëruan disa politikanë shqiptarë këtej pari në Republikën e Maqedonisë dhe ca të tjerë të tillë që vepruan në Shqipëri dhe në Kosovë. Dhe kur e anashkaluan këtë logjikë ata formuan parti politike. Toptan këto parti politike ishin jetëshkurtra për faktin se që në fillim u mungoi platforma politike, u munguan ofertat, disave u mungoi vizioni dhe ajo filozofia e politikëbërjes afatgjatë.
Sot e gjithë ditën e Perëndisë, gjithandej flitet e përflitet për një nismë rreth formimit të një partie të re politike shqiptare, këtu në hapësirat e Shkupit, Tetovës apo edhe në ndonjë fshat. Mandej lakohen edhe emra të ndryshëm të ish-politikanëve të “dështuar”, të disa biznesmenëve, ish-diplomatëve dhe të ca politikanëve aktualë në detyrë, të cilët mund të jenë në krye të partisë. Këtë iniciativë asnjeri nuk mund ta mohojë e as ta kontestojë, aq më tepër kur dihet se kjo është një e drejtë kushtetuese e gjithsecilit shtetas të këtij nënqielli. Por ama, inicuesit e kësaj nisme (pavarësisht se kjo ide (s’) është fisnike, e qëlluar a edhe e ngatërruar) duhet të kenë parasysh se e gjithë kjo nuk mund të bëhet në kurriz a në emër të protestave, kjo ide nuk mund të jetë pjellë e procesit gjyqësor “Monstra”, nuk mund të jetë prodhim i të dënuarve shqiptarë nga Tetova, “Bit Pazari”, nga Kërçova, Gostivari, Struga apo edhe nga ndonjë vendbanim tjetër shqiptar. Në parim, kjo nismë do të ishte jokorrekte dhe joproduktive, sidomos në aspekt human. Një është e vërtetë, nismëtarët që në fillim do të dështojnë…, do ta humbasin rrugën e drejtë që të shpie në realizimin e kësaj ideje. Nëse të gjithë ata që janë kureshtarë ta njohin për së afërmi këtë nismë dhe nëse nuk i besojnë kësaj “shkarravinës” sime, atëherë le t’i referohen historisë që llafos kohën kur gjithsecili filloi të formojë parti të re politike shqiptare…, në kohën e “pluralizmit” dhe tranzicionit të pafund, të bezdisshëm dhe shterp.
Dikur moti “një politikani i kishte shkuar mendja ters” me çka edhe kishte “ikur” nga partia politike, nga ajo parti që i kishte “blerë këpucë allafrënga”. Thonë se ishte paksa i çuditshëm, megaloman dhe i katandisur. Nuk i donte njerëzit që e donin dhe e respektonin dhe, e kundërta, i donte ata që nuk e donin. Dhe ditën që braktisi partinë “gjeti vend në strehën dhe hijen e tij”. Shquhej për nga makiavelizmi i tij i tepruar, me atë mosrespektimin e vijës së kuqe, me anashkalimin e hierarkisë politike të partisë…, jo se këtë e bënte qëllimisht, por mbase nuk dallonte ngjyrat, ishte thjesht daltonist…, por ama derisa qëndronte pranë “kryeminderit” të lidershipit të partisë, nuk të krijonte përshtypjen se ky ishte ai që luante rolin e opozitarit dhe rebelit të brendshëm, brenda strukturave dhe në veçanti brenda kuvendit dhe kryesisë qendrore. Miqtë e tij shumë vonë e kuptuan se ishte një inatçor kokëfortë, një politikan i shkujdesur, një politikan që e donte dhe e adhuronte partinë, por që nuk i respektonte udhëheqësit e saj. Ai nuk “kërkonte status” të veçantë, përkundrazi pretendonte ta zaptonte po edhe ta uzurponte udhëheqjen e partisë, të cilën e konceptonte si ato plakat që i shkojnë rreth e rrotull “liqenit (ortak) duke tjerrë lesh arapi”!? E gjithë kjo i nxori një mijë e një telashe, njësoj si ajo “puna e qengjit që pa pyetur bariun, lë kopenë dhe shkon drejt e në gojë të ujkut”!? Të gjithë ata që kishin ndërtuar autoritetin e partisë sidomos ata që i blenë kostume politike, me plot gojën thanë se ishte një “politikan me sjellje prej shpellari”. Edhe ky formoi parti politike…, por ama nuk i eci zari.
Thënia “Mat dy herë e pre një herë” mos është vallë më shumë se një filozofi dhe një pragmatizëm!!

FALEMINDERIT, ZOTI JU “SHPËRBLEFTË!?“

by

Nga Fadil LUSHI/
Thonë se pronarët e medieve pamore (sidomos ato prestigjioze) shumë kohë më parë kanë “ndërtuar” një barsoletë dedikuar njerëzve të cilët janë nën vartësinë e emi-sioneve fetare, ku, pos të tjerash, thuhet: “Shikoni atë njeriun e ulur pranë televizorit. Në shikim të parë duket sikur ndërron kanalet televizive, po në fakt është e kundërta, kanalet televizive janë ato që këtij ia përbuzin rehatinë dhe, në fund, ia ndërrojnë mendjen!” Ne, që shkruajmë këtë opinion nuk do të ndërrojmë as hapësirën, po as “fiqirin”. Mbetemi të tillë, si përherë. Para se të vazhdojmë ta “shkarravisim” këtë vështrim, fillimisht do të kërkojmë ndjesë nga teologët, nëse do “fusim hundët” në profesionin e tyre.

IFTAR-i
Ne, në këtë vështrim nuk do të diskutojmë për çështje që nuk na takojnë, për çështje që nuk jemi kompetent apo të kualifikuar. Nuk do ta bëjmë këtë, sepse nëse e bëjmë këtë do të ishte kulmi i marrëzisë sonë. Ne do të mëtojmë të prekim një “dukuri që dita-ditës bëhet bajat”, një dukuri e stërngarkuar me çallëme provincialiste, një dukuri që është e mbingarkuar me tallava, shund dhe, në instancë të fundit, një dukuri që “vetëpërbuz” edhe ato pak vlera që ka…, një dukuri që hetohet vetëm në muajin e Ramazanit. Gjatë gjithë muajit të bekuar që lamë pas, u organizuan gjithandej “aktivitete rreth humanizmit dhe solidaritetit tonë kolektiv”. Për këtë qëllim, u shtruan me qindra iftare. Fjalori i Gjuhës së Sotme Shqipe për nocionin IFTAR-i jep këtë shpjegim: Darkë që hanë myslimanët pas agjërimit të ditës në kohën e ramazanit: koha kur hahet kjo darkë (në vendet ku vepron feja myslimane). Hanin iftar. Pritnin (çelnin) iftarin. Disa iftare, kryekëput iu dedikuan njerëzve të veshur me kostumin e politikanit të vockël, disa të tjerë ministrave, një i tillë presidentit të shtetit, një kryeministrit, ca të tjera vetëm për ata me strajca të thella, disa të tjerë për besimtarët e devotshëm, disa iftare u shtruan për “autoritetet provinciale”, kishte edhe të tilla iftare (diku në Shqipëri) që shtroheshin nga “zonjat llafazane gjegjësisht nga mbesat e gjysheve telendare dhe me sjellje të shfrenuara!?” Se kjo shtruarja e iftareve ishte një “zemërgjerësi e madhe” e njerëzve me strajca a xhepa të thellë apo një çallëm dhe një katandisje (kockë e lëkurë) e radhës, ne nuk e dimë dhe, nëse vërtet nuk e dimë, atëherë as që do e paragjykojmë…, por ama se e gjithë kjo, ishte shprehje e një provincializmi të shëmtuar dhe me brirë, nuk diskutohet, dhe për këtë arsye nuk ka njeri që mund ta kontestojë.

PËR KË NUK U SHTRUAN IFTARE!?

Nuk dëgjuam që diku dhe dikush të kishte shtruar një iftar për studentët (hiq mënjanë ata të fakultetit teologjik)…, nuk dëgjuam e as nuk pamë që një iftar të ishte shtruar vetëm për skamnorë, për familjarë të dëshmorëve, për invalidët të dalë nga lufta e Kosovës, për nënat kosovare, për ato nëna që sot e gjithë ditën e Perëndisë kërkojnë një gur Drenice a Prekazi, për varret e humbura të bijve dhe bijave të tyre…, nuk dëgjuam që një iftar, po edhe të ishte modest, të shtrohej diku në hapësirat e jetimores së Tiranës…, nuk dëgjuam se diku në fshatrat e varfra të ishte shtruar një iftar…, nuk dëgjuam e as që pamë që diku u shtrua një iftar për njerëz në asistencë…, nuk dëgjuam e as pamë që diku të ishte shtruar një iftar për ushtarin me paterica, nuk pamë e as dëgjuam që diku të ishte shtruar një iftar për njerëzit me gjymtime shpirtërore dhe trupore, nuk pamë e as dëgjuam që të ishte shtruar një “sofër iftari” për ish të burgosurit dhe të përndjekurit politikë dhe për shumë njerëz të tjerë që, ndoshta pa të drejtë, harruam t’i përmendim në këtë vështrim gazete.

PO Ç’QËLLIM KISHIN KËTO IFTARE?

Që ky paragraf i këtij vështrimi të mos karakterizohet me ato “paragjykime mashkullore dhe kumarxhinjsh” dhe njëkohësisht autori të mos “krahasohet a edhe të mos indentifikohet me atë ibrikun ku zihet çaj anadolli” apo edhe me njerëzit e këqij, që në çdo kohë të bëjnë qepaze, do parashtrojmë pyetjen se ç’ishte qëllimi i iftareve në fjalë!? A mos vallë e keqkuptuan iftarin, a mos vallë nuk e denigruan dhe shëmtuan institucionin (fetar) siç është iftari, a mos vallë “nijeti” i shtruarjes së iftarit ishte paksa i mbrapshtë, a mos vallë i gjithë ky ekzagjerim i iftareve nuk nxori në pah të gjithë atë bajraktarizmin tonë mëhallash, a mos vallë edhe njëherë u vërtetua ajo teoria se ne toptan mbetemi një produkt dhe pjesë e asaj mendësie meskine, apo jemi një “kopje e zbehtë e mentaliteteve klanore”. A mos vallë e gjithë kjo prapësi nuk e çekuilibroi filozofinë dhe moralin e iftarit, a mos vallë të gjitha (me disa përjashtime) këto iftare u “shtruan me apo pa sebep”, a mos vallë nuk kishte mundësi që këto “sofra iftari” të shtroheshin larg syve të skamnorëve, a mos vallë nuk kishte mundësi që këto iftare të shtroheshin larg objektivit të “fotoreporterëve” të gazetave a edhe gjithfarë portalesh…, a mos vallë nuk kishte mundësi që këto iftare të shtroheshin larg syve të kalamajve të atij “arabaxhiut” të nderuar të “Bit Pazarit”…, apo thjesht e bënë për çallëm. Thonë se feja nuk duron dhe nuk pranon as çallëm, as megalomani, as ndasi, qoftë ajo morale a edhe materiale. Për fenë dhe për Perëndinë të gjithë njerëzit janë të barabartë pavarësisht se ata janë skamnorë apo të “pasur”. Nëse e gjithë kjo u bë me dije dhe me qëllime të caktuara, atëherë njerëzve në fjalë u shkon ajo shprehja proverbiale a ajo fjalë e urtë me plotë sarkazëm, ku pos të tjerash thuhet: “Shtati pyll e mendja fyll”.
Një ish i dënuar politik, disa ditë më parë në shesh të Tiranës, kishte bërtitur: “Urgjent duhet të bëhet (nëqoftëse është e mundur) klonimi i Enver Hoxhës, vetëm një tip si ai i bën zap këta birokrat të ç’mendur që mi vonojnë lekët”.., thonë se nuk e kishin “dëmshpërblyer”.
Edhe unë shtrova iftar që ishte thjesht familjar. Fatkeqësisht nuk më doli si iftari i nënës sime. Iftari i saj ishte i veçantë…, jo pse ishte i nënës, por pse ajo ishte bijë qehajaje… E veçanta e këtyre iftareve ishte se nga ato dolën me qindra fotografi që përcillnin lloj-lloj imazhesh të njerëzve që kur përtypen njëkohësisht edhe zgërdhihen me skamjen e skamnorit, si atij të Migjenit.

“MONSTRA” DHE…LOGJIKA E NJË “MESELEJE”

by

Rasti “Monstra” si paralele me atë vakinë a meselenë politike (shqiptare) të viteve gjashtëdhjeta, gjegjësisht me demonstratat e Tetovës të motit 1968/
Nga Fadil LUSHI/ Tetovë/
Secili prej nesh, që do të bëjë përpjekje ta anashkalojë paralelizmin logjik mes protestave paqësore që u organizuan në Shkup e gjetiu (po edhe me ato që do organizohen edhe në të ardhmen.., si “kundërpërgjigje gjykimit të montuar” ku gjashtë shqiptarë u dënuan me burgim të përjetshëm për rastin “Monstra”), me atë vakinë a meselenë politike (shqiptare) të viteve gjashtëdhjeta gjegjësisht me demonstratat e Tetovës të motit 1968, besojmë se që në fillim do të zhgënjehet dhe do të gabohet. Jo pse do t’i mungojnë provat, jo pse do i mungojë kujtesa pamore a edhe ajo dëgjimore, jo pse që në fillim do ngatërroj folkpatriotizmin me nocionin e atdhetarisë, jo pse do ngatërroj kohën e tashme me atë të kaluarën, por pse do “ngaterrohet” me patetizmin dhe subjektivizmin e tij.., pavarësisht se protestat paqësore në Shkup dhe gjetiu (sikur) që në fillim nisën paksa së prapthi.., me një “skenografi” që pak fare kishte të përbashkët me shqiptarë.., me pankarta të shkruara në alfabetin arab, me flamuj të shteteve të huaja, me ato brohoritjet.., me pjesëmarrjen e ca njerëzve të dyshimtë e tjerë. Parashtrohet pyetja, pse fillimisht, protestat nuk kishin Këshill Organizativ Koordinues dhe as kryesues.., pse që në fillim nuk i kishin të definuar qartë kërkesat e tyre, pse që në fillim nuk u akuzuan drejtëpërdrejtë individë a parti politike shqiptare po edhe maqedonase. Pse dikush, me aq “vonesë, deshi t’u dal zot” këtyre protestave sa humane, ligjore po aq edhe emancipuese.., pse filozofisë dhe moralit të këtyre protestave (mbase nuk ishin protesta mëhallash) që në fillim i’u vu kleçka, a mos vallë kjo u bë qëllimisht.., dhe atë për një “palë opinga allafrënga e të fëlliqura!?”. Me vazhdimin e protestave, do punë do fillojnë të “sqarohen dhe definohen paksa më ndryshe”, me çka edhe do të formohet Këshilli organizativ me kryesues. Ky këshill organizativ koordinues (me të drejtë) do të paraqes këto kërkesa:
1. “Shpallja e të dënuarve të “Monstrës” për të pafajshëm dhe lirimi i menjëhershëm i tyre..,
2. Shkarkimi i menjëhershëm i prokurores dhe gjykatës përgjegjëse për rastin “Mo-stra” dhe ndjekja e tyre për keqpërdorim të detyrës..,
3. Dorëheqja e ministres së punëve të brendshme për shkak të..,dhe,
4. Lirimin e menjëhershëm të gjithë të arrestuarve në protestat në Shkup dhe Tetovë.., derisa nuk plotësohen këto kërkesa protestat nuk do ndërpriten deklaruan organizatorët”. Në këto “kërkesa” çuditërisht nuk do të përmenden dhe nuk do të akuzohen lidershipët e as partitë politike shqiptare, qofshin ato në pushtet a në opozitë. Për ç’arsye nuk u “përgojuan” ne këtë nuk e dijmë!?
Meqenëse kanë kaluar shumë vite nga meseleja, e cila për kryefjalë kishte demonstra-tat e Tetovës të vitit 1968, nuk mund të përjashtohet mundësia karshi ndërtimit të një paralelizmi logjik me protestat e Shkupit. Ne besojmë, se në këtë paralelizëm ka arsye, pavarësisht se ato në aspekt të organizimit ndodhën në periudha të ndryshme kohore. E para do të ndodhë në hapësirat e ish Jugosllavisë dhe e dyta në ato të Republikës a shtetit të Maqedonisë. Demonstratat e Tetovës, me 22 dhe 23 dhjetor të vitit 1968 (me plotë të drejtë), do të karakterizohen me tre palë histori.
me atë të lavdatës
Kjo Histori e lavdatës do të shkruhet nga vet organizatorët dhe pjesëmarrësit e saj.., nga kryeorganizatori i këtyre demonstratave gjegjësisht nga studenti nga Beogradi, Faik Mustafa (i cili, do të dënohet me 5 vjet heqje lirie). Mandej do të dënohen edhe këta atdhetarë: Memetriza Gega, Beqir Berisha, Ramadan Sinani, pedagog i Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe, Ismail Memeti, pedagog i Gjuhës dhe Letërsisë Agleze, Hysnixhevat Kalishta, Abdylselam Selami, Abdylmenaf Rustemi (i dënuar bashkë me babain e tij edhe në Shqipëri) Abdulla Kalishta, Abdulla Jusufi, Dr. Mahmut Bajraktari, Dr. Harun Jakupi, Salajdin Hyseini dhe shumë tetovarë të tjerë. Në Shkup do të dënohet Sejdi Kryeziu 5 vjet, në Strugë Irfan Vllashi, Tosun Roçi, Syria Qura. Në Kërçovë Sali Ramadani, në Gostivar Imer Imeri dhe të tjerë nxënës nga Tetova, të cilët do të burgosen dhe më vonë edhe do të përjashtohen nga gjimnazi “Kiril Pejcinoviq”: Islam Beqiri, Rafi Halili (i cili më vonë do të dënohet bashkë me nënën dhe motrën me gjithsej 17 vjet heqje lirie), Hamit Saliu, viti i tretë, Ahmet Zeqiri, maturant, Rexhep Hasani, maturant, Sefedin Halimi dhe Fadil Lushi.

me atë të akuzës
Demonstratat e vitit 1968 nga ana e pushtetmbajtësve do të perceptohen si…” armiqësore dhe me kërkesa irredentiste për bashkim politik të shqiptarëve në Jugosllavi, për bashkim me Kosovën…” me shtetin amë si dhe me trojet tjera me frymëmarrje shqiptare, me të vetmin qëllim për të krijuar Shqipërinë natyrale. Përkundrazi, demonst-ratat e Tetovës të vitit 1968, ishin thjesht shprehje apo rezultat i një akumulimi të dufit shqiptar ndaj padrejtësive që i bëheshin.

c) me atë të harresës..,

Kjo do të duhet të jetë historia më e dhimbshme e demonstratave të vitit 1968, pasi që nga historianët tanë paksa më të moshuar, fare pak është diskutuar dhe trajtuar si pjesë a një kaptinë e veçantë e trashëgimisë sonë kombëtare. Është një ngjarje, që dita-ditës humb shkëlqimin, duke kaluar në pronësi të harresës sonë kolektive. Është një ngjarje që thjeshtë do të dehumanizohet dhe deemancipohet. Një ngjarrje që do karakterizohet me një retrospektivë të lavdishme, por po aq edhe të dhimbshme të popullatës shqiptare këtej Shqipërisë politike.
Që të jemi korrekt deri në fund ndaj të vërtetës të të dënuarve shqiptarë (dënime këto që dolën nga proceset në fjalë, ku u dënuan më shumë se 100 demonstrantë), do na duhet të themi se asnjëri prej këtyre të dënuarve të lartëpërmendur, asnjëherë nuk ëndërroi karrierën politike, po as që përfitoi dot gjë në aspekt social.., në aspekt material as që bëhej fjalë. Në vend të këtij “përfitimi ata hëngrën kokat e tyre?”. Kemi përshtypjen, se edhe protestat paqësore të Shkupit po edhe demonstratat e Tetovës të vitit 1968, gjithësesi se kanë një të përbashkët, atë kërkimin e lirisë së vonuar, nga njëra anë dhe nga ana tjetër, kanë pjesën e errët të tyre, ku njerëz të sëmurë për karrierë politike do t’u vardisen dhe ashtu pamëshirshëm do ua denigrojnë moralin dhe filozofinë e së vërtetës kolektive. Nëse do të na lejohet, ne në fund të këtij vështrimi gazete, do të parashtrojmë një “pyetje hipotetike”: A mos vallë në këtë verë përvëluese a edhe në një të ardhme të afërt, protestat e Shkupit (nuk) do t’i harrojmë (si ato demonstratat e Tetovës), a mos vallë (nuk) do t’i keqpërdorim(n), a mos vallë, nga ato (nuk) do të “prodhojm(n)ë” ndonjë parti të re politike shqiptare, këtu në Shkup, në Tetovë dhe rreth e rrotull saj!? Ku ta dijë njeri, po mbase ka njerëz që janë në dijeni të kësaj. Mendimtari grek, Pitagora, dikur kishte thënë: “Lojrat olimpike, zakonisht frekuentohen nga tre lloj njerëz: nga garues, nga spektatorë dhe nga tregtarë” flamurësh.., hajt, mos të themi edhe nga profiterë politikë!?