Gezim Llojdia – Page 19 – Dielli

Anita Bitri-AMAZONA E KENGES

October 19, 2016 by dgreca

Shkruar nga vetë Anita Bitri! Materialet janë origjinale të gjetura në kompjuterin e këngëtares/

Nga Gëzim Llojdia/

1.Rreth 8 vjet më parë,A.Mezini dhe grupi online art-cafe komunikonte për çdo gjë andej dhe këtej mëmëdheut tonë. Një mbrëmje A.Mezini hodhi këtë ditar të këngëtares vlonjate ,gjetur në kompjuterin e saj.Anitë një ëndërr e bukur ,një amazonë e qiejve shqiptar,shkruan Xhuljeta Kulla në botimin e fundit “Anita-ditari qiellor të autores A.Ferunit,për këngëtaren që shkoi nga jeta tragjikisht. Anita pa ditur se qiejt do ti maste me hapat e saj ndoshta një ditë, por që askush nuk e di se cfarë dite është,kishte filluar të shkruante një ditar i cili u gjet në kompjuterin e saj.

2.Anita e paharruar.Me ikjen e Anitës arti dhe publiku shqiptar humbi një zë të mrekullueshëm, Shqipëria një patriote të flaktë, diaspora një aktiviste dhe personalitet muzikor, familja dhe miqtë, e aj një artiste dhe shoqe të mrekullueshme.shqiptares e Amerikes.

Shkruar nga vetë Anita! Materialet janë origjinale të gjetura në kompjuterin e këngëtares/

Në moshën 7-vjeçare kam dhënë koncertin e parë në skenë, para qindra njerëzve si violiniste, në shtëpinë e Kulturës në Vlorë, në duet me pedagogun tim, Robert Papavrami. Gjatë kësaj kohe mund të përmend edhe aktivitetet e tjera si “Festivali i Fatosave dhe Pionerëve”, ku kam qenë pjesëmarrëse e rregullt e asaj moshe.
Prezantimi im i parë, përsëri në një edicion të gjerë dhe në një sallë koncertale, ka ndodhur në fillim të vitit 1986, ku unë isha nxënëse e vitit të 4-t në degën e violinës. Ishte krejt rastësisht, pasi në këtë koncert unë isha me violinë shoqëruese e orkestrinës së shkollës, ku ishim caktuar të shoqëronim disa nga këngët e tij. Të gjithë ndodhinë e kam përshkruar në autobiografinë time në librin e ardhshëm që do të dalë së shpejti, “Rastësia dhe jeta ime”. Mbas këtij koncerti kam marrë pjesë, duke prezantuar qytetin tim në “Festivalin e Interpretuesve të Klasës Punëtore” në Elbasan, pavarësisht se ende isha maturante. Në këtë festival me luftë të madhe, (pasi duhet të largohesha nga mosha) me ndihmën e publikut të mrekullueshëm elbasanas, u vlerësova me çmim të tretë dhe kam kënduar këngën “Eja” nga Osman Mula.
7 qershor 1987, pranimi im si këngëtare profesioniste në trupën e Teatrit të Estradës, Vlorë. Menjëherë më bëhet ftesë në qershor të vitit 1987, që të marr pjesë tashmë në një garë kombëtare në “Festivalin e Interpretuesve” në RTSH. Me shumë përpjekje dhe kësaj here jam prezantuar në festival me këngën e shoqes sime të klasës, Laureta Çuku, “Hartimi dhe Dëbora” dhe jam vlerësuar me çmimin e dytë. Pas suksesit tim për herë të parë në Tiranë, në po të njëjtin vit, pra 1987, përsëri më bëhet ftesa për të marrë pjesë në “Festivalin e Këngës”në RTSH, ku kësaj here kënga “E vogla mes shoqesh” e kompozitorit, David Tukiqi më sjell çmimin e tretë.
1987-1988, fituese dy herë në Anketat Muzikore, me këngët e kompozuara nga A. Xhunga dhe Th. Çaçi.

6 marsi 1988 do të sillte prezantimin tim në Koncertin e Pranverës. Në bashkëpunim me Aleksandër Vezulin dhe Alqi Boshnjakun do të vijë në skenë kënga “Mos u nxito, mos u gabo”, një nga perlat e repertorit tim, (që akoma edhe mbas 16 vitesh është kënga më e kërkuar nga njerëzit në prezantimet e mia artistike), ku vlerësohem me çmimin e parë. Bashkëpunimi im me kompozitorin Vladimir Kotani do të ndërpritet (nga anëtarët drejtues që caktonin programin e festivalit, pasi, sipas tyre, dilte një këngë më tepër dashurie) në momentin e fundit të prezantimit tonë në “Festivalin e Këngës” në dhjetor 1988, me këngën shumë të preferuar edhe sot e kësaj ditë “Lulet e majit i çel në janar”. Po në ditët e fundit në atë festival, duke u vlerësuar si një talent që duhet të paraqitesha patjetër jam prezantuar me këngën “Fotografia”, e kompozuar nga David Tukiqi, ku kam qenë e shoqëruar në sfond nga këngëtarët Gëzim Çela dhe sopranoja Lindita Lole Mezini. Me këngën e dëshiruar “Lulet e majit i çel në janar”, shoqëruar dhe nga (kompleksi i çunave) të Pallatit të Kulturës pas një pritjeje të gjatë, prezantohem në vitin 1989 në “Koncertin e Pranverës”. Këtë këngë akoma edhe sot, pas 15 vjetëve, vazhdoj ta këndoj dhe është gjithashtu një nga perlat e repertorit tim.

zhdimi i viti 1989, koncerti im i parë recital, që mbante emrin “Anita”. Të ftuar, parodistët e Vlorës dhe shoqëruese kompleksi këngëtarja Aurela Gaçe. Ky koncert është xhiruar dhe transmetuar nga TVSH. Koncertet e mia recitale me parodistët e Vlorës, kanë qenë një nga evenimentet e mia të jetës kulturore në të gjithë territorin e Shqipërisë. Nuk lë pa përmendur dhe Koncertet e Verës, që zhvilloheshin nga Ministria e Kulturës. Këto koncerte janë shfaqur gati në të gjithë Shqipërinë. Të ftuar specialë kanë qenë edhe dy çiftet e Ansamblit të Shtetit, të shoqëruar nga orkestra e Estradës së Vlorës.“Festivali i këngës” në dhjetor të vitit 1990, do të sillte bashkëpunimin tim të parë me kokat e muzikës së lehtë shqiptare, Flamur Shehu dhe Jorgo Papingji. Në këtë festival edhe një herë vlerësohem me çmimin e parë, kësaj herë fillon bashkëpunimi tresh. Viti 1991, në “Koncertin e Pranverës” përsëri bashkëpunimi Bitri-Shehu-Papingji sjell në skenë këngën “S’ka formulë në dashuri”.
Viti 1991 do të sjellë para publikut në “Festivalin e Këngës” përsëri një bashkëpunim me Flamur Shehun dhe Jorgo Papingjin. Prezantohem me këngën “Fat dhe jetë”, ose siç e mbajnë mend njerëzit, “Filxhani i kafesë”.

Koncerti i Pranverës 1992, përsëri do të sillte në skenë trinomin Bitri-Shehu-Papingji. Kësaj rradhe kënga ishte kushtuar për një pjesë së jetës sime, për vetë autorët, por papritur, një udhëtim larg atdheut ma bëri të pamundur paraqitjen në këtë koncert.
Kthimi në “Festivalin e Këngës”, në dhjetor të 1993-shit, do të sillte prezantimin tim me këngën e kompozitorit vlonjat, Artur Dhamo. Vlerësohem me çmim të tretë. Nuk dua të lë pa përmendur e pa falenderuar publikun e atij viti në pritjen e interpretimit tim.

Viti 1994 sjell mosparaqitjen time para publikut për arsye largimi nga atdheu.
Viti 1995 do të sillte dhe Koncertin e dytë recital para spektatorit vlonjat, që u ndoq nga 4000 spektatorë për dy ditë me rradhë. Të ftuar në këtë koncert, ishte e mrekullueshmja Silvana Braçe dhe i madhi Met Bega, si dhe çiftet e baletit të ardhur nga kryeqyteti. Ky koncert u filmua nga TVSH-ja.

“Festivali i këngës” 1995 do ishtë prezantimi im i fundit para spektatorit. Në këtë festival, unë prezantohem si e ftuara e nderit, duke mos konkurruar si këngëtare. (Paraqitja e një dite me vonesë e këngës së kompozitorit vlonjat A.Dhamo para komisionit, bëri që kënga të dilte jashtë konkurrimit).
Vazhdimësia e koncertit recital do të kapte dhe kufijtë e Veriut. Gjatë koncertit 2-ditor mbajtur në Tropojë, me të ftuar këngëtaren Fatmira Breçani, pata dhe kërkesën për të udhëtuar në SHBA. Në mars 1996 u bë i mundur largimi im nga Shqipëria

Gjatë qëndrimit në SHBA, aktiviteti im artistik ka qenë i pandalshëm. Pjesëmarja në koncertet e ndryshme të komunitetit si dhe ato të bamirësisë kanë qenë vazhdimësi e rrugës time si artiste.

Viti 1999 solli daljen e albumit tim “Malli”, realizuar në “Electric Planet Sound” studio, në Neë York. Promovimi i këtij albumi u bë në mjediset e Misionit Shqiptar në Kombet e Bashkuara po në Neë York.

5 prilli i vitit 1999 përkoi me paraqitjen time në skenat e Brodoëay-it si e ftuar në një koncert të organizuar nga një prej organizatave më të njohura në SHBA, “Madre”. Në këtë koncert paraqitja ime si artiste ishte e dyanshme, pasi për herë të parë unë do të prezantohesha edhe si violiniste. Aty pata rastin e nderin të njihem me disa nga yjet e Hollivudit si Tom Robinns, Susan Sarandoë, Vanesa Redgrave, Danny Schechter, Eve Essler, Nenad Bach etj., ku gjatë përshtypjeve që më dhanë më përshkruan si një element shumë të denjë në artin muzikor dhe më uruan mirëseardhjen në botën amerikane.

12 gushti 1999 është gjithashtu edhe prezantimi im në darkën e organizuar nga Misioni Shqiptar në Kombet e Bashkuara për nder të Ambasadorit, zotit Peter Burleigh. Misioni im në këtë mbrëmje ishte të shpalosja vlerat e muzikës shqiptare, popullore dhe moderne. Të gjithë ambasadorët e Botës patën rastin të kënaqen me muzikën tonë të mrekullueshme. Falënderimi i ambasadorit Burleigh në letrën drejtuar ambasadorit tonë, zotit Agim Nesho, ishte një vlerësim i madh për mua.

Dhjetori i vitit 1999 përkoi me fitimin e konkursit të zhvilluar nga kompania amerikane C.P.V. për të kënduar 2 këngë në programet e tyre televizive, që do të transmetoheshin të përkthyera në shqip.

Më 10 prill 2000, do të kisha rastin të takohesha personalisht me Presidentin e Shqipërisë, zoti Meidani dhe zonjën e tij në një koncert bamirësie për fëmijët e Shqipërisë, ku zonja Meidani më shoqëroi gjatë interpretimit tim në sallë, duke kënduar së bashku disa këngë të vjetra korçare.

Vera e vitit 2000 do të ishte e shoqëruar me koncertet e mia recitale bashkë me aktorin dhe regjizorin e njohur, Koço Devole në disa shtete të Amerikës. Në një nga këto koncerte, me dëshirën e tij vjen prej së largu edhe një nga figurat shqiptare më të njohura, zoti Antoni Athanas, i cili e vlerësoi shumë muzikën tonë të lehtë.

26 Nëntori 2000 shënoi edhe pjesëmarrjen time në një nga koncertet më të shënuara të komunitetit të përbashkët shqiptaro-amerikan, 9-vjetori i gazetës “Illyria”. Në këtë koncert fuqia ime do të ishte e dyanshme, këngëtare dhe violiniste. Një moment prekës ishte interpretimi me violinë i potpurisë arbëreshe (e përpunuar prej meje) dhe lotët e arbëreshit të ftuar nga Italia, zotit Antonio Bellusci.

12 Nëntori 2000 sjell Koncertin e madh në Neë York me artisten me famë botërore, Inva Mula dhe bashkëshortin e saj, Piro Çako, Silvana Braçen, Pali dhe Zerina Kuken etj., organizuar po nga i madhi me famë botërore, Fadil Berisha (kam fatin që fotografitë e albumit të ardhshëm janë të bëra prej tij. E veçanta ime në këtë koncert ishte prezantimi im live si këngëtare dhe violiniste, ndryshe nga kolegët e mi. Përshtypjet dhe suksesi im në këtë koncert ishte i padiskutueshëm. Për Fadil Berishën unë isha “elementi që, pa dashjen time, i vodha shfaqjen me suksesin tim”.

Viti 2001 fillon me një tjetër sukses në jetën time artistike: Më bëhet një ftesë për të prezantuar muzikën e repertorit tim shqiptar në një koncert të përbashkët amerikano-shqiptaro-turk, ku do të shpaloseshin vlerat artistike të këtyre tre vendeve. Një nga ditët më të gëzuara në fushën e artit ka qenë prezantimi im me një nga kompozitoret më të njohura në Amerikë, Tina Shaffer, e cila e cilësoi zërin tim si “zë engjëllor që zbret nga qielli”. Shaffer është kompozitore e Celin Dion-it, Dona Sammer, Betty Midler etj. Vlerësimi i saj më dha shtytje të futem më thellë në artin amerikan.

Viti 2002 do të jetë një vit pune për gjetjen e muzikes sime në gërshetim me muzikën amerikane.

24 Janari i vitit 2003 do të niste me një nga koncertet e mëdha të mbarë komunitetit, ku përkrah këngëtarëve kosovarë dhe maqedonas do të më bëhej ftesa për të prezantuar muzikën e lehtë shqiptare. Të ftuar nderi ishin ambasadori Ëilliam Ëalker dhe Drejtori i projektit të Evropës Lindore në CSIS, zoti Janusz Bugajski.
Shkurti i vitit 2003 do të vendosi dhe kontratën time me një kompani amerikane “An’Km records@Enterteiment” për realizimin e një albumi amerika

Në vitet 2003-2004 aktiviteti im vijon në veprimtaritë më të rëndësishme, ku shpreheshin vlerat e artit dhe muzikës shqiptare në kufijtë e Amerikës. Në këtë kohë shënohet gjithashtu edhe fillimi i punës si kantautore e albumit tim “Çdo gjë është e mundur”.

Viti 2004 do të vazhdojë në dy drejtime: me muzikën shqiptare dhe atë amerikane. Kontrata me producentin James Avatar në maj të këtij viti mbaroi për prodhimin e albumit tim shqiptar.

Viti 2004 shënoi realizimin e 3 videoklipeve, të cilët do të shihen nga teleshikuesit shumë shpejt.

Viti 2005 po fillon në kalendarin tim me një ftesë nga Kanadaja për të dhënë një koncert recital në Toronto.

Shqipëri e lashtë

October 13, 2016 by dgreca

….Kjo është një mundësi unike për të mësuar në lidhje me një art që, ndër të tjera, dëshmon për rrënjët evropiane të Gadishullit Ballkanik/

Nga Gëzim Llojdia/

Arti figurativ shqiptar i kohëve të lashta përpos magjisë së tij ka ngjallë interes atje ku ai është ekspozuar për publik të huaj. Nëpërmjet zbulimeve të shumta arkeologjike, në zona të ndryshme të vendit, janë gjetur qindra e mijëra qeramika, terakota, zbukurime ne metal etj, që u përkisnin fiseve ilire. Ky art dhe dora e artisteve për fqinjët e përtej detit është një mundësi unike për të mësuar në lidhje me një art që, ndër të tjera, dëshmon për rrënjët evropiane të Gadishullit Ballkanik .Në muajin shkurt të vitit 2013 gazeta :Corriere dell art me një shkrim nga Maria Luisa Tibone filluar në faqen e parme me vijueshmërinë në faqen e dytë dhe me një mesazh thirrje qysh në hyrje të titullit

: Zbuloni Shqipërinë e lashtë”.Një imazh nga shprehja intrigues në shije arkaike; një fytyrë dhe një bust model dhe piktura të cilat aludojnë për një hyjni e shekullit të gjashtë p.e.s, që mund të jetë Demetra: puna, mjaft unike për nga madhësia vetëm njëmbëdhjetë centimetra e lartë, u zgjodh për të paraqitur ne ekspozita “Thesaret e trashëgimisë kulturore shqiptare paraqitur në katin e parë të Palazzo Madama Torino. Ekspozimi këtu në fazën e tij të dytë pas asaj të Vittoriano në Romë dhe në rrugën e bordet është një mesazh, që paraqet vepra duke filluar nga kohët parahistorike deri në shekullin e tetëmbëdhjetë.

Kjo është një mundësi unike për të mësuar në lidhje me një art që, ndër të tjera, dëshmon për rrënjët evropiane të Gadishullit Ballkanik. Rruga fillon me periudhën e neolitit të lashtë: vazo gjeometrike, antropomorfe dhe zoomorfe, idhuj, cilindër ose vula përfaqësojnë epokën e Bronzit të hershëm (III / II mijëvjeçarit të para Krishtit) gota dhe vazo nga format moderne të tregojnë aftësi artizanësh .

Autorja përmend jo vetëm moshën ,por ajo flet për “nivel të lartë të mjeshtrave të qeramikës pikturuar. Ativities të tregtisë në kolonitë greke të bregdetit shqiptar është dokumentuar nga produktet korintike të stilit, të importuara nga Atika në qytetin e Apolonisë . Nga armët dhe veshjet e luftëtarëve të bronzit të mesëm dhe të vonë Bronzit (XII-X shekulli. BC). Nekropol i Apolonisë ka prurë mjaftë zbukurime prej bronzi që tregon shekullin e gjashtë .”

Shumë simpatike duket parada e anijeve: një me skenën e teatrit tregon maska komike dhe tragjike. E bukur dhe kurioze janë dekoruar . Ajo vjen me shpejtësi të periudhës romake: nga Apollonia. Demosteni andaj koka e tij prej mermeri pranë asaj të Agripës. Rrjedh në urna gëlqerore dhe një paradë e bizhuteri, , një palë vathë dh përfundimin periudha e antikitetit të vonë dhe u hap Mesjeta. Këtu ekspozita ofron veprat më spektakolare dhe të çmuar.

Një bord të madhe horizontale e’ Epitafit të Gilavenica, një flamur qëndisur prej liri në festimin e të premtes së Mirë .Ajo përfaqëson Krishtin e shtrirë në një qefin. Trupi i hedhur është projektuar me forma anatomike .Është një mbishkrimi i qëndisur, epitafi, i cili kujton autorin, spektakolare të ikonave, pothuajse të gjitha veprat e mjeshtrit të shekullit.X VI, Onufri. e kanë përjetësinë në të cilën tregojnë ikonografi për personalitet të fshehur në ngjyra të ndritshme dhe të pazakonta, por që shkaktoj një botë origjinale plot fantazi.

Albania e Kaukazit dhe teza serbe

October 8, 2016 by dgreca

Çfarë është Albania e Kaukazit, mos do ti shërbej tezës sllave duke mohuar prejardhjen tonë?/

Nga Gëzim Llojdia/

1.Albania e Kaukazit. Çfarë tregon ky emër?Përse përmendet në disa burime qoftë edhe historike, cila është arsye për një popullsi kaq të vogël të gjej vend në disa njoftime historike?Është një burim te enciklopedia italiane dhe më tej ndër studiuesit e kësaj treve dhe a hedh një drite përmbi errësirën e këtij fenomeni. Dhe ky dritësim a i shërben qëllimit apo është ndonjë tezë e fshehur e antishqiptarëve për të gjetur prejardhje të rreme për shqiptarët e Ballkanit?

Ja disa pyetje, që befasisht do të mund të bëhen në kërkim të një përgjigje prej historianëve ndoshta akademikëve të mekur shqiptarë?

-Ky emërtim “Albania,” që mbanë një popullsi gati e vogël mbi Kaukaz nga vjen?

-Që kur dhe nga është marrë emri:Albania?

-Çfarë lidhje kemi,a kemi lidhje gjaku me atë komb, që gjendet larg përmbi Kaukaz?

Në një distancë kaq të largët kush i krijoi këto lidhje?

-Përse studiuesit e kohëve të sotme përmendin jo pa qëllim historianët e kohëve të lashtë si ata grek por edhe ata latinë u kanë dhënë një vëmendje asaj popullsie të vogël në një gjithë atë lëmsh dheu siç ishte Evropa?

-A mos vallë qëllimi është që të shërbejnë tezës së sllave për Kaukazin si elementi i tretë etnik në krijimin e kulturës mesdhetare? N. Marr, The Kavkaz Jafetičeskij tretij etničeskij kultury element v sozidanii sredizemnomorskoj (1921)

-Dhe në fund :Çfarë është Albania e Kaukazit, mos do ti shërbej tezës sllave duke mohuar prejardhjen tonë?Në të vërtetë pyetjet janë:Na lidh apo sna lidhë asgjë me këtë emër?Kush duhet ti kërkojë gjurmët e kësaj prejardhje?Studiuesit shqipfolës e kanë rrëzuar këtë tezë që mbanë erë sllave.

Nëse shohim si e gjykojnë studiuesit e huaj, që kanë shkruar mbi prejardhjen e këtij emërtimi?

George Vernadsky(ALBANIA (Zakavkazje ” .-Ish emri i një vendi mbi lumin Kir (Kur), mbi-Kaukaz, në brigjet e Kaspikut, pak a shumë brenda kufijve të republikës së sotme të Azerbajxhanin (Sirvan dhe pjesën jugore të Dagestanit) shkruan ky autor .

Shqiptarët mbahen mend nga shumë historianë greke dhe latine të periudhës së Perandorisë Romake (Straboni, Plini, Plutarku, Ptolemeu, etj); ata gjithashtu i referohen raporteve të disa historianë armenë, të cilët e quajnë Shqipërinë- Aguanir. Historiani armen Moisiu Khoren i ka quajtur shqiptarët Alani. Z. emërtimi Shqipëria zhduket nga koha e pushtimit arab të Përtej-Kaukazit (shekulli pas VII C.).

Duke vijuar më tej autori shkruan:Shqiptarët kanë përfaqësuar një pjesë të rëndësishme në historinë e Përtej-Kaukaz. Gjatë luftës së Romës kundër Mithridates, mbret i Elasarit, Pompey ka kërkuar ndihmën e shqiptarëve kundër Iberians (gjeorgjianëve), aleatët e mbretit, duke i marrë për të shkuar nëpër tokën e tyre. Atëherë shqiptarët e sulmuan ushtrinë romake. Betejat e vazhdueshme, që ata kishin për të luftuar kundër sulmeve në tokën e tyre, kështu që nga jugu, që është nga Armenia dhe Media, si nga veriu, që është, nga Kaukazi. Ata mund pajisin deri në 60,000 këmbësorisë dhe kalorësisë 20.000; por, sipas Straboni, ata ishin “jo shumë luftarak.”
Popullsia e qëndrueshme (edhe pse ndonjëherë aleate vetem me nomadëve), kanë praktikuar kultivimin e blegtorisë dhe bujqësisë, megjithëse përdornin plugje primitive dhe druri. Si një fe, ata adhuronin diellin dhe veçanërisht rituale të përbashkët me pothuajse të gjithë popujt e lashtë të Kaukazit. Ata kishin tempuj dhe priftërinj edhe ata ishin duke bërë sakrifica njerëzore. Shqiptarët ishin të ndarë në 60 schiatte, secili duke folur gjuhën e vet amtare të saj, të veçantë që nga fillimi dhe kishte mbretin e vet. Por në kohën e lindjes së Krishtit, të gjithë shqiptarët schiatte tani njohin fuqinë supreme e një mbreti të vetëm.

Është e vështirë për të përcaktuar karakteristikat e racës së tyre. Sipas njërit prej shkrimtarëve më vonë romakë (sek. IV), ata kanë “flokë të bardhë”. Ajo mund të supozohet nga ajo që ishin nordike ose, në çdo rast, burimi nuk është jugore dhe jo semite. Është e diskutueshme çështja e një përzierje të gjakut në mes të turqve dhe shqiptarëve.

Korrelacioni i emrave (Shqipëria në gadishullin e Ballkanit, Alba Longa në Itali) janë bërë përpjekje, tashmë në antikitet, për të gjetur një lidhje midis shqiptarëve të Kaukazit dhe të Mesdheut. Fakti u përmend më lart, se shumëllojshmëria e dialekteve, duket në gjendje për të shqyptuar tezën mbi shqiptarët kaukazian. Ajo kërkon gjithashtu një lidhje në mes të shqiptarëve dhe gjeorgjianëve,[ërmendin autorët e huaj që kanë shkruar për këtë emërtim.

C’mendim kanë studiuesit shqiptarë ku shumë prej tyre dhë në tërësi e thonë me një fjalë të përbashkët. Është tezë sllave për të mohuar truallin tonë .N.Frashëri me gjuhën profetike dhe poete të tjerë ka thënë:Jemi këtu, që kur dielli s’kishte lerë?Pra Autoktonë dhe denbadadenë.

Prof Sabri Musliu, në esenë Albania Kaukaziane dhe shqiptarët (Prishtinë 2009), shkruan kategorikisht që ngjall interesin që kjo çështje nuk është vetëm shkencore, por sidomos politike. Pra, gjatë 150 viteve të fundit, historia është përdorur shpesh nga politika ultra-nacionaliste dhe është keqpërdorur, sidomos në Ballkan – historiografia shqiptare e ka hedhur poshtë pseudo teorinë e origjinës së shqiptarëve nga Kaukazi. Për studiuesit shqiptarë ështe e mjaftueshme teza me prejardhje nga ilirët. Aleksandër Meksi:Një teze e tillë është ajo mbi ardhjen e shqiptarëve nga Kaukazi, diku nga shekujt X-XI meqenë se athere përmendemi për herë të parë me emrin albanoi-arbanoi në trojet e sotme në burimet bizantine. Përgjithësisht historiografia shqiptare dhe jo vetëm ajo, e ka refuzuar këtë pseudoteori në mënyrë intuitive pa i hyrë në brendësi të dhënave historike që lidhen me albanët e Kaukazit. Më tej A.Meksi thotë:Përmendja e parë e tyre është në betejën e Gaugamelës në vitin 331 para Krishtit kur ata u reshtuan së bashku me persët kundër ushtrisë së Aleksandrit të Madh. Ata përmenden si një popull pranë Armenisë dhe Iberisë (Gjeorgjia), pra si një entitet politik i rëndësishëm i rajonit të Kaukazit. Për ta ka përmendje të vazhdueshme ndër burimet greke dhe romake por dhe ato armene, bizantine, arabe nga shekulli i I-rë deri tek shekulli i VIII-të e më vonë. E megjithatë për këtë popull njihen pak gjëra. Ka pak dëshmi gjuhësore, pak të dhëna arkeologjike (Mingeçam-Azerbajxhan). Në se kanë patur një leteraturë ajo sot është e humbur, kanë mbijetuar vetëm alfabeti dhe pak mbishkrime të fragmentuara e që presin zbërthimin. “Çuditërisht” në të gjitha botimet e burimeve dhe studimet për rajonin, dhe në mënyrë të veçantë në ato për albanët dhe Albaninë e Kaukazit, askush, dmth. as dhe një studiues nuk merret dhe as nuk i ka shkuar në mendje që të gjejë lidhje ndërmjet tyre dhe shqiptarëve, sepse ato as që ekzistojnë. Albanët e Kaukazit, si një popullsi dhe shtet pëmenden gjithnjë krahas armenëve dhe iberëve (gjeorgjianët) me emra të ndryshme sipas gjuhës së burimeve : greqisht-alvania; latinisht-albania; armenisht-aluank; gjeorgjianshe-rani; siriane-aran; medo-persisht-ar(r)an; arabisht-arran. Eshtë me interes e dhëna e Stefan Bizantinit i cili thotë se ata janë arianoi, me sa duket termi fillestar aran, prej nga nën influencën e armenishtes kemi alvan-aluan prej nga rrjedh greqishtja alvanoi.Duke vijuar argumentimin shkencor A.Meksi:Për gjuhët e popujve të Kaukazit Straboni thotë se në qytetin tregtar Dioskuride (Suhumi i sotëm) fliteshin 70 gjuhë sepse aq tribu bënin tregëti aty, shifër që tjerë e shpien në 300 e më tej akoma udhëtari arab al-Masudi thotë se janë aq shumë popuj që vetëm zoti mund ti numëroj. Për albanët Straboni (Libri XI,4) na tregon se kanë një mbret por që janë 26 grupe etnike me gjuhën e vet secili, dhe se ata nxjerrin nën armë 60000 këmbësorë dhe 22000 kalorësa (me kaq përballën Pompeun). Sot aty fliten gjuhët indoeuropiane, altaike, semitike e kaukaziane (me shumë nëngrupe, një prej të cilëve gjuhët lezge). Për gjuhën e albanëve kemi alfabetin me 52 shkronja, pak mbishkrime, emrat e muajve, fjalë jo armene në historitë e herëshme të armenëve (shek. VII-X), nga të cilat rezultojnë elementë të gjuhës me studimin e të cilave gjehen lidhje me atë të Gargark-ve, duke e futur kështu në grupin e gjuhëve lezge dhe i gjehen lidhje me gjuhën e sotme të etnisë Udi që banon sot në dy fshatra: Vartashen dhe Nidzh, jo shumë larg vendbanimit ku janë bërë gërmimet arkeologjike të si .Përsa i përket territorit të fiseve të ndryshme (në antikitet ishin 26) që përbëjnë albanët (aluank) ai shtrihej sipas të dhënave të shumicës të burimeve historike nga shpati jugor i pjesës lindore të vargmalit Kaukaz deri në lumin Kurr që derdhej në detin Kaspik duke patur në jug (në territoret në krahun e djathtë të lumit) Armeninë dhe në perëndim Iberinë. Gjatë shekujve shteti i tyre ka patur shtrirje edhe më të madhe, duke u përfshirë në territore të Armenisë dhe të tjera. Sot këto territore gjeografike bëjnë pjesë në Azerbaixhan.Së fundi duhet të flasim për fatin historik të Aluanëve (Albanëve të Kaukazit). Ata dalin që në fillim si një etni e rëndësishme në rajon dhe si një bashkëbisedues i rëndësishëm për romakët, të cilët kuptuan aspektin më karakterizues të tyre si njerëz të kufirit ndërmjet sub-Kaukazisë dhe nomadëve të veriut (Hunët dhe Skithët), çka kontribuoi për dhënien e një rëndësie vendit të albanëve, në kontaktet e perëndimit me vendasit. Këto kontakte filluan me grekët dhe vazhduan me Romën, Bizantin dhe persët, që ndërkohë zvogëlonin vendin e Albanëve (Aluanve) në rajon, për t’u pasuar me arabët, me të cilët merr fund pavarësia e tyre që shënon dhe fillimin e një procesi ende të paqart për studiuesit, atë të çthurjes dhe tjetërsimit kulturalo-etnik që do t’i zhduki ata si komb nga hapësira e Kaukazit dhe nga skena e Historisë. Persët e sidomos arabët krijuan njësi administrative më të mëdha në të cilat albanët me gjithë rolin parësor të tyre nuk qenë në gjendje të afirmohen si komb përtej territorit fillestar të tyre. Në këtë mënyrë shtrirja e nocionit gjeopolitik Aluan-Alban nuk u pasua me mbijetesë në kushtet e pranisë së presionit apo shtytjes ideologjike-kulturore arabe.

Historiani Fahri Xharra shkruan se:Rahman Mustafayev, ( ambassador i Azerbaixhanit ne Greqi ) deklaroi se Shqipëria dhe Azerbajxhani kanë një lidhje të vjetër që nga shekulli i katërt para Krishtit, kur në veprat e gjeografëve të klasicizmit grek, doli një shtet i njohur si Albania dhe që gjendej në territorin e sotëm të Azerbajxhanit. Që të dy thanë se ia lënë “shkencëtarëve” të shqyrtojnë lidhjen mes Shqipërisë së Ballkanit dhe Albanisë së Kaukazit, por që të dy e gjetën këtë teori të vlefshme për të justifikuar miqësinë e sotme. Për më tepër, disa nacionalistë serbë pretendojnë se shqiptarët janë një popull kaukazian që i kanë sjellë turqit në shekullin e 16 për të shtypur serbët,“Historia e lidhjeve të përbashkëta midis Azerbajxhanit dhe Shqipërisë shkon prapa në shekullin e 4”, tha Mustafayev.( Kjo ishte një ëmbëlsirë për serbët ).Pasi sjell disa argumente që përdorin këta historian të huaj apo poltitikanë ,Xhara shkruan në fund se:Pra , biejnë bukur si shpesh kambanat se na jemi kaukazian . Ku është qëllimi?
E vështirë , të me del prej gojët ,por të jemi të sigurt që një ditë kur të gjithësh qiptarët tjerë largohen nga Kosova dhe këtu mbesim vetëm shqiptar musliman, na pret një mërgim i detyrueshëm biblik për na Albaninë e Kaukazit .

Mërijmë te pyetja e fundit. Çfarë doli nga kjo lidhje? Çfarë është Albania e Kaukazit mos do ti shërbej tezës sllave, duke mohuar prejardhjen tonë?

NË KALA ME THENIEN E FRANC NOPCHA

October 2, 2016 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/

1.E vendosur në malin e Gjerë me bukuri natyrore, në luginën e lumit Drino, në jug të Shqipërisë,kjo është Gjirokastra siç thonë gjirokastritet dhe Petrit Lulo,birbili:” Po the Gjirokastra ,i ke thënë të tëra”. Kalaja,është rrëzëlluese .Magji shpërndan nën rreze të diellit .Kalaja e Gjirokastrës. Qepur kodrës,një fortifikim i rëndësishëm në jug.Kadare e ka shqyrtuar. Madje deri në syrin e një fëmije. Rrugicat kanë të fshehur një mistikë më vete .Ndërtimi. Gurët e zinj dhe gurët vjollcë. Ato me gurë të zinj tregojnë se ku duhet të ecësh në kohët me acar. Mirëpo në cingërimat e dimrit, kalldrëmet ngrijnë . Zog mund të mos jesh,por mund të fluturosh dhe çuditërisht ta gjesh vetën mbi strehën e ndonjë pullazi gjirokastrite. Ngjyra gri që është dominuese për shkak të gurit.Pjesa historike e qytetit,shqyrton një pasqyrë të kohëve të humbura. Objektet fortifikuara ,banesa të zhvilluar të në shekullin e 17,ndërtimet prej guri. Të ruajtura dhe të banuara prej kohëve të hershme . Qyteti i vjetër shfaqet madhështor. Je duke shëtitur kalldrëmeve të veçantë ose udhëve të gurta të qytetit .Qyteti në jug ka pasur një pazar,sot gjallon Objekte të kulteve religjonare përfaqësojnë ,kisha,xhami të njëkohshme, dhe objekte të tarikatit shpirtëror si :teqe,tyrbe. Një trashëgimi urbane kulturore e pasur ,diversitete dhe arkitektonikë. Gjirokastra është një shembull i inxhinierisë në mënyrë monumentale që kanë ndërtuar edhe punën e vet gjirokastriteve . Guri është elementi kryesor në ndërtim. Ngado gurin e sheh të latuar ,të punuar nga dalta e mjeshtrit,kjo mënyrë shqyrton një teknikë të pazakontë të ndërtimit të tyre .Rezultati ishin ndërtesa të forta të mjaftueshme për t’i bërë ballë edhe tërmeteve. Më duket se fluturoj në majë të malit për një pamje të paparë. Arkitektura e qytetit përfshin disa nga strukturat më të mirëmbajtura dhe të punuar nga guri janë pothuajse gjithmonë praktike dhe të këndshme për syrin. Ata janë gjithashtu kanë shumë uniforme në dizajn me strukturat duke marrë një pamje të ngjashme me ndërtesat, të vetmet dallime të mëdha në shkallë të qenit e me cilësi. Një tjetër tipar i arkitekturës është se ajo zakonisht përfshihen peizazhin natyror, por në të njëjtën kohë arriti të dominojë atë për të krijuar një përzierje shpesh spektakolare të formave gjeometrike dhe natyrore. Banesat,rrugët lidhëse me kalldrëm,objektet publike, oborret,arkitektura e veçantë e banesave. Guri është material i zgjedhur dhe i punuar imët për të prodhuar blloqe për kalladrëmet,për banesat. Llojet e gurit nuk mund të shqyrtojë përveçse specialisti. Çdo bllok prej guri mund të peshojnë shumë kushtuar kësaj pune mundimi i nxjerrjes dhe duke përdorur asgjë më shumë se mjetet si dalta,për prerje fine. Ngrihen disa pyetje: gurët janë prerë afërsisht në guroret dhe pastaj janë punuar përsëri në destinacionin e tyre përfundimtar? Ku ishin guroret të vendosura dhe mese u bë transportimi i tyre deri në kantieret e ndërtimit?Procesi i përpiktë me të cilën u ndërtuan kalldrëmet,banesat,objekte publike dhe gjithçka ,që shqyrtohet prej elementit gur , kanë treguar se dijetarët e mendimit arkitekturorë e kishin menduar më parë,shtrirjen e qytetit nëpër kodër,rrugët lidhëse të tij,banesa e objekte deri tek lëvizja e qytetareve nëpër udhët e gurta. Për sakohë zgjati procesi i ndërtimit. Qyteti i vjetër është shënuar në listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s si “një shembull i rrallë i një qyteti otoman të ruajtur mirë. Gjirokastra është ndërtuar në tokë të lartë rreth 300 metra dhe me pamje një luginë të harlisur në mes të maleve dhe Mali i lumit Drinos Gjerë. Ajo ka një popullsi prej rreth 30.000 banorë.

Si një shembull të mirë të arkitekturës osmane të stilit, “Qyteti i një mijë hapave” përfshin qindra shtëpi kullë të stilit osman me dalluese ” kulme frëngji, ballkone druri dhe muret guri. Dominuar nga krahët absolut të kështjellës e saj të madhe, Gjirokastra (Gjirokastër) është një qytet magjik me një të kaluar të trazuar. Nga bastion i feudalizmit, për jetën osmane, për koloni italiane, qyteti ka njohur shumë sundimtarë dhe ka frymëzuar poetë, shkrimtarë dhe artistë njësoj,shkruan një i huaj.

Oliver Gilkes që është marrë me ruajtjen dhe zhvillimin e Gjirokastrës shkruan se: kam shkruar për përpjekjet për ruajtjen Gjirokastra, një qytet osman tregtar në jug të Shqipërisë me kështjellën e saj të shekullit të 13-pamje shpatet e pjerrtë në të cilën pozitë e lartë qindra shtëpi të dallueshme kullë me çati prej guri, ballkone druri dhe mure të lyera me gëlqere guri.

Kalaja, në një pozicion dominues mbi qytet, shkruan O.Gilkes është ndërtuar në gjysmën e dytë të shekullit të trembëdhjetë. Vetëm brenda mureve të kështjellës, ju mund të vizitoni Muzeun Kombëtar të Armëve, inauguruar në vitin 1971, ku ju mund të shihni të armëve, të përdorura gjatë luftërave të ndryshme. Në katin e parë të kështjellës, ne gjejmë historinë nga periudha neolitike deri në vitin 1912, Ditën e Pavarësisë. Kati i dytë përfshin periudhat në vijim. Pastaj ka një burg që është përdorur gjatë Luftës së Dytë Botërore nga gjermanët.Armët.“Deri pak kohë përpara ,Shqipëria mund të quhej me të drejtë,vendi ose muzeu i armëve të gjithë Evropës.Këtu shitej çdo lloj pushke. Franc Nopcha. Muzeu Kombëtar i Armatimeve. Jashtë, muret, dhe një aeroplan ushtarak amerikan në vitin 1957, si dëshmi .

Historia e kalasë është përshkruar nga Gjerak Karaiskaj.Por ndërtimet më të rëndësishme të Ali Pashës në Shqipërinë e Jugut, ishin kalaja e Gjirokastrës dhe e Tepelenës,thotë ai . Kalaja e Gjirokastrës u pushtua nga Aliu në vitin 1812 dhe menjëherë ai filloi ri-ndërtimin e saj. Projektues i disa pjesëve të kalasë dhe një nga zbatuesit kryesorë të punimeve ishte Petro Korçari, ose mjeshtri Petro nga Përmeti, siç e quan Remerandi. Rindërtimi i kalasë, i një saraji dhe i disa godinave anekse u bë me një ngutësi aq të madhe, saqë të gjitha punimet u kryen brenda një viti e gjysmë. Kalaja përmbante, përveç barakave për vendosjen e një garnizoni prej 5000 ushtarësh, magazina të shumta nëntokësore, që ishin llogaritur mire për sigurimin e municioneve dhe ushqimeve të nevojshme. Kalesa nëntokësore të çonin në të gjitha drejtimet e kësaj kalaje, që komandohej nga një bastion pranë këndit juglindor, për ndërtimin e të cilit kishin punuar afro 1500 fshatarë. Një pjesë e madhe e këtyre kthinave si dhe e ndërtimeve të tj-ra mbitokësore ruhen edhe sot në gjendje mjaft të mirë Kalaja është ndërtuar mbi një shkëmb, që ka formë kurriz peshku dhe sundon me lartësinë e tij gjithë qytetin. Ajo ka një planimetri në formë të çrregullt dhe të përzgjatur, mbrohet nga 7 kulla që kanë forma poligonale dhe trapezoidale dhe përshkohet nga 4 hyrje,prej të cilave 3 janë kryesore dhe njëra e dorës së dytë. Kullat dhe kurtinat kanë lartësi të barabarta. Kullat bien me faqe të pjerrëta dhe kanë lartësi të mëdha, që arrijnë deri në 30 m. Pjesa e poshtme e tyre,deri në një lartësi të konsiderueshme, është e mbushur me dhe, ndërsa pjesa e sipërme përmban 1-2 kate, që formojnë salla të mëdha të pajisura me frëngji të mëdha topash. Nga sipër, kullat mbulohen me qemere guri, që krijojnë platforma, të cilat shfrytëzohen gjithashtu për vendosjen e artilerisë. Topat vendosen edhe mbi kurtina, në parapetin e të cilave alternojnë frëngjitë për topa me ato për pushkë. Është për t’u përmendur kulla që përfshihet në kompleksin e hyrjes veriore Ajo ka në planimetri formën e një shtatëkëndëshi, që ngrihet mbi një bazament të rrumbullakët dhe del 0,70 m në formë xokolature nga faqet e kullës. Kulla ka një lartësi prej 30 m; deri në lartësinë 18 m është e mbushur nga brenda me dh . Mbi këtë nivel ndodhet dyshemeja e katit I. Lartësia e këtij kati është 7 m dhe përbëhet nga një sallë e vetme, që mbulohet prej katër qemerësh cilindrike të vendosura paralel me njëra–tjetrën, të cilët mbështeten në muret anësore të kullës dhe mbi tri harqetë e vendosura me hapësirë drite tërthor kurbaturës së qemerëve. Në muret me trashësi 3.30 m të kësaj khine janë hapur tri frëngji të mëdha topash që shikojnë në drejtime të ndryshme, ndërsa në një lartësi 4 mm bi dyshemenë ndodhen 7 dritare të vogla 0,30 x 0,60 m, me pragje të pjerrëta për shpërndarjen e dritës, të cilat në anën e jashtme ngushto-hen dhe duken si frëngji pushke. Platforma e kullës është rrethuar nga një mur me lartësi 2,25 m, në të cilin janë hapur 4 frëngji topash dhe18 frëngji pushke. Nga ana e jashtme, kulla ka një pamje madhështore. E punuar me gurë të skuadruar të dimensioneve të vogla, të vendosur në rreshta paralelë, me faqe që bien me pjerrësi të dukshme mbi terrenin,ajo e thyen ashpërsinë e saj arkitektonike, vetëm nga kornizat e gurta,të thjeshta apo të trajtuara në formë dhëmbë sharre, që kufizojnë pjesët e ndryshme arkitektonike si dhe nga frëngjitë e topave të rrethuara nga harqe të profiluara.

Arkeologu austriak që zbuloi Dimalin ishte bir i një slloveni

September 14, 2016 by dgreca

Foto: BYLIS

FOTO:AMANTIA

Bylis në kodrat e Mallakastrës ,Amantia në kodrën e Kudhës – Gërhotit dhe në më gjer dhe më tej në kodrinat e Shpiragut janë rrënojat e Dimalit…/

Nga Gëzim Llojdia/

1.Hapësira ilire ka pasur një shtrirje të madhe ajo ishte diellore me flakërimën e saj se fshinë dot , e tejmbushur me shkëlqim ëndërrimtar,erdhi dhe u rrudh nga të gjata, të rënda pushtime. Pranë vendosjes së drejtimit té lindjes sé diellit,perëndimet e trishta mbeten pas té harruara,e filloi dhe e mbaroi çdo eklips pushtimi. Nuk di c’emër mund të ketë ky errësim,i ndjeshëm,i pazë pranë më vjen,çdo trajtë e dukshme e nis mjegullimin. Tè fundit zhurma tè shekujve u mbyllèn vetvetes,dielli struket lartësive duke pëshpëritur,nuk ka gjallëri dhe zëra kumbues. Gjurmët ende të trishta .Themele që nuk zhduken kollaj. Brenda meje dhe gjithë stërnipërve të ilirëve,fle një mall i pashuar,asgjë s’mund ta fikè duke sjellè stuhi,një flakërim i heshtur shtrihet duke fluturuar .Ku gjenden qytetet tona ilire të lodhura nga koha,nga luftërat,nga pushtimet nga fqinjët,nga marrëzitë ,nga djallëzitë,nga mizorit nga gjylet,tanket,pusit,mërit?

Ato aty janë ende nëntokën tonë. Rimèshirohen nè çdo ditè tè re,në cikël rrjedhshmërie e hapur nè mënyrë tè pashtershme .Janë ura lidhëse e brigjeve tè largëta,qè koha i largoi duke i lënë nè hije,një udhè e padukshme i përpin hapat. Lundroj i heshtur udhëtimit tè nisur,kudo shpërndahem nè çdo ditè dhe natè .Pas meje mbetèn hapat që kumbojnë,ngatërruar drejtime dhe zëra tè largët,fluturimthi drejtimet ikin dhe vijnë. Nuk mundem tè mbeten ylli i shuar,që heshtjes së saj pluhuroset,gjithmonë do të rishfaqen pak e nga pak aq sa të formojë hartën e tyre të plotë si në kohën e saj.

2.Bylis në kodrat e Mallakastrës ,Amantia në kodrën e Kudhës – Gërhotit dhe në më gjer dhe më tej në kodrinat e Shpiragut janë rrënojat e Dimalit.Arkeologët austriakë që kanë kontribut në disa zbulime të rëndësishme në fillim shekullin e shkuar.Kanë identifikuar edhe gjurmët e Dimalit. Cila ishte origjina.Ai ishte austriak apo ballkanas më pas ka emigruar në Austri? Kush ishte arkeologu, që përmend Dimalin?Një austriak, thonë burimet shqiptare. Në botimin e “ Iliria” të vitit 1972 arkeologu shqiptar, Burhan Dautaj,shkruan: Midis shume qendrave dhe vendbanimeve antike to krahinës se Mallakastrës përmendet edhe Kalaja e Krotines, e sinjalizuar qysh në fund të luftës se parë botërore nga arkeologu austriak K. Prashniker. Kush është dhe nga e ka origjinën arkeologu Camilo K. Prashniker?Në fakt ai është një slloven,pra një ballkanas.të dhënat që gjejmë përputhen në mënyrë identike me ato që ka Prashniker. (Camilo Praschiker)Kamilo Prašnikar (arkeolog slloven dhe dijetar, lindur në Tetor 18, 1884, Vjene.Vdiq në Vienë. Kamilo Prašnikar është i biri i arkitektit slloven A. Prašnikar, ishte një arkeolog i njohur, profesor universitar në Vjenë dhe anëtar i Akademisë së Shkencave në Vjenë. Prašnikar, ndër të tjera, ka udhëhequr gërmimet arkeologjike në vendet në Shqipëri, Mal të Zi dhe më pas edhe në Anadoll dhe Zollfeld. (Slovenski biografski leksikon 1925-1991) dhe vijon më tej kjo skedë.

Skeda e këtij arkeologu është:

Kamilo Prašnikar

Lindja -18 tetor 1884 Vjenë.

Vdekja-1 October, 1949

Profesioni -arkeolog

Akademik,Prof në Universitetin e Vjenës.

Të dhëna të tjera që përmendin këtë autorë thonë:Camillo Praschniker (i lindur më 13 tetor 1884 në Vjenë; 1 October, 1949) ishte një arkeolog klasik austriak. Pas studimeve klasike në Universitetin e Innsbruck, Vjenë dhe Berlin nga vitet 1902 deri 1908, të cilën ai e përfunduar në Innsbruck në vitin 1908 me një doktoraturë, udhëtoi Praschniker për vitin 1910 me një grant nga Instituti Arkeologjik Austriak të Mesdheut dhe ishte më pas asistent i Emil Reisch në Universitetin e Vjenës. Nga viti 1912 në 1920 ai ishte sekretar i Institutit austriak Arkeologjik. 1914 në Vjenë për arkeologjinë klasike. 1913-1914 ai mori pjesë në gërmimet në Sikem në Palestinë, 1916, ai mori pjesë në një ekspeditë shkencore në pjesët e pushtuara të Austro-Hungaria të Ballkanit (Mali i Zi, Shqipëri).

1922 Praschniker i Prof i asociuar në Universitetin e Vjenës, një vit me vone,profesor në Universitetin gjerman në Pragë, ku ai ishte dekan 1929-1930. Në vitin 1930 ai shkoi në Universitetin Jena, në të njëjtin vit kthehet në Vjenë, ku ai ishte profesor i parë i asociuar. 1934 profesor. Në vitin 1935 ishte Drejtor Nderi i Institutit austriak Arkeologjik. Praschniker ishte anëtar i Institutit Arkeologjik Gjerman, që nga viti 1932 që nga 1937 Anëtar i Akademisë Austriake të Shkencave, që nga viti 1914, .Ai merret me shumë çështje në fushën e arkeologjisë klasike dhe provinciale romake,.

Disa fjalë për zbulimin e Dimalit

Për zbulimin e qytetit ilir të Dimalit janë kryer gërmime intensive në Dimal. Arkeologët shqiptarë të kësaj periudhe i japin një vështrim panoramës së gërmimeve dhe gjetjeve në të,sipas konceptit të tyre të kohës dhe rrethanave ngase burimi i informacionit ishte i mangët dhe jo i plotë ashti sikurse informacioni bashkëkohor mungonte ,shkaku i izolimit të vendit socialist nga shtete e tjera.

Kalaja e Krotines, e sinjalizuar qysh në fund të luftës se-parë botërore nga arkeologu austriak K. Prashniker,shkruan Burhan Dautaj duke vijuar :Kalaja e Krotines shtrihet mbi një kodër të bukur, pjesërisht te pyllëzuar të malësisë se Shpiragut ,shkruan arkeologu ,Burhan Dautaj te Iliria e vitit 1972. Kodra e Kalasë është edhe me e larta (kuota 444 m.) në vargun kodrinor, që fillon për rreze faqes perëndimore to Shpiragut dhe shtrihet ne krah të majte të rrugës automobilistike Berat-Roskovec, derisa zbutet në fushat përreth Liqeneve artificiale to Kurjanit. Nga Lindja dhe jugu kalaja ka përkundrejt fshatrat Bistrovice dhe Allambres, dhe e veçojnë prej tyre përroi i Qarezit dhe ai i Allambresit. Në anën veriore dhe perëndimore kodra zbret në një varg tarracash jo të rregullta, që arrijnë deri në luginën e përroit të Cukalatit. Kushtet gjeografike si dhe pozita mbizotëruese e kodrës se kalasë mbi zonën përreth, kane krijuar rrethana të mirë për një mbrojtje të fuqishme natyrore të këtij vendbanimi ilir. Kalaja e Krotines emrin e ka marre nga lagja me të njëjtin emër e fshatit Allermbres Iokaliteti Kutalli — Berat) qe shtrihet përbri faqes jugperëndimore të kodrës. Prashnikeri e konsideron këtë kala me të madhe dhe me të hershme se atë të Margllicit. Al flet gjithashtu mbi shtrirjen e qytetit dhe të akropolit duke e shoqëruar këtë me një skice-ide të rilevimit topografik të kodrës ku ai bën përpjekje për të vendosur edhe planimetrinë e murit rrethues, gjurmët e to cilit ruhen ende aty-këtu mbi tokë. Kodra e kalasë përbëhet nga dy kreshta: ajo me e larta ka shërbyer si akropol, kurse mbi kreshtën tjetër shtrihen gati 3/4 e mbeturinave antike to vendbanimit. Të dyja këto kreshta kane qene të rrethuara me mure. Gjurmët e mureve rrethuese mbi shpatet e rrepinta të kodrës, janë mjaft të dobëta dhe kryesisht nga blloqe të veçuara gur gëlqeror të bardhe të gjetura dhe të punuara bukur me forma të rregullta paralelopipedi. Këto blloqe gurësh, me sa duket, janë mbeturina të faqes së jashtme të murit rrethues. Duke parë rendësin e madhe qe paraqesin mbeturinat antike të qytetit ilir të Krotines, gjate viteve 1963-1964 u ndërmorën gërmime të rregullta arkeologjike, të cilat u përqendruan kryesisht mbi kreshtën e akropolit. Zbulimi më i rëndësishëm i këtyre dy vjetëve ,shkruan në vitin 1972 B.Dautaj ,është ai i vulave të fragmentuara qe përmbajnë emrin e qytetit ilir Dimal shkruan . Vulat janë vendosur mbi faqet e sheshta të tjegullave balenistike. Ato me plotësimet qe i bëjnë njëra-tjetrës na japin emrin ®IMAAAITAN. Ky është i pari burim epigrafik qe bën fjale për emrin e qytetit ilir Dimal, i cili ka luajtur një rol me rëndësi ne ngjarjet historike të Ilirisë së Jugut në shek. III-II para erës sonë. Emri i qytetit shoqërohet edhe nga katër monograme, të cilat ka mundësi të paraqesin emrat e prytanit dhe atë të qeramistit në forme të shkurtuar. Burimet e autoreve antike, që flasin për Dimalin janë mjaft të kufizuara të gërshetuara me disa nga ngjarjet me të rëndësishme të luftërave ilire-romake dhe Maqedoni-romake (vitet 220-205 para e sonë). Kështu Polibi dhe Livi, duke bëre fjale për luftërat e vazhdueshme të kësaj kohe që zhvilloheshin në truallin e sotëm të Shqipërisë, nuk mungojnë të përmendin disa here me radhe edhe qytetin ilir të Dimalit. Dhimitër Fari, tutor i mbretit ardianove pushtoi rreth viteve 220-219 pes Dimalin dhe vendosi atje një garnizon të tij. Po në vazhdim të këtyre ngjarjeve qyteti i Dimalit përmendet dhe si një qendër me pozite strategjike dhe e fortifikuar mire. «Komandanti romak (Luc Emili), thotë Polibi, kur arriti me ushtri në Iliri, vuri re se (iliret) mburreshin me fortifikimin dhe pajisjen e Dimalit, që pandehej si një qytet që s’e merrte dot nga dora a armikut, prandaj vendosi t’i bjerë Dimalit me paë, dhe mbas 7 ditë rrethimi e pushtoi qytetin. Dimali përmendet jo vetëm si një qendër e forte strategjike, por edhe si qytet me rëndësi politike, që ka tërhequr vazhdimisht vëmendjen e fuqive me të mëdha të kohës, të Romes dhe Maqedonisë. Kështu marrëveshja e përfunduar midis Filipit të V-të të Maqedonise dhe Hanibalit të Kartagjenes angazhonte të dy palët, për të mos lejuar që romaket të bahen «… zotër as të Korkyres, as të Apolonisë dhe Epidamnit, as të Farit, as të Dimalit dhe parthineve, as të Atintanise». Edhe në ngjarjet e mëvonshme politike, Dimali vazhdon të mbetet objekt i përpjekjeve dhe grindjeve midis të dy fuqive. Livi, duke folur për luftërat romake-maqedone ne truallin ilir, i ve një rëndësi të madhe pozitës strategjike dhe politike të Dimalit. Simbas këtij autori marrim vesh se mbas paqes se Filipit me etolet (206 para e sonë), «… mbretit i erdhi lajmi se romaket (me prokonsullin P. Semproni ne krye) kishin ardhur në Dyrrah e se parthinet dhe filet e tjera kufitare, duke shpresuar ne ndryshimin e gjendjes,ishin ngritur e se Dimali ishte rrethuar».Po nga ky autor, kur na informon për kushtet e paqes të parashtruara Filipit nga Semproni, thuhet se oparthinet, Dimali, Burguli dhe Eugeni jane të romakëve, ndërsa Atintanine u a linte maqedoneve… » .Siç shihet, është e vështirë të nxiret nga këto lajme ndonjë tregues i sakte topografik, që do të na shërbente sadopak ne lokalizimin e qytetit ilir të Dimalit.I vetmi shënim qe mund të nxjerrim nga këta dy autorë është të vendosurit e Dimalit përkrah fisit ilir të partineve, pra rrjedhimisht mund të konsiderohet si qytet që ndodhej në afërsi ose në truallin e këtij fisi. Ky mendim është shprehur me pare nga arkeologu H. Ceka, i cili duke kërkuar shtrirjen e parthineve ne trevën midis Durrësit dhe Tiranës, ka bër përpjekje për lokalizimin e Dimalit me mbeturinat antike të kalasë se Dorëzit (ne Jug-perëndim të Tiranës. Zbulimi i katër tjegullave me vulë Dimalitan, na ndihmon para se gjithash për lokalizimin e qytetit ilir Dimal të parthineve në mbeturinat antike të kalasë se Krotinë. Me tej arkeologu B.,Dautaj thotë:Gjetja në gërmimet e një sasie të madhe zgjyre balte tregon për një zhvillim të prodhimit lokal të qeramikës. Këtu mund të përmendim një mori copa enësh kuzhine prej balte të kuqe të ashpër, nga të cilat një pjese i ndeshim se bashku me vegjat. Këto vegja me prerje cilindrike ruajnë mbi shpine gjurme të theksuara ngulitje, ndërsa forma brirore e tyre përfundon ne skaj me një sipërfaqe të sheshte rrethore, mbi të cilën është ngulitur një shenje në formën e X. Shenja e X-sit mbi këto vegja, që ndeshet deri më sot vetëm në Dimal, ka të ngjare të jetë përdorur si markë e prodhimeve të ndonjë poçarie. Nga fragmentet e enëve me parete të trasha vlejnë të përmenden disa buze pitosash, që shquhen për ornamentet dhe vulat anepigrafike mbi buze mjaft të ngjashme me ato të gjetura në Irmaj dhe Cakran.

Në Dimal vihet re një përdorim i gjithanshëm i tjegullave, të cilat mbizotërojnë mbi të gjitha gjetjet e tjera arkeologjike. Ato kane forma katër këndëshe dhe paraqiten të shumëllojshme për nga balta (ngjyre okër ne roze, të kuqe ne gri), nga pjekja dhe nga profilet anësore të tyre, qe diku vijnë të ngushta me buze kënddrejte dhe diku me të gjera dhe disi to harkuara nga brenda. Shume prej tjegullave mbajnë edhe vula .Pjesën me të madhe të vulave e përbejnë tjegullat me monogram të vendosura mbi skajin e profileve anësore të tyre. Ky monogram është ndeshur mbi 150 raste, dhe këto vetëm ne një sipërfaqe të kufizuar gërmimi (rreth 500 m2). Gjetja e këtij monograms për here të pare në Krotine dhe numri deri diku i madh i tyre, nuk të lënë të dyshosh se këto tjegulla i përkisnin zejtarisë së qytetit. Përveç monogramit të mësipërm, janë gjetur edhe 16 vula me emrin e ndonjë qeramisti. Me sa dimë jo vetëm që ky emër nuk vihet re ne tjegullat helenistike të qendrave të tjera antike në vendit tone, por dhe gjetja e një seri je të konsiderueshme vulash, na çon në përfundimin të kërkojmë në këto tjegulla prodhimit të qeramikës vendase. Një yulë tjetër, jo me ëe pak interes është ajo me emrin HPAIS,N, e ndeshur ne 12 raste e cila ndryshon nga vulat e Apolonisë me po të njëjtin emër vetëm prej baltës që në Dimal paraqitet jo aq e pastër. Nga këto vula tri prej tyre janë vendosur se prapthi. Analogjia e emrit HPATc,N dhe sidomos paraqitja pak a shume e një-lloj e këtyre vulave, mund të shpjegohet fare mire me praninë ne Dimal të një filialeve të varun nga ndonjë punishte e rëndësishme apolloniate e prodhimit të tjegullave. Vula të tjera të gjetura ne Krotine, janë edhe ato me emrat. AMYNTA[C] etj. Përveç qeramikës masive, atë që bien në sy janë edhe prodhimet e qeramikës artistike, kryesisht terakota. Subjektet që ato trajtojnë janë të ndryshme.

Veshja e gruas ilire në këtë vepër skulpturale të shek. I p.e. paraqitet me. elemente me të shumtë dhe më të qarta se sa në veshjen me tipare ilire të dy skulpturave të

gjetura në rrethin e Vlorës dhe të botuara nga Ugolini, që i përkasin periudhës së vonë helenistike dhe kane huazime të artit të huaj greko -romak. Rëndësia e skulpturës sonë rritet edhe me tepër sepse ajo jo vetëm qe i zgjeron dhe i përforcon edhe me shumë njohuritë e pakta mbi veshjen e gruas ilire, por mbi të gjitha sepse shumë nga elementet e besa j veshje ne i shohim të trashëguara gjate shekujve deri ne ditët tona. Ne këtë drejtim, kjo skulpture hedh drite mbi njërin nga problemet më të rëndësishme të historisë sonë, dhe pikërisht mbi autoktonitetin e popullit shqiptar .Nga ana artistike, bukur është punuar edhe një kapitel i vogël i tipit korintik prej mermeri të bardhe, ne të cilin, krahas motiveve floreale që mbizotërojnë, është përdorur edhe një motiv zoomorf qe e dallon këtë të Pundit nga kapitalet e tjera të tipit korintik të Apolonisë dhe Durrësit.

Në gjetjet arkeologjike të Krotines bie ne sy dhe një numër i konsiderueshëm monetash, nga të cilat pjesën me të madhe e përbejnë gjetjet e rastit mbi sipërfaqe të qytetit. Nga monedhat e lexuara, një vend të mire zënë ato të Apolonisë (13 copë), pas tyre vijnë të Dyrrahut (8 copë) dhe të Byllisit (2 copë). Por nuk mungojnë edhe monetat e qendrave të njohura antike të Ambrakise, Korintit, Maqedonisë dhe të qytetit të Isties në Eube, të cilat zhvillonin në atë kohë një veprimtari të gjerë shkëmbimi me brigjet lindore të Adriatikut. Moneta republikane dhe perandorake romake u gjetën vetëm 5 copë.