Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

5 VJETORI I PAVARËSISË -MUZEU I KOSOVËS PREZANTON NË VLORË:” 100 VJETORI I PUSHTIMIT SERBO-MALAZEZ TË VILAJETIT TË KOSOVËS”

by

NGA GËZIM LLOJDIA*/

Muzeu i Republikës së Kosovës prezantoi në qytetin e Flamurit ekspozitën historike “100 vjetori i pushtimit serbo-malazez të vilajetit të Kosovës”.Ekspozita tematike muzeore e përgatitur nga Mehmet Gjoshaj me fakte dhe dokumente historike u hap në muzeun historik arkeologjik të qytetit të Vlorës. Drejtori i këtij muzeu Skënder Spahiu tha se lufta çlirimtare e Kosovës ndër shekuj është e gjallë në memorien e kombit tonë. Ekspozita është përgatiture e realizuar nga Drejtor: Dr. Shafi Gashi Autor: Mr. Mehmet Gjoshaj Lektor: Prof. dr. Mehmet Halimi Dizajnues: Prof. Shyqri Nimani .Skenimi i materialeve: Fahrije Luma. Mundësuan realizimin kësaj ekspozite tematike muzeore, ne radhe te pare: Ministrinë për Kulture, Rini dhe Sporte ne Qeverinë e Kosovës, -Arkivin Kosovës, Prishtine,Muzeun Historik Kombëtar, Tirane, -Arkivin Qendror te Shqipërisë, Tirane,Arkivin e Ministrisë se Punëve te Brendshme, Tirane. Muzeun e Pavarësisë, Vlore, -Arkivin e Maqedonisë, Shkup. Mr Mehmet Gjoshaj prezantoi eksponatet e kësaj ekspozite .

Ç’fare përmbante ne thelb ekspozita?

Lufta e popullit shqiptar për çlirim nga pushtimi osman dhe për bashkim kombëtar, zë fill qysh herët. Ndërsa ne gjysmën e dyte te shekullit XIX dhe ne fillimin e shekullit XX, aktivitetet, veprimtaritë dhe lufta e armatosur e popullit shqiptar për çlirim dhe për bashkim kombëtar, marrin hov dhe përmasa kombëtare. Dy nga pikat me kulmore te përpjekjeve dhe luftës se popullit tone gjate periudhës ne fjale, ishte Lidhja Shqiptare e Prizrenit, 1878, dhe kryengritjet e armatosura te viteve 1908-1912, veçanërisht Kryengritja e Përgjithshme e vitit 1912, e cila mori përmasa mbarëkombëtare. Duke ndriçuar dhe afirmuar ne veprat e tyre prejardhjen ilir-pellazge te shqiptareve dhe periudhën e Skënderbeut, rilindësit tanë, duke filluar qe nga De Rada, Naum Veqilharxhi, Konstantin Kristoforidhi, Jani Vreto, Hasan Tahsini, Naim Frasheri, Sami Frasheri, Koto Hoxhi, Vaso Pashe Shkodrani, Nikolla Naco, Ibrahim Temo, Pandeli Sotiri, Zija Prishtina etj, ndikuan fuqishëm ne ndezjen e zjarrit atdhetar tek populli ynë për lufte çlirimtare. Rol të rëndësishëm ne këtë drejtim luajtën klubet, komitetet dhe shoqëritë shqiptare, qe vepruan brenda dhe jashtë Shqipërisë. Roli i veprimtareve atdhedashës, intelektualeve, krerëve dhe oficereve shqiptare, por edhe i vete popullit tone, ne Revolucionin Xhonturk, ishte mjaft i madh, veçanërisht roli i Dr. Ibrahim Temos, themeluesit te Komitetit “Bashkim e Përparim”. Megjithëkëtë, si shoviniste dhe antishqiptare qe u treguan, turqit e rinj, pushkën e pare e zbrazen kundër shqiptareve, fillimisht ne Shkup e me pastaj ne Boletin, ku ne vjeshtën e vitit 1908, rreth 1.500 ushtare’ osmane, te armatosur edhe me artileri, e sulmuan Kullën e Isa Boletinit, me ç’rast u vranë 3 shqiptare dhe mbi 30 ushtare osmane. Mirëpo, përkundër disponimit dhe ngarkesës antishqiptare te turqve te rinj, Revolucioni Xhonturk hapi rruge për zhvillime te rëndësishme ne viset e pushtuara shqiptare, siç ishte Kongresi i Manastirit, mbajtur me 14-22 Nëntor te vitit 1908, ku u be unifikimi i alfabetit te gjuhës shqipe, pastaj themelimi i Shkollës Normale te Elbasanit, aktivizimi i komiteteve, i klubeve dhe i shoqërive shqiptare etj, ngjarje këto, qe ndikuan ne forcimin e mëtejshëm te vetëdijes kombëtare dhe shtimin e përpjekjeve, veprimtarive dhe luftës se armatosur për çlirim dhe për bashkim kombëtar. Kryengritjes se Përgjithshme i paraprinë një mori përleshjesh dhe kryengritjesh lokale te armatosura shqiptaro-osmane, duke filluar qe nga viti 1908 e kedej. Përleshjet dhe kryengritje lokale ishin pasoje e dhunës se ushtruar nga ana e pushtuesve osmane, siç ishte ekspedita e Xhavit Pashes, me 1909, ekspedita e Shefqet Turgut Pashës, me 1910 etj, por edhe pjese e luftës çlirimtare te popullit shqiptar. Me 24 prill 1910, kryengritësit shqiptare, nen udhëheqjen e Isa Boletinit dhe Idriz Seferit, ia prenë” rrugën ushtrisë osmane ne Gryken e Kaçanikut. Me 24 mars 1911, rreth 3.000 kryengritës shqiptare te Kelmendit, Hotit, Grudës dhe Kastratit, nen udhëheqjen e Dede Gjo Lulit, rrethuan ushtrinë turke ne Tuz dhe çliruan Rapshin e Traboinin. Ndërkohë, ne majën e malit Decic, u ngrit flamuri kombëtar shqiptar. Kryengritjet lokale te vitit 1911, bene qe te vendosen lidhje midis Veriut dhe Jugut, por nuk u arrit qe te krijohej një udhëheqje e vetme e lëvizjes kombëtare, e cila do t’i koordinonte veprimet kryengritëse ne mbare Shqipërinë. Me 23 qershoret vitit 1911, nen përkujdesjen e Ismail Qemalit, Luigj Gurakuqit etj, ne Podgorice u mbajt Kuvendi i Përgjithshëm i Krerëve Shqiptare, apo Kuvendi i Gerces, ku u formuluan 12 kërkesa te paraqitura ne memorandumin e njohur si “Libri i Kuq”.Midis udhëheqësve te kryengritjeve te armatosura shqiptare, kundër sundimit osman, dallohen Dede Gjo Luli, Mihait Grameno, Cerciz Topulli, Isa Boletini, Bajram Curri, Hasan Prishtina, Luigj Gurakuqi, Dervish Hima, Ismail Qemali, Spiro Bellkameni, Themistokli Germenji, Mehmet Pashe Deralla, Idriz Seferi, Bajram Daklani, Hasan Ferri, Hasan Hysen Budakova,Shaban Binaku, Mehmet Shpendi, Abdi Toptani etj.

Me 21-25 maj te vitit 1912, ne Junik u mbajt Kuvendi i Junikut, ku morën pjese rreth 250 veprimtare, organizatore dhe udhëheqës te kryengritjeve shqiptare. Ne këtë Kuvend u morën vendimet rëndësishme për luftën e mëtejshme çlirimtare. Pas çlirimit te Pejës, Gjakovës, Tregut te Ri, Sjenices, Mitrovicës etj, kryengritësit e udhëhequr nga Bajram Curri e Hasan Prishtina ne jug, ndërsa nga Isa Boletini etj, ne veri, marshuan drejte Prishtinës. Për shkak te mossuksesit ne bisedimet shqiptaro-osmane, kryengritësit shqiptare, nen udhëheqjen e Bajram Daklanit, Bajram Currit dhe Isa Boletinit, marshuan drejte Ferizajt dhe Kacanikut, ndërsa me 13 gusht 1912, hyne ne Shkup. Ndërkohë u çlirua Kumanova, Presheva, Tetova, Velesi etj. Ne korrik-gusht 1912, u zhvilluan luftime kunder foreave pushtuese osmane ne Tirane, Shijak, Kruje, Kurvelesh, Durrës, Fier, Permet, Leskovik, Konice dhe ne krahina tjera. Nga fillimi i gushtit, 1912, Hasan Prishtina e mori mandatin e përfaqësimit te Shqipërisë se Mesme dhe te Jugut. Kjo, ne fakt, ishte krijimi i një udhëheqje te përbashkët e te gjitha forcave kryengritëse ne mbare Shqipërinë.

Me 18 gusht 1912, qeveria turke i pranoi 12 pika, nga 14 sosh sa kishin kërkuar kryengritësit. Me marrjen e këtij lajmi, kryengritja pushoi, duke e tronditur nga themelet sundimin osman ne Shqipëri. Kur shqiptaret po korrnin fitore ndaj forcave pushtuese osmane, shtetet ballkanike, si Serbia, Mali i Zi, Greqia dhe Bullgaria, formuan aleancën e tyre kundër Turqisë. Ne realitet, qëllimi kryesor i kësaj aleance ishte pushtimi i tokave shqiptare. Kjo u pa në tetor te vitit 1912 e këndej, kur forca pushtuese malazeze, serbe dhe greke marshuan drejte viseve shqiptare. Serbia pushtoi dy vilajete, Vilajetin e Kosovës dhe atë te Manastirit. Me 14 tetor, ne Shkup u themelua Komiteti “Shpëtimi”, te cilin e përbenin Hasan Prishtina, Bajram Curri, Salih Gjuka, Bedri Pejani. Veprimtarinë dhe luftën e popullit shqiptar gjate viteve 1908-1912, e përcollën me interesim te veçante jo, vetëm qarqet diplomatike te shteteve ekspansioniste fqinje, siç ishte Serbia, Mali i Zi dhe Greqia, por edhe qarqet diplomatike te fuqive te mëdha, veçanërisht qarqet diplomatike ruse, te cilat kishin interesa ne viset shqiptare. Luftën e drejte te popullit shqiptare ndihmoi kryesisht Austro-Hungaria. Pas shume përpjekjeve, luftimeve te përgjakshme dhe peripecive te renda, me 28 Nëntor 1912, Kuvendi Kombëtar i mbledhur ne Vlore, nen udhëheqjen e Ismail Qemalit, e shpalli Pavarësinë e Shqipërisë, e cila u njoh ne Konferencën e Londrës, me 1913. Konferenca e Londrës, e pranoi pushtimin dhe aneksimin e trojeve etnike shqiptare nga shtetet ekspansioniste fqinje, duke lënë padrejtësisht jashtë shtetit të porsaformuar shqiptar me shume se gjysmën e viseve etnike shqiptare. Pushtuesit e rinj të shume viseve shqiptare, vendosen robëri edhe me te egër se ne kohen e pushtimit osman. Me metoda gjenocidale dhe etnocidale, pushtuesit e rinj kishin për qellim shkombëtarizimin dhe dëbimin e popullsisë shqiptare, spastrimin etnik te viseve të pushtuara dhe kolonizimin e këtyre pjesëve te arealit shqiptar. Fatkeqësisht, në disa vise edhe ia arritën qëllimit.

Çfarë mund të korrigjohej nga mbishkrimet e fotografive të ekspozitës per të qene më autentike?

Në stendën e cila paraqet fotografin me tre persona dhe ku shkruhet Ismail Qemali,Hasan Prishtina dhe Luigj Gurakuqi .Në këtë fotografi janë: Ismail Qemali,Hasan Prishtina dhe

Qazim bej Vlora,personi qe i ngjanë Luigj Gurakuqit është Qazim bej Vlora . Lindi në Stamboll më 1893. Qazim bej Vlora e shoqëronte Ismail beun kudo.

Fotografia e dytë paraqet selinë e qeverisë së Vlorës të viti 1913. Në këtë fotografi është shkruar “Akti i shpalljes së Pavarësisë më 28 nëntor 1912 në Vlorë. Në fakt kjo ka qenë fotografia zyrtare që ka dominuar për 50 vjet kur flitej ose shkruhej për pavarësinë tonë. Kjo fotografi është bërë nga Petro fotografi ,pra P.Dhimitri. Viti ka qene 1913 ne përvjetorin e pare te pavarësisë. Godina muzeu kombëtar i pavarësisë.

Fotografi e tretë që i përket Vlorës është ajo e muzeut historik arkeologjik të Vlorës e cila ka qenë bashkia e Vlorës .Kjo foto është emërtuar kështu:Ndërtesa historike në Vlorë ,ku më 28 Nëntor 1912 u shpall Pavarësia e Shqipërisë. Në fakt ky është muzeu i sotëm historik i qytetit dhe kjo godinë nuk ka ekzistuar fare në ato vite kur është shpallur pavarësia .Është godina e Bashkisë së parë të Vlorës,ku ka qenë edhe kryebashkiak, poeti Ali Asllani. Kuptohet që mbishkrimet janë trajtuar të tilla edhe për efekt të mos njohjes sepse fotografit u përkisnin qytetit të Vlorës. Së bashku me S. Spahiun, Drejtor i këtij muzeu,Dr.Prof B,Gace këto sugjerime ia kaluan grupit organizator të Kosovës,Mehmet Gjoshi që do të kryente ndryshimet përkatëse. Ekspozita ka pasur çdo ditë vizitorë vlonjate të interesuar.

*Mrs. Anetar i Akademise Evropiane te Artev

 

NA IKU DHE KONSTANDIN THANA!…

by

TRIO VLONJATE –KRIJESA E PAPËRSËRITSHME POPULLORE/

 NGA GEZIM LLOJDIA/

Konstandini i trio vlonjate u largua nga kjo jete ne moshen 84 vjecare.Quhej Konstandin Thana dhe ishte i treti i trios vlonjate.Grupin e famshem popullor vlonjat te perbere nga Reshat Osmani, Meliha Doda dhe Konstandin Thana.

Identifikuar në këtë qytet,në muzikën e tij qytetare. A se keni dëgjuar trion e famshme vlonjate,trion e Konstadinit,Melihas dhe Reshatit?Ishte një formë e të kënduarit prej tre vetësh, lebërit kur bëheshin tre këndonin,ndryshe s’kishin ç’të bënin.Dukati nxori një mënyrë të kënduari me trio polifonike.Kjo traditë që është gjurmuar nga Themistokliu, ndoshta i ka rënë në vesh në fshatrat e Labërisë burimi mbetet i paindetifikuar,mënyrën më të mirë ,të thjeshtë ,të shkurter,pra konçize të këngës qytetare prej tre vetësh që do të sillte në skenë suksesin dhe ndoshta kjo ka qenë edhe një mënyrë për të provuar ,mënyrë që do të rezultonte për kohën ngjitja në lartësi të paarritshme dhe të padiskutueshme muzikore. Rrëfimi për gjetjen e kësaj mënyre Meliha Doda e ka bërë kështu:

“Th. Mone me dimensionet e një artisti, me sytë, me mendjen në skenë, nxori “Dasmën vlonjate”. Ishte kënga e të gjitha zonave si Kanina, Lumi i Vlorës, “Birbili”. Mbas “Dasmës vlonjate” u pikëzua grupi. Treshja ishte Reshat Osmani, Kostandin Thana dhe unë. Trioja vlonjate u ndërtua e atillë, 2 burra ishin marrësi dhe një lloj hedhësi të këngës, unë isha zëri i gruas. Pra, ishte një formë e këngës popullore me konture të grupit lab. Trioja vlonjate ishte forma e parë në atë kohë. Pas nesh nxori Gjirokastra dhe Lushnja. Trioja vlonjate në ditën e saj të formimit përbëhej nga mosha më e re e këngës. Reshati ishte 25 vjeç, Kostandini 26, unë 22 vjeçe

Janë provuar trio të tjera, që nuk u ngjitën dot tek trio vlonjate

Istref Dobi:.Në cdo festival qyteti dhe të rretheve,ne kemi nxjerr trio vlonjate,kështu emertohen kjo mënyrë e të kënduarit nga tre vetë, shprehen drejtuesit e këtij pallati kemi dërguar trio vlonjate ,por ato nuk kanë rezultuar kaq të suksesshme sa trio e pavdekshme e Melihas,Konstandinit dhe Reshatit. Janë bërë madje përpjekje për të ringritur këtë degë të folkut ,por realiteti ka rezultuar se ka qenë i pamëshirshëm,trio janë haruar menjëherë,ose këto trio kanë kopjuar këngët e trios së famshme dhe dihet, që kopja nuk mbahet mend,përpara origjinalitetit,finesës,bukurisë,dhe ëmbëlsisë së këngëve qytetare vlonjate që krijoi trion e parë në vend. Ndoshta thonë specialistë, kjo trio kishte vendin e saj dhe kohën e saj,kur kapi lartësit e saj. Përmallshëm është pritur si retë e shiut,apo vrapi i erës në pranverë,trio por ato asnjëherë nuk shpresojnë në ato përmasa të trio së parë vlonjate.Në çdo festfolku është tentuar ,kemi dërguar trio,më shpjegoi drejtuesi,publiku e priste atë si deti publëbardhë,brigjet valët dëshmitare,por trio e kësaj kohe nuk u ngjitet më. Koha e saj ishte një brazdë vitesh,që pati si kurbaturë,lindjen,pikën e suksesit, trio filloi me vitet ’80, moshën dhe ndjeu shpërbërjen. Në hapësirat e folkut ajo ishte pjesa më e kthjelluar,shenjë e veçantisë së këtij folku qytetar. Në gjelbërimin e këngëve, le të cilësohet tërfili me katër fletë më i veçanti. Në bukurin e saj me yjet,meteor kënge.

Casti i përhumbjes hyjnore –ose magjia shpirtërore

Pas lindjes së idesë erdhi krijesa e parë e ngjizur në pentagrame muzikore. Shfaqjen e këngës së parë të trios,Meliha e sjell në kujtesë se: “Kënga e parë e trios vlonjate është:“Ku këndojnë zogat o”.Është një këngë me një vijë melodike të mrekullueshme. Burimi i saj ishte marrë nga fshati mbi qytet me traditë dhe histori, Kaninë.

Gjurmuesi e kërkuesi Reshati

Por promotori i trios ishte Reshati. Reshat Osmani në pjesën më të madhe ishte gjurmues,kërkues melodish e motivesh nëpër fshatra ku gjendej tabani i këngës që ishte ngjizur kaq hershën në mëndje e njerëzve që e kishin ruajtur brenda shpirtit. Melihaja e përshkruan në këtë mënyrë:” Ai bridhte fshatrave me ditë, gërmonte me pasion. Këngët që ai gjente i merrte, i përpunonte në orkestrën popullore, karakteristikë për trion vlonjate. Dhe pak nuk janë këto këngë të trios vlonjate. Ai ka zbuluar këtë thesar. Pritja e mrekullueshme e trios, na i shtoi dëshirën për këtë gjetje. Filluam të bëjmë turne, madje për herë të parë si do të pritej. Njerëzit kurioz pyesnin tek autobusi:” Ka ardhur trioja vlonjate?

Këngët e trios në stepat ruse

Në stepa,muzgu përthithte shiun që rigonte. Meliha mbanë mend koncertet në ish republikat ruse të BS.

“Në 1957 na dërguan në Moskë në një koncert në festivalin e Moskës. Aty morëm çmimin e tretë. Këngët e trios nën atë qetësi të stepave ruse, ishin nje magjepsje. Ne bëmë turne nëpër BS, ishin tepër melodioze këngët tona,s’kishin ftohtësinë e perëndimit të largët të stepave .Këngët ishin “Hajde moj kumbull vlonjate”, “Vajza myzeqare”. Kur u hap për herë të parë festivali i këngës në fundvitin 1961, këndova dy këngë. “Këndoj” ishte një kompozim i Avni Mulës dhe kënga “Vashëzo” e N. Uçit. Shtypi bëri vlerësime të rëndësishme. Më quajtën fillimisht si Milva e Italisë. Në 1964 u ftuam në festivalin e Mesdheut në Egjipt. Aty na dhanë çmimin e dytë si dhe na bëne turne në Algjeri dhe Marok. Mbas trio mori këtë famë, fillova të mbaj edhe peshën më të madhe të estradës. Kompozitori im ishte Reshat Osmani. Kënga “Arom portokalli” u bë hymni i Vlorës. Nuk ka dasme apo gëzim pa kënduar këtë këngë. Këngët e tjera të trios janë në nivelin e saj. Ja disa nga këto: “As po, as jo”, “Do të vras bribilin”, “Festa e madhe”.

Trio vlonjate u zbeh aty nga vitet ’83. Ishte koha e pensioneve, mosha e la këngën. Por e thënë ndryshe nga kjo trio, kush me shpirt, kush me vullnet e mbanin ndezur.

 

 

PARKU KOMBETAR DETAR KARABURUN – SAZAN

by

Konsultimet publike, te cilat do te kontribuojnë ne hartimin e axhendes ndërkombëtare te zhvillimit pas vitit 2015, pjese e fushatës mbarëkombëtare te Kombeve te Bashkuara – “E Ardhmja qe Duam”./

 NGA GËZIM LLOJDIA/

Nisin sot ne qytetin e Vlorës  në :”hotel Vlora Internacional”,konsultimet publike, te cilat do te kontribuojnë ne hartimin e axhendes ndërkombëtare te zhvillimit pas vitit 2015, pjese e fushatës mbarëkombëtare te Kombeve te Bashkuara – “E Ardhmja qe Duam”. Mjedisi është një nder temat e identifikuara nga agjencitë e Kombeve te Bashkuara ne vendin tone rreth te cilës do te diskutojnë banoret e Vlorës, duke shprehur vizionin e tyre për te ardhmen e heshtjeve te mjedisit. Përmes këtij konsultimi te gjere me përfaqësuesit e te gjitha grupeve te interesit ne qytetin e Vlorës, synohet te identifikohen dhe te mblidhen te gjitha këndvështrimet e pjesëmarrësve rreth problematikes se ceshtjeve mjedisore ne vendin tone dhe qytetin e Vlorës ne veçanti, ku kjo teme ka një impakt thelbësor ne zhvillimin e kësaj zone me potencial te madh turistik. Gjate takimit do te paraqitet një panorame e sfidave te qendrueshmerise se mjedisit ne Shqipëri, duke u fokusuar tek kontributi dhe roli i çdo qytetari ne mbrojtjen e mjedisit. Te gjitha sugjerimet qe do te vijnë nga qytetaret shqiptare, përmes këtyre diskutimeve qe do te mbahen ne te gjithë vendin, do te zënë vend ne hartimin e Axhendes Ndërkombëtare pas vitit 2015. Ne vitin 2000 te gjitha vendet, përfshi edhe Shqiperine, u zotuan për te përmbushur tete Objektivat e Zhvillimit te Mijëvjeçarit (OZHM) – nga përgjysmimi i varfërisë ekstreme, ndalimin e përhapjes se HIV / AIDS-it ne sigurimin e arsimit baze fillor ne mbare boten -te gjitha këto deri ne vitin 2015. Disa vende i kane arritur këto objektiva dhe disa te tjera jo. Tashme është e nevojshme ndertimi i nje axhende te re zhvillimi qe do te çoje boten përpara pas vitit 2015. Për ketë arsye Kombet e Bashkuara kane themeluar një Panel te Nivelit te Larte për te udhëhequr përpilimin e kësaj axhende zhvillimi, mes te cilave është përzgjedhur edhe Shqipëria. Vendi ynë do te prezantoje një raport qe tregon se cilat duhet te jene, sipas shqiptareve, prioritetet e zhvillimit dhe si e shohim ne te ardhmen tone. Ekipi i Kombeve te Bashkuara ne Shqipëri po organizon një sere takimesh e konsultimesh anembanë vendit me temat: Punësimi, mjedisi dhe pabarazitë sociale. Ne vitin 2000 liderë botërore përcaktuan Objektivat e Zhvillimit te Mijëvjeçarit (OZHM), tete premtime globale për progresin e njerëzimit. Këto objektiva synonin te përgjysmonin varfërinë ekstreme deri ne vitin 2015. Përmes ketyre objektivave, qeveritë janë zotuar te arrijnë objektiva te veçanta ne reduktimin e varfërisë, rritjen e arsimimit, nxitjen e barazisë gjinore, zvogëlimin e vdekshmërisë foshnjore, përmirësimin e shëndetit te nenës, luftën kundër virusit HIV/AIDS, garantimin e qendrueshmerise se mjedisit dhe zhvillimin e nje partneriteti global për zhvillimin.Viti 2015 është afati i arritjes se Objektivave te Zhvillimit te Mijëvjeçarit. Disa vende i kane arritur këto objektiva dhe disa te tjera jo. Është koha kur te gjithë vendet duhet te rishikojnë performancen e tyre. A janë përmbushur objektivat qe vete vendet kane rene dakord? A është koha qe te vendosen objektiva te reja. Cilat do te jene ato?

Pra është i nevojshëm ndërtimi i një axhende te re zhvillimi qe do te çoje boten përpara pas vitit 2015. Prandaj Kombet e Bashkuara kane ndërmarre një nisme te gjere ne te paktën 50 vende te botes qe ka për qellim te kontribuoje ne planifikimin axhendes ndërkombëtare te zhvillimit pas vitit 2015. Shqipëria është një nga vendet e përzgjedhura.   Problemet që u trajtuan ishin:Situata aktuale dhe problemet ne Detin Mesdhe përgatitur nga  Atef Limam (RAC/SPA).Giuseppe Di Carlo (ËËF MedPO,midis të tjerave thuhet:Mare nostrum, Deti Mesdhe, djepi historik i një sere kulturash te ndryshme, është një pike shkrirjeje qe përmbledh çdo gjë te rëndësishme persë i përket zhvillimit te qëndrueshëm dhe ruajtjes se biodiversitetit detar. Mare medi terra, ky det gjysme i mbyllur, qe përfaqëson me pak se 1% te oqeaneve te botes, përmban 10% te biodiversitetit detar te njohur deri me sot.

Deti Mesdhe vepron si një katalizator për ceshtjet e qeverisjes dhe menaxhimit te integruar te aktiviteteve njerëzore për arsye se: ai mbështet 1/3 te trafikut detar te globit, strehon 150 milion njerëz dhe tërheq çdo vit 200 milion vizitore; pothuajse gjysma e vijës bregdetare te tij është kthyer ne “artificiale”; dhe menaxhimi i stoqeve ne rënie te peshkut është një ceshtje aktuale për debat.

Nisur nga nevoja për te ruajtur burimet detare e bregdetare të Mesdheut si dhe për te vazhduar përdorimin e shërbimeve te tyre, vendet e Mesdheut kane krijuar tashme një sere zonash te mbrojtura detare (ZMD). Vetme 3.8% e Mesdheut është nen njëfarë mbrojtjeje (nëse përjashtojmë Pelagos Sanctuary kjo hapesire shkon ne vetëm 0.4%) dhe vetëm 42% e ZMD-ve kane një plan menaxhimi.Gjithashtu, ekzistojnë mangësi edhe midis statusit ligjor te zonave te mbrojtura dhe zbatimit te masave te nevojshme për ruajtjen e tyre, me fonde te mjaftueshme për menaxhim. Shume ZMD janë” krijuar thjesht dhe vetëm për ruajtjen c llojeve pa marre ne konsiderate mundësitë për marrjen e përfitimeve te shumëfishta nëpërmjet shqyrtimit me kujdes te vendndodhjes, madhësisë, zoonimit/menaxhimit (përdorimi i shumëfishte) dhe efekteve sinergjike te rrjeteve te zonave te mbrojtura. Për me tepër, disa raporte kombëtare kane identifikuar probleme te ngjashme lidhur me përzgjedhjen, krijimin dhe menaxhimin e zonave te mbrojtura detare ne detin Mesdhe. Samiti Botëror mbi Zhvillimin e Qëndrueshëm (ËSSD) deklaron: “ZMD-te janë kyçi për arritjen e objektivit për te ruajtur efektivisht te paktën 10% te secilit rajon ekologjik te botes”, cka është synimi i përcaktuar ne Konferencën e 6-te te Paleve te Konventës mbi Diversitetin Biologjik (KDB). Deri ne 2012, qeveritë janë angazhuar te ulin humbjen e biodiversitetit nëpërmjet krijimit te “një rrjeti global te sistemeve efektivisht te menaxhuara, kombëtare apo rajonale te ZMD-ve”.

Duke iu përgjigjur sfidës se planit strategjik te KDB dhe Objektivave te Zhvillimit te Mijëvjeçarit per vitin 2012 lidhur me ruajtjen e biodiversitetit dhe krijimin e zonave te mbrojtura detare, UNEP/MAP-RAC/SPA dhe ËËF MedPO – sebashku me te gjitha organizatat e rëndësishme partnere (IUCN-Med, shoqata MedPAN, Conservatoire du Littoral, ACCOBAMS, FAO…) – po krijojnë partneritete për te zbatuar aktivitete ambicioze ne kete drejtim.

Ne mënyrë me specifike, RAC/SPA dhe ËËF MedPO, ne kuader te “Partneritetit Strategjik për Ekosistemet e medha Detare te Detit Mesdhe” (projekti SP LME), aktualisht po ndihmojne disa vende te Mesdheut për ngritjen e një rrjeti zonash te mbrojtura detare e bregdetare nëpërmjet nxitjes se krijimit dhe menaxhimit te zonave te mbrojtura detare. Këto aktivitete i ndihmojnë vendet e rajonit te zbatojnë prioritetet e pranuara dhe te miratuara ne Programin Strategjik te Veprimit për Ruajtjen e Diversitetit Biologjik ne Rajonin e Mesdheut (SAP BIO; UNEP/MAP-RAC/SPA, 2003) dhe janë ne një linje me Protokollin e Konventës se Barcelonës mbi Zonat Ve9anerisht te Mbrojtura dhe Diversitetin Biologjik ne Mesdhe (SPA/BD Protocol).

Atef Limam (RAC/SPA).Giuseppe Di Carlo (WWF MedPO)

 

Plani Strategjik i Qarkut Vlore

Aktualisht, një nga prioritetet me te rëndësishme për shumicën e vendeve ne zhvillim, është zhvillimi i një baze ekonomike te qëndrueshme. Autoritetet lokale te Qarkut te Vlorës, si një nga destinacionet kryesore turistike ne vend, kane shfaqur një interes te vazhdueshme për tu bere pjese e një zhvillimi te integruar ne linje me Strategjinë Kombëtare te Turizmit dhe Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim.

Megjithëse ne nivel lokal ka pak dokumente strategjike për zhvillimin e territorit te bashkive dhe komunave, deri ne vitin 2011 nuk kemi pasur një vizion te përbashkët rajonal për te ardhmen dhe as strategji qe te udhëheqin zhvillimin e 9do komune apo bashkie, veçanërisht atyre qe nuk kane plane lokale zhvillimi. Gjate periudhës 2010-2011 është hartuar nga UNDP ART GOLD 2 një plan strategjik për qarkun e Vlorës i paraqitur ne qershor 2011.Turizmi ne Qarkun e Vlorës.Industria e turizmit ne zonën e Vlorës është kryesisht e lidhur me turizmin natyror (Parku Kombëtar i Llogorase, Laguna e Nartës dhe e Orikumit) dhe atë bregdetar. Sipas te dhënave statistikore te Qarkut Vlore, numri i përgjithshëm i operatoreve turistike dhe agjencive te udhëtimit qe operojnë ne qarkun e Vlorës është 16. Edhe pse zona e Vlorës është ne fillimet e zhvillimit te turizmit, aktualisht ekziston një kapacitet akomodimi prej rreth 3200 shtretërish ne 38 hotele (Qarku Vlore, 2011). Hotelet pranë qytetit te Vlorës kane kapacitet me te madh se ato përgjatë bregut.

Shumica e tyre nuk janë ndërtuar sipas standardeve ndërkombëtare. Ato janë te vete-klasifikuara për sa kohe qe shteti nuk ka ngritur ende një sistem për standardizimin dhe klasifikimin e tyre. Shume hotele dhe restorante te vogla janë vendosur përgjatë bregdetit nga Vlora ne Orikum. Ne parkun Kombëtar Llogora janë ngritur disa fshatra turistike me shtëpiza prej druri, restorante dhe mjedise sportive. Disa nga hotelet e reja janë ndërtuar pa ndonjë plan apo edhe pa leje ndërtimi.

Ne qytetin e Orikumit, banoret ofrojnë shtëpitë e tyre për akomodimin e turisteve, veçanërisht gjate stinës se verës. Ne zonën e Izvorit (Tragjas) është ndërtuar një hotel modern (Grand Hotel) qe ofron jo vetëm akomodim dhe ushqim, por edhe shërbime te tjera argëtuese e 9lodhese.

Te dhënat statistikore mbi turistet e ardhur bazohen ne informacionin e marre ne pikat e kalimit kufitar, i cili nuk është fort i besueshëm. Sipas te dhënave qarkut Vlore, numri i turisteve te huaj p vitin 2011 ka qene 10’926 turiste. Numri i përgjithshëm i turisteve është rënie për dy arsye: shqiptaret gjithnjë e « shume po preferojnë t’i kalojnë pushim jashtë vendit dhe diaspora është prer nga krisa ekonomike globale.

  Parku Kombetar Detar Karaburun – Sazan -përgatitur nga F.Paloka

Krijimi i Parkut Kombëtar Detar ne një ngushtice e vogël qe njihet me emrin zonën  e  Gadishullit  te   Karaburunit “Mezokanal dhe është 16 km e gjate dhe   Ishullit   te   Sazanit  përbën   një 3,5 km e gjere. Diversiteti detar është mundësi për menaxhimin e burimeve mjaft i bollshëm dhe pasurohet edhe me detare ne mënyre te qëndrueshme dhe mbetje anijesh te mbytura qe e bene me ndikon edhe ne përdorimin e burimeve tokësore, ndaj është e rëndësishme qe kjo mundësi te shfrytëzohet plotësisht nga autoritetet lokale dhe komunitetet qe jetojnë aty. Parku Kombëtar Detar Karaburun Sazan shtrihet ne një sipërfaqe prej 12’571 ha brenda territorit te Qarkut te Vlorës dhe Bashkise se Orikumit. Zona e mbrojtur shtrihet ndërmjet gjirit te Vlorës dhe Parkut Kombëtar te Llogorasë, dhe karakterizohet nga një reliev i ashpër me shpate qe bien thike mbi det dhe me kanione e shpella qe mund te vizitohen vetëm me varke. Gadishulli i Karaburunit është i pabanuar dhe pa ndërtime. Në këtë guitë  shpalosen mjaftë nga treguesit kryesor të sferave të jetës,ekonomisë,kulturës,artit.

 

GJURMËT E PERIUDHËS SË NEOLITIT NË KOSOVË

by

 NGA GËZIM LLOJDIA*/

 Kosova është një vend ku potenciali arkeologjik/

Kosova është një vend ku potenciali arkeologjik është i pambarimtë. Dhjetra lokalitet arkeologjike  nga rreth 400 gjithsej të evidentuara në territorin e Kosovës deri më tani dhe të regjistruara në Listën e Trashëgimisë Kulturore për Mbrojtje të Përkohshme të Republikës së Kosovës  janëtë fokusuara  nënnjë guid të Kosovëse cila tregon edhe serizoitetin e punës  duke bërë jo vetëm identifikimin por edhe përcaktimin e vendodhjes si dhe të dhëna të tjera shkencore për zbulimet e terriotrevev arkeologjike që runa brendia dhekrejt toka  eKosovës.

Edi Shukriu duke folur në një intervistë për pasurit arkeologjike që ka Kosoava ajo shprehet se: Një varg i lokaliteteve dhe i objekteve arkeologjike e meritojnë të përmenden me këtë rast, sepse Kosova ka thesar të vlefshëm arkeologjik dhe mjaft atraktiv, madje edhe për syrin e një vizitori. Sot dimë për shumë qendra dhe zona arkeologjike, peizazhe arkeologjike dhe monumente të luajtshme, për disa prej të cilave duhen jo shumë investime për t’i bërë atraktive për vizitorë. I tillë është kompleksi trashëgimor i Artanës/Novo Bërdës, Ulpianës, Vendenisit te Gllamniku, Municipiumit DD te Soçanica, Gradina e Llapushnikut, e Vlashnjës e shumë të tjera, përfshirë dhe komplekset e trashëgimisë ortodokse, që sot, mjerisht, mbahen të izoluara dhe që, pos që janë trashëgimi arkitektonike mesjetare, përmbajnë edhe trashëgimi arkeologjike. Nga objektet e luajtshme arkeologjike që kanë vlera shumëdimensionale shkencore e kulturore do të veçoja Monumentin epigrafik të Hyjneshës dardane nga Smira me labyrinthin rrethor unik, pikturimin shkëmbor parahistorik të Vlashnjës me drerin dhe shumësinë e spiraleve, hyjneshat neolitike që nga ato të Tjerrtores së Prishtinës, Bardhoshit, Varoshit, Mitrovicës e të tjera, si dhe Monumentin mortor nga Dardana/Kamenica, si monument guror unik dhe i rrallë, që i takon kohës së ekzistimit të shtetit dardan dhe që përmban tradita etnologjike para pushtimeve romake.

Dr. Jusuf Osmani shkruan:”Gjurmët e para të banimit në Kosovë datojnë nga neoliti i hershëm (6000 vjetë para e.r.). Këto gjurmë janë verifikuar dhe dokumentuar me gjetje nga hulumtimet sistematike arkeologjike. Rezultatet e fituara dëshmojnë për një civilizim të lartë të periudhës së neolitit.

Koha e neolitit sipas studiuesve të kësaj kohe: përfaqëson etapën e fundit dhe njëkohësisht më të zhvilluarën të epokës së gurit. Ai përfshin një kohë që fillon nga mijëvjeçari i shtatë dhe mbaron nga fundi i mijëvjeçarit të katërt p.e.sonë. Arkeologjikisht neoliti ndahet në tri periudha të mëdha: e hershme, e mesme dhe e vonë.

Popullimi i territorit të sotëm të Kosovës u rrit shumë në periudhën neolitike

Trualli i banuar sot nga shqiptarët, ku bën pjesë edhe territori i sotëm i Kosovës, shkruan guida turistike , filloi të popullohej shumë herët, që në epokën e paleolitit (gurit të vjetër), mbi 100 000 vjet më parë. Janë të njohura një numër i madh vendbanimesh të tilla në territorin e sotëm të Kosovës, siç janë shpellat e Radacit dhe Karamakazit, si dhe shpella të tjera më të vogla.Popullimi i territorit të sotëm të Kosovës u rrit shumë në periudhën neolitike. Njerëzit filluan të braktisin shpellat dhe të përqendroheshin në vende të hapura. Banorët neolitike pëlqenin më shumë të ndërtonin kasollet e tyre në fusha dhe në tarraca lumore qëndrueshme, me ekonomi kryesisht bujësore.

Piktura shkëmbore e Vlashnjes,

Duke analizuar gjetjet dhe vendet arkeologjike të kësaj periudhe të rëndësishme thuhet se Territori i Vlashnjes gjendet në sipërfaqen e sheshtë të një tarrace shkëmbore (335 metra lartësi mbidetare) në krahun e djathtë të rrugës Prizren-Zhur, rreth 6 km në perëndim të Prizrenit. Në po këtë material theksohet se edhe vazhdimësia e jetës gjatë disa periudhave kohore si neolit i hershëm (kultura e Starçevës), neolit i vonë dhe i mesëm (kultura e Vinçës), eneolit (periudha e bakrit), periudha e bronzit, epoka e hekurit, periudha helenistike si dhe periudhat e antikitetit të vonë dhe të mesjetës së hershme. Materiali arkeologjik i zbuluar në këtë lokalitet hulumtuar në disa sezone që pas viteve dy mijë të mileniumit tonë, nxori në pah fragmente të shumta të enëve nga argjila e pjekur, vegla pune nga guri, stralli dhe kocka, si dhe zbutu Vlashnje. Fragmente të ndryshme të qeramikës me pikturim me vija gjeometrike janë dëshmuar këtu. Po ashtu edhe thika stralli, këto të epokës së neolitit, gjegjësisht të Kulturës së Starçevës, mileniumi i gjashtë, p.e.s.Figurina të ndryshme antropomorfe janë zbuluara gjatë gërmimeve të dekadës së parë të mijëvjeçarit të dytë (2002-2010), nga të cilat spikatet një figurinë antropomorfe, një ekzemplarë tipik për Kulturën e Starçevës. Periudha e Neolitit të Hershëm. Mileniumi  i gjashtë p.e.s.

Prof Dr Muzafer Korkuti :Piktura shkëmbore e Vlashnjes, Në kuadrin e projektit të përbashkët midis Institutit Arkeologjik Tiranë e Institutit Arkeologjik Prishtinë, gjatë tri viteve të fundit po bëhen gërmime me karakter shpëtimi në vendbanimin prehistorik të Vlashnjës, që ndodhet 6 km në perëndim të Prizrenit (Kosovë). Drejtuesit e projektit, A.Bunguri e Sh.Gashi, më krijuan mundësinë për të parë pikturën dhe më vunë në dispozicion dokumentacionin e nevojshëm grafik e fotografik për pikturën shkëmboretë Vlashnjës.Piktura e Vlashnjës ndodhet 1,5 km në perëndim të vendbanimit, pranë vendit ku lumi i Prizrenit bashkohet me Drinin e Bardhë. Në një lartësi rreth 30 metra nga niveli i lumit, mbaron pyllime shkurre e lartësohen tri masive shkëmbore, të cilat me kontrastin që krijojnë me ambientin kanë një bukuri të veçantë. Pikërisht në strehën që formon njëri nga masivet shkëmbore, mendja dhe dora e njeriut neolitik ka ngulitur në faqen e shkëmbit pjesë të botës mistiko-religjioze të jetës së tyre. Piktura është realizuar në tri plane, dy plane vertikale dhe një plan horizontal (në tavan). Faqja e shkëmbit është në formë brezash-pllakash, gjë që ka kushtëzuar edhe realizimin e pikturës në tri pjesë në një sipërfaqe prej 16 m². Në tavanin e strehës janë vizatuar 8 spirale të bëra me vija të trasha me bojë të kuqe okër. Katër spiralet e para janë vendosur në grup në një distancë 20-40 cm larg nga njëra tjetra. Spiralet që janë ruajtur të plota e kanë diametrin maksimal 34 cm. Në të djathtë të grupit të parë, me largësi 70 cm është vizatuar një spirale dyshe, me diametrin e madh 80 cm dhe të voglin 37 cm. Në planin e parë (vertikal), në një sipërfaqe prej2,10m x 0,50m, janë vizatuar një kaproll dhe dy spirale. Kaprolli është dhënë në profil, në gjendje qetësie me bojë uniforme që mbulon gjithë trupin. Figura ka përmasat 30 x 28 cm. Në planin e tretë, pjesa më e  poshtme e faqes së shkëmbit, në një sipërfaqe prej 2m², është vizatuar
me një spirale dyshe që nga përmasat është më e madhja, me diametër
maksimal 78cm dhe diametër minimal 38cm.Trashësia e vijave të spirales
është 2,5-3cm.Piktura e Vlashnjës ka në qendër simbolin e spirales të bërë në tërë sipërfaqen e përshtatshme për pikturim, e të përsëritur në 12 raste. Spiralet janë teke dhe në dy raste janë spirale të tipit gjyslykore.. Në pikturën e Vlashnjës kemi të realizuar edhe figurën e një dreri, kulti i të cilit
është i pranishëm edhe në pikturën e Trenit (Korçë) dhe në pikturën e
Zhlijebit (Bosnjë).Piktura e Vlashnjës është vepër e banorëve prehistorikë të këtij vendbanimi

Disa lokalitete nolitike

 Për Guvën  e Mrrizit me simbolin e pikturuar të spirales thuhet se: paraqet një vepër të botës artistike shpirtërore të banorëve prehistorikë të këtij lokaliteti (vend kulti). Guva shkëmbore e këtij pikturimi ndodhet rreth 1,5 km në perëndim të vendbanimit të Vlashnjes në fshatin fqinj Kobaj.Nga shumë gjetje të periudhave të ndryshme historike zbuluar në Vlashnje, spikat një monedhë argjendi e emetuar në vitin 55 p.e.s. Monedha ka një peshë prej 3.72 gramë dhe ishte vënë në qarkullim për nder të edilit të Kretës, Gnaeus Plancius.

Lokaliteti neolitik i Runikut

Lokaliteti neolitik i Runikut ndodhet në komunën e Skenderajt, në fshatin Runik, e pozicionuar në pllajën e Drenicës, rreth 25 km në jugperëndim të Mitrovicës dhe rreth 10 km në veriperëndim të Skenderajtdhe gjendet në aksin rrugor që lidh Skenderajn me Istogun. Këtuështë dëshmuar një nga vendbanimet më të hershme neolitike të Kosovës,që i takon Kulturës së Starçevës, përkatësisht mileniumit të gjashtë p.e.s. dhe pasqyron një qytetërim të zhvilluar të kohës së gurit të ri..Ky lokalitet arkeologjik është hulumtuar gjatë viteve 1966-68,dhe sërish në vitin 1984. Hulumtime këto me karakter sondazhi të shtrira në rreth 35 parcela private të lagjes Dardania, me ç’rast u zbuluan mbetje dhe fragmente të shumta qeramike të periudhës neolitike (6500-3500 p.e.s.) gjegjësisht u dëshmuan kultura e Starçevës dhe ajo e Vinçës

Lokaliteti neolitik i identifikuar i Varoshit

Lokaliteti neolitik i identifikuar i Varoshit ndodhet në komunën e Ferizajt, gjegjësisht vetëm 2 km në jug, juglindje të këtij qyteti, në fshatin me po të njëjtin emër.Lokaliteti neolitik i Zhitkocit ndodhet në komunën e Zveçanit, gjegjësisht rreth 3 km në veri të qytezës së Zveçanit, në një rrafshinë afër

stacionit të trenit të Zhitkocit. Këtu gjatë disa sondazheve të zhvilluara arkeologjike të vitit 1958, fare pranë brigjeve të lumit Ibër, janë dëshmuargjurmët e një vendbanimi tipik neolitik të të dy kulturave, si asaj më të hershme të Starçevës dhe më të vonshme të Vinçës.Fshati Vallaç gjendet në veri të Zhitkocit- Karagaçit dhe fare pranë grykërrjedhjes së lumit Ibër, e pozicionuar mbi një ngritje të njohur si Kërshi i Vallaçit. Është hulumtuar pjesërisht në vitet 1955 dhe1957. Në shtresën kulturore të trashë 1.8 metër janë zbuluar gjurmë të vendbanimit me kasolle banimi të thurura dhe të mbrojtura me hendeqe përreth.Nga materiali i shumëllojtë arkeologjik zbuluar këtu, veçohen një sasi e konsiderueshme e figurinave antropomorfe dhe zoomorfe, tëpunuara dhe te formësuar me aftësi dhe imagjinatë të bujshme, këtokarakteristike për periudhën e vonë të Kulturës së Vinçës, e njohur si Vinça C.

Reshtani është një vendbanim neolitik i pozicionuar në prapatokën e Suharekës.Lokaliteti neolitik i Barilevës gjendet në fshatin me po të njëjtin emër, e pozicionuar në arealin e njohur si Arat Kovaçe, tokë punuese e cilësisë së lartë.Bardhoshi gjendet në veri, në dalje të Prishtinës, në krahun e majtë të rrugës për Podujevë. Lokaliteti neolitik (Koha e Vinçës) i Bardhoshit është identifikuar rastësisht në vitin 2002, me rastin e hapjes së themeleve për ndërtimin e një shtëpie banimi dhe anekseve shoqëruese. Lokaliteti neolitik i njohur me emrin Tjerrtorja është zbuluar rastësisht, me rastin e ndërtimit të fabrikës së përpunimit dhe të produkteve tekstile TJERRTORJA,gjatë viteve ’50, andaj dhe është emërtuar me këtë emërtim, pra në bazë të vendgjetjes.Ky lokalitet gjendet brenda arealit të qytetit të Prishtinës, në lagjen Kalabria (Emshir). Gjurmët e vendbanimit neolitik të evidentuar këtu, materiali i pasur dhe i shumëllojtë neolitik si dhe duke u bazuar nga disa nga gjetjet e figurinave,statujave dhe kokave antropomorfe të terrakotave (të punuara nga argjila e pjekur), të zbuluar në këtë areal të Prishtinës, e që i takojnë periudhës së neolitit të vonë gjegjësisht kultura e Vinçës, prezantojnë dy tipare të mrekullueshme: atë të artit dhe simbolizmit parahistorik.Lokaliteti arkeologjik i njohur me emrin Fafos gjendet në periferi të Mitrovicës, në arealin e fabrikës së dikurshme të fosfateve.Lokaliteti i identifikuar neolitik i Surkishit gjendet e pozicionuar vetëm pak kilometra në jug-jugperëndim të qytezës së Podujevës(Besianës), në fshatin me po të njëjtin emër, në parcelën e njohur me toponimin Gumurishtë.I gjithë ky potencial arkeologjik gjendet në tokën e Kosovës duke sjell dëshmi nga kohët  e largëta dhe të humbura të njerëzimit është një dëshmi konkrete për ekzistencën e banorëve  autoktonë por edhe për shkallën e kulturës. Piktura e Vlashnjës  shquhet për një vazhdimësi të gjatë banimi, që fillon nga neoliti i hershëm deri në periudhën e vonë antike dhe atë te hershme mesjetare cituan burimet nga  autorët e gërmimit në  prill të  2007 në vendbanimin prehistorik të Vlashnjes.Vlashnja ndodhet buze autostradës ne ndërtim Durrës-Prishtine. Ajo plotëson kompleksin arkeologjik te qytetit te Prizrenit dhe harmonizohet me monumentet e tjera te këtij qyteti, si kalanë e tij, hamamin, kompleksin e Lidhjes së Prizrenit.

  • Anëtar i Akademisë Evropiane te Arteve

 

 

KONGRESI I LUSHNJES-VLONJATET QE MORREN PJESE

by

NGA GEZIM LLOJDIA/

Xhafer Belegu në mesin e viteve 1934,verë qershor,u ka përcjellur,shqiptarëve dokumente me të dhëna nga historia e lidhjes së Prizrenit. Dritën,botimit ja ka dhënë botuesja “Kristo Luarasi”:”Lidhja e Prizrenit dhe veprimet e saj 1978-1881”.Nga veprimet e marsit 1878 faqe 148 shkruhet: Lidhja në jug…Lidhja shqiptare duke i parë këto veprime të Greqisë e duke marrë njoftime për kërkesën e saj në kongres vendosi me zhvillue një aktivitet të madh në jug. Organizoi këshillat krahinor dhe përgatiti një fuqi mbrojtëse kundër Greqisë. Mbledhja e parë si mbas dëshirës së Abdyl Bej Frashërit i cili ishte faktori më kryesor në jug,u ba në teqenë e Frashërit,nën kryesin e Baba Alushit i cili vuri në dispozicion të Lidhjes një shumë të madhe të hollash.Në këtë mbledhje të parë të jugut u bisedua organizimi i këshillave krahinor e masat,që do të merreshin kundër Greqisë Burrat me rëndësi të Lidhjes në Jug.Abdyl Bej Frashëri,Mehemet Ali bej Vrioni.Sulejman Ali Kuci, Myslim Vasjari,Mustafa Pashë Vlora,Muslim Gjoleka. Sheh Mahmuti nga Kolonja e Kurveleshit,Xhafer bej Vlora,Thanas Ekonomidhi prej Sopiku disa bejlerë prej Libohove,Vasil Hido,Petro Meksi prej Tepelene,Mihal Haritua nga Përmeti,Vasil Linavori e Eustrat Tasho Duka nga Berati Dhimitër Kolea. Lidhja në Jug u mbajt në 11 kallnuer 1878.Dhimitër Qypi Kolea ka qenë nënprefekt në Himarë dhe Lushnjë. Delegat i Vlorës në Kongresin e Lushnjes dhe financues.

Po citoj disa te dhena marre nga rilindasi Ibrahim Abdullai:“Kujtime te shkurtera nga Levizja kombetare ne Vlore ,viti 1947libri Rilindasi Ibrahim Avdullai ,Bardhosh Gace.Fati e solli qe pas manifestimit te dites se Flamurit disa perfaqesues te Vlores te thirren ne Lushnje ku disa atdhetare me ne ze organizuan Kongresin e Lushnjes.Organizmi I nje kongresi kombetare sic na thane :Dhimiter Qypi,Halim Xhelo,Jani Minga,Myqerem Hamzai qe u kthyhen prej andej na bene me krahe pasi atje shikonim shpresen tone per te fituar Shqiperine.Me 26 dhjetor 1919 ne shtepin e Osman Haxhiut me kthimin e perfaqesuesve te Vlores nga Lushnja u zgjodh nje Nenkomitet per te zgjedhur delegatet e Vlores.Anetare te ketij Nenkomiteti u zgjodhen: Osman Haxhiu, Abaz Mezini, Aristidh Ruci,Dhimiter Qypi,Beqir Sulo,Ymer Radhima,Myqerem Hamzarai,Hamza Isai,Eshref Dano,Ibrahim Abdullai.

Anetare te komisionit per organzimin e Kongresit te Lushnjes ishin caktuar edhe Halim Xhelo dhe Dhimiter Qypi.Vlonjatet zgjodhen per në Kongresin e Lushnjës 4 delegatë, 5 përfaqësues. Ja lista e plote:Dhimitër Qypi,Qazim Kokoshi,Myqerem Hamzai,Ymer Radhima,Osman Haxhiu, Ibrahim Abdullai,Jani Minga,Hamza Isai,Halim Xhelo.Këta përfaqësues morrën me vete edhe 5 shoqërues të armatosur. Pasë ditës së pare thote autori B.Gace ne librin Rlindasi Ibrahim Avdullai “ Mesapliku dhe Kurveleshi dërgoi 6 përfaqësues të tjerë në përkrahje të kongresit.Ne senat u zgjodhën nga Vlora: Qazim Koculi,Spiro J.Koleka,Sadulla Tepelena,Myqerem Hazmai.” Pra përfaqësues nga Vlora dhe krahinat ishin 9+6=15. Arsye ishte për një shpërndarje dhe përfaqësim të të gjithë krahinave.Lista e parë ishte e përfaqësuar vetëm nga delegatët e qytetit të Vlorës.Krahina e Mesaplikut dhe Kurveleshit dërgo I ditën e dytë, 6 përfaqësues të sajën.

Patrioti Dhimiter Qypi me një kontribut të rëndësishëm në kulmin e përndritjes tonë kombëtare , si dhe aktiviteti i mëvonshëm i tij ka ngecur nën rrotat e mullirit të kohës. Vetëm një shkrim dhe përmendje nëpër libra të aktivitetit të tij patriotik regjistrojnë një thatësirë,për këtë figurë historike. Ka prurje të madhe për figurat e rilindjes madje edhe ato vlonjate, që dhanë kontribute për pavarësinë tonë kombëtare. Ndërsa pritej, që pas çlirimit të Shqipërisë të merrte vlerësime ,harresa e historianëve u bë më e madhe dhe rëndesa e errësirës më e errtë.

Shtëpia Muze Kongresi i Lushnjes kryesisht,historiani Niko Ferro , na mundësoi një fotografi të këtij patrioti e cila gjendet aktualisht në muzeun e Kongresit të Lushnjës. Historiani në fjalë jep këtë shpjegim për foton e cila i përket atyre të viteve ’20 Kjo fotografi përbënë interes sepse është e vetmja foto që do të pasqyrojë figurën e këtij patrioti . Të afërmit e tij nuk disponojnë një foto as edhe në arkivat e qytetit historik nuk gjendet. Gjetja e një fotografie për të bërë portretin e patriotit Dh.Qypi sjell interes,edhe për faktin që ky muze ka bërë në ruajtje dhe dokumentimin e figurave që patën kontribute në Kongresin e Lushnjës. Ndërsa kemi prekur vitin e 100 vjetorit momenti për të zbardhur figurat e këtij përvjetori mbetet pikënisje për evenimentin kryesor.