Nga ALESSANDRO D’AVENIA/ Perktheu: Eugjen Merlika/
Shën Pjetërburg, Krishtlindje 1875. Në klubin e artistëve zhvillohet një festë e shkëlqyer Krishtlindjeje, gjatë së cilës shumë të pranishëm përpiqen të vihen në dukje e të duken më të bukur e më të zgjuar. Një njeri që rrinte mënjanë, duke parë me vërejtje skenën dhe fytyrat e të ftuarvet, vinte re se të gjithë zbaviten por që në realitet asnjëri nuk është vërtetë i kënaqur, atëherë vendos t’i heqë maskën lojës. “Fatkeqësia qëndron në atë që ju nuk e dini sa të bukur jeni. Secili prej jush mund t’i bënte të lumtur të gjithë të tjerët e t’i tërhiqte ata me vete. Kjo fuqi është tek secili, por aq thellësisht e fshehur, sa që është bërë e pabesueshme”. Ai që foli në mënyrë aq djegëse është Fedor Dostojevski që e tregon ndodhinë në Ditarin e një shkrimtari, që përmbledh shkrimet e rubrikës me të njëjtin emër të mbajtur në të përjavëshmen “Qytetari”. Për Dostojevskin, vëzhgues tepër të mprehtë, episodi tregon se njeriu pushon së besuari në praninë e diçkaje që kalon rrethin e ndiesive brënda e jashtë vetes, bëhet i pasigurtë e fillon të përçmojë veten dhe të tjerët. Faktit të kronikës shkrimtari i ve pas një tregim.
Në natën e Krishtlindjes në një bodrum të akullt, një fëmijë gjashtë vjeç, i ngrirë dhe i uritur, përpiqet më kot të zgjojë t’ëmën. Atëherë del në rrugët me borë të Pjetërburgut me disa lecka në trup: kush e takon bën sikur nuk e sheh për të mos u marrë me të. Ai futet në një shtëpi plot me njerëz që festonin, por përzehet me një lëmoshë të zbehtë të një monedhe që i bie nga duart sepse gishtat ishin të ngrirë. Merr zemër duke parë një vetrinë plot me lodra, por goditet dhe ndiqet nga një djalë i keq. Shpëton dhe fshihet mbas një turre drush. Mbas pak kohe nuk ka më ftohtë dhe ndien një zë të çuditshëm që i thotë: “Hajde në festën time të Krishtlindjes, fëmijë”. Kështu gjëndet në një vënd të nxehtë, plot dritë e shumë fëmijë: për t’a pritur është nëna e qeshur. Të nesërmen, mbas druve të zotët gjejnë kufomën e fëmijës.
Mbaron këtu tregimi Fëmija në festën e Krishtlindjes tek Jezui, dhe festa në të cilën vogëlushi u gjend është përjetësia. Dostojevski thotë se është frymëzuar nga një ndodhi e vërtetë, por përsa i përket fundit shton: “Përsa i përket festës së Jezuit a mund të ndodhte kjo apo jo? Pikërisht për këtë jam një romancier, për të shpikur”. Tregimi i fëmijës është kyçi për të kuptuar se çfarë nuk besojnë më artistët e festës: në Zotin dhe shfaqjen e tij. Shkrimtari ishte i bindur se ajo e Krishtit ishte një histori që përsëritet në të gjitha jetët njerëzore, në fakt në çdo kryevepër të tij ve në skenë një fragment ungjillor që është çelësi i leximit: pa Lazrin nuk kuptohet Krim e Ndëshkim, pa dasmën e Kanës Vëllezërit Karamazov, pa të tërbuarin e liruar Djajtë… Ishte i bindur sepse kishte sprovuar shumë herë ndërhyrjen e Zotit në konkretësinë e jetës së tij: dënimi me vdekje dhe falja në çastin e fundit; puna e detyrueshme në Siberi dhe leximi përmendësh i të vetmit libër në dispozicion, Ungjillit; sëmundja, kriza ekonomike dhe krijuese, takimi shpëtimtar me gruan e ardhëshme, Anën. Për të prania e Zotit në jetën e çdo njeriu, sado e fshehtë dhe e papranuar, është e vazhdueshme dhe e paprerë. Fëmija i bodrumit, një nga të shumtit që vdisnin nga uria dhe të ftohtit në qytet, është Fëmija i Betlemit: ai endet me pak lecka (pelenat) nëpër rrugët e qytetit-botë në kërkim të njerëzve që duan t’a mirëpresin, për ata vdes (turra e druve) në kryq, por ringjallet në festën e përjetëshme. Për Dostjevskin Zoti kalon pranë nesh në mënyra të panumurta, por kryesisht në krijesat e brishta si fëmijët, nga vuajtjet e të cilëve ishte i sfilitur, sikurse tregojnë faqet e humnerta të romaneve të tij. Brishtësia është veshja njerëzore me të cilën Zoti bëhet i gjallë brënda e jashtë nesh: nuk është kurrë një e vërtetë verbuese, por një psherëtimë, një ftesë, një rast, një dritë e heshtur… Nuk do t’ishim të lirë po të mos ishte kështu, dhe ai që nuk është i lirë nuk mund të dashurojë.
Të ftuarit në festë “argëtohen por asnjëri nuk është i kënaqur”, sepse kanë pushuar së besuari Atit që i don pa rezerva: kush nuk ndihet i dashuruar ashtu siç është, ka vështirësi të dojë vehten e të tjerët. E shoh çdo ditë: të rinjtë me prindër që i bëjnë të ndihen të dashuruar janë më të qetë, e përballojnë jetën si një aventurë të lodhëshme por premtuese; kanë shpatullat dhe zemrën të mbuluar. Dostojevski beson me ngulm se Zoti kalon pranë secilit prej nesh, me veshje jo që bien në sy, duke kërkuar prej nesh të bashkëpunojmë me të. Ju uroj t’a njihni, të dashur lexues, me fjalët që Dostojevski i shkruante një burri të pasigurtë nëse duhej të ndihmonte apo jo një grua fajtore për vrasjen e fëmijës. “Mos e humbisni çastin në të cilin Zoti bën lëvizjen e tij”. Kështu Krishtlindja do të ndodhë tek ne e nëpërmjet nesh. Urime!
Corriere della Sera, 23 dhjetor 2019 E përktheu Eugjen Merlika