Gezim Hajdari – Dielli

Gëzim Hajdari vlerësohet nga revista prestigjioze italiane “INSULA EUROPEA”

May 26, 2020 by dgreca

Revista letrare italiane “Insula europea” prezanton librin dygjuhësh të autorit Gëzim Hajdari “Cresce dentro di me un uomo straniero/ Një burrë i huaj rritet brenda meje”, botuar në Romë 2020. Njoftimin e ka publikuar ne gjuhen shqipe gazeta”Diaspora”, nje projekt i financuar nga qeveria zvicerane. Në shkrim bëhet një vlerësim i krijimtarisë së tij artistike dhe sillen vargjet e tij më të reja shkruar në mërgim.

Gëzim Hajdari krijon në shqip dhe italisht. Ka përkthyer poetë të ndryshëm shqiptarë në italisht. Është president i Qendrës Ndërkombëtare italiane “Eugenio Montale” dhe qytetar nderi për merita letrare i qytetit të Frozinones.

I vlerësuar nga shtypi dhe kritika ndërkombëtare si një ndër poetët më të shquar bashkëkohorë ai ka fituar shumë çmime letrare. Veprat, veç gjuhës italiane, janë përkthyer ne gjermanisht, spanjisht, anglisht, frëngjisht.

***

Gëzim Hajdari ka studiuar Gjuhë dhe Letërsi Shqipe në Universitetin “Aleksandër Xhuvani” të Elbasanit dhe Letersi Moderne Italiane në Universitetin “La Sapienza” të Romës. Në 1997, ai mori çmimin prestigjioz të Italisë “Montale” për poezi të pabotuara. Këshilli bashkiak i ofroi një apartament të ri. Ai tani është një nga poetët kryesorë të huaj në Itali. Hajdari shkruan në shqip dhe italisht. Ai ka botuar vëllime të shumta poezish. Kritika italiane ka shkruar shpesh dhe e ka vleresuar si nje nga zerat kryesore te te huajeve ne Itali.

Gëzim Hajdari së bashku me shkrimtarin Shpend Sollaku Noe’ krijuan degën e parë të Partisë Republikane Shqiptare në të gjithë Shqipërinë, degën e Lushnjës. Ishin organizatore dhe luftetare të ndryshimeve demokratike. Në shtator 1991 themeluan gazetën e parë pluraliste në rrethe, “Ora e Fjalës”, gazete qe dha nje kontribut te jashtzakonshem ne proceset demokratike. Pas zgjedhjeve të 22 marsit 1992 ata emigruan në Itali.

Poezia, si formë e shprehjes së lirisë dhe dashurisë universale

June 14, 2017 by dgreca

Gëzim Hajdari, poeti shqiptar më i pranishëm i antologjive botërore/

Nga Hyqmet HASKO/Rrugëtimi poetik i Gëzim Hajdarit është një rrugëtim mbresëlënës, i mbusHur me ankth e peripeci, me vuajtje e sfida, me stres e vetmi, por edhe me magjinë e perlave të tij estetike, ku ka trupëzuar e shpirtëzuar ëndrrën e tij në sirtar, ballfaqimin me poezinë dhe artin kontemporan të fjalës së bukur shqipe. I endur në terrnajën e poezisë së socrealizmit si i papërshtatshëm dhe i refuzuar, poeti lushnjar, me një botë të pasur emocionale dhe me potencë të lartë të imazhit poetik, gjeti në Perëndim eldoradën e tij, duke thyer të gjithë kufijtë e parashikueshmërisë për fatin e një poezie të re në troje e vise të tjera, ku deri atëherë nuk kishte trokitur poezia shqipe, ose më saktë, vetëm tek tuk ndonjë poet i “rekomanduar” ia kishte dalë të ishte deri diku i pranishëm.
Sot, pas një përvoje sfidante dhe ballafaqimesh të forta, mund të themi se Gëzim Hajdari është poeti shqiptar më i pranishëm antologjive botërore, më shumë se cilido shqiptar tjetër, duke qenë kështu edhe ndër më të studiuarit e letrave shqipe jashtë Shqipërisë. Por siç ndodh shpesh është pak i pranishëm e pak i ndjekur nga vet Shqipëria për të cilën ka bërë të flitet nëpër ambientet më elitare të poezisë botërore. Edhe pse paradoksale poeti me një talent të shpërthyer më së shumti e të mirëpritur tej mase jashtë Shqipërisë ka me vendin amë marrëdhënie të ndërlikuara e dyfaqëshe siç nuk mund të mos i kishte cilido idealist që për kohëra të gjata pat ëndërruar një Shqipëri më të mirë, duke varur shpresat në ndryshimet politike, sipas autorit të pambërritura kurrë.
Gëzim Hajdari, i lindur në vitin 25 shkurt 1957 në Lushnje (Shqipëri) dhe është një poet, eseist, përkthyes dhe transmetues shqiptar. Ai u diplomua në letërsi shqipe në Universitetin e Elbasanit dhe letërsisë moderne në Universitetin La Sapienza në Romë. Ai është autor i shumë librave me poezi, nga librat e udhëtimit, ese dhe përkthime. Veprimtaria e tij letrare bëhet e plotë në dy gjuhë, në gjuhën shqipe dhe italiane. Poezia e tij është përkthyer në disa gjuhë. Ai është kryetari i “Montale Eugenio” Qendra Ndërkombëtare, si dhe një qytetar nderi për merita letrare, i qytetit të Frosinone, ku ai banon që nga viti 1992.
Kontakti i tij i parë më poezinë ka nisur që në moshën 11 vjeçe, por është një histori shumë e gjatë që i është dashur ta përmbledh disa herë nëpër intervista. Ka nisur në fshatin ku ai ka lindur, në Hajdaraj, vazhdoi pastaj në gjimnaz ku edhe u konsolidua. Pastaj erdhi vëllimi i parë me poezi i quajtur “Antologjia e shiut” që del një muaj para rrëzimit të diktaturës së Enver Hoxhës, natyrisht ka qenë një rrugëtim i mbushur me probleme politike, censure, mungesë lirie, që nuk ndryshuan as pas rënies së komunizmit.
Edhe më pas ka pasur probleme të tilla e madje, siç pohon diku edhe vetë, është kërcënuar edhe me jetë. Ai gjithmonë bënte pjesë tek idealistët, besonte se do të ndryshonin shumë gjëra, se do të ndërtohej një Shqipëri e re, më e ndershme, më e ligjshme, më transparente, por nuk ndodhi asgjë e tillë. Si gjithmonë idealistët janë humbësit e mëdhenj. Edhe në këtë rast fituan po ata që ishin fitimtarët e mëparshëm, ata që ishin ideologët e regjimit të vjetër dhe ky dyzim, kjo qasje repressive, kjo paranojë gjen pasqyrim të gjërë e të thellë në artin poetik të Hajdarit.
Ndërsa pjesës më të lodhur më të vuajtur të vendit iu desh të largohej. Edhe sot mbeten po të njëjtat kushte. Në Shqipëri nuk ka ndryshime. Një pjesë e mirë e idealistëve u detyruan të iknin, dhe Shqipëria mbeti e njëjta që ishte. Kjo natyrisht nuk do të thotë se ne kemi ndërprerë lidhjet me Shqipërinë. Tek Poema e mërgimit (Poema dell’esilio), Hajdari shpjegon gjithë këtë situate, teksa flet për gjithë dështimet e tij në marrëdhënie me Shqipërinë dhe dështimet e Shqipërisë me veten dhe të ardhmen.
Shqipëria, me dritëhijet, enigmat, mungesat, dhimbjet, vetminë, muret, izolimin, hapjen dhe shqyerjen, me gjithçka tjetër, duket se është e pranishme në vargun e tij të lirë, të thjeshtë, komunikues e të kapshëm, fluid e transhendent të Gëzim Hajdarit. Vargu i tij nuk u ngjason aspak atyre të poetëve të larëm, që me stile të padeshifrueshme, duket sikur shkruajnë për të komunikuar vetëm me ndonjë koleg që ndan me ta të njëjtin kod shkrimi, e jo me lexuesin që minimalisht kërkon emocion dhe emocioni nuk mund të vijë kurrësesi nëpërmjet errësirës dhe mosdepërtimit.
Hajdarin nuk joshet nga qasjet e ngutura dhe të hequra shpejt me laps të lehtë plumbi, qasje minimaliste, simboliste, surrealiste, e çfarëdolloj figurash të tjera që eufimizojnë mendimet e hedhura në letër vrullshëm.
Joshja e tij vjen nga thellësitë, nga përballjet me kujtesën, unin, historinë, përditshmërinë shqiptare.
Shqipëria e Hajdarit është Shqipëria e dyzimeve dhe fasadave, e rënieve dhe ngritjeve të vrullshme, e ëndrrës dhe zhgënjimit, e mitit dhe banalittetit, ku mbijetojnë farët e një të keqeje kolektive, por dhe gjallimi i shpresës së lirisë universale, që do ta mbështjellë më në fund fatin e vendit të tij të vogël ballkanik.
Suksesi i tij në Itali është unikal, por akoma më i beftë dhe më mbresëlnës është suksesi i poetit në botën anglo-saksone, që e ka pritur Gëzim Hajadarin krahëhapur dhe me ndjesinë e një befasimi poetik, të një zbulimi.
Botimi në Angli i vëllimit “Vragë” (Stigmata) i poetit Gëzim Hajdari, nga botuesi Shearsman Books në Bristol, me përkthyese Cristina Viti, i botuar në italisht dhe anglisht, pati një audiencë të pa parë në mediat londineze e më gjërë, shoqëruar me promovime të bujshme dhe fjalë të epërme lavdëruese për këtë poet. Promovimi i librit të Hajdarit do të paralajmërohej edhe nga disa site kryesore angleze, si dhe do ta publikonte siti kryesor: “Neës and Events European Literature Netëork”, si një ndër ngjarjet më të rëndësishme kulturore në Londër.
Vëllimi Vragë/Stigmate është botuar tri herë në Itali nga botuesi i tij historik, Besa Editrice: botimi i parë në 2002, pastaj në 2006 dhe në 2016. Është një libër që të befason për ritmet dhe emocionet poetike që sjell, nëpëmjet kujtesave rurale të kthyera në klithma universal dhimbje e dashurie, ku vendlindja e tij, vendi i tij bëhen metafora të kërkimit të lirisë dhe dashurisë universale.
Thënë ndryshe, poezia e tij lind e përjetohet prej formave të pafundme të dashurisë, shndërrohet në joshje, që nxit dhe grish, konturohet e projektohet si një mundësi poetnciale për të njohur veten dhe botën. Poeti, njëlloj si në fillesën e marrëdhënies, gjen vendin në botë. Poezia rifiton vlerën e harruar dhe kthehet në një model kërkimi drejt ëndrrës së kulluar.
Dikush kapërcen vetminë. Dikush gjen fjalën e duhur mes fjalëve të humbura. Një tjetër mban mend vargje të kthjellët, të fuqishëm, plot tingull dhe kuptim, ashtu siç i ndeshim në poezinë e Gëzim Hajdarit. Falë origjinalitetit, kjo poezi na shtyn të besojmë se ç’ishte e poetit është bërë tashmë dritë brenda atij që lexon apo mban vesh ato fjalë magjike dhe drithëruese…
…Me kalimin e viteve, Gëzim Hajdari është shndërruar gjithmonë e më shumë në një poet të brendshëm, nga ai lloj i veçantë krijuesi që ujërat dhe dallgët e të folurës së përditshme i kthen në dritë poezish. I ngjashëm, por jo krejt njëlloj, me atë që mbështet veshin pas tokës për të dalluar lëkundjet, ky poet mbërthen kryet pas gjoksit, në përgjim të ndjenjës njerëzore.
Ja si shkruan poeti tjetër unik lushnjar Faslli Haliti: “Kur pashë këtë poezi të poetit Hajdari në një Blog me poezitë e Staneskut Lorkës A.Merinit, Bodlerit, shkruar italisht nga vetë poeti ynë, e përktheva këtë cikël me gëzimin që më krijoi poezia e lushnjrit tim Hajdari”. Ja një fragment i kësaj poezie:
“I lë këto vargje si një lamtumirë
gëlltitur nga lakuriqësia e kujtesës
duke e ditur se bota nuk ka nevojë për të
Për përshëndetjen time me dorën që dridhet
poshtë në sfondin e ndritur
askush nuk kujtohet.
Horizonte të dyshimta
mbështetem ujit tënd të ftohtë
dhe gërmoj ballin tënd prej qielli të zi
të braktisur në mjegullën e dendur…”
Udhëtimi i Hajdarit ka qenë dhe mbetet sinjifikativ dhe në SHBA, ku tash pesëmbëdhjetë vjet vazhdon të befasojë lexuesin, mediat dhe kritikën letrare amerikane me atë përcjellje krejt të veçantë që poeti i bën kujtesës, kohës dhe historisë shqiptare.
Botimet në revistat më prestigjioze letrare, intervista të bujshme në shtypin dhe mediat e USA, marrja me krijimtarinë e tij poetike të disa emrave mjaft domethënës në qarqet letrare dhe kritike amerikane, e bëjnë Hajdarin një poet dhe një letrar që nga një emigrant, i larguar nga vendlindja për shkak të keqkuptimeve me një kohë të sëmurë, është kthyer në një përcjellës të vlerave të mbetura në hije të letërsisë, artit dhe kulturës elitare të vendit të shqiponjave.
Veç gjithë zulmës së botimeve dhe vlerësimeve që nuk kanë reshtur për asnjë çast, në USA janë shumë universitete që studjojnë veprën e G. Hajdarit. Në USA janë mbajtur disa kumtesa mbi poezinë dhe veprën e poetit shqiptar, ndërkohë që poezi të poetit Hajdari janë recituar edhe në aktivitete e mbrëmje letrare amerikane. Vepra të Hajdarit që janë përkthyer në USA dhe presin të botohen në të ardhmen janë: “Trup i pranishëm”, përkthyer nga Charif Shanahan; “Poezi të zgjedhura 1990 – 2007”, përkthyer nga Viktor Berberi; “Poema e mërgimit”, përkthyer nga Anita Pinzi; “Poezi te zgjedhura 1990 – 2007” dhe “Barihidhët”, përkthyer nga Sara Stickney dhe “Dhimbjehëne”, përkthyer nga Patrick Barron.
Pra, siç shihet, veç Italisë dhe Francës në Europë, në Angli dhe SHBA-të kanë shfaqur mjaft interes mbi veprën e Gëzim Hajdarit.
Duke lexuar Gëzim Hajdarin të duket sikur përballesh me efektet e një kure teraupike, pas një mpirje të gjatë dhe ankthi sindromik dhe ky është efekti i poezisë së vërtetë, të të freskojë shpirtin dhe të të bëjë të ndihesh me mirë me veten dhe me të tjerët, në një botë të pa përkryer dhe stresante, siç është bota jonë, të cilës poeti i bën një autopsi të thellë poetike, të denjë për penat më të mira të artit poetik, në të gjitha kohët dhe e cila ka çuditur botën perëndimore me fuqinë imazhiniste të këtij poeti unik.

Genocidi i poezisë shqipe

April 16, 2014 by dgreca

Poetëve dhe shkrimtarëve të vendit tim, viktima të pafajshme të terrorit komunist/
Nga Gezim Hajdari*/
Historia e poezisë shqipe është më tragjikja në Evropë. I ashtuquajturi “realizëm socialist”
(manifesti i artit partiak) si në asnjë vend tjetër të botës, ka shterpëzuar dhe vrarë gjysmë shekulli të kulturës sonë kombëtare. Kundër letrarëve shqiptarë është ushtruar një masakër e programuar dhe e padëgjuar ndonjëherë.
Në asnjë tjetër vend evropian nuk janë vrarë kaq poetë sa në diktaturën komuniste të Enver Hoxhës. Numri i intelektualëve shqiptarë të masakruar mizorisht e tejkalon atë të Rumanisë, Polonisë dhe ish-Çekosllovakisë të marra sëbashku. Për këtë “holokaust” s’është folur
kurrë deri sot përtej kufi jve të Shqipërisë, përkundrazi, është bërë ç’është e mundur për ta fshehur. Madje edhe gazetarë, shkrimtarë e politikanë perëndimorë u kanë servirur një realitet të rremë popujve të tyre. Artikujt dhe reportazhet që ata kanë shkruar e kanë fshehur të vërtetën e hidhur. Adhuruesit e Revolucionit Kulturor kinez nuk ishin vetëm të majtët evropianë, por edhe eksponentët politikë të moderuar e liberalë. Valéry Giscard d’Estaing, në atë kohë President i Republikës Franceze, e ka quajtur (marrëzinë e mësipërme) “një fener i mendimit njerëzor…”1
Mund të thuhet pa ngurrim se opozitarët e parë të kastës gjakësore të Enver Hoxhës ishin pikërisht poetët.
Ata u përleshën heroikisht, pa kursyer as jetën, kundër terrorit të kuq. Diktatori i frikësohej tejet zërit të poetëve, ndaj vendosi të përdorte grushtin e hekurt, duke ndërsyer kundër tyre Sigurimin e Shtetit. Shpesh, dënoheshin jo vetëm poetët dhe shkrimtarët, por edhe veprat e tyre, madje përdhoseshin edhe varret ku preheshin eshtrat e martirëve. Kush zinte në gojë emrat e “poetëve reaksionarë” kryente një herezi të madhe e mund të përfundonte në biruca, pa gjyq. Inkuizicioni shtetëror ishte i dhunshëm, i tmerrshëm dhe rrëqethës. Vendi u kthye në një qimiter të llahtarshëm. Lista e këngëtarëve të pushkatuar nga regjimi është e gjatë dhe i përngjan një gojëdhëne të pabesueshme, mjaft on të përmendim emrat: Mark Çuni, Ndre Zadeja, Trifon Xhagjika, Vilson Blloshmi e Genc Leka, Havzi Nela. Vdiqën në burgje Vinçenc Prennushi, Et’hem. Haxhiademi, Bernardin Palaj, Qemal Draçini.
Dënimi kapital shpesh i linte vendin vrasjes apo burgimit të përjetshëm. Në fund të fundit, ishte po e njëjta gjë. Mbyllur në qelitë e kobshme, Kudret Kokoshi, Kasem Trebeshina,
Frederik Reshpja, Musine Kokalari, Lazër Radi, Mark Ndoja, Petro Marko, Ylber Merdanì, lanë nëpër birucat e Spaçit e të Burrelit, vitet më të bukura të jetës, duke u kthyer në shtëpi me kockat e mplakjes dhe vragat e torturave mizore.
Shumë prej tyre s’arritën ta gëzonin as agimin e vonë të lirisë.
Me qindra studiues dhe artistë vdiqën në kampe internimi, të sëmurë, pa mundur të mjekoheshin.
Trupat e tyre u hodhën në hone si ushqim për derrat e egër dhe ujqërit. Kasaphana e inkuizicionit të Enver Hoxhës praktikonte mĳ ëra forma për të dërrmuar “armiqtë e kombit” e të komunizmit, duke detyruar shumë artistë dhe njerëz të kulturës t’i nënshtroheshin punës së krahut për “riedukim ideologjik” në kolkozet komuniste, si Faslli Haliti e Sadik Bejko. Mjaft poetë u dënuan me heshtje të detyruar për gjysmë shekulli, si Lasgush Poradeci, Sejfulla Malëshova, Lek Previzi, Primo Shllaku. Në harkun e këtyre viteve këta autorë nuk botuan kurrgjë. Por kalvari i armiqve të diktaturës nuk kishte fund. Poetët “tradhtarë të popullit”, sapo liroheshin nga qelitë e burgjeve, i detyronin të nënshkruanin si bashkëpunëtorë të Sigurimit. Pas kësaj, dërgoheshin në kampe internimi, të privuar nga të drejtat qytetare për gjithë jetën. Të njëjtin ndëshkim pësonin edhe bĳ të e “armiqve të kauzës”, këta të fundit duhej të lindnin dhe të vdisnin në lager, duke u mohuar edhe të drejtën e të shkruarit. Jozef Radi e Ferdinand Laholli mundën t’i botonin vëllimet e tyre vetëm pas rrëzimit të regjimit të kuq.
Përballë një terrori të tillë, nisin përpjekjet për ta braktisur tokën njerkë.
Të paktit poetë që mundën të arratiseshin, duke kaluar telat me gjemba të kufi rit, ishin: Arshi Pipa, Isuf Luzaj, Martin Camaj, Havzi Nela, Bilal Xhaferri e Gjek Marinaj. Persekutimi nuk kufi zohej vetëm në territorin shqiptar, por hĳ a e Sigurimit famëkeq i përndiqte kudo thjeshtrit, që kishin pranuar të bashkëpunonin me djallin e Perëndimit kapitalist. Në romanin “Mërgata e
Qyqeve”, Nasho Jorgaqi, i paraqet shkrimtarët e arratisur si qyqe të vetmuara e groteske, armiq dhe kriminelë.
Në krahasim me vendet e tjera totalitare të Lindjes, ku intelektualët edhe mundnin ta linin atdheun e tyre për t’u strehuar në Evropën Perëndimore apo në SHBA, kontrolli policor mbi poetët dhe shkrimtarët, nuk mund të shmangej aq lehtë në një komb të rrëgjuar si Shqipëria.
Izolimi i plotë nga bota, mungesa e kontakteve me përvojat historike të letërsisë moderne evropiane, bënë që marksizmi të ishte i vetmi parim estetik i artit dhe i poezisë. Kjo strategji ishte pjesë e politikës kulturore të teorizuar nga Lenini në Rusi, helmuar nga ideologjia, e
cila kishte si qëllim krĳ imin e një letërsie kombëtare të vendeve të Lindjes, në kundërshtim me idenë e Gëtes për një letërsi universale, ku imazhi i poetit duhet të rrĳë përmbi ideologjitë dhe kornizat. Intelektuali, për Enver Hoxhën, ishte ndihmës i Partisë për edukimin e njerëzve,
krahu i djathtë i pushtetit të diktaturës së proletariatit, pra levë në duart e partisë komuniste. Ndoshta krimi më i tmerrshëm i regjimit ka qenë pikërisht shtypja e poetëve, vrasja e tyre. Përballë një tragjedie të tillë, bënte përshtypje heshtja e Evropës. Në të vërtetë, asnjë vend
perëndimor nuk e ngriti zërin kundër shfarosjes së poetëve e shkrimtarëve në Shqipëri.
Nën pretekstin e një bote të re – të diktaturës së proletariatit – synohej shkatërrimi i traditës së pasur kulturore të së kaluarës, nëpërmjet dënimit dhe zhdukjes fi zike të autorëve dhe veprave përkatëse.
Sigurimi projektoi gjahun e shtrigave. Gjithë poetët dhe intelektualët e viteve ‘30, që nuk e pranuan kursin e ri politik të Enver Hoxhës, u pushkatuan pa gjyq, nën akuzën: “kolaboracionistë të fashizmit”, “reaksionarë”, “borgjezë” o “kundërrevolucionarë”.
Qëllimi ishte asgjësimi i trashëgimisë letrare të së kaluarës dhe shkëputja e Shqipërisë nga Evropa. Madje, ai censuroi deri edhe babanë e romanticizmit shqiptar.
Vargjet mistike të Naim Frashërit (1846-1900), i cili i përkiste vëllazërisë së bektashinjve, s’e panë kurrë dritën e botimit.
“Realizmi socialist” njohu vetëm krĳ imtarinë patriotike të autorit. “Shpata e Demokleut” ra rrufeshëm edhe mbi trashëgiminë letrare “reaksionare” të mjaft prift ërinjve katolikë dhe myslimanë. Regjimi dekretoi mbylljen e dhjetëra revistave dhe gazetave, shoqatave kulturore,
shtëpive botuese e tipografi ve. Gjithë krĳ imtaria letrare e poetëve, që ktheheshin nga Evropa “borgjeze” e “reaksionare” u vunë nën kontrollin e rreptë të censures shtetërore. Tash e tutje, jo çdo njeri mund të shkruante e të botonte, për çfarëdolloj krĳ imi letrar vendoste kritika
proletare, e cila merrte urdhër nga Komiteti Qendror i Partisë.
Lista e librave të ndaluar zgjatej nga viti në vit. Ata që vinin nga familje të padëshiruara për partinë e komunistëve nuk duhej të guxonin t’i afroheshin të vetmes shtëpi botuese “Naim Frashëri”. Ndaj përmbledhja poetike e të riut Izet Shehu përfundoi në karton. Të njëjtin fat pësuan edhe ish të burgosurit.
Vëllimet e poetëve: Pano Taçi, Zef Zorba, Jorgo Bllaci,Visar Zhiti, Maks Velo e dhjetëra poetëve të tjerë mundën të shpërndaheshin nëpër libraritë vetëm pas rrëzimit të shtatores së diktatorit Hoxha.
Shqipëria, ashtu si Medea shqyente bĳ të e saj! Periudha e parë nis me brezin e viteve ’30.
Vitet ’30 do të mbesin në historinë e letërsisë e të kulturës shqiptare si vite madhore. Rrugëtimi për të ardhur deri këtu s’ka qenë aq i lehtë, por i tërthortë e tejet i mundimshëm. Siç dihet, gjatë pesë shekujsh pushtimi dhe obskurantizmi, vendi ynë njohu veçse rrënim e prapambetje; gjuha, kultura dhe spiritualiteti shqiptar ishin të ndaluara me ligj nga Porta Sublime e Sulltanëve
të Stambollit. Ndërsa kombi vuante nën mantelin shtypës të perandorisë osmane, memoria shqiptare ruhej e trashëgohej nga brezi në brez nga arbëreshët, shqiptarët e Italisë, të cilët, për t’i shpëtuar mizorisë turke, pas vdekjes të Skënderbeut, u vendosën në Siçili,Kalabri, Molise, Bazilikatë e në Marke. Në fakt, pionierët e poezisë kombëtare, si De Rada, Gavril Dara i Riu e Zef Serembe, nuk kursyen as jetën për t’u shërbyer gjuhës dhe kulturës së të parëve. Të vetmit letrarë, që thurnin vargje gjatë pushtimit turk ishin poetët popullorë, të cilët jetonin në Shqipërinë qendrore. Ndërkohë, jashtë kufi jve të vendit zhvillohej një veprimtari e dendur letrare e
patriotike, e cila kishte si synim parësor kundërshtimin e politikës antishqiptare të fuqive evropiane. Kajro, Sofj a, Bukureshti, Brukseli e qytetet Boston e Çikago në Shtetet e Bashkuara të Amerikës u bënë vatra të fl akta ku jetonin e shkruanin poetët e Rilindjes shqiptare.
Veprat e poetëve P. Vasa, N. Mjeda, N. Frashëri, Çajupi,Asdreni, Noli zgjuan në ndërgjegjen e popullit ndjenjën e identitetit dhe të pavarësisë kombëtare. Gazetat dhe shoqatat e intelektualëve shqiptarë në azil luajtën një rol mjaft të rëndësishëm në pasqyrimin e këtyre ngjarjeve.
Në fund të viteve ’20, dhe në fi llim të viteve ’30, kryeqyteti i kulturës shqiptare u bë Shkodra. Botimi i revistave nga kleri katolik dhe forcat laike i dhanë një shtytje të re jetës kulturore të vendit. Në faqet e revistave: “Hylli Dritës”, “Albania”, “Leka”, “Përpjekja”, “Minerva”, “A.B.C.”, “Arbëria”, Shtypi, Flaga shkruajnë intelektualë, poetë, shkrimtarë, fi lozofë dhe politikanë, si Gj. Fishta, L. Shantoja, V. Prennushi, G. Pali, E. Koliqi, L. Radi, E. Çabej, Dh. Shuteriqi, A. Varfi , N. Bulka, P. Marko, Migjeni, B. Merxhani, V. Koça, F. Konica, A. Kuçi.
Shembulli i Shkodrës zgjon adhurim në mbarë vendin, në Korçë shohin dritën e botimit “Gazeta e Korçës” e “Zëri i Korçës”, ndërsa në Elbasan, “Kopshti letrar”, “Shkumbini”, “Ura e Shkumbinit”. Në 1932, N. Bulka boton artikullin Horizonte të reja të letërsisë kombëtare dhe
Për një letërsi të re, që mund të quhen si pre-manifeste të “realizmit socialist” në Shqipëri. Në Shkodër nisin të qarkullojnë ide iluministe e përparimtare, mendimi filozofi k evropian dhe jehona e revolucionit Bolshevik mbërrĳ në deri në brigjet e Adriatikut. Ndërkohë, krĳ ohen
dy kahe: kultura dhe mendimi klerikalo-borgjez dhe nga ana tjetër mendimi i shkrimtarëve të rinj “demokratë”.
Polemikat mbi ideologjitë, historinë dhe kulturën, të pasqyruara në shtypin e kohës, ngjallën mjaft interes.
Lloji letrar, që spikat më shumë gjatë këtyre viteve është poezia, por nuk mungojnë edhe romani e dramaturgjia.
Tema kryesore që karakterizon prodhimtarinë letrare është sensi kritik kundrejt shoqërisë dhe regjimit feudal shqiptar. Tashmë në mbarë Shqipërinë qarkullonin ide revolucionare. Shtypi përparimtar boton romanin Nëna të Gorkit në fashikuj. Poeti Lazër Radi, në esenë
e tĳ të mrekullueshme Shqipëria në vitet ’30, shkruan se gjatë atyre viteve rinia studentore lexonte Dostojevskin, Tolstojin, Çehovin, Servantesin, Gëten, Shilerin, Shekspirin, Cvajgun, Balzakun, Bodlerin, Verlenin, Malarmenë, Barbysin, Zhidin. Revistat “Përpjekja
Shqiptare” dhe “Illyria” recensojnë Shopenhaurin,Platonin, Niçen, Sokratin, Frojdin, Dekartin.
Një klimë e tillë e përfl akur nuk zgjati shumë. Me ardhjen në pushtet, si kryeministër më 1924, Ahmet Zogu urdhëroi mbylljen e gjithë organizatave demokratike, ndërsa mbi shtypin mbretëron një censurë e rreptë. Në veprim tinzar hidhet edhe Partia e Legalitetit, e cila nis likuidimin e kundërshtarëve politikë. Ata, që mundin të shpëtojnë, arratisen jashtë, në Itali, Francë, Austri e në Amerikë, ku ndërmarrin sërish veprimtarinë politike e letrare të lënë përgjysmë. Por masat ndrydhëse të Zogut nuk ndalen me kaq, shkëlqesia e tĳ urdhëron mbylljen e të gjitha shoqatave dhe teatrove, që kishin shfaqur në skenat e tyre komeditë e Molierit, Goldonit dhe dramat
e Shilerit. Ngjarjet rendin në mënyrë marramendëse. Më 1 shator 1928, Shqipëria shpallet mbretëri dhe Ahmet Zogu vetëshpallet mbret i shqiptarëve.
Brezi i këtyre viteve përfaqësohet nga poetë të shquar, si Fishta, Migjeni, Shantoja, Prennushi, Palaj, Noli, Migjeni, Poradeci, Koliqi, Haxhiademi, Kokoshi, Pali, L. Radi e Pali. Pjesa më e madhe vinin nga Shkodra, e cila qe djep i kulturës kombëtare. Këta poetë përuruan një stinë të re për gjuhën dhe fj alën poetike shqipe, veç kësaj rivendosen kontaktet e lashta midis brigjeve.
Dikur Katuli e quante Durrësin taverna e Adriatikut ndërsa Horaci i këndonte kopshteve të bukura të Vlorës. Prift ërinjtë mendjendritur shkodranë dhe mistikët bektashi të traditës islamike u bënë mbartës të papërsëritshëm të kulturave evropiane më të begata në Shqipëri. Shumica kishin studiuar në universitetet më në zë të Evropës. Duhej të ishin themelet e kulturës
së kombit dhe shtetit demokratik shqiptar, ndërsa u varrosen të gjallë nga xhelatët injorantë dhe analfabetë të faraonit të kuq, të akuzuar si “armiq të popullit”.
1. Federico Rampini, Rivoluzione culturale, Mao, il mito di carta da Moravia
a Parise, La Repubblica 22 gennaio 2006.
Shënim: (Poeti, studusi, gazetari Gëzim Hajdari është nga antikomunistët që u ngritën me guxim kundër sistemit komunist në Shqipëri. Ai eshte nder krijuesit e deges se PR per Lushnjen dhe celjes se gazetes se pare antikomuniste ne kete qytet”Ora e Fjales”.Që prej vitit 1992 ai jeton në Itali dhe është nga poetët dhe studuesit më në zë. Shkruan në dy gjuhë, italisht dhe shqip. Përzgjodhëm këtë fragment nga libri i tij i ri, që ai pati mirësinë të na e dërgoje. Libri ka 313 faqe dhe eshte shkruar nga vitet 2002 deri në 2009. Ka dale nga shtypi në 2010. (Dielli-Arkiv)

ME 20 SHTATOR 1991 NISI TË BOTOHEJ NË LUSHNJË GAZETA”ORA E FJALËS”

September 20, 2013 by dgreca

Nga Dalip GRECA/

Sot, me 20 shtator 2013 është përvjetori I 22-të i Gazetës lokale”Ora e Fjalës”, ndër të parat gazeta të pluralizmit shqiptar, gazetë që dha një kontribut të vecantë në shtypin lokal dhe kombëtar. Gazeta vërtetë u botua në Lushnjë dhe pat për themelues një grup djemësh të guximshëm republikanë, që atë kohë patën krijuar të parën degë të republikanëve shqiptarë në rrethe dhe po ashtu themeluan dhe të parën gazetë lokale të demokracisë, por kjo agzetë i kaloi kufijtë e Lushnjës, ajo shkoi dhe në Tiranë, dhe në Berat, dhe në Durërs, dhe tek emigrantët shqiptarë në Romë, Frosinone, Milano, Bari, Brindizi, kudo ku kishte emigrantë. Kjo gazetë vërtetë u krijua nga republikanët Shpend Sallaku, Gëzim Hajdari, Themi Bello, Pirro Kice, Astrit Hodo, por ajo pati edhe mbështetjen e krijuesëve të njohur, jashtë PR-së, si Faslli Haliti, Visar Zhiti, Halil Jacellari,Bujar Xhaferri, Sherif Bali, Kadri Fishta, Seit Selfo,dr. Prenjo Imeraj, Minella Dani, vëllezërit Bedri, Caush dhe Esat Coku,Baki Nezha,Elamz Qerreti, i ndjeri Vladimir Cuni, Fatbardh Rustemi, e të tjerë. Gazeta dhe një kontribut të vecantë edhe për të ndihmuar krijuesit e rinj, në pjesë e të cilëve sot janë kontribues me emra të spikatur në median qendrore në Tiranë.

Ndjehem mirë që themeluesit e gazetës më përfshinë edhe mua që në numrin e parë, ku botova një artikull kundër korrupsionit, do të më përfshinin edhe në Këshillin Botues, dhe pastaj do të isha me ORËN deri në fundgushtin e vitit 1996, kur gazeta u mbyll pasi shkova në Tiranë tek gazeta Republika.

Numri i parë i Gazetës doli të premten me 20 shtator. Faqja e parëk ishte dizajnuar në këndin e majtë, Shtëpinë e Kongresit të Lushnjës-maketi i saj, titulli-emërtues në mes, dhe një njoftim i opozitës , “Miting I Madh’- sigluar nga PD, PR PSD dhe Sindikatat, që do të bëhej pasdite në qytet.

Në faqen e parë gazeta botonte urimin”Udhë të mbarë ORËS….”, poshtë saj ishin vendosur dy shkrimet kryesorë të gazetës, shkrimi i Shpend Sallakut dhe Gëzim Hajdarit: ” Demokratë të orëve të fundit”, ” Historia si duhej të ishte”, po në faqen e parë ishte një përkthim nga Bujar Xhaferri prej Antuan Fabre D’Olivet”Fjala është një pemë e madhe”; në faqen e dytë ish deputeti i ndejrë-Izet Shehu, botonte një shkrim për tokën, përkthyesi i talentuar Seit Selfo sillte shkrimin”Tatimet e jshtzakonshme të luftës dhe pasojat e tyre”, faqja e tretë sillte shkrime të artit dhe bukurisë.Binte në sy një poezi e shkurtër, por tepër pikante e Albana Kozelit”DIKTATURË”.

Ja disa nga vargjet:

Diktaturë është;

Babai im që vjen

Cdo mbrëmje i dehur,

Këpucët që i fusin ujë,

Dhe xhaketa e tij e shqepur

…dhe kallot

Dhe rroga e tij

Modeste…

Fytyra e nxirë,

Sytë e trishtuar,

Diktaturë është….

Në Faqen 4 të gazetës binte në sy shkrimi i të ndjerit Vladimir Cuni, që edhe pse ishte radhitur në krah të socialistëve, godiste pa mëshirë krimin, falsitetin, gjithcka që i kundërvihej fryëms demokratike….

Gazeta deri në prillin e vitit 1992 doli në drejtimin e Shpend Sallakut dhe Gëzim Hajdarit, të ndihmuar nga grupi i republikanëve. Më pas dolën disa numra nën drejtimin e themi Bellos, Dalip Greca, Pirro Kice, Astrit Hodo. Pastaj për më shumë se tre vjet e kam mbajtur unë duke patur bashkëpunëtorë dhe ndihmës krijuesit e Lushnjës, pavarësisht kahjeve të tyre politike. Gazeta Ora e Fjalës fillimisht shtypej në shtypshkronjën e qytetit, më pas botuam disa numra në Berat, ndërsa nga vitit 1995 deri në fundgushtin e 1996 u shtyp në Shtypshkronjën Eurorilindja në Tiranë. Në bibliotekën e Qytetit të Lushnjës dhe në Bibliotekën Kombëtare në Tiarnë duhet të egzistojnë koleksionet e lidhura që i kam dorëzuar me dorën time. Janë botuar rreth 200 numra të kësaj gazete. Nuk e di nëse jam i saktë, por gazeta ishte e përjavshme.

Me këtë shkrim u shpreh mirënjohjen atyre që e krijuan dhe atyre që kontribuan.Gazeta ka fiksuar kronikën e ngjarjeve nga viti 1991 deri në gusht 1996, kur u botua numri i fundit.

ME MIQTE E MI NE ROME, SHPEND SALLAKU DHE GEZIM HAJDARI

September 10, 2013 by dgreca

Janë disa fotografi me miqtë e mi të mirë, Shpend Sallaku dhe Gëzim Hajdari, që më sjellin ndërmend një vizitë plot mbresa në nëntor 1992 në Itali. Që të dy dhanë kontribut të vecantë në proceset e para demokratike , duke u vënë në ballë të Levizjes demokratike…./

Nga Dalip GRECA/

Ne Foto: Nga e majta, Shpend Sallaku, Dalip Greca dhe Gezim Hajdari ne kembe…/

I sjell shpesh në mendje miqtë e mi, Shpend Sallaku dhe Gëzim Hajdari, dy nga figurat më aktive në lëvizjen demokratike në Lushnjë dhe në Shqipëri, sot intelektualë e shkrimtarë me emër. Ishin ata të parët(së bashku me Pirro Kicen) që erdhën në shtëpinë time për t‘më ftuar në radhët e republikanëve më 1991. Ishin po ata që më propozuan për të përfaqësuar republikanët në Këshillin e parë pluralist të Lushnjës, duke më nderuar me postin e sekretarit të Komitetit Ekzekutiv Pluralist, dhe më 31 mars 1991, 22 Mars 1992-kandidat për Deputet i PR. Fotografia e më sipërme pasqyron një vizitë timen në Itali nga 10 nëntori 1992 e deri 30 Nëntor 1992, sa herë e shoh i hedh sytë kronikës që qëndron pas kësaj dhe të tjera fotografive të asaj kohe.

Ishte një vizitë në Itali, kur në përbërje të një delegacioni republikan, të kryesuar nga i ndjeri Sabri Godo, në përbërje isha unë dhe Skënder Cala,- të ftuar në Kongresin e Republikanëve italianë që në atë kohë ishin pjesë e qeverisjes me katër ministra, përfshi dhe Suzana Anjelin, që ato ditë dha dorëheqje përmosrakordim me kryetarin e Republikanëve Giorgio La Malfa. Unë dhe Skënder Cala, ishim përfshirë në delegacion, si kandidatët më të suksesshëm republikanë, që në zgjedhjet e 22 marsit kishim marrë mbi 20 për qind të votave. Casti më intersant gjatë Kongresit të 38-të të Republikanëve që u mbajt në Massa di Carrara(Toscana) ishte pjesmarrja e politikanit më popullor, figura më e ndritur e republikanizmit italianë, Spadolini. E kujtoj si tani preokupimin e gazetarit Gëzim Hajdari, që bënte cmos të afrohej në turmën e madhe ku po fliste Spadolini, për të patur si kujtim zërin dhe mesazhin e tij.Ia arriti që t’i afrohet fare afër dhe e incizoi direkt.

Në fund të punimeve të Kongresit, Gëzim Hajdari, i kërkoi leje z. Godo që unë të rrija disa ditë në Romë, të bëja takime me emigrantët e Lushnjës, të takohesha me politikanë lokalë dhe biznesmenë dhe të kthehesha më vonë në Tiranë. Mbaj mend shakanë e Godos: – Do t’ma mbani dhe këtë lushnjarin këtu?

Gëzimi qeshi dhe ia ktheu:- Jo, jo, Dalipi duhet në Lushnjë edhe për Gazetën “Ora e Fjalës” që kemi lënë atje.

-Të jesh i sigurtë,- i thashë unë, se nuk është në projektet e mia qëndrimi këtu. Do të kthehem shumë shpejt.

Tërë ato ditë qëndrova në shtëpinë e Gëzimit dhe në shoqërin e Shpendit dhe familjes së tij, ku isha shpesh i ftuar. Përditë i ftuar nga miqtë italianë që të dy intelektualët lushnjarë kishin në Frosione e deri në Romë.

E gjithë axhenda e atyre ditëve ishte e ngjeshur: Takime me emigrantë lushnjarë në rajonin e Lazios, takime me politikanë italianë si; Giussepe Casini , që atë kohë ishte Sekretar i Përgjithshëm Organizativ i Partisë Republikane për Lazion, kryetarin e Forumit Republikan te rajonit, e të tjerë. Me 17 dhe 18 nëntor bëmë takime në komunën e Ciocarisë, me qendër në Frosinone, u takuam me nëpunës të sektorit të Jashëtm, si Fernando Turriziani,Ruggero Marazi, si dhe me kryetarin e Bashkis, të cilit, si anëtar i Këshillit të Rrethit të Lushnjës, i paraqita kërkesën për binajkëzim të Lushnjës me Frosinone. Në fakt delegacioni i Bashkisë së Frosinones erdhi në Lushnjë gjatë vitit 1993 dhe një shkollë e Frosinones u binjakëzua me Shkollën”4 Dëshmorët” në qytetit të Lushnjës. Pasditen e 18 nëntorit vizituam redaksinë e Gazetës”Ciociario Oggi”, ku u pritëm nga gazetari Igor Traboni.

Data e 20 nëntorit e pati kulmin në një darkë që shtroi enkas ish kryetari i Bashkisë të qytetit Alatri, demokristiani Italo Cianfroka dhe afaristi Italo Buzi me një grup bashkëpunëtorësh. Në këtë darkë isha me të dy miqtë e mi, Shpend Sallaku dhe Gëzim Hajdari. Darka u shtrua në një restorant luksoz të qytetit me emrin”Vila Verde”. Aty folëm , krahas të tjerave edhe për mundësinë e lidhjeve tregtare mes Lushnjës e Alatrit, duke pasë parasyshë prodheusit e verërave dhe pijeve të tjera alkoholike.

Me 21 nëntor ishim të ftuar në shtëpinë e Juristit , përgjegjës për Zyrën e lidhjeve me jashtë në Bashkinë e Frosinones, dott Fernando Turrziani, dashamirës i Shqipërisë. Në takim ishte edhe dott Ruggero Marazzi, i zyrës së Finacave. Biseduam edhe për mundësinë e ngritjes së një shoqërie miqësie Shqiptaro-Italiane me qendër në dy qytetet, Frosinone dhe Lushnjë, shoqatë që do të kishte për mission shkëmbimin e vlerave të ndërsjellta kulturore dhe artistike.

Një takim interesant ishte edhe ai që bëmë në Stabilimentin Italian”FLEXBED”, i njohur në të gjithë Evropën për prodhimin e sustave dhe prodhimeve të tjera metalike. Pronari i stabilimentit ishte i interesuar që të kapte tregun duke ngritur një filal në Lushnjë, projekt që nuk e mudnësoi legjislacioni i deriathershëm shqiptar.

Vecoj nga vizitat, atë që u bë me 22 nëntor në Romën e lashtë. Kam mbetur i befasuar nga mbresat e asaj dite, vizita në Colosse’, si tani kujtoj castin, kur Gëzim Hajdari, u përkul, mori një dorë dhe’ në mjediset e Colosseut, dhe më tha: Këtë coja poetit tonë, Faslli Haliti, që deri tani nuk e ka shkelur Romën, gjuhën italiane dhe Letërsinë e saj i ka në zemër- Colosseun-ëndërr. Për herë të parë shihja gjithcka; Vaticanin, Sheshin e famshëm të San Petros, ambientet e brendshme të Kishës me punimet e Michelangelos e piktorëve të tjerë të famshëm. Ndoqëm nga afër Meshën e shenjtë mbajtur nga Papa Vojtila. Atë ditë gjithcka ishte mbreslënëse nga vizitat nëpër Romë; Vizita në Campidoglio, La Piazza Di Spagna, ku zhvillohet Parada e Modës; një bukuri më vete Fontana di Trevi, vendi ku janë vendosur mbretërit e Savojës dhe piktori e skulptori Rafaello ; Palazzo di Venezia, ku ka folur Musolini, Pallati Parlamentar, – Montecitorio, pallati presidencial, -Qurinale, rruga e famshme Via del Corsso, rezidencat e gazetave qendrore të Italisë, si Il Tempo, Il Messaggero, Secolo d’ Italia, La Vocce Repubblicana etj.

Po atë ditë takova një nga misionarët e Grevës së urisë të studentëve, nismëtarë i Lëvizjes Demokratike, Arben Sulo, që më befasoi, post të tjerave dhe me disa dhurata simbolike për fëmijët e mi.

Me 19 nëntor të tre, së bashku me dy miqtë e mi, Shpend Sallaku dhe Gëzim Hajdari, ishim të ftuar në studion e televizonit lokal “ERNIKA TV” në emision të drejtëpërdrejtë, ku gazetari drejtonte pyetjen për gjendjen në Shqipëri pas përmbysjes së sistemit komunist. Emisioni zgjati 45 minuta.

Me 21 nëntor, miqtë e mi më ofruan një surprizë tjetër; takim me poetin napolitan, derjtues në atë kohë i gazetës “Il Tempo Libero”, Waldimiro Traboni, i cili më dhuroi për gazetën “”Ora e fjalës” një cikël poetik të tijin. Ato ditë u organizua edhe një ceremoni e bukur poetike, ku atij iu akordua një cmim letrar. Ishte i treti që merrte brenda pak kohëve.

Gjatë të gjithë ditëve që isha në Frosinone isha i mirëpritur në shtëpinë e zonjës fisnike Aida Calcabrina(Falce), e cila na priste me bujari. E paharrueshme ishte darka e 23 nëntorit, ku përvec Gëzim Hajdarit e Shpendi Sallakut dhe familjes së tij, ishin të pranishëm; Rosalba Calcabrina, Clelia Calcabrina, Olga Papaioannou, nga Australia, e bija e saj Nina Papaioannou, Aldo Calcabrina e Rafaele Calcabrina. Familja Calcabrina ishte shumë e njohur për bujari, shprehur kjo edhe ndaj emigrantëve shqiptarë. Si sot i kam në kujtesë tingujt që lëshonte piano, nën duart e zonjës fisnike, e cila në respektin tonë luajti në piano plot 40 minuta. Interesante ishte edhe vizita që bëmë në Abacinë e Urdhërit Cirtercense në Casamari, ku na shoqëruan edhe nga Aldo dhe Clelia Calcabrina. Don Ildebrando priore, e ftoi grupin shqiptar që të ndiqte një concert me këngë gregoriane të interpretuara nga kori i murgjëve.

Me datë 26 patëm një ftesë interesante, një komunist Italian, ish pjestar i Shoqatës së Miqësisë Itali-Shqipëri, pasi na kishte ndjekur në intervistën dhënë në televizonin lokal na ftoi për darkë, e cila u shtrua në restorantin “La Mbriacella”, me emër në të gjithë Ciocarinë.Biseda me të qe intersante, ai ishte njëri prej të mashtruarëve prej propagandës komunsite. Pas ngjarjeve të ’90-tës, ai “mallkonte” veten që e kishin mashtruar aq lehtësisht.

Me 27 nëntor së bashku me Gëzim Hajdarinishim të ftuar në shtëpinë-studio të bashkëshortëve piktorë, Mario Celletti dhe Fiametta De Feo, që na pritën me ngrohtësi dhe pranuan të intervistohen prej meje. Intervista u botua në “Ora e Fjalës” dhe “Republika”.

Po me 27 nëntor isha i ftuar në redaksinë e Gazetës “Il Secolo d’Italia”. Aty dhashë një intervistë që u botua edhe në Gazetën”Republika” në Tiranë.

Një ditë para largimit u takuam sërish në zyrën e Bashkisë , ku m’u dorëzua një notë me shkrim për lidhjet e binjakëzimit të Frosinones me Lushnjën nga vetë Sindaco i Frosinones.

Në ditën e kthimit humba një takim të rëndësishëm që ishte lënë për atë mbrëmje me Gianfranco Finon, ku natyrisht dy miqtë e mi, nuk e humbën rastin dhe kronika u botua ne Ora e Fjales dhe Republika. Mua më duhej të merrja trenin, përt ë arritur në mëngjesin tjetër në Brindizi për të marrë tragetin drejt Durresit.