Gezim Llojdia – Page 65 – Dielli

SHFLETIME HISTORIKE: DUSHAN MUGOSHA, SHTYTËS PËR VËLLAVRASJE ME BALLIN KOMBËTAR

January 20, 2013 by dgreca

Ai propozoi Mehmet Shehun për komandant të Divizionit të parë, Enver Hoxha kundërshtoi/

NGA GËZIM LLOJDIA/ Në udhëtimin tonë nëpër fakte dhe dokumente gjendemi në vitet 50 gazeta” Flamuri”,botohej në Romë.Viti 1950 gazeta,Nr unik faqe 6. Komenti saj është ky. Po këtu janë sjellë dokumente e fakte,letra që liderët e PK u kanë shkruar atyre që kanë vënë dorën e rëndë në drejtimin e saj .

.Përpara se të vinin Miladin Popovic dhe Dushan Mugosha për ta organizuar dhe udhëhequr komunizmin në Shqipëri aty s’ishte veç disa grupe të vegjël që s’ishin aspak të lidhur me masat që ishin larg nga veprimtarja komuniste vërtetë,që ishin në kundërshtim me njeri-tjetrin ,gjë që kjo ka shkaktuar luftë të ashpër dhe të paprerë midis tyre. Ndër ta sundonte shpirti i ngushtë i sektarizmës,i opurtinizmës dhe i lokalizmës”Sang.trad. f3,nxjerrë nga rezoluta e Konferencës së parë të përgj.PKSH mbajtur në Labinot ,në prill 1943).

Situatat që mbretëron midis grupeve në Shqipëri më 1941 u karakterizua kështu nga Miladin Popoviçi:

”Kemi gjetur një kaos të vërtetë. Ndodheshin grupe dhe grurthe(gjithsej tetë,ndër të cilët dy trockistë) Secili prej tyre tërhiqte nga ana e tij..Shpesh herë bënin edhe bashkime marrëveshje për të paditur tek ne njëri-tjetrin.Bënin nga këto marrëveshje deri me Fundon. Mund të kishte çdo gjë tek këto grupe,por asgjë komuniste…”(Sang.trad f 8 nga relacioni i Miladin Popovicit Komitetit Qendror të partisë komuniste jugosllave,21 maj 1942)Bisedimet me këto grupe vazhduan prej dhjetë deri në 20 ditë. Kalonim nga një pjekje ilegale ne tjetrën .Me grupin e “Korçës “i rrahëm çështjet në shtëpinë e Enver Hoxhës e të Koço Tashkos. Ky grup nuk donte të njihte gabimet e tij,kërkonte të shpallej si parti e pastaj gjithë grupet e tjerë të mblidheshin rreth tij,por arritëm ta bindëm me argumente të forta që të pranoje krijimin e partisë. Në grupin e Korçës ndihma më e fortë na erdhi nga punëtorët Koci Xoxe dhe Pandi Kristo…”(San.trad. f9 nga shënimet e Dushan Mugoshës mbi aktivitetin e tij në Shqipëri në vitet 1941-1944)

Komenti që bënë gazeta “Flamuri”.

Dushan Mugosha dhe Miladin Popovic duke u ardhur me vonë Blazo Jovanovic e Svetovar Vukmanovic Tempo përbënin 1-shtytjen,2-krijuesin,3-udhëheqësit,4-komandantët e vërtetë të PKSH.

Cili ishte roli i tyre në themel të kësaj qeli që ishte në formim?

1-zhdukën mosëmarveshjet,2- vendosën disiplinën,3-bënë mbledhjet,4-emëruan komandantët,5-ata organizojnë,6-ata urdhërojnë.7-ata shtyjnë të krijohet ushtria Nac-cl.

Me tu formuar brigada e parë Dushan Mugosha shkon këshilltar pranë Mehmet Shehut.Cili ishte qëllimi i tij:

1-urdhërues,2-shtytës për vëllavrasjen me Ballin Kombëtar.

Dushani cakton E.Hoxhën komandantë të Ushtrisë Nacional-çlirimtares.

“Para se të nisej për në Jugosllavi Dushan Mugosha u ftua u ftua në mbledhjen e KQ të PKSH .ku ishin prezentë disa anëtarë të komitetit dhe aty parashtroi mendimin se kumandari i përgjithsëm Spiro Moisiu nuk ishte në lartësinë e detyrës,dhe propozoi të emërohej në vent të tij Enver Hoxha deri atëherë komisar i komandës së lartë .K.Q i PKSH e pranoi këtë propozim të Dushan Mugoshës dhe në Konferencën e Përmetit nga fundi i majit 1944,Enver Hoxha u emërua kumandar i i përgjithshëm me gradën kolonel-gjeneral ( Sang.trad. f 61).

“Dushan Mugosha propozon propozonte emërimin e Mehmet Shehut si kumandar i Divizionit të parë,kurse Enver Hoxha nuk qe dakord. Por pas shpjegimeve të Dushanit,më në fund e pranoi këtë propozim..etj (Sang.trad f 61)

Letra e Mehmet Shehut drejtuar Mugoshës

”Nuk kishin parti,por kishin dhe ishim komunistë bashibozukë,ishim një “turli” me zarzavate të hidhura e me udhëzimet e Miladinit e të tuat,me ndihmat tuaja mundëm të seleksionoheshim,të formojnë partinë tonë komuniste,ta forcojmë.Na dhatë dorën,na mësuat,na ngritët si mëma foshnjën”.Në fund të letrës:”O Sale(pseudonimi i Dushanit)po për interesat e lartë të brigadës tënde,kë do të lesh pranë shtabit të përgjithshëm?Kujt do t’ia besosh këtë special special,or tu shoftë soji ve t’u bëftë na-a-a-a?!!!

Bedri Spahiu:”Ne mësuam nga ti o Sale,atë çka është e nevojshme dhe e dosmodoshme,që të mendojmë e të ndjemë vete ,besoje të gjithë ne,na duket sikur kemi diçka nga qenia joteJeta jonë si komunistë është e lidhur me ty..Unë ngushëllohem duke parë ndryshimin që kam bërë prej çastit të parë që jemi parë dhe se kam përfituar nga ti sa më ka qenë e mundur”.Letra të tilla i kishin shkruar E.Hoxha,H,Kapo,N.Hoxha,K.Xoxe,R.Citaku.

Pa le i shkreti Omer Nishani që është mbyllur në odë dhe qanë me ngashërime “duke kujtuar poshtërësit që ka thënë armiku për Dushanë…”(Sang trad,faksimale ku janë letrat të fotografuara).

Kulmi mund të quhet thuhet në këtë koment fjala e E.Hoxhës në Berat në mbledhjen e plotë të të K.Q të P.K,në nëntorin e 1944.

”Shoku Blazo(Blazo Jovanovic) delegat i KQ.të PK jugosllave pranë K.Q të PK shqiptare)ka dhënë ndihmën më të madhe në përgatitjen e konferencës dhe në përpunimin e relacionit Blazo-ja qe për ne si të kishte zbritur Zoti Nga qielli…Sang Trad f26,shënim f28)

Ardhja e Mesisë në gjirin e PK është e cituar me gjuhën e vetë udhëheqësit të saj. Dhe ky Messia nuk vinte diku nga vendet ku lindte Krishti por nga ajo pjesë e ngrysur e Ballkanit dhe ajo strofull shtrëngoi e solli pasoja në jetën e një populli që u vetizolua për dekada.

“ISTORI E SKËNDERBEUT” DISA VARGJE NGA KËNGËT HEROIKE QË NXORI PENA E NAIMIT ,PËR KRYEHEROIN SHQIPTAR

January 17, 2013 by dgreca

NGA GËZIM LLOJDIA/

Ekstrat/

“Istori e Skënderbeut” është historia shqiptare në shekullin e XV.Do të shqyrtojmë përveçse disa vargje nga këngët heroike që nxori pena e Naimit ,për kryeheroin shqiptar,situata dhe kthjellime historike apo ndijime shpirtërore, që përjeton nën dalldinë e zërit ëmbëltor të Naimit.

SHQYRTIME

Kënga naimjane nga “Istori e Skënderbeut” :Këndo engjëll urtësinë………………………………….

1.Një fillesë e çuditshme. Kënga naimjane është si valëz deti.Ngritjet dhe uljet e saj.Janë dallgë të atij deti,që godisnin brigjet dëshmitare. Pasqyrimi i saj na lejon të qartësojmë, thellësinë nën syprinën e ujit. Brenda këtyre kontureve, d.m.th brenda vargut lëviz fjala e ëmbël: këndo engjëll urtësinë……Cili është ndërkohë instrumenti matës i valës shpirtërore?Shpirti naimjan.Ai ka derdhur me një kosto jo të vogël qindra vargje,mijëra fjalë, që janë produkt i këtij deti shpirti të pafund njëkohësisht të paanë.

2.Historia e “Istorisë…

Shfaq këta personazhe interesante. Skënderbeu.Gjon Kastrioti, Moisiu, Hamzai,Vrana,Lekë Dukagjini,Huniadi, Filipi, Alfonsi, Vlladisllavi,Ferdinanti,Paleologu,sulltanët Murati, Mehmeti, Papa Piu II etj, etj,etj .

Këngët janë kapitujt. Gjithsjet 22 kapituj.22 këngë naimjane.

Radhitja e këngëve :

Kënga 1 -Ardhja e turqve ,paqja që afron Sulltan Murati,kërkimi i djemve peng.

Kënga 2 –Shqyrtimi i këshillit për dërgimin e djemve të Kastëriotëve peng në Adrianopojë.

Kënga 3-Skënderbeu në kryeqendrën Adrianopojë.

Kënga 4-Vdekja që rrëzoi prindërit. Helmimi i tre vëllezërve

Kënga 5-Ardhja e engjëllit që përfaqëson shpirtin e të atit. Qartësimi,dritësimi mbi të ardhmen e tij.

Kënga 6-Kthimi i Skënderbeut në Krujë. Një nga perlat naimjane më të vlerësuara.

Kënga 7-Fjala e Skënderbeut dhe luftërat që i prisnin me osmanët.

Kënga 8 -Udhëtimet e Skënderbeut.Ndihma për mbretin Vadisllav dhe mbretin Gjon.Luftimet e Ohrit.

Kënga 9 -Luftrat kundër venedikasve dhe turqve

Kënga 10 -Luftimet në Sfetigrad.

Kënga 11 -Rrethimi i Krujës,humbja e Sulltan Muratit.

Kënga 12 -Ngjitja në qiell. Martesa.

Kënga 13-Luftimet kundër turqve të Ahmet dhe Hamza Pashës.

Kënga 14-Luftime. Tradhtia e Moisiut.

Kënga 15-Luftimet e Skënderbeut në ndihmë të Ferdinandit. Itali.

Kënga 16 -Luftime kundër turqve. Personazhet ushtarake Sinan Pasha,Asim Pasha,Karaxha Pasha.

Kënga 17 -Luftimet kundër Ballaban Pashës.

Kënga 18-Luftimet me turqit. Ndihma e Skënderbeut për të zmbrapsur turqit. Vrasja e Ballaban Pashës.

Kënga 19 -Rrethimi dytë i Krujës nga sulltan Mehmeti.

Kënga 20-Armëpushimi me Turqinë.Fjala para vdekjes.

Kënga 21-Largimi i të birit në Itali dhe familjarëve.

Kënga 22-Ëndrra për Shqipërinë.

KOHA E “ISTORISË…”

Vijon po ai kapitull

Koha e “Istorisë…Viti 1898.Pas dy vitesh,trupi i poetit do të fironte.

Poeti kombëtar N.F,diku aty nga shekulli XIX,i ngre këngë, kryeheroit tonë kombëtar të shekullit të XV.

3.Engjëll.

–Këndo engjëll urtësinë… rrëfen Naimi .Për çudi,nuk përdorë një shprehje të folklorit ,që zë fill me vargun :këndo o muzë…

Më duket një varg tepër i pasur,i shkurtër por i thellë.

Mirëpo kam një pyetje të brendshme:Përse Naimi përdor këtë fjalë në këtë poemë kilometrike me 22 këngë heroike për kryeheroin e Shqipërisë. Pra :këndo engjëll urtësinë. Si do të duhet ta këndoj engjëlli i patregueshëm këngën e urtësisë?

Në të vërtet,pa bërë hasha do ta themi,atë që dihet mirë .Naimi është një poet bektashi. Ai e dinte fare mirë se kënga e një engjëlli është qiellore .Dhe kjo këngë,pra kënga e një engjëlli do të dëgjohet,përtej hapësirave të kalitura nga mjegullat. Ndërkaq Naimi e ka të qartë se shpirti rron.Edhe shpirti i kryeheroit,mbrëmjen kur shtegtoi përtej shkrepave. Ndërkaq shpirti me engjëllin,udhëtuar ka. Prandaj i thotë engjëllit :këndo engjëllurtësinë…Ngase është tepër i sigurt se kënga e engjëllit dëgjohet atje ku është hapësirë dhe rrojnë shpirtrat .Atje ku është dielli i paperëndishëm. Do të këndohet kënga dhe do ta dëgjojnë shpirtrat,përtej hapësirës tonë. Pra këndo një këngë shpirti,që ta dëgjojnë edhe të vdekurit e pavdekshëm. Në shtatë qiej larg nesh. Përndryshe nëse poeti N.F do të thoshte :këndo o lahutar një këngë trimërie…,ajo do të dëgjohej ose ndihej vetëm brenda hapësirës tonë.Pra përkushtimi në këtë rast do tu përkiste vetëm të vdekurve të vdekshëm,pjesës tokësore,që mbetet e vdekshme për çdo rast.

Ndërkaq duke qënë një poet bektashi N.F nuk ka se si të mos përdorë në penën e tij, fjalët për këngën e ëngjëjve. Kënga e engjëjve është më e lartësuar. Është njëfarsoji këngë engjëjsh.

Por çfarë janë ëngjëjtë?Të shumëndërruarit.

Janë krijesa prej dritë,flasin librat e shenjtë.Ata nuk shfaqen ngase duan të mbeten përjetësisht të padukshëm.Ëngjejtë janë “vizitorë të ëndrrave tona”.Engjëjtë janë lajmëtarët e fateve të pathënë.

Madje ka gojë që thonë se me engjëjt udhëtojnë shpirtërat.Ke dëgjuar or mik kur thonë :jepe shpirtin or burrë se erdhi engjëlli për ta marrë!Dhe emri i këtij engjëlli që udhëton me shpirtërat nëpër hapësirë është Azraili.

Duke cituar engjëjt tek poemat e Naimit mbrijnë në një pikë të përbashktë. Poeti N.F,disponon njohuri të habitshme rreth kësaj pjese të panjohur.

Dy poemat-Poeti N.F. në dy poema heroike.d.m.th ‘Istori… dhe “Qerbelaja’,ai vargjet ka dëshirë ti formëzoj me fillesë fjalën engjëll,pra tek “Istoria… shprehet : këndo engjëll urtësinë…tek ‘Qerbelaja” :engjëll që mu qasepranë…

Tek ‘Istoria… engjëllit i thuhet të këndoj.

Tek “Qerbelaja” ,ëngjëlli nuk këndon por vajton fatin tronditës, por të parathënë, për shuarje të shenjtorëve. Ai nga padukshmëria mbrin tek përjetësia,në botën tonë.”…Engjëll, që mu qase pranë…,d.m.th në këtë kohë, që shpirti më rënkon thellë për shënjtorët e rrëzuar tragjikisht në Qerbela, mu gjende pranë. Ishte e pashmangshme ardhja e engjëllit dhe vajtimi i tij.

Të gjithë kanë orë shpirti,por ora e Naimit e ndjen ardhjen e engjëllit,ose e dëgjon këngën e ëngjëllit. Ora e Naimit është ora e kuptimit të gjuhës së fjalëve të pathëna,nga engjëjt qiellor.

4.Urtësia.

Naimi në këtë varg ka përdorë fjalën urtësi. Pra ëngjëllit i thuhet të këndoj në gjuhën e tij të padeshifrueshme ,por ajo të jetë një këngë për urtësinë. Pra ëngjëlli si ai rapsodi i moçëm shqiptar duhet të këndoj trimëritë,sepse trimëritë lëvdohen. Madje ka gojë që thonë se ka një vend të lartë në hapësirën qiellore ku shkruhen veprat e mira.Dhe këto i ruajnë ëngjëjtë e lartë.Kështu edhe thelbi i vetë këngës të ketë një bazë dhe ajo të jetë urtësia.

Etimologjia e fjalës filozofi,jepet greqisht me dashuri për urtësinë.Është një art i të jetuarit,një moral që konsiston në të sjellurit në mënyrë të arsyeshme,për të evituar çdo sjellje ta pamatur,për të pritur çdo ngjarje me qetësi. Njerëzit e mëdhenjë i përshkon urtësia.

5.Drita.Një shkallinë tjetër.

…Skënderben e trimërisë/që i dha Shqipërisë dritë……………..

Drita.Kahu i saj,agimi i paperëndueshëm.Trimërit e kryeheroit në thelb,ruajnë dritëzën.D.m.th zmbrapsja e errësirës,rrëzimi i saj për të ndritur dielli i Kastriotëve.Larg çdo përfytyrimi,poeti shprehet, që i dha Shqipërisë dritë.Dritëza,qëndra e saj nuk janë gjuhët e zjarrta të diellit,që ka shekuj që vëlon,por s’perëndon,në sytë e Naimit dritëza është Skënderbeu.Ky ishte ndriçimi më i madh në errësira të largëta.

Nga “Istori e Skënderbeut “

22-Prej 22 këngëve të ngritura nga Naimi,për një histori,më ka tërhequr gjithmonë një këngë,që prek thellësit e kohës.Është kënga.Fati i Shqipërisë,në këtë cikël këngësh.Pse pikërisht kjo ? Rrobat-Duket sikur fati i shqiptarëve ka qënë një lëmsh i ngatëruar.Duke qënë një popull i vogël,shkruan një shkrimtar kosovar,(këtu e gjej përgjigjen ),gjithmonë na i kanë prerë rrobat popujt e mëdhenjë.

Koshienca-Mirëpo le të bëhemi pak koshient.Dikur ka ekzistuar një shekull në historinë tonë të ndritur.Diku aty ,nga shekulli i XV.Atëherë rrobat e të tjerëve pas krahëve tanë,ishin në duart tona.C’masë do të merrnim ne,do të vishnin ata.D.m.th “sizmografi”,që përcaktonte lëvizjet e kohës ishte shqiptar.Ndërkaq ,shumë nga kancelarit e europiane,sot e kanë haruar këtë. Shqipërisë i lënë vend përtej kësaj porte.

SHQYRTIME

-U ngritë fati i Shqipërisë…

Vargu-Ky është varg naimjan.Sepse Naimi nxjerr diamante nga brendia e shpirtit.Një copëz e tij është :Ungrit fati i Shqipërisë… Tmerri-Pllakosur errësirë përmbi katundet shqiptare. Xëc. Gradacion nate.Tmerr pa fund.Kaq vite qefinë tharrë,vdekur tek shtëpia e vet.Po fati ynë ,gjegjësitsht ku rrinte i kyçur ? Ngryseshin ditët.Kush na xarriste. Fatlidhur,fatzesë.

Ringritja-Por koha përjetësisht s’e priti kohën.U ngrit fati i Shqipërisë….D.m.th i zhytur,i strukur,i rrëzuar qënkish, që kur kjo ëndërr e ëndërruar.Pra u ngrit nga e kishin gremisur.

Vdekje-Një copëz tjetër vargu po kap:Si vdekuri nga varri….Sy të verdhë vdekje.Nxinte.Kobëzestë dhe mellanbërësit e kishin kallur,atëherë shtatë pashë ndë dhe.Do mos bëhej më,ëndërronin të liqtë.Thirrje tinzarësh,nga njerëz magjilidhës.

Vargu pasues :Morri udhën e Azisë…

Udha e Azisë-C’është kjo udhë e Azisë?Nga bie udha e Azisë or mik?Besojë është udha e qëmoçme e mëndafshit!Udha e mëndafshit vëlla, ka vdekur,qëkur!

Udhë shpirti.Kjo nuk i përket territoreve të Azisë.Por nëpërmjet kësaj udhe ëngjejtë morrën drejtimin e Azisë,kur kërkohej adresa e saktë e Skënderbeut,që gjëndej në ato vise aziatike mes trupave jeniçere.

Duke rrugëtuar përtej horizonteve tona

Është udhë përtej horizonteve tona.Sidoqoftë kjo udhë shpirti ka dalje autostrade.Gjerësia e saj është thellësi.Ndërkohë që,thellësia është pafundësi.Është ngjizje me dehje qielllore.

NGRE DY PYETJE-Ngre dy pyetje, por që në thelb kanë të njëjtën përmbajtje.

1-Kjo udhë nga kush u përshkua ?

2-Përse ëngjëjtë,që mbanin në dorë fatin e Shqipërisë nxënë rrugën e Azisë?

Shpjegimi 1–Nëpër këtë udhë shpirti,engjëjtë vërshuan me fatin e Shqipërisë në dorë.

2-Përse engjëjtë morrën drejtimin e Azisë?Ose më saktë.C’farë kërkonin në kryeqëndrën e perandorisë osmane?Mos vallë perandoria,që kishte vënë nën thundrën e saj fatin tonë,kishte ndërmend të tërhiqej ?Kurrsesi jo.

Ndërkaq mësohet se drejtimi i engjëjve nuk ishte drejt rezidencës së sulltanëve.Kanë lëvizur diku afër tyre,por destinacioni i saktësuar,ka qënë korpusi special i jeniçerëve të perëndorisë osmane.Kërkimi ishte i kristalizuar.Një shqiptar,që gjëndej me shërbim në trupat speciale të perandorisë.Ishte ,ai i zgjedhuri,për të marrë në dorë fatin e Shqipërisë.Shqiptari quhej :Skënderbe.Ishte rrëmbyer nga një qëndër shkëmbore e Arbërisë.,që thirrej :Krujë.

PËRSE SKËNDERBEN ?

Kjo pyetje si luzmë,ka vite ,që më rëndon në shpirt.Vazhdimisht cepat e saj zgjaten.Është një lloj treguesi për shkumbëzimin e valëve.Kodi i paperëndishëm , ku ruhen besnikërisht fatet tona ka dhënë fatin e Skënderbeut ,kur është kërkuar “udhëkalimi” për çështjen e fatit të një kombi.

Përse Skënderbeu?Ka një ngurosje faktesh.Ndonëse jo nga rastësia,por nga disa kritere të vendosura nga vetë ata,historishkruesit .Ata sjellin gjithshka,në të gjitha formatet. Nxjerrin edhe hollësira,mistere të fshehura.Por asnjëherë nuk shprehen kështu:Përse Skënderben?Ai ishte një prej këtyre shqiptarëve të mërguar,të rrëmbyer në viset arbërore,që bënte karierë në trupat speciale perandorake.

PYETJET QË RRËMBEJNË FATIN

Kolona e pyetjeve.Për ta pasuruar më tej kërkimin shpirtëror,kërkojmë ndihmën e këtyre enigmave.Gjithsejt bëhen tre pyetje.

1-Si bë Skënderbeu ,protagondist,i ndryshimit të fatit të Shqipërisë ?

2-Për se u zgjodh Skënderbeu,një komandant në trupat speciale të perandorisë osmane ?

3-Kush e përzgjodhi Skënderben ?

3-PËRGJIGJET E PYETJEVE

Mjegullinat që zbresin nga kohërat e mëparshme nuk sjellin dot asgjë.Vetëm,dielli i praruar i shpirtit,mundet të ndriçoj ndonjë fakt.Si?Me provën,që gjithmonë është gjendur përmbi kohën tonë.

Nga “Istori e Skënderbeut “

22-Prej 22 këngëve të ngritura nga Naimi,për një histori,më ka tërhequr gjithmonë një këngë,që prek thellësit e kohës.Është kënga.Fati i Shqipërisë,në këtë cikël këngësh.Pse pikërisht kjo ? Rrobat-Duket sikur fati i shqiptarëve ka qënë një lëmsh i ngatëruar.Duke qënë një popull i vogël,shkruan një shkrimtar kosovar,(këtu e gjej përgjigjen ),gjithmonë na i kanë prerë rrobat popujt e mëdhenjë.

Koshienca–Mirëpo le të bëhemi pak koshient.Dikur ka ekzistuar një shekull në historinë tonë të ndritur.Diku aty ,nga shekulli i XV.Atëherë rrobat e të tjerëve pas krahëve tanë,ishin në duart tona.C’masë do të merrnim ne,do të vishnin ata.D.m.th “sizmografi”,që përcaktonte lëvizjet e kohës ishte shqiptar.Ndërkaq ,shumë nga kancelarit e europiane,sot e kanë haruar këtë. Shqipërisë i lënë vend përtej kësaj porte.

SHQYRTIME

-U ngritë fati i Shqipërisë…

Vargu-Ky është varg naimjan.Sepse Naimi nxjerr diamante nga brendia e shpirtit.Një copëz e tij është :Ungrit fati i Shqipërisë… Tmerri-Pllakosur errësirë përmbi katundet shqiptare. Xëc. Gradacion nate.Tmerr pa fund.Kaq vite qefinë tharrë,vdekur tek shtëpia e vet.Po fati ynë ,gjegjësitsht ku rrinte i kyçur ? Ngryseshin ditët.Kush na xarriste. Fatlidhur,fatzesë.

Ringritja-Por koha përjetësisht s’e priti kohën.U ngrit fati i Shqipërisë….D.m.th i zhytur,i strukur,i rrëzuar qënkish, që kur kjo ëndërr e ëndërruar.Pra u ngrit nga e kishin gremisur.

Vdekje-Një copëz tjetër vargu po kap:Si vdekuri nga varri….Sy të verdhë vdekje.Nxinte.Kobëzestë dhe mellanbërësit e kishin kallur,atëherë shtatë pashë ndë dhe.Do mos bëhej më,ëndërronin të liqtë.Thirrje tinzarësh,nga njerëz magjilidhës.

Vargu pasues :Morri udhën e Azisë…

Udha e Azisë-C’është kjo udhë e Azisë?Nga bie udha e Azisë or mik?Besojë është udha e qëmoçme e mëndafshit!Udha e mëndafshit vëlla, ka vdekur,qëkur!

Ngre dy pyetje, por që në thelb kanë të njëjtën përmbajtje.

1-Kjo udhë nga kush u përshkua ?

2-Përse ëngjëjtë,që mbanin në dorë fatin e Shqipërisë nxënë rrugën e Azisë?

Shpjegimi–1-Nëpër këtë udhë shpirti,engjëjtë vërshuan me fatin e Shqipërisë në dorë.

PËRSE SKËNDERBEN ?

PYETJET QË RRËMBEJNË FATIN

Kolona e pyetjeve.Për ta pasuruar më tej kërkimin shpirtëror,kërkojmë ndihmën e këtyre enigmave.Gjithsejt bëhen tre pyetje.

1-Si bë Skënderbeu ,protagondist,i ndryshimit të fatit të Shqipërisë ?

2-Për se u zgjodh Skënderbeu,një komandant në trupat speciale të perandorisë osmane ?

3-Kush e përzgjodhi Skënderben ?

3-PËRGJIGJET E PYETJEVE

1-SI U BË SKËNDERBEU PROTAGONDIST ?

Koha :Dihet fakti,që shumëzimi i viteve nën sundimin osman nuk e zvogëlonte dot shtypjen.

Pushtimi ruante këto parametra:i gjatë i rëndë,i egër,i errët.

Rezistenca e brendshme regjistronte një vdekje të hershme. Ndonjë përpjekje shuhej gati shpejt.Cdo ngritje krye krijonte pasoja tepër të rënda.Kështu gjykohej :Cili do të ishte ai burrë nga Arbëria,që do të merte në këtë situatë,fatin e SAJ ë dhe ta zgjidhte siç e zgjidhi strategu i madh Skënderbe?

Mund të ndodhte sikur atje sipër të bëheshin kalkulime të gabuara ,(gjë që s’ka bërë ndonjë herë vaki),askush s’do të guxonte,të merret mbi shpatulla një peshë të rëndë,sepse pesha e atyre, që dikur u ndihej zëri kishin këtë fat : shuar,hequr, sakatosur, vrarë, larguar,shpronsuar, kërcënuar, kokëkriposur, syrgjynosur.

Koha matej:me vite .Largësia shënonte :shtatë male kaptuar.

Represioni-Dhuna nën pushtime të egra bëhej dyfish më e egër,e rëndë ,sflitëse,torturonjëse,maskaradë.

2-PËRSE U ZGJODH SKËNDERBEU?

Kuptimi :zgjidhje e njeriut brenda këtyre viseve rezultonte aspak produktiv.

Përfundimi:zgjidhja u kërkua përtej këtyre hapësirave.

Pra ,që kur u ngrit fati, që ishte varrosur diku,(d.m.th kur perandoria aty vuri këmbën e saj, fati ynë humbi),u kërkua edhe zgjidhja.

Arsyeja :Ngase brenda të gjitha urat, që do të mbanin peshën e atyre burrave llogariteshin ose nuk ekzistonin ,ose ishin të gremisura përfundimisht.

Kërkimi :Midis këtij trazimi të jashtëzakonshëm ,syri vështroi larg.

Hapësira ku rronin shqiptarët e rrëmbyer.Tek shqiptarët ,që bënin karierë në skutat e perandorisë.D.m.th.fati i Shqipërisë u ringrit,nga vendi ku e kishin plluskuar.Për të marrë këtë fat,që ishte një përgjegjësi,kuptohej kërkoheshin shpatulla burri,një barrë me mend,cilësi,trimëri,njohuri ushtarake,dhe njohuri shpirti etj.

Mirëpo cilit i ra në hise ky fat ? Skënderbeut.

Përse Skënderbeu?Ky ishte personi,që mund ti plotësonte të gjitha kërkesat,për të ngritur në këmbë një komb të rrëzuar nën thundrën e perandorisë osmane.Me këto cilësira,ai ishte shfaqur i pazakont.

Dualitet :A mund të ishte Hamzai i zgjedhuri.?Po ku fshihej dinakëria e tij?Brenda shpirtit nxinin mjegulla.Ndonëse ishte myhib.Një ngritje e vogël regjistronte “sizmografi” në shpirtin e tij.Kariera ishte oficerë në trupat speciale.

Ndërkaq Skënderbeu ishte një shpirt i kthjelluar.

Arsye më shumë :Ai zbriste nga familja princërore e Krujës.

Kariera :Ishte një ushtarak i aftë,i mençur, trim. Brenda këtij personi,ishin vrejtur se buronin potenciale të mëdha.

Tradita që respektohej :Ndërkohë dihej se në Arbëri princërit kishin autoritet dhe ngrinin në këmbë njerëzinë.Nga ato të pakta rebelime,ishin udhëhequr nga princër apo të tjerë që kishin pozitë apo prona.

Gjunjëzimi-Por një arsye tjetër ishte menduar. Perandorinë,do ta gjunjëzonte, një ish komandant i trupave të zgjedhur të perandorisë.Një faktor ishte se ai e njihte me kaq imtësisht mekanizmin e luftës së perandorisë.Brenda këtyre cilësive ,askush tjetër,për kohën nuk i gëzonte.

Zgjedhja :Gjithmonë ndoshta nuk thuhet,por është e lehtë të nënkuptohet pra,zgjedhje të atilla,kaq perfekte,i bënë vetëm Zoti.Dora,që ishte zgjedhur nuk gaboi.Ai bë një udhëheqës i madh.Tronditi seriozisht nga themelet perandorinë,për një kohë, që regjistrohet një e katërta e shekullit.Ndali vërshimin e saj,deri atherë të parrëzueshëm.Këto cilësira,çuditërisht flasin se i disponojnë vetën njerëzit e zgjedhur nga Zoti.

A KA SOT DESHMORE TE MONUMENTEVE ?

January 13, 2013 by dgreca

NGA GEZIM LLOJDDIA*/

Fytyra e dhimbjes. Me shkulme shterpësie. Kërkojnë të vjedhin shenjtët. Shën Mërin o Zot !Dhe Shën Premte. Perëndi e madhe! Kërkojnë të vjedhin banesë së shenjtë, shenjtët. Ti marrin asaj portretet dhe relikt e saj,imazhet e saj dhe frymën e saj. Onufri ky piktor ky mjeshtër i madh diku aty nga viti 1554 në kujtesë nuk do ta kishte pikëzuar mendimin. Kaq shekuj pas tij, bashkëkombësit t’ja grabisnim. Me një fjalë lëndën e tij.Tja këpusnin nga gjiri kishës.

Natën . Kokëunjur, në muzgun e thepisur. Një pyetje si luzmë më mundon prej kohe :

Ç’bëhet në këtë dreq moti me dëborë , dhe me krisma vetëtimash. Natë hajdutësh . Pra c‘bëhet udhëve të kësaj ane , të dreq rrëmetit . Kush ua mori mëndtë?Këtu më bie më mëndje Esenin kur shprehet :

Kur e kaltër mbrëmja bie pranë,/

Te fanitet ty gjithmonë sikur/

Diku mua larg në një mejhane/

Një i dehur thikën po ma ngul.

Pika e lotit tënd ,përmbi krahëdrurësh lakuriq,tatëpjetë bregut po zbret, shkapërdredhur.

Në lartësi e vetmuar,një kishë .Duke ëndërruar kohën e shkuar.Kjo është kisha e së Shën Premtes në Gjinar. Në strehë të këtij vendi e haruar me sytë gjithë trishtim,një kishë e bardhë .Ç’bënte atje e vetmuar nën qerpikët e mëdhenj të pemëve të larta ? Si i numëronte ditënetët e saj mes kësaj pyllishteje të shkretuar ? Portreti i kishës :Fytyrëbardhë.Strehëkuqe.Hije misterioze. Por kisha ruante atë çastë fytyrën :dyerkyçur. Dritarembyllur.Tjegullakuqe.E heshtur.Zëmekur. Dikur kanë banuar këtu,njerëz të çuditshëm në fate dhe veshje.Kur duhet të zbresi këtu prifti për meshën ?.Kushedi,sa kohë mbanë,që kur është larguar prifti i fundit zhgunveshur nga streha . Në këtë strehë malore e kishin shkruar jetën e tyre .Prandaj askush nuk i shihte ata se si plakeshin.As si vdisnin.Këta nuk ishin si murgjët kinez, që vdekjes i fshiheshin duke u futur shtatë pashë nën dhe. Kisha e tyre dhe fryma e tyre kanë ruajtur në këtë strehë pranë fshatit Vlashë,ekulibrat shpirtëror.Mirëpo për të kuptuar se ç’përfaqësonte kisha në popullatën e këtij vendi,duhet të kuptojmë thelbin e tyre të besimit. Por kjo kishë këtu ishte e ortodoksisë,që kur u ndanë nga papati i Romës si kisha të tjera ballkanase dhe lindore. Kisha ruante në vetvete,hijen e mjegullt,që e mbështjell me misterin,që në përgjithësi ruajnë të gjithë shtëpitë e besimit. Mirëpo cilado qoftë e vërteta,unë kam besuar se banesat e Zotit,kërkojnë lartësi resh. Edhe kjo kishë në dukje i përmbahej këtyre parametrave qiellor .Mos ndoshta ishte shenjë e komunikimit me Zotin ?Gurët e avllisë, pushtuar ishin prej pluhurit të kohës. Kish brenda ruante frymën e Onufrit,shpirtin e tij gjakun me një fjalë afresket onfuriane.

Në atë lartësi mes diagrameve të rrahjeve të zemrës,shqiptarët të këtyre luginave të heshtura e kishin respektuar besimin dhe fenë në përgjithësi,pavarësisht se mund të mos i përkisnin atij. Ata,nuk mund ta kapërcenin udhën,kur shenja e qytetërimeve qartazi ishte shprehur. Besmin mos e humb. Pra duke kapërcyer udhën e kishës,duke e respektuar institucionin e saj të paprekshëm deri në fund me kodin e saj. Ndonëse ata vinin nga një shkreti shpirtërore,por kërkonin hapësira galaktikash për shpirtrat e tyre të vrarë e të kyçur nga regjimi,që ua ktheu jetën në shpirtërisht të varfër dhe varfërisht të varfër .Të ndotur prej kësaj të fundit ,të pabesët vënë dorën tek vendet shenjta. Vënë dorën edhe tek Onufri ynë.

Në ç’gjuhë shkruajnë ,grabitësit , thua hë. Sa lehtë të grabisësh pa ditur dëmin?Nuk ka qenë traditë por në mëhallën tonë dikush shkroi përmbi varrin e grabitësit:“Prehet këtu :fantazma e…. Qefini i ngatërruar,i ngurtësuar, i ngritur në erë. E vërtetë. Por e pagënjeshtër. Në dimensione të kohës,përsërisim vazhdimisht :shteti,shteti,shtetit…….

Po hajduti s’paska faj?Por a nuk ka burra sot,nga ata qe mund te bëhen ose te quhen dëshmorët e monumenteve?

*Mrsc.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve.

Autori ka qenë Drejtor i parqeve arkeologjike të Vlorës

GRAVURË KOHES PËR E KËSHTJELLËN E KANINËS MË 1690

January 8, 2013 by dgreca

NGA GEZIM LLOJDIA

1. Gravura përmban elementët të sulmit venedikas përmbi kalanë e Kaninës. Gravura është punuar(nga P.Coronelli. Datimi saj në krahun e djathtë regjistron vitin 1690. Ndërkaq që ka të shënuar :Canina presa da Veneti a Turchi .Çfarë të reje sjell gravura e kohës ? Ajo paraqet në planin e përgjithshëm kala në qendër të saj si dhe kodrat që e rrethojnë atë. Punimi gravurës është një tregues për vërtetësinë historike të përpjekjeve për të sunduar kalanë shekullore gjatë luftimeve turko-venedike ,që i përkasin afërsisht shek XVIII.

Ka të dhëna të cilat bëhen mjaftë të rëndësishme për një ndër objektet monumentale e cila është klasifikuar në grupin e kalave, që mbajnë përmbi shpinë, shekuj të tëra jete.

Kalaja e Kaninës është një pikë dominuese në gjirin e Vlorës. Dhe përndryshe është pagëzuar:”Ballkoni i Vlorës”. Akropoli i arrin në kuotën e 398 m. Panorama nga kjo hapësirë qiellore është mbresëlënëse deri mistike. Në jug të kalasë shtrihet katundi i cili është zhvillimi i varoshit të

vjetër mesjetar thonë Gj,Karaiskaj dhe S.Dashi në një studim për rijetizimin e saj. Nga banesat e vjetra kanë mbetur vetëm rrënoja guri si dhe disa prej tyre, që kanë qenë qendra kulti.

Pasqyrim i plotë në përmbajtjen e gravurës është se:në luftën turke venedike te shek.XVII Kanina luan një rol te veçante por e paguan këtë rol me rrënimin e saj. Ne vitin 1691 venedikasit që e kishin marrë atë bashkë me Vlorën një vit më parë e hedhin ne erë me mina për të mos ua dorëzuar turqve në gjendje të shëndosh. Që prej kësaj kohe, pavarësisht riparimeve që iu bënë në shek XVIII kështjella e humbi funksionimin e saj të mëparshëm. dhe shërben kryesisht si rezidencë e e fortifikuar e sundimtarëve të qytetit të Vlorë,qendra e së cilës ishte spostuar më kohë në Berat. Kështjella fillon e shkretohet aty nga 1832 pas rënies së pashallëqeve aranute. Më 1919 mbi njërën nga kullat gjysmë të shkatërruara,aty ku kishin qenë sarajaet e Zenle Pashë Vlorës, u ngrit “sahati i katundit” me mekanizëm gjerman dhe një kambanore historike marrë nga kisha e Shën Onufrit aty pranë. Por sikurse dihet pjesa e mbetur e kështjellës kulla e sahatit dhe rrënojat e saj u shemben nga bombardimet që flota italiane i bëri Kaninës më 1920. Eqerem Bej Vlora sjell shumë të dhëna. Gravurë e kohës mbi sulmin venedikas në kështjellën e Kaninës më 1690(nga P.V.M.Coronelli) . Për punime restauruese afër saj nga komuna Qendër një vit më parë pati debate të mëdha lidhur me dëmtimin dhe marrjen e gurëve të saj. Debate të cilat u përgënjeshtruan nga IMK për dëmtimin e monumentit historik shumëshekullor.

Kush ishte P.V.M.Corornelli. Njihet si Padër Vicenzo Maria Coronelli . Jeta e tij filloi më 1650 dhe zgjati deri në 1718. Ishte gjeograf, hartograf, shpikës dhe printer, ,murg venecian Vicenza Coronelli mund të konsiderohet si një nga globemakers më të famshme të shekullit 17: globusetka krijuar në vitin 1683 për pallatin Louis XIV e në Versajë më shpejt tërhoqi vëmendjen si objektet e mëdha .Coronelli vetë jetoi shumicën e jetës së tij në Venecia, në manastirin e Santa Maria dei Frari Gloriosa, ku ai themeloi Accademia degli Argonauti, konsiderohet të jetë një nga shoqëritë më të vjetra gjeografike në botë. Një shkrimtar palodhur dhe botues, në vitin 1690 botoi Coronelli Veneto Atlante tij (duke përfshirë “Libri i Globes ‘i famshëm), e cila konsiderohet atlasi parë që janë prodhuar në Itali. Cosmographer zyrtare në Republikën e Venedikut, Coronelli kombinoi edhe kartografi me punë në enciklopedinë e parë të “stilit modern ‘i gjeografisë, për fat të keq mbetur e papërfunduar. Doktor i Teologjisënë Shën Bonaventura në Kolegjiumin Romë në vitin 1673. Ai prodhoi një palë globuset për Louis XIV në 1683. Harta ka 27 harta (14 Gores Globe), dhe 2 globuset (njëqiellore, tokësore e) nga Coronelli në koleksionin e saj.

Ka një të dhënë, që vërteton thënien se gurët e kalasë kanë ndërtuar jo pak ndërtesa përreth saj në kohëra të ndryshme të historisë. Ndër elementët urbanë arkitekturorë përmenden dy hapësira të mëdha që janë fortesa kalaja dhe kështjella ose Citadela. Fortesa përmbante tre hyrje,jugu, lindja dhe veriu sipas këtyre studiuesve ata kanë pasur emetimin: porta ose dera e fshatit,Porta e beut, dhe Porta e Mbretit. Në shekullin e XX janë prishur të tre porta ndërsa kishin ekzistuar deri atëbotë.Pallati i bejlerëve ishte një shtëpi e madhe me 4 kulla të tipit shtëpi Labërie.

Disa të dhëna:Godina ishte ngritur më 1701 nga Zejnel Pasha mbi banesën e të parëve ngritur nga Gjegju Sinan Pasha ,sanxhak bej i Vlorës më 1502,u dogj gjatë pushtimit venecian, E datuar në 26shtator 1690 të udhëhequr nga Daniel Delfino. Pukvil njofton: 1807 kalaja u meremetua. 1812 meret nga Ali Pash Tepelena.1848-1850 vendoset një garnizon turk. Banesa e ngritur nga Zenel Pashë Vlora shkatërrohet në 1832 dhe më 1919 dhe u shkatërrua nga bombardimet e vitit 1920 që bëri flota italiane në qershor të atij viti. 1916 italianët vendosin aty një garnizon.

NDRIÇUESE E QYTETËRIMEVE TË VDEKURA

January 4, 2013 by dgreca

Nga GËZIM LLOJDIA/

1-KËRKUESIT E QYTETËRIMEVE TË VDEKURA/

Kërkuesit e qytetërimeve të vdekura,ndonëse me të dhëna më të pakta se qytetet e tjera bashkëkohëse,e kanë sjellë në vëmendje edhe Amantin,kohën e antikitetit qytetin ,ilir,gjurmët e të cilit sot gjenden të freskëta 650 m nga deti në një kodër midis dy lumenjve e dy luginave si ajo lumit Vjosë dhe atij Shushicë.

Per Nerminin

Nëse Mathjy Aref bëri një premtim shqiptarçe se do te vinte atje ku kishin rojtur ilirët ,pra në shkëmbin e Ploçës,atë kohë i thashë se nëse poezia dhe flora lindin nga një pikë e gjelbër,po këtë e di,po nëse këtu jemi që kur moti dhe hëna ende s’kishte lerë thotë bektashiu i ëmbël Naimi, atëherë pika e takimit tonë është aty dhe nëpër të gjitha ato qendra ilire,të dikurshme me gjurmë të sotme ku lotit i thonë lot dhe vesës që bie ashtu thjeshtë është vesë.Atëherë ne takohemi Mathjy i shtrenjtë në historinë tënde që ke sjellë dhe të Nerminit,të Eva Brinjës,dhe të tjerëve sepse ju keni gjetur petale e trëndafilit me katër fletë. Nuk vdiq historia jonë,sepse nuk e mendonte vdekjen dhe se vdekja, që e zuri nuk mundej mbërthyer me yje të larë në qiell,e mundi njëqind herë.

Për këtë qytetërim,ka dhënë shpjegime edhe studiuesja e mirënjohur Nermin Vlora, pra zonja Falaski. Nermin Vlora,pra renditet mes grupit të atyre studiuesve që pohojnë zhvillimet ekonomike e shoqërore të këtij qytetërimi dhe duke mos lënë në haresë edhe një të veçantë,zhvillimin e kulturës fizike tek ilirët dhe veprat monumentale, që ata ndërtuan për ti shërbyer asaj. Termi Amantia tek libri”Pellazgët,ilirët,etruskët,shqiptarët” ka të paktën një përmendje tre herë. Si të gjithë studiuesit e huaj edhe tek ata shqiptarë nga të dhënat që sjellin nuk lënë jashtë vëmendjes monedhën,që mund të jetë një tregues i shkallës së zhvillimit të ekonomisë në qytet Ilire të Ilirisë së Jugut,meqë bëjmë fjalë këtu për Amantian, që gjendet pikërisht në këtë pjesëz së Ilirisë. Por treguesi monedhë flet edhe mënyrën e përpunimit te metaleve nga ku u prodhua monedha,qoftë në mënyrë artizanale të saj ose në punishte ,gjë që tregon edhe për një zhvillim të kësaj dege dhe arkeologu H.Ceka ka bërë mjaftë shpjegime rreth këtij fakti për monedhën e prodhuar në kodrën e lashtë të fshatit të sotëm Ploçë. Informatat, që sjell pikërisht këtë është e tillë,sipas N.Vlorës:”Zhvillimi i metalurgjisë,tjetër element afërsie me etruskët,bëri në mënyrë që Iliria e Jugut të shquhej edhe në rrahjen e monedhave. Monedhat e rrahura në Iliri u zbuluan në të gjithë qendrat kryesore si Durrësi,Apolonia,Shkodra,Bilisi,Amantia,Epiri etj…”

Informata e dytë,për qytetin Amantin por të shprehur nga pena e një kërkuese me disa liobra modeste në këtët fushë si Zj Falaski ka të bëjë me kulturën fizike,ose më qartazi me sportet. Një statujë që përshkruan një boksier,ndonëse figura ka mungesë të kyçit të djathtë si dhe ndihet mungesa tek këmba e majtë,por që nuk shpërfytyrojnë figurën për të arritur më lehtë në një përfundim,për këtë boksier.Ja përshkrimi i N.Vlorës.”Amantia:Përsosmërinë estetike të Posedonit ta barazojmë tani me këtë trupore ilire prej bronxi të shek IV,para Kr,që përfaqëson një boksier. Nuk mund të thuhet se është i bukur,por e gjithë përmbajtja tregon një qëllim”muskujt e zhvilluar,shikimi i mprehtë,trupi i gatshëm për mësymje,bëjnë në mënyrë që kjo trupore të ketë fuqi komunikuese. Vetëm në këtë mënyrë arti e arrin bukurinë e përsosur…”

2-VEÇANTIA E QYTETËRIMEVE ILIRE

Mirëpo ,ajo që ka mahnitur të huajt dhe të gjithë kërkuesit e këtyre qytetërimeve është më e veçantë si në disa vende të tjera. Stadiumi i Amantias ,një ndërtim ilir,që të mahnit në disa gjëra:E para lartësia. E kam përmendur edhe herë të tjera.Po të kundrosh nga qafa e Kocit rreth 45km larg,malin e Sevasterit është hijerëndë dhe tregues për një lartësi. Pikërisht në këmbët e tij është një stadium. Ndërsa rruga që e përshkon çdo km lartësi ngjitje,flet vetë për lartësinë e tij dhe pozicionimin e tij në një fundkodrine ,por në lartësi deti rreth 580m.E dyta mbetet,mënyra e ndërtimit. Arkeologët i qëndrojnë stoikë se është prerë kodra për tu ndërtuar stadiumi.Madje shkallët e sipërme janë vendosur pikërisht në brinjë të kodrës,ndërsa dy rreshtat e tjerë ai perëndimori dhe lindori mund të jene bërë me stroma dheu të hedhur.Një mënyrë tjetër e gjetur për të realizuar vepra monumentale,dhe çuditërisht në lartësi kodrinash. Informatat që sjell N.Vlora është”Amantia:pamja e përgjithshme e stadiumit të shek.IV para Krishtit.Të gjithë qytetet e Ilirisë kishin stadiume të mëdhaja…

Kur kanë parë fotot e stadiumit gjithçka ka qenë shokuese. Edhe O. Gilkes ,tha të njëjtat gjëra ,veçse ky i ishte një njohës i mirë i saj.Kush i ka bërë këto foto,pyeti dhe e sigurova se ishin të zyrës tonë,duke ju referuar arkeologëve i thashë se aty nga viti 1949-57,filluan gërmimet,që sollën më tej nxjerrjen në pah të stadiumit.Po tha Gilkes.Kam parë në një foto të vjetër Anamalin,pra ishte fjala për Skënderin duke punuar me krahë.Kështu,që nuk mu duk se ky xhevahir qenka i venitur dhe i njohur vetëm brenda rrethit tonë ,kryesisht të studiuesve shqiptarë,edhe të huajt e njohin mirë.Familjen e Skenderit e kërkova në një telefonatë dhe mu aty përgjigjën se arkeologu,baabi i asaj familje dhe kerkuesit te qytetit antik, kishte shkuar ne vitin 1994 ,pra në botën e pazëshme dhe të pavullnnetshme atje ku ëndrra dhe realiteti puthiten pambarimisht.

3-NDRIÇUESE E QYTETËRIMEVE TË VDEKURA

Copëza të dhënash nga kërkimet

Nermin Vlora Falaski,H.Hasani i ka dhënë një emërtim :”Ndriçuese e qytetërimeve të vdekura”.Kërkuese e atyre qytetërimeve që kanë mbyllur sytë,qindra vjet më parë. Pra kohëgjurmuesja e jonë,por e atyre,qytetërimeve,që tashmë po ringrihen me të dhëna e fakte,me dëshmi e gërmime,që kanë ekzistuar në themelinë e kësaj bote.Qytetërime që kanë heshtur me kohë,por që kjo e fundit i rrokanisi në humbëtirë,kështu që gjurmuesit e këtyre nuk rreshtin,pra nuk lodhen,për ti zbuluar ato dhe për ti studiuar ato deri në skutat e tyre më të fshehta.Por kjo këmbëngulja e tyre,nxitet nga një motiv ,po të marrim edhe trungun më të drejtë,në errësirë lë një hije,jo më qytete të tëra antike ilire që shfaqin sot atë madhështi të asaj kohe të zhdukur. Po,një qytetërim i hershëm si ky joni,që ka ekzistuar dhe ka qenë prezent me qytetërimet e tjera ,pra ka qenë sëbshku dhe ka jetuar kohën e tij,dhe në fund s’paska mbetur asgjë prej tij.Pra ajo që na ka munguar ,ka qenë mos depërtimi përtej skutave,mos studimi përtej kufinjëve tanë ku ruhen dokumente të vlefshme dhe një arsye tjetër ,që ata që duhet të bënin këtë punë,çuditërisht kanë heshtur. Prandaj mbeten të pakët dhe shumë të kërkuar studimet mbi prejardhjen tonë,sidomos në këtë shekullin tonë. Sepse ne nuk rrekemi të krijojmë histori,por të risjellim atë që ka ekzistuar,që të limitohemi drejt e të gjykojmë,të ribëjmë atë histori që na ka munguar,prej kohësh,që nuk është shkruar në librat dhe historitë tonë,por që diku ajo ruhet,është ende aty nën nëntokën tonë dhe është ende atje në memuaret e rrudhosur e të zverdhosura dhe traktatet,dokumentet etj që kanë bibliotekat e vjetra të botës.Dhe nuk e themi ne shqiptarët këtë. Ne po e rizbulojmë me vonesë,ata që kemi patur ,që është e jona dhe është dëshmi e hershmërisë tonë.PrandaJ N.Falaski shkruan se: “Stërgjyshërit e shqiptarëve të sotëm,kanë banuar qysh në kohën parahistorike në pjesën më të madhe të botës, që njihej aso kohe,me ç’rast kanë zhvilluar një qytetërim shumë të rëndësishëm dhe kanë ngritur vepra me vlera të jashtëzakonshme…Prej kësaj gjuhe kanë zbritur të tjerë studime dhe do të zbresin akoma .

Kërkimet e N.Falaksit janë të vlefshme,si pjesë e rëndësishme e gjithë historisë tonë,qoftë edhe me këtë kontribut të thjeshtë.Ndër studimet që ka kryer N.Falaski është edhe “Pellazgët,Ilirët,Etruskët,Shqiptarët”,ku do të merri atë përkufizim të qenësor të kësaj studiuese për pellazgët.”Pellazgët,si popull shumë i lashtë,banonin në periudhën parahistorike në Greqi,në Arkipelag,në brigjet e Azisë së Vogël, dhe të Italisë. Trakasit ,frigasit, karientët, etruskët, epirotasit, ilirët,italiotët dhe shqiptarët e sotëm në përgjithësi konsiderohen se janë degë kryesore të pellazgëve. Nuk ka dyshim se pellazgët kishin formuar një perandori të ndriçuar.Kështu autorja germë pas germe vjen tek dhëmb,dhëmbi duke cituar se shqipja që flitet në Shqipëri ishte gjuhë e përbashkët e pellazgëve,ilirëve,etruskëve të lashtë,prandaj nëpërmjet saj mund të rindërtohet edhe historia e tyre.Dhe së fundi ,ka shumë teza ,që aktualisht sot po hidhen rreth këtij problemi,pavarësisht kohës kur janë shkruar ato.

N.Vlora duke u muar me etimologjinë e emrave sjell rastin PELLG,në italishte PELEAGO që thuhet det i thellë,që është nxjerr nga emri i pellazgëve që quheshin popuj të detit. Ja dhe kuptimi i fjalëve ILIR dhe ILIRIA. Dmth’Njerëz të lirë në vendin e të lirëve”.Emri Jon,Deti Jonë,do të thotë deti i ilirëve”.Deti Adriatik dhe deti Jon i sotëm nga ilirët quheshin me fjalët:Deti Jonë..Etruskët e quanin vetën Reznba,që do të thotë:”Rrezet e atdheut Iliri…..

Por përmendja shumë e rëndësishme e N.V.Falaski është në shumë emra vendesh,malesh,lumenjsh,personazhesh legjendar,nuk mund të shpjegohen me etimologji greke. Vetëm një gjuhë ka qenë në gjendje deri tash të hedh dritë mbi emrat e këtyre vendeve,e kjo gjuhë është shqipja’Sidoqoftë,vlejmë se trashëgimet linguistike që vijnë nga gjuhët e lashta të Ballkanit,si ajo e ilirëve dhe e trakasve,janë të lidhur ngushtë me gjuhën shqipe,citim i N.Jokli.Greqishtja e vjetër dhe latinishtja u ndryshuan gjatë shekujve,kurse ilirishtja mbeti praktikisht njëlloj. Ilirishtja ose shqipja nuk u helenizua edhe pse e përdori shkrimin grek për shumë kohë,nuk u romanizua,nuk u skllavizua e as nuk u turqizua….Etruskët flisnin gjuhën e një populli të lashtë,që jetonte në krahinën e Mesdheut para ardhjes se grekëve…”

Kjo është një copëz e vogël nga libri i autores shqiptare.Bëj me dije se ky botim krahas gjuhës së huaj është botuar në Kosovë,Prishtinë aty rreth vitit 1998 dhe që duhet të gjejë fonde ,që këto dhe të tjera botimi kësisojshme për ta risjellë në shumë gjuhën shqipe.Kjo është nga gjuha që ka folur Nermini për historinë tonë të hershme.Por autorja e këtyre studimeve është larguar nga ne. Nermini,ka një varr të bardhë në pyllishtën me ullinj të Kaninës,sëbashku me Renzon. Nermini dhe Renzo,kanë edhe një rrugë në qytetin bregdetar jugor,që ka emrin e tyre.Dhe mos harresa jonë në kuptimin e respektit dhe nderimit për ata është shenjë mençurie.

Fjetja përgjithmonë në tokën e të parëve.Atë për të cilën ajo hodhi dritëz nga ndriçimi i saj ,për të gjetur vjetërsinë e banorëve të saj. Bëltajat e baltës,mjaltë tu bëfshin,të ndriçoftë shpirti dritëz,studiuese e pashuar dhe paharrueshme Nermini!