Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

1913- Balerina amerikane Isadora Duncan shkroi për Sarandën

by

1 BalerinaBalerina amerikane Isadora Duncan ,që shkroi për Sarandën e vitit 1913 ishte  një nga grate e poetit Sergei Esenin/

Nga Gëzim Llojdia/

1.Ata u takuan në vjeshtën e vitit 1921 në studio të piktorit Alexei Yakovlev. Në atë kohë Isadora Duncan ishte 44 vjeç. Ajo ishte një njeri i famshëm në Evropë. Vladimir Lenini i pëlqente stili i vallëzimit dhe e ftoi atë të vinte në Moskë dhe të hapte një shkollë valle. Isadora dinte vetëm disa fjalë ruse. Ajo ka lindur në San Francisko dhe ka filluar vallëzimin në moshë të re. “Ajo hodhi poshtë ngurtësinë e baletit klasik dhe kërcente zbathur duke përdorur ritme dhe lëvizje më natyrale.”Në moshën 21 vjeç Isadora shkoi në Evropë për të kërkuar njohje dhe në katër vjet u bë shumë i suksesshëm në Budapest. Pastaj u vendos në Paris dhe vizitoi Evropën. Në 1921 Sergej Esenin ishte 25 vjeç.Ai ishte djali fshatari. Ai filloi të shkruante poezi në moshën nëntëvjeçare. Pasi ai botoi dy librat e tij të parë të poezisë për dashurinë, natyrën dhe jetën e thjeshtë në vitin 1916, ai u bë një nga poetët më popullorë dhe më të dashur rusë. 
Ende fëmije filloi te jetonte me gjyshërit e vet. Nisi te shkruaje poezi ne moshën 9 vjeçare. Në moshën 17 vjeçare, kur nisi te konsiderohej nga te afërmit e vet si një mrekulli e letërsisë, lëvizi drejt Moskës ku u regjistrua ne Universitetin Shtetëror te Moskës si student me korrespondence. Studimet i braktisi pas një viti e gjysme. Poezia e tij e hershme frymëzohej nga folklori rus. Në vitin 1915 Esenin botoi librin e tij te pare poetik “Radunica” dhe një vit me vone “Rituali i vdekjes”. Përmes poezisë se tij te mprehte rreth dashurisë dhe jetës se thjeshte, shume shpejt Esenin u be poeti i ditës.
2.Ja si e shqyrton një kritik këtë martesë të tyre:Sergei Esenin foli vetëm rusisht.Isadora Duncan dhe Sergei Esenin u takuan në vjeshtën e vitit 1921 dhe u martuan në maj të vitit 1922. Pse u martuan? Kishte një ndryshim 19 vjeçar në moshë. Ata nuk mund të flisnin me njëri-tjetrin. Ajo nuk e dinte dhe nuk mund ta kuptonte poezinë e tij dhe unë dyshoj shumë se ai besonte se ajo ishte një balerin e madh e(baleti klasik ishte në traditat ruse).Ata e kanë shikuar njëri-tjetrin dhe kanë rënë në dashuri?Unë dyshoj shumë.Pse?Le të shohim jetët e tyre të dashurisë para se të takoheshin.
Nga Encyclopedia Britannica: “Jeta e saj private, po aq e artit të saj, mbajti emrin e saj në tituj, për shkak të sfidës së vazhdueshme të tabutë sociale. Babai i fëmijës së saj të parë, Deirdre, ishte dizajni i skenës Gordon Craig, i cili ndau habinë e martesës; babai i fëmijës së saj të dytë, Patrick, ishte Paris Singer, trashëgimtari i një makine qepëse dhe një mbrojtës i spikatur i artit. Në vitin 1913 ndodhi një tragjedi nga e cila Duncan nuk u gjet kurrë me të vërtetë: makina në të cilën dy fëmijët e saj dhe infermierja e tyre po hipnin në Paris u mbështjellën në lumin Seine dhe të tre u mbytën “.Më vonë Isadora kishte dy fëmijë të tjerë nga etërit e ndryshëm.Para se të martoheshin me Sergei Esenin Isadora Duncan shumë herë deklaruan urrejtjen e tyre për martesën. A u bë aq shumë me Sergei Esenin sa ajo ndryshoi pikëpamjen e saj për martesën?Nuk ka gjasa. Unë besoj se ajo u urdhërua të martohej me të dhe ta merrte atë në Bashkimin Sovjetik.
Pse?Fillimisht, Sergei Eseni i mbështeti bolshevikët pasi besonte se do t’u jepnin tokën fshatarëve. Por së shpejti ai u zhgënjye dhe filloi të kritikojë qeverinë në poezitë e tij. Qeveria sovjetike donte të shpëtonte prej tij.Po në lidhje me vendimin e Sergei Esenin për t’u martuar me Isadora?Nga Encyclopedia e re botërore: “I bekuar me pamje të mirë dhe një personalitet romantik, u dashurua shpesh … Martesa e tij e parë ishte në vitin 1913, një bashkëpunëtore nga shtëpia botuese me emrin Anna Izryadnova me të cilën kishte një djalë , Yuri. (Gjatë spastrimeve staliniste, Juri Esenin u arrestua, duke vdekur në vitin 1937 në një kamp pune të Gulagut.)

… Në gusht 1917, Esenin u martua për herë të dytë me aktoren, Zinaida Raikh .Me të kishte një vajzë, Tatjana dhe një djalë, Konstantin “.Mijëra gra kanë ëndërruar për Sergej Yesenin dhe nuk ka shumë mundësi që ai të jetë martuar me Isadora Duncan sepse ai u dashurua me të. Unë jam i sigurt se ai u martua me të për të qenë në gjendje të dilte nga Bashkimi Sovjetik (kjo ishte e mundur vetëm nëse autoritetet e lejuan atë).Pas martesës Esenin e shoqëroi gruan e tij në një turne në Evropë dhe në Shtetet e Bashkuara. Ai shpresonte se ai do të pranohej shumë mirë në Shtetet e Bashkuara dhe në Evropë ku kishte shumë rusë. Megjithatë, në atë kohë shumë njerëz në të dy kontinentet besonin se çifti ishin agjentë sovjetikë dhe rusët jashtë vendit nuk donin të kishin të bënin me Sergej Esenin. Çfarë mund të bënte ai? Ai e dinte vetëm rusisht, nuk mund të komunikonte me gruan e vet, nuk kishte miq. Sergei filloi të pijë. Shpërthimi i dhomave të hotelit mori një publicitet të madh në shtyp. Eesenin u kthye në Bashkimin Sovjetik më 1923. Atje ai botoi disa poema të reja. Ai pa që qeveria nisi një fushatë shkatërrimi të fshatarëve, por ai nuk mund të bënte asgjë për këtë. Sergei u përpoq të gjejë strehë në dashuri.”… ai menjëherë u përfshi me aktoren Augusta Miklashevskaya dhe besohet se u martuan në një ceremoni civile, edhe pse dihet se kurrë nuk ka marrë një divorc nga Isadora Duncan…. po atë vit kishte një djalë, Aleksandër, nga poeti, Nadezhda Volpin … “Aleksandër Esenin-Volpin u rrit për t’u bërë një poet, disident dhe matematikan i spikatur. 
Në pranvere të 1925 Esenin njeh dhe martohet me gruan e tij te peste, Sofia Tolstaja, gjyshi i se cilës ishte gjiganti i letërsisë ruse dhe botërore, Leon Tolstoi.
“Dy vitet e fundit të jetës së Sergei Esenin u mbushën me sjellje të vazhdueshme dhe të dehur, por gjithashtu krijoi disa nga pjesët më të famshme të poezisë.

Ja sa për ilustrim:

Nga Moska do iki se duhet ikur

Ç’dreq me policët e rregullon,

për çdo gjestin tim prej pijaniku

Çohu Sergei,marsh ne Rajon!…
Në pranverën e vitit 1925, një Sergei Esenin shumë i paqëndrueshëm u takua dhe u martua. Ajo u përpoq që t’i rrinte afër dhe ta ndihmonte poetin brilant, por tashme ishte tepër vonë pasi Esenin vuante nga sindroma të renda manjakodepresive, duke u shtruar për kurim një mujor në një klinike psikiatrike. Ndërsa del nga klinika vetëm për disa ditë me rastin e Krishtlindjeve, ai pret damarët dhe me gjakun e tij shkruan poezinë e Lamtumirës dhe të nesërmen në mëngjes gjendet i vetëvarur në tubat e ngrohjes në tavanin e dhomës se tij në Hotel Angleterre, kur sapo kish mbushur 30 vjeç.
Duket paratha fatin e tij:

Miku im i shtrenjte lamtumire

Ty këtu në shpirt të kam ta dish

Fati po na ndan sot pa dëshirë


Po diku do shihemi sërish.

Lamtumire o mik pa fjalë e lot

Vetullat ti ngrysesh s’ka përse

Vdekja s’është gjë e re në botë

Por dhe të rrosh s’është gjë e re.

4.Isadora Duncan, balerina amerikane që shkroi për Sarandën e vitit 1913.
Një artikull nga seria e atyre që dr. Olimpia Gargano, studiuese italiane ka shkruar për Shqipërinë është edhe ai, që i përket Sarandës të vitit 1913 për ardhjen e Isadora Duncan në Shqipërinë tragjike.Viti, kur kufijtë e këtij trualli të lashtë i preu kirurgjia e pamëshirshme në favor të fqinjëve. Pikërisht në këto muaj të trazuar, në të cilin gjendej krejt Ballkani dhe bota nën ethet e luftës së parë, një  balerinë amerikane me emër në fushën koreografike amerikane vjen në Evropën e luftës. Në pranverën e vitit 1913, Isadora Duncan kaloi gjashtë muaj në Shqipëri, shkruan Olimpia Gargano.

Kjo ishte një kohë e tmerrshme për të dy palët : edhe shteti i ri shqiptar, shqyer nga vende fqinje të Ballkanit, si për balerinën e njohur amerikane, e cila disa javë më parë, në Paris, kishte humbur dy fëmijët e saj.

Ishte vëllai i saj Raymond, i cili për të shkundur atë nga dëshpërimi, në të cilën ishte zhytur, e ftoi për t’u bashkuar në Sarandë, ku ai dhe gruaja e tij Penelope kishte ndihmuar popullsinë shqiptare të rraskapitur nga lufta. Për përvojën e saj shqiptare, Isadora Duncan ka dhënë dëshmi në një autobiografi, botuar në vitin 1927 (tani në dispozicion në edicionin italian ribotuar së fundmi: “Jeta ime”, Roma, Audino, 2010).

E lindur në vitin 1877 në San Françisko nga i ati irlandez dhe nëna skoceze, Isadora ishte rritur në mes të artit, muzikës dhe letërsisë. Ajo dhe nëna e saj e mbështesnin familjen duke dhënë mësime në piano, pas babait bankier Charles Duncan.

Së shpejti ata të gjithë u zhvendos në Europë, shkruan Gargano, ku Isadora, Elizabeth, dhe vëllezërit Augustin dhe Raymond kaluan ditët e tyre në sallat më të rëndësishme dhe muzeume, duke kopjuar forma e vazo qeramike të Greqisë klasike.

Me temperamentin e saj të pasionuar, ajo arriti të kushtojë një jetë të trazuar për dashurinë e saj. Në vitin 1906, nga marrëdhëniet e saj me aktorin dhe regjisorin Ed Ëard Gordon Craig ka lindur e para vajza, Deirdre.

Katër vjet më vonë, me anë të shokut, Singer, birit të prodhuesit te makinave qepëse Singer, Isaac udhëtuan në Sarandë, Isadora Duncan ishte në kulmin e famës. Portreti i saj ishte gdhendur në lehtësim të ulët në hyrje të teatrit Champs Elysees.

Ajo kishte revolucionarizuar botën e valleve me stilin e saj unik, shumë personale, bazuar në pasionin për mitologjinë. E veshur me një tunikë të thjeshtë, kërcimi zbathur me lëvizje ekspresive, që valorizojnë emocionet, duke thyer rregullat e kërcimit modern, ajo ishte e ashpër dhe e panatyrshme.

 Olimpia Gargano më tej shkruan: “18 prill, 1913 Deirdre dhe Patrick ishin në shtëpi së bashku me grua, atë kohë Isadora kaloi një gjysmë dite në Paris. Shoferi, i cili i shoqëronte ato u hoq nga makina, duke harruar për të vepruar frenat e dorës. Makina filloi të rrëshqasë në rrugën që i shtyu në fund të Seines, dy fëmijë dhe gruan, të mbërthyer brenda, u mbytën.

Isadora, pas kësaj tragjedie ishte gati për të shkuar në çmendinë. Vëllai i saj Raymond, i cili ishte tashmë në Shqipëri dhe gruaja e tij, e ftoi atë të bashkohen me ta në Sarandë, duke i thënë asaj se ka pasur punë dhe fëmijët kanë nevojë për ndihmën e saj.

 Raymond ishte një intelektual i gjithanshëm: artist, poet, balerin, filozof, besonte në një sistem ekonomik, që synon përmbushjen personale të punëtorëve, një vend për prodhimin ose fitimin. Ai jetoi pranë qytetit të Athinës me gruan e tij greke Penelope dhe djali i tij, në një vilë prej të cilave ai kishte projektuar personalisht mobilje, vazo dhe tapiceri, frymëzuar nga arti klasik.

 Në datën 28, 1912 pas më shumë se 400 vjet të sundimit osman, Shqipëria kishte deklaruar pavarësinë. Vetëm një muaj më parë lufta kishte shpërthyer në mes të Ligës Ballkanike (Greqi, Mali i Zi, Serbia dhe Bullgaria) dhe Perandorisë Osmane. Pas fitores së Ligës, Shqipëria ishte pushtuar nga fqinjët e saj, serbët dhe malazezët në veri dhe në jug të Greqisë, të cilët nuk donin për të njohur pavarësinë e saj”, shkruan studiuesja italiane.

Popullsia ishte në nivelin më të ulët të saj; gra, fëmijë dhe të moshuar kishin nevojë për ushqim dhe ndihma të tjera.

 Raymond Duncan u zhvendos në Sarandë me familjen e tij, për të shkuar në ndihmë të tyre dhe ajo ishte atje.

A kishte shkruar ndonjëherë më parë në këtë vend Isadora Duncan?

Studiuesja italiane thotë se nuk ishte hera e parë, që Isadora ishte në Shqipëri. Vite më parë, filloi nga Brindisi për një udhëtim në Greqi, së bashku me vëllain e saj. Ajo kishte ndaluar në Prevezë. Këtu është se si e tregoi atë në biografinë e saj:“Ne blemë një djathë dhie, rezervat e bollshme me ullinj të zi dhe peshk të thatë, sepse në barkë ka pasur një vend me hije për të mbajtur ushqimin. Unë kurrë nuk do të harroj erën e djathit dhe peshkut të ekspozuar gjithë ditën në diell, veçanërisht pasi shumë pak anije me vela kishte ushqime të tilla. Shpejt flladi ra dhe ne u detyruam për të marrë lopatat.”

“Në perceptimin e Shqipërisë të përshkruar nga Isadora Duncan shfaqen gjurmë të leximeve të saj të preferuara. Në veçanti të Bajronit, miti i poetit anglez, i cili vdiq në vitin 1824. Ai kishte shënuar fuqishëm ndjeshmërinë e saj letrare”, thotë Gargano. Dhe ishte pikërisht që nga Preveza, në 12 nëntor 1809, kur Bajroni shkruan për nënën e tij një letër, në të cilën e  përshkroi me entuziazëm i veshur me kostum kombëtar shqiptar ,që e kishte veshur në raste të ndryshme: “Më e bukura në botë, e përbërë nga një fustanellë e gjatë e bardhë, një mantel qëndisur me fije ari, korse dhe jelek kadife tehe në ari dhe armë me kornizë argjendi.”Ai ka thënë se ka blerë kostumet madhështore shqiptarëve, i vetmi artikull i shtrenjtë në këtë vend. Ato kanë një çmim prej 50 guineas, dhe janë aq të pasur në ar që në England do të kushtojnë 200. Në këngën e dytë të tij që është poema Çajld Haroldit, poemë, që përmban një udhëtar të ri dhe të shqetësuar që udhëton brigjet e Mesdheut në kërkim të vetvetes, Bajroni i kishte kushtuar Shqipërisë faqet prekëse me admirim dhe romantike e nostalgji. Më tej studiuesja italiane thotë: “Në maj të 1913, Isadora Duncan u largua më pas, për një kohë nga Saranda”.Historia e udhëtimit të saj u rrëfye nga Luan Rama në romanin “Santa Quaranta”, në të cilin tregohet gërsheti i prerë i Isadora Dunkanit. Roman Historik (Tiranë, Argeta, 2005), i cili së shpejti do të publikohet në Francë. I lindur në Tiranë, Luan Rama jetoi për disa kohë në Paris, ku punoi si shkrimtar, gazetar dhe përkthyes. Ishte Ambasadori i Shqipërisë në Francë dhe është anëtar i Haut Conseil i Frankofonisë. Në romanin e tij, Rama fillon nga e dhëna autobiografike, ofruar nga Duncan në jetën e saj, dhe shtrihet duke futur atë në kontekstin historik dhe kulturor të kohës, duke i dhënë theks të veçantë për mënyrën se si ajo kishte qenë deri në atë pikë. Ajo ka përfaqësuar Shqipërinë në tregime të udhëtarëve të huaj. Për shembull, në përshkrimin që kishte bërë Pouqueville, për rrethinat e Sarandës ishin “të varfër dhe të kultivuar keq, si shumica e kësaj pjese të Shqipërisë që mbikëqyr detin.”

Bektash Cakrani:Motoja e jetës time ka qenë mbi pasurinë e familjen ,Atdheu

by

Bektash Cakrani nuk u largua nga mëmëdheu i ti,j sepse nuk kishte bërë krime….Në vitet 1945-46 filluan gjyqet popullit .Burgoset në Vlorë ndërsa gjyqi i Ballshit e pushkaton./
1 Bektash CakraniNga Gëzim Llojdia/Në 14 shkurt 1994, me dekretin Nr 773 , Presidenti i Republikës Sali Berisha i jep Bektash Cakranit :”Martir i demokracisë” duke e vlerësuar :” Dha jetën e tij në luftë për një Shqipëri etnike të lirë kundër okupatorit të huaj dhe komunizmit “….Ka një gen në ADN e fisit Cakrani . Patriotizmi. I pandalshëm dhe i pashueshëm. Mund të zbehet por nuk njohu shuarje kurrë. Dielli i jetës në ardhje ,e solli në Cakran. Kërthiza ju pre me urimin ardhsh për mëmëdheun i mbarë .Viti ishte sosur 1871. Ndërkaq dritëza e Përndritjes kombëtare kishte filluar rrezatimin. Në vitet 1900-1908 Bektash Cakrani ,shkruan studuesi A.Llanaj ,sëbashku me atdhetarët e tjerë në Fier, Berat, Tepelenë, Vlorë, Mallakastër ndiqte me vëmendje gazetat që botonin kolonit shqiptare në Bukuresht, Kajro,Sofje dhe Manastir ku pasqyroheshin ngjarjet si dhe tablo nga jeta e shqiptarëve në Kosovë.Camëri,Maqedoni e krahina të vendit. Atij I vinin gazetat nga Berati dhe Vlora si “Shqipëria”,Drita,”Albania,Kombi,Shqyja e Shqypënisë”, ku shkruanin Shahin Kolonja, Grmeno, Asdreni, Mosi, Bagëri. Në tetor të vitit 1908 me këshillën e I.Qemalit u themelua klubi atdhetar ‘Labëria” ku pjesëmarrës është si dhe Hjredin Cakrani. Me iniciativën e vëllezërve Cakrani krijohet në Cakran një degë e klubit Labëria . e cila vihet në dukje nga letërkëmbimet e Ibrahim Abdulait, Hamza Isait. Kristo Karbunarës.

Nga viti 1909 kemi një lëvizje të patriotëve shqiptarë Bektashi udhëton drejt Stambollit ku takohet me XH.Ypin dhe djalin e I.Beut. Në letrën, që I.Qemali u dërgon anëtarëve të klubit “Labëria’, u bënë të qartë se pushteti i Abdyl Hamitit u ka sjellë mjaftë të këqija popujve të robëruar”.

Gjeografia e lëvizjeve  të patriotëve shënon koordinatat të reja sepse arrestimet,burgosjet, reprezaljet janë pjesë e një strategjia perandorake otomane ku sipas konsullit austro-hungarez Kraus në relacionin dërguar Vjenës më 4 qershor 1909 u arrestuan 13 vjet I.Abdullai, E. Xhaferi, D. Shaska, A. Beqir, M. Shara.

 Kristo Karbunara sjell të dhëna ku flitet se  atdhetarët vlonjate e mallakastriot mërguan në Korfuz,Itali dhe ndër vise të tjera,ku odiseja e udhëtimit të tyre përshkruhet me varkë nëpër Jon përmes  dallgëve. Ftesa e Dervish Himës  për klubin Labëria në mars të vitit 1910 për të dërguar në Manastrit 3 përfaqësues për kongresin e dytë rezultojnë delegatë Bektash Cakrani,Ibrahim Abdullai, Jani Minga, Abaz Mezini. Hapja e shkollës  shqipe të Cakranit ruan vulën e bejlerëve të Cakranit .Kjo mund të shënohet një gur  qoshje në vendin e shqipeve.  Kristo Karbunara në kujtimet e tij dhe në dëshmitë  e Gaqo Floqit, Viskë Baba Tasit dëshmohet se Bejlerët e Cakranit  kishin paguar mësonjësit shëtitës jo0 vetëm për katundin e tyre por edhe për katunde të tjerë si Gorishovë, Buzmadh, Klosë. Në fjalën e Hajredin Cakranit në ditë çeljen e shkollës shqipe tha se: Në  Cakran familja Cakrani janë lexuar në alfabetin shqip librat botuar në Bukuresht e Stamboll, si Abetarja e Veqilharxhit, e Sami Frashërit,”Bagëti e Bujqësi,”Qerbelaja”,”Lulet e verës” dhe vjershërimi të tjera të shkruara nga Naim beut . Për shkollën shqipe të Cakranit flet Thanas Floqi,kur ishte ende mësues në këtë shkollë  lajmërohet prej ti të ndodhej në Vlorë në nëntor 1912 në ditët në prag të shpalljes së Pavarësisë Kombëtare. Ndër dokumente të shumta .Citojmë Gazeta ’Liri e Shqipërisë” Sofie,Nr 19 dt 09/09/1911 shkruan se të bijtë e Kahreman be Cakranit në Mallakstër pa marrë parasysh prishjen pasurisë së tyre ,që arrin në tre mijë lira turke  të ardhura në vit,nxorën  maleve një çetë për të luftuar kundra turkut,çeta kryesoj prej Bektash Cakranit. Ka dokumente të shumta dhe gazeta shqip që shkruajnë për patriotët shqiptarë citohet Bektashi dhe të tjerë  në prag të shpalljes së pavarësisë .Gazeta Dielli e Bostonit, në 21 në vjeshtë të parë vihet në dukje se krahas Bektash Cakranit në beteja kundër turqve në Pazar të Cakranit .me trimëri luftuan kryetarët dhe luftëtarë të çetave shqiptare.

Duke renditur të gjitha lëvizjet patriotike të periudhës së viteve 1912, pikëzohet një aktivitetet i shkëlqyer patriotik si rrallë kush.

 Prill- maj 1912 gjatë fushatës elektorale  Bektashi përkrah kandidaturën e Ismail Qemalit. Prill 1912 vjen Ismail Beu në Vlorë. Takim me krerë midis të cilëve gjendet edhe Bektash Cakrani. Bektashi merr përsipër organizmin kryengritjes antiturke së bashkue me 360 shpirt.

Emri i Bektashit regjistrohet në kronika gazetash shqiptare që përhapen në disa shtete të botës. Gusht 1912 ,thirret në Fier një kuvend është prezent Ismail Beu dhe Luigj Gurakuqi,ka folur aty edhe Bektash Cakrani.

Në takimin e Cakranit ku gjendeshin Ismail Beu dhe Gurakuqi, Bektash Cakrani tha :”Neve na u desh bashkë me atdhetarët beratas e vlonjatet,një punë madhe që ju të ishit përfaqësuesi ynë sepse lakejt xhonturq doni shërbëtorin e tyre …

Ka të dhëna të mbledhura nga studiues për figurën e Bektash Cakranit se   deri në vitin 12 Bektashi dhe i vëllai i tij Hajredini mobilizuan mjaftë vullnetarë në zonën e Mallakastrës .Ky autoret  citon faktin se në 9 nëntor 1912 atdhetarët në Vlorë,Berat,Mallakastër e kudo kanë marrë ndërkaq njoftimin  se :krerët shqiptarë do të mblidheshin shpejt për fatin e vatanit të tyre.

Ismail Beu do të dërgonte telegramin :”Mbledhja e përfaqësuesve në Durrës dhe Vlorë është shumë  e nevojshme. I thërrisni të gjithë deri sa të arrij unë. Mbani qetësin dhe ruani bashkimin. Cështja jonë  politike u sigurua…”

Në Vlorë ngrihet komisioni përgatitor i Kuvendit Kombëtar ku ishin Xhemil bej Vlora,Qazim Kokoshi,Hasan Sharra, Ibrahim Abdullai, Abaz Mezni, Alem Mehmeti, Thanas Floqi, Jani Minga, Leonidha Bezhani, Qamil Risilia, Bektash Cakrani etj. Në telegramin, që Bektashi i dërgon Haziz Pashë Vrionit, thuhet :”Shkëlqesisë së tij Azis Vrioni dhe shokëve të ndershëm të Beratit. E ardhmja e Shqipërisë u sigurua. Shkëlqesia e tij Ismail Qemal Beu me shokët e e tij të ndershëm  janë nisur prej Budapestit drejt për këtu, që të gjenden në mbledhjen e përgjithshme kombëtare e cila do të bëhet në Vlorë dhe kanë lajmëruar telegrafisht se nesër mbrijnë në Durrës “.

Në telegramin, që erdhi porositet, që të dërgohen atje kuaj për të hipur prej Beratit….

Në 21 nëntor 1912 nga Durrësi L. Gurakuqi dërgonte këtë telegram në Vlorë me këtë përmbajtje:”Ethem Beut e Bektash Cakranit,ose Qazim Kokoshit në Vlorë

:’ Me urdhër të Ismail Qemal Beut, ju bëhet me dije se pas dy orësh duhet të ndodheni në zyrën telegrafike .Luigj Gurakuqi”.

 Qëmtojmë një dokumentacion të pasur për këtë figurë historike .Kështu përmendet se në Shpalljen e Pavarësisë Kombëtare dhe ngritje të flamurit kombëtar vëllai i tij Hajredini ishte delegatë dhe anëtar i Pleqësisë .Bektashi u emërua nga Qeveria e Vlorës në Drejtorin e Thesarit. Ka një ndihmesë në ngritjen e administratës së kësaj qeverie. E veçantë është se shtypi i kohës e përmend Bektash Cakrani në kronikat e tij. Reporterët  e këtyre shkrimeve janë atdhetarë të njohur si Thanas Floqi.Ibrahim Shyti, Leonidha Naci ,Dom Mark Vasa, Sali Nivica,Muco Qulli,Josif Bageri.

“Kordinatat”, që  tregojnë lëvizjet e këtij atdhetari janë mbështetja e Princ Vidit. Në Kongresin e Lushnjës  delegati i Mallakastrës Bektash Cakrani, përshëndeti të gjithë delegatët, që morrin pjesë në këtë  me vlera jetike për kombin shqiptar. Falënderoi organizatorët lushnjarë për mikpritjen dhe kujdesin e treguar në mbrojtjen e kongresit.

E panjohur deri më sot është vizita e kryeministrit Sulejman Delvinës në Cakran…

Epopeja  e Luftës s ë Vlorës është një gjurmë e thellë  e patriotizmit shqiptar, që la Bektash Cakrani si anëtar i shtabit drejtues. Në vitin 1921 midis emrave të shquar të parlamentit është Bektash Cakrani.

Lufta e Dytë Botërore mund të shënohet si pikë në historinë e vendit.

Nga kujtimet e Avdul Agalliut thuhet se :” Në fillim të prillit  1939 ,Bektash beu i Cakranit erdhi dhe bisedoi në Fier e Vlorë  me miqtë e tij: Beqir Velo, Aristidh Ruci,Toli Arapi,Beqir Sulo,Ibrahim Abduallai,Dr Simonidhin e Dervish Hekalin për situatën krijuar dhe robërimin e ri të atdheut duke pritur atë me zemëratë.

Pas revoltave në Vlorë,Fier,Berat, ai shkruan një letër Musa Jukës  ku i kërkonte sqarime mbi të zezën, që po i binte në kokë vatanit nga Italia. Në vitin 1942 zgjidhet Kryetar i Këshillit Nacional-çlirimtar të krahinës së Mallakastrës .

Më 7 prill ‘43  largohet  nga Kryetar i  Nacl. Në fund të prillit 1943 thirret në Tiranë nga Bahri Omari,Skënder Muco,Nuredin Vlora  Bej, Ali Klisyra për tu përfshirë në organizatën Balli Kombëtar.

Përmendet në një moment arrestimi i Ali Klisyrës nga partizanët e Ago Celit dhe Karafal Bellos,ku  kontributi i Bektash Cakranit është dërgimi i një letre urgjente Ismail Golemit për lirimin e Ali Klysirës në të cilën ngjau edhe marrëveshja mes Fronit dhe BK.

Njihet dhe ky dokument, që zbulon se Bektashi është arrestuar në vitin 1940 dhe ishte internuar në Porto Romano.

Fitoren e Frontit ai priti në banesën e tij duke  pritur ngjarjet e kohës ,nuk u largua nga mëmëdheu i ti,j sepse nuk kishte bërë krime.

Në vitet 1945-46 filluan gjyqet popullit .Burgoset në Vlorë ndërsa gjyqi i Ballshit e pushkaton. Bektash Cakrani ka deklaruar në gjyq :”Pas Këshillit Nacional-çlirimtar në krahinën e Mallakastrës u bashkova me organizatën e BK, e cila sipas dekalogut kishte një program të mirë për interesat e popullit dhe atdheut. Por ky program mbeti në letër në kushtet, që rrodhi lufta,ai nuk u zbatua. U përpoqa më mish e me shpirt për atdheun dhe kurrë nuk kam bashkëpunuar me pushtuesit nazist për të cilët kisha mendimin se do të pësonin një fund tragjik me luftën e  tyre të padrejtë….Kurdoherë kam punuar për atdheun,sepse motoja e jetës time ka qenë mbi pasurinë e familjen ,Atdheu…?

Aristidh Ruci, firmëtari i retushuar

by

Në dokumentin, që u botua dhe që njihej në 50 vitet e shkuara mbeti enigmë se përse u hoqën firmëtarët dhe u vendosën fotografit?Në foto Aristidh Ruci është në  të majtë, në rreshtin e dytë, fare pranë Ismail Qemalit”./1 aristidh RuciNga Gëzim Llojdia/1.Jeta e Aristidh Rucit

Për figurën e një prej firmëtarëve të Kuvendit historik të Vlorës Aristidh Rruci, “mendje e Vlorës kështu citohet në një botim ka pak të dhëna historike si edhe dokumente,faksimile.
Aristidh Rruci, “mendje e Vlorës”,shkruan Etien Dilo në dy botime që ka lënë pas vdekjes aksidentale. Emri i Aristidh Rucit është i lidhur me përpjekjet për hapjen e shkollave të para shqipe, që nga fundi i shekullit XIX me luftën për pavarësi, armatosjen e luftëtarëve te lirisë, me shpalljen e Pavarësisë, ngritjen e administratës shqiptare, me Epopenë e Vlorës, me luftën e paprere për një Shqipëri të lirë, të pavarur,demokratike; shkurt,qe shpirt nga shpirt i shqiptarizmit,thotë.Ky autor na shtjellon historinë e firmëtarit A.Rruci.

Lindi në Sheper të Zagorisë, me 11 Mars 1875. Pasi kreu (mësimet e para)mejtepin ne vendlindje,ndoq rimesimet ne gjimnazin”Zosimea” të Janinës. Në vitet 1896-1898 shkoi ne Stamboll ku punoi në një dyqan qe tregtonte lëndë ndërtimi. Me 1899-1904 qëndroi ne Janine duke punuar ne tregun e drithit. Pas këtij viti vjen në Picar të Vlorës, në  ciflikun e Haxhi Muhametit si ekonomat. Ne vitin 1906 e deri në fund të jetës së tij u vendos në qytetin e Vlorës dhe a muarr me tregti.

2.Aktiviteti atdhetar

Dilo, na thotë se Aristidh Ruci, miku i ngushte i Ilia Dilo Sheperit, i cili ka qene edhe inspektor arsimi ne Vlore, ka zhvilluar një veprimtari të gjerë kombëtare. Ishte anëtar i klubit “Labëria” të Vlorës; me 1908, financoi blerje armesh për çetat patriotike dhe përhapjen e mësimit të gjuhës Shqipe. Midis të dhënave të tjera me interes janë se në korrik 1911 ishte anëtar i komisionit të organizimit të Kuvendit të Drashovicës, në përkrahje të Memorandumit të Gërces. Shkoi ne Itali se bashku me atdhetarë të tjerë vlonjate dhe u takuan me Ismail Qemalin dhe biseduan PR organizimin e Lëvizjes Kombëtare. Kishte korrespondence me Çajupin, Jani Vruhon e Sotir Kolen.Në vitin e ngritjes së flamurit në 1912 emri i Aristidh Rucit si përfaqësues i Vlorës shënohet ne Kuvendin Kombëtar të Shpalljes së Pavarësisë dhe ngritjen e Flamurit. Në vitet e qeverisë së Vlorës, zhvilloi një veprimtari të gjerë në mbështetje të saj për zgjidhjen e problemeve ekonomike e financiare. Ndihmoi ne ngritjen e administratës në Fier, Vlore, Tepelene, Gjirokastër e Delvinë.

Në vitet 1918-1920 u përfshi në një veprimtari të gjerë kombëtare, kundër pushtuesve italianë. Ishte anëtar i komisionit të organizimit të demonstratës anti-italiane me rastin e 28 Nëntorit 1919, tek Xhamia e Tabakëve. Së bashku me atdhetare të tjerë si :Osman Haxhiu, Beqir Sulo, Ymer Radhima e Abaz Mezini dërguan letër Qeverise së Përkohshme të Durrësit ku protestuan për qëndrimin shtypës të pushtuesve italianë ndaj popullit te Vlorës. (AQSh. Fondi. DPB, dosja nr. 48 origjinal). Mori pjesë në luftën e Vlorës, 1920, kundër pushtuesve. Në zjarrin e kësaj lufte, u krijua shoqëria patriotike “Perlindja Kombëtare”, ku komisioni ngarkoi :Aristidh Rucin dhe disa atdhetare të tjerë për hartimin e rregullores se saj.(AQSH, fondi 518, dok. nr. 640026). Komiteti”Mbrojtja Kombëtare”e ngarkoi për të shoqëruar bandën muzikore të Federatës: “Vatra” dhe Komisionin e Kryqit të Kuq Amerikan, në frontin e luftës  në vitet 1920-1924 u përfshi në  lëvizjen demokratike te vendit, në federatën “Atdheu” dhe shoqërinë “Bashkimi”. Një rol të veçante luaj  në  krahinën e Himarës dhe të Gjirokastrës.

Bashkëpunoi me atdhetaret vlonjate: Osman Haxhiu, Ali Asllani, Qazim Kokoshi, Murat Terbaci, Abaz Mezini, Ibrahim Abdullai dhe Dom Mark Vasa. Ndihmoi kishën Autoqefale Shqiptare dhe Visarion Xhuvanin.Në vitet 1921-1939 ka qenë edhe anëtar i Keshillit Administrativ te Bashkise se Vlores. Krahas tregtisë, që  kishte në  Vlore, ishte edhe sipërmarrës në fabrikën e duhanit në Durrës.

Në vitin 1937 u zgjodh afetar i kryesisë së  Bankës Kombëtare Shqiptare. 
Në gazetën”Jeta e re”, me 5 Gusht 1938,( sipas të dhënave që ka E.D) shkruhet : “Veçanërisht urojme mikun tone z. Aristidh Ruci, i cili është një atdhetar i provuar e nje inteligjencë e gjerë e Vlorës sonë…”

Në prill të vitit 1939, së bashku me Ali Asllanin, kryetar Bashkie dhe mjekët Vasil Dhimitri e Pavlo Pavli krijuan Degën e Kryqit të  Kuq për  Vlorën.Gjate Luftës se Dyte Botërore, si antifashist, arrestohet dhe internohet nga pushtuesit italiane ne Itali ….” (Muzeu historik i Vlorës).

3.Retushim i dokumentit të Pavarësisë


Për dokumentin kryesor të firmosur në Vlorë në ditën e ngritjes së flamurit mbetet mister se ku mund të ketë përfunduar ky akt madhor,ndërsa disponohet ende kopja e tij.
Fotokopje e dokumentit të Shpalljes së  Pavarësisë Kombëtare nga Kuvendi i Vlorës me 28 Nëntor 1912, që gjendej ne sendugin e librave të Aristidh Rucit.

 Firma A. Rruci lexohet qarte (kthimi rrlr, i rr-se se forte ne r të bute, është veçori e të folmes qytetare).
Në dokumentin, që u botua dhe që njihej në 50 vitet e shkuara mbeti enigmë se përse u hoqën firmëtarët dhe u vendosën fotografit?

E.Dilo na sjell këtë të dhënë interesante:

Në foto Aristidh Ruci është në  të majtë, në rreshtin e dyte, fare pranë Ismail Oemalit”.
Më 28 Nëntor 1912, pas Shpalljes së Pavarësisë, I. Qemali me shoke dhe populli mbrapa, shkuan në xhami dhe në kishën kryesore të qytetit të dëgjonin lutjet fetare, udhëhequr nga klerikë shqiptarë. Edhe në xhami e kishë u duhen të ngrihen dhe të valojnë dy Flamurë të Shqipërisë. Gjithnjë sipas dokumenteve të  elbasanasit Lef Nosi, këta të dy flamurë u gjenden në  shtëpitë e Zotërinjve Aristidh Ruci e Eqrem Vlore” (Adem Hodo, Rev. “Koha e Jone”, f. 9, Nr.10-11-12, vjeti XII, tetor-dhjetor 1973).
Letërkëmbimi i Aristidh Rucit me Ilia Dilo Sheperin na sillte 28 Nëntorin e 1912. Aristidhi i shkruante nga Vlora për ato çaste historike që kalonte vendi, për miqësinë me I. Qemalin. Kur ishte hartuar Deklarata e Pavarësisë, i kishte bere këtë vërejtje:

“Nuk është aq entuziaste si janë Deklaratat e Pavarësisë të shteteve te tjera.”

Krahasonte Deklaratat e Austrisë, Italisë, Greqisë… dhe i dukej se Deklaratës sonë i mungonte ajo flakë entuziazmi.

I.Qemali e kishte bindur se,” dhe ashtu si është hartuar, e mirë që shmangte kundërshtime e pastaj,  ftohje të disave”. Në letërkëmbimet që kanë  patur, rrihnin të tilla mendime: “Shqipëria i përballoi rreziqet e moteve. U be një gjysme Shqipëri. Nuk u bë dot Shqipëria e plotë. Shqiptari mbeti shqiptar ne gjak, në gjuhë, në zakone e në vese. Mbetej për t’u forcuar ndjenja kombëtare. “Dobiçet e kombit” (shprehje e Volterit kjo), kështu quanin ata që  s’merakoseshin për fatet e atdheut, ende i ndarë  e i përçare në fise e krahina.”(Zbardhur nga një incizim bashkëbisedim me Q.Dilon, se letërkëmbimi është djegur se bashku me bibliotekën e Ilia Dilo Sheperit).
Nga dokumente dhe ngjarjet e tjera të rëndësishme veçojmë:
“Në shtatorin e 1914-s ,Vlora iu shtrua rebeleve, qeverisë që e kryesonte Mustafa Ndroqi .Burrat e mençur të Vlorës gjykuan se duheshin lejuar të hynin në qytet. Të veprohej ndryshe, sa gjak shqiptaresh do të derdhej.
disa rebelet do ta linin Vlorën, do të mërziteshin. Dhe, pa u mbushur muaji, e lanë. Në këto pune plot mend e urtësi, peshonte shume fjala e Aristidh Rucit.,prandaj mund te dëgjosh edhe sot nga vlonjate të moshuar: “Burrë më të zgjuar Vlora nuk ka patur”. 
“Aristidh Ruci ishte shpirti i Epopesë së Vlorës” (gazeta “Patrioti” me rastin e 80-vjetorit të Pavarësisë). Aristidh Rruci qe një prijës se kishte pasonjës nuk kërkoi të vihej ndonjëherë në krye, po populli e desh në krye.
Ishte mik me kokë i shume burrave  të  njojtur  vlonjate. Kush nuk e njihte në  Vlorë e në Gjirokastër! Pjesëtar aktiv ne Shpalljen e Pavarësisë. Lufta e Vlorës serish e ngriti. “Organizator dhe shpirt i asaj Epopeje. Punonte brenda në Vlore për kryengritjen. Erdhi çasti të dilte jashtë Vlorës, të bashkohesh me luftëtarët, po i kërkuan të qëndronte atje, brenda në qytet, se atje kishte më shumë nevojë për të. 
Sa i respektuar ishte për veprimtarinë e tij gjate luftës, po aq mbeti i respektuar ne popull pas luftës .Nuk pranoi asnjë pozite të lartë, që iu afrua.
4. Asnjë kambanë nuk lajmëroi shtegtimin e firmëtarit.
Fjalë dhimbje gjegjen në kohë mortesh. Asnjë kambanë nuk lajmëroi shtegtimin e firmëtarit në  vitin 1950. Atdhetari i madh A.Rruci ikën nga jeta. Zë fill shtegtimi qiellor. Vec njerëzit e tij me dhembje të thellë e pa zë, vajtuan në Sheper.
Shtypi i emigracionit politik shkroi:”Vdiq ne Vlore, me 11 prill 1950, Aristidh Ruci, anëtar i Komitetit Qarkor i Ballit Kombëtar për Vlorën.”
“E kishin burgosur si tregtar. E vetmja kërkesë e tij,”Me çoni tek shokët e mi, të dënuarit politike.” (Gazeta “Flamuri”, maj 1950).

“Rrucajt, shkruan Jani Dilo, ishin të fjalës, të ndershëm dhe burra me të gjithë kuptimin e fjalës. Aristidhi pastaj nuk kishte shok as ne Vlore, as ne Shqipëri, aq ishte i mençur dhe i urte. Do të na shërbenin shume, po t’i kishim deri mbas çlirimit të vendit. Vdekja e tyre është një dacke e për fatin tonë famëkeq”(11 maj 1951) .
Aristidhi, i ndershëm si Aristidhi, “koka”e Vlorës, mendja…,’Pashai i ortodokseve”. (“Patrioti”, Nr. 21, nëntor 1992).

SI E FESTUAN SHQIPTARËT NË EMIGRACION 43 VJETORIN E PAVARËSISË

by

 2Vlore4NGA GËZIM LLOJDIA/1.Në ndjekje të fakteve historike ramë në gjurmët  e librit : Russia, the Soviet Union, and Eastern Europe: A Survey of Holdings at the Hoover Institution on Ëar, Revolution and Peace (Hoover Press Survey, 6) by Joseph D. Dëyer and Revolution, and Peace Hoover Institution on Ëar (Nov 1980).Ky botim  në përmbajtjen e tij përfshinë edhe Shqipërinë ku editori në 8 faqet e tij paraqet historinë e këtij vendi .Në faqen 8 të këtij vëllimi përmendet për herë të parë edhe gazeta Flamuri mes 21 revistave dhe 14 gazetave në gjuhën shqipe apo gjuhë të ndryshme. Gazeta Flamuri ishte një periodik mujor e shqiptareve e botuar nga bashkimi agrar demokrat dhe partia e BK me artikujt në gjuhët shqip,anglisht,frëngjisht,italisht.

2.Gazeta “Flamuri”  me një mori shkrimesh publicistike  sjell të dhëna historike rreth datës historike të 28 nëntorit dhe festimit të saj nga mërgimtarët shqiptarë nëpër botë. Në artikullin 28 Nëndor shkruar nga prof. Abas Ermenji botuar në nëndor 1953 është një thirrje ku shkurtimisht thuhet se : I dimë vuajtjet e theroritë e panumurta të Shqiptarëvet gjatë errësirës së shekujvet për t’arritur në çlirimin e Shqipërisë, në 28 Nëndorin e 1912-ës. E dimë se ç’gëzim kombëtar zgjoi ajo ditë, se ç’shpresa e ç’enthusiazmë ngjalli për një t’ardhme kombëtare të lirë, të ndritur, të lumtur. E prandaj, sa m’i madh që ishte gëzimi e besimi në pamvarësinë e Shqipërisë, aqë m’i thellë u-ndie edhe dëshpërimi i Shqiptarëvet kur Flamurit t’onë i u-mbërthyen si vegla robërie, më parë “shenjat e Liktorit”, e pastaj “ylli i kuq”, ylli i tiranisë gjakësore. Populli i ynë që e pat fituar lirinë me sakrificat më të rënda, që e pat provuar më fort se kushdo tjetër zgjedhën e plumbtë të robërisë, u-gjend i bashkuar grusht rreth Flamurit të tij, në të dy çastet historike që kërcënuan ekzistencën t’onë kombëtare në këto kohët e fundit. Dhe në të dy rastet u-përpoq për vetëmprojtje me të tëra fuqitë e tij, gjersa u-shkel e u-doq me zjarr e me hekur prej forcash të papërballëshme.Ka dhjetë vjet që Shqipëria është ndërruar në një burg mizor, në një ferr të përgjithshëm torturash e urije. Ka dhjetë vjet që populli Shqiptar ndodhet i lidhur këmbë e duar me vargojt e tiranisë komuniste. Që anë e mb’anë Vendit t’onë s’pipëtin gjëkundi, jo një shenjë lirie, por as hija e mugët e së drejtës njerëzore. Që Dita e Flamurit, si çdo tjetër kujtim kombëtar, merret me tallje prej xhelatëvet të kuq. Por jemi të sigurtë se populli i ynë fatkeq, i kërcënuar siç është ndënë grushtin e tmerrit, i rrahur nga kamzhiku, nga e ftohta, nga urija, e ndjen Ditën e Flamurit me dridhje mallëngjimi, ashtu siç e ndjeu në Vlorë më 1912, e përshëndet në heshtje shenjën e lirisë dhe pret orën e çlirimit ndënë palët e tij.Mundimet dhe torturat i kanë paralizuar trupin, por nuk i a kanë thyer shpirtin popullit Shqiptar, nuk i a kanë shuar vullnetin as shkëndijën për jetesë. Ai, me forcën e qëndresës dhe durimin e zakonshëm, ka kapërxyer shumë shtigje të vështirë gjatë historisë së tij, e prandaj është i vendosur t’a kalojë edhe këtë. Kësaj here është m’i fortë akoma, sepse vuajtjet e pashembullta e kanë bërë t’a ndjejë më mirë nevojën e bashkimit, t’i shohë më larg interesat e tij dhe të paraqitet në skenën e vepërimit kombëtar me një vetedije politike të re. Populli Shqiptar sot nuk është me një rezervë rekrutimi për merçenarët dhe politikanët e tregut të zi, as bëhet mish për topa për hesap të tjetërkujt. Gjaku i derdhur, peripecitë e kohëvet të fundit, rrahjet e përpjekjet në ferrin e tiranivet, i kanë dhënë 2Vlore4eksperiencën e duhur dhe e kanë bërë t’a shohë sigurimin, lirinë dhe dinjitetin njerëzor të tij vetëm e vetëm në bashkimin kombëtar, rreth Flamurit t’onë të nderuar, dhe mb’udhën politike që e çon në çlirimin e vërtetë të Shqipërisë. Ai udhëhiqet vetëm prej idesë së lartë të interesavet të tij, të vetë-mprojtjes së tij, dhe do t’eci i bashkuar drejt çlirimit të tij.Në nëntor të vitit 1954 gazeta “Flamuri “sjell këtë mesazh të mesazhi i Komitetit kombëtar demokrat ” Shqipëria e lirë “Dita e Flamurit, për ne, përfaqëson luftën mijëvjeçare që ka bërë kombi i ynë për vetë-mprojtje, përfaqëson gjakun e derdhur si gurrë gjatë shekujvet, përfaqëson ahet e një populli në hekurat e robërisë dhe hovet e tij heroike për të dalë në jetë të lirë.Flamuri i ynë nuk është një maskë gënjeshtare për të fshehur trathëtinë e atyre që na shkelin me fuqi të huaja, që na përdorin si plaçkë tregu, që na përbuzin, që na shtypin. As nuk është një rreckë për të mbuluar fitimet e koncesionerëvet dhe spekullimet e fajdexhinjvet.Flamuri i ynë, Shqiptarë, është simboli i përgjakur i jetës s’onë kombëtare, është flakë e pa-shuar e etjes për liri. Është fjala e fundit e dëshmorëvet, është besimi i atyre që dergjen burgjevet, është shpresa, është shikimi drejt s’arthmes, është gazi ose zia e një kombi të tërë.U-mbushnë plot dhjetë vjet qëkur komunistët gjakësorë e rrëzuan edhe një herë Flamurin e lirisë. U-mbushnë dhjetë vjet qëkur populli i ynë ra përsëri në robërin’ e skëterrtë, në robërinë më të tmerrshëme që njeh histori tij. Por shpirti kombëtar qëndron i pamposhtur. Dhe Flamuri ynë është për ne, sot sikurse dje e si gjithmonë, shkronjë e zjarrtë e bashkimit.Mbahuni ! Shqiptarë : Ju që, n’Atdhen’ e robëruar, ju bluan mokër e Kremlinit, që kalbeni nëpër llogoret e ujshme e ju rreh kamzhiku i tiranisë, e ju kput skami e mjerimi, dhe ju që silleni udhëvet të mërgimit me mallin e Atdheut, me mallin e të dashurvet në zemër, bashkohuni të gjithë tok ! se tek bashkimi është fuqia dhe tek fuqia është shpëtimi !Asgjë e madhe s’është bërë në botë pa besim të fortë. Duhet të besojmë në vehten t’onë, në bashkimin t’onë, në luftën t’onë, n’është se duam të jetojmë si popull e si komb.Bashkimi i ynë, Shqiptarë, forca e jonë, e shoqëruar me atë të popujvet liri-dashës, do t’a mposhti më në fund trathëtinë, do t’a shkeli intrigën, do t’a përmbysi tiraninë. Dhe atëhere Dita e Flamurit do të kremtohet në kuptimin e vërtetë dhe Flamuri i ynë i lirë do të valojë mbi një popull të lirë.

Në po këtë numër të gazetës Abas Ermenji shkruan artikullin “Rreth flamurit t’onë “

Në mes të mjerimevet kombëtare, 28 Nëntori vjen, si gjithnjëj, të ngrerë lart zemrat e Shqiptarëvet duke u ngjallur shpresën dhe forcuar besimin në t’ardhmen e Atdheut. Është Dita e Jonë kombëtare, Dita e çpalljes së pamvarësisë.E dimë se me sa mundime, mbas një periudhe aqë të gjatë vuajtjesh e mjerimesh nënë zgjedhen e huaj dhe mbas sa e sa luftrash e kryengritjesh të mbytura në gjak, Shqiptarët arritën më në fund të ngrehin Flamurin e tyre, më 28 Nëntor 1912. Ky ish kurorëzimi i therorivet të pashembullta, realizimi i ëndrrës shekullore të Shqiptarëvet. Pse me të vertetë, nuk ka popull në botë që të ketë vuajtur aqë shumë sa populli i ynë. Prandaj Dita e Flamurit është e shenjtë për ne.Me të gjitha turbullimet dhe rreziqet që kaloi Vendi i ynë gjatë Luftës së Parë Botërore dhe mbas mbarimit të saj, Shqiptarët mundën përsëri t’a sigurojnë pamvarësinë e tyre dhe të venë bazat e Shtetit. Në pakë vjet, arritën t’organizojnë administratën, arsimin, drejtësinë, të ndërtojnë shkolla e rrugë dhe të bëjnë hapat e para drejt një vetqeverimi Shqiptar.Të gjitha këto përpjekje drejt mëkëmbjes së një Shteti me të vërtetë të lirë, ndeshën në shumë vështirësi, qoftë të brendëshme, të natyrës ekonomike e shoqërore, qoftë të jashtëme, sepse fqinjët e Shqipërisë s’pushuan kurrë së bëri intriga dhe ndërhyrje drejt për drejt ose tërthorazi. Dhe, siç ngjan gjithnjë në politikë, këta dy faktorë, i brendëshmi dhe i jashtmi, ishin të lidhur bashkë për t’a mbajtur jetën dhe urinë e Kombit t’onë në një gjendje të pasigurtë. Me gjithë atë, Shqiptarët dhanë provën e guximit dhe të pjekurisë politike duke u-munduar t’imposhtin pengesat. Por sidomos dhanë provën më të qartë të bashkimit kombëtar të tyre më 7 të Prillit 1939, kur i qëndruan me armë shkarkimit t’ushtërisë fashiste, n’atë kohë që s’kish plasur akoma asnjë pushkë kundër divizionevet të Hitlerit që po shkelnin kufi e shtete.Gjatë Luftës së Dytë Botërore, qëndresa Shqiptare, më parë pasive dhe pastaj me armë, tërhoqi vërejtjen e gjithë botës. Aqë sa, qysh në Dhjetorin e vitit 1942, të tre Ministrat e Jashtëm të Shtetevet të mëdhej aleate – Amerikë, Angli dhe Rusi – bënë nga një deklaratë zyrtare ku siguronin pamvarësinë e Shqipërisë.Por fatkeqësitë e Vendit t’onë nuk mbaruan me aqë. Sepse mbas disfatës së militarizmit fashist, një tjetër valë e rrezikshëme e mbuloi Evropën, duke ardhur nga Lindja : komunizmi. Dhe e keqia është që komunizmi, me anën e ideologjisë së tij të gënjeshtërt por që gjen mbështetie në konditat ekonomike dhe shoqërore të kohës s’onë, mund të krijojë më çdo vend baza të brendëshme – kollona të pesta – që i a kanë bërë të mundur Rusisë pushtimin e gati gjysmës së botës. Shqipëria u-ndodh në një pozitë gjeografike dhe në një gjendje shoqërore t’atillë që s’munt t’i shpëtonte këtij rreziku. Lufta civile plasi tek ne, sikurse gjetkë, e rreptë, e tmerrshëme midis forcavet të lirisë dhe veglavet të verbëta të tiranisë. Dhamë gjakun më të mirë për të mprojtur pamvarësinë, të drejtat dhe liritë kombëtare. Por komunizmi, i ndihmuar prej rrethanash ndërkombëtare, mundi t’a ngulë në Tiranë yllin e kuq të Moskës, më 29 të Nëntorit 1944. Dhe dorë-vrasësit e Atdheut 28 Nëntorin e pamvarësisë kombëtare i a nënshtruan 29 Nëntorit të trathëtisë së tyre. Sot mbushen dhjetë vjet qëkur Flamuri kombëtar u-rrëzua përsëri dhe populli i ynë vuan në robërinë më të përgjaktë dhe më shtypëse që ka njohur njerëzia. Por edhe po qëndron me një heroizmë të pashembullt, duke i falur ditë për ditë të tjerë Dëshmorë dhe të tjera viktima Atdheut dhe kauzës së lirisë. Ne Shqiptarët e mërgimit, në këtë Ditë të shenjtë, e çojmë mendjen dhe zemrën tek populli i ynë i robëruar e i mjerë. Ndjejmë bashkë me ‘të dhe betohemi bashkë me ‘të se do të luftojmë gjer në fund rreth Flamurit t’onë për t’i siguruar Shqipërisë pamvarësinë, tërësinë dhe te drejtat që i përkasin si komb i lirë.

Ky është gjykimi i Prof Ermenjit për ditën e flamurit kombëtar,28 Nëntorit 1912.

I PËRJETSHËM EFEKTI I NËNSHKRIMEVE TE AKTIT TE PAVARESISE

by

JORGJI KARBUNARA( “LE TË JETË I PËRJETSHËM EFEKTI I KËTYRE NËNSHKRIMEVE”/1 Jorgji Karbunara

NGA GËZIM LLOJDIA/ 

1.Pavarësia Kombëtare .Nëse do të rajvizojm me një shprehje:Përballë një sprove të  këtillë, drejt ëndrrës ,në shpirtin e tyre ishte akumuluar dhimbja,që kishin pësuar gjatë shekujve të sunduar nga i huaji ,të pakrahë , të pa shpresë,të humbur dhe dhuna që vinte me një intensitet perfid,që gërryente dhe përmbyste një pushtim  shekullor si ai osman. Kështu ëndrra për një shtet të pavarur, perëndimin e shpresës nëpër shekuj  gjegjësisht ishte  dhimbje,ishte  kujtim i  shtetit të arbrit shndërruar tash në rrëfim . Për ata,që ndër përpjekje  për pavarësi dhanë jetën  si ëndërr  u mbeti streha e fundme  e tyre ku ish akumuluar e  ngjizur dhimbja , gëzimi, dëshpërimi, frika, dhe vdekja në fund nuk e arritën pavarësin ,u mbeti breznive si testament.

Pa mbritur mesdita e 28 nëntorit 1912 ose me saktë rreth dy javë më parë asaj kohe,shumë shqiptarë psherëtinin se halli i Shqipërisë ishte shumë i madh. Por kombi ynë mbeti dhe nuk u rrokanis si shumë kombet të tjerë që u rrokanisën në humnerë. Ndërsa fqinji në veri synon Shkodrën me male deri në detë,serbët po hapnin një shteg të gjatë deri në Durrës,kurse grekërit donin të kapnin Shkumbinin. Pasiç-kryeministri serb rreth datës 7 nëntor 12 është shprehur kështu”Shqiperina shqiptare do të ngjallte vatra turbullimesh dhe konfliktesh. Prandaj zgjidhja më e mirë do të ishte të zbatohej për shqiptarët  trajtimi që  kishin  në kohën  e mesme kur bëjshin pjesë te shteteve bizantinë e serbe  pa privilegje te veçantë,por tue i respektua individualiteti  dhe gjuha e tyre. Diku aty nga 14 dhjetori 1912,kryegjenerali grek ka pohuar “Ne kemi ndërmend ti ndajmë  Shqipërinë mes grekërve dhe Serbëvet,mbasi autonomia shqiptare është e parealizueshme”.Kjo quhej atmosferë e vitit 12,kur Ismail Qemali me shokë nga toka u mblodhën në Vlorë duke sjellë shpresën dhe premtimin se ‘Shqipëria nuk kishte mbaruar”.

2.

 

Nga version zyrtar për shpalljen e Pavarësisë Kombëtare gjejmë prezent emrin e mësuesit të Popullit Jorgji Karbunara. Ndërsa nga lista që citon delegatët e Beratit janë shënuar emrat e tyre: Sami Bej Vrioni, Ilias Bej Vrioni, Taq Tutulani, Babë Dud Karbunara.Në deklaratën përfundimtare të Pavarësisë nënshkrimi i Babë Dud Karbunarës është nënshkruar  me

. Karbunara. Dhe zhbiruar  këtë deklaratë që qarkullon në medie e kudo për firmëtarët renditet një fakt interesantë për mësuesin dhe firmëtarin .Babë Duda ka firmosur i treti pas dy figurave qendrore të Kuvendit të Vlorës,kuptohet pas  Ismail Beut dhe Dom Nikoll Kacorri. Nënshkrimi i J.Karbunarës mbetet i thjesht ngase lapidare më qartësisht të paharrueshme  mbeten thëniet e tij të pazhbëshme as nga mjegullinat e kohërave:“Le të jetë i përjetshëm efekti i këtyre nënshkrimeve”.Duke qëndruar në ditët  këtij kuvendi historik që është ngjizur fortësisht në memorien  e kombit shqiptar arrijmë të zhbirojmë ca fakte të tjera,për figurën interesantë të patriotit Jorgji Karbunara .Ismail Qemali e thirri në Vlorë .

Jorgji Karbunara i solli nga Berati Ismial beut edhe guzhinjerin e tij për ta ruajtur plakun e Vlorës nga helmimet .Madje kur plaku i Vlorës iku në Itali,guzhinjeri ju lut ta merrte me vete,mirëpo Ismail beu ju përgjigj se ai i shiti të gjitha dhe nuk kishte më.Merrëm me vete Ismail Be  do të ruaj edhe atje ku do të shkosh.

Dihet fakti Ismail Qemali vdiq ne Peruxhia, ne hotelin “Brufani”, me 26 janar te vitit 1919.

Për qëndrimin e Jorgji Karbunarës në ditën festive thuhet kështu: në një shkrim të V.Papës“Ishte Babë Dudë Karbunara delegati i Beratit… me një shami të kuqe i fshin fshehurazi lotët që i rrjedhin kundër vullnetit të tij… zemra e tij s’mund të përfshijë gjithë gëzimin e kësaj dite. Një jetë të gjatë e priti këtë çast për të cilin kish predikuar pa dëshpërim dhe tani e sheh me sy”.

Ismail Qemali pasi e lexoi ekspozenë e vet , në fund në mënyrë të shkëlqyer e diplomatike i pyeti delegatët: “ Tani më, s’na ka mbetur tjetër rrugë shpëtimi, veç se ndarja e Shqipërisë nga Turqia ”, dhe propozoi:

Shqipëria të shpallë pavarësinë .Të formohet qeveria e PËRKOHËSHME; Të emrohet pleqësia (senati).

1. U shpall Qeveria e Përkohëshme, në krye Ismail Qemali:

2. U zgjodh Pleqësia prej 18 anëtarësh; ku për Kryetar u zgjodh Vehbi Dibra.

Në ditët e pavarësisë në Vlorë  ku  u nënshkrua akti i Pavarësisë rreth 1.5 faqe dhe ju dërgua fuqive të mëdha aty ishte edhe zëri dhe  fryma  e t gjithë delegatëve dhe e Bab Dudës,(Jorgji Karbunarës). Edhe shqiptarëve e patriotëve në krahina të vendit  është dërguar mesazhi me thënien”Independenca e Atdheut u shpall”.

 3.

Zgjedhja e pleqësisë .Në mbledhjen  e pestë të Kuvendit Kombëtar  sipas gazetës “Pëlindija e Shqipenies “që u zhvillua  në 4 dhjetor në prani të 57 delegatëve, (mungonin 6). Ismail Qemali ia la të drejtën e zgjedhjes së 8 ministrave Kuvendit, me propozimin që të jenë 4 të krishterë dhe 4 myslimanë. Ky propozim u kundërshtua dhe përzgjedhja iu la votimit. …..Pas kësaj u bë zgjedhja e Pleqësisë, ku sipas propozimit të Dhimitër Beratit u bë vetëm një votim. U zgjodhën: Iljas Be’ Vrioni me 55vota, Sami Be’ Vrioni 54, Dud Karbunara 48, Mustafa Asim Kruja 42, Murat Be’ Toptani 42, Eqrem Be’ Vlora 40, Myfti Vehbi Efendi 39, Kristo Meksi 39, Dhimitër Berati 38, Dhimitër Zografi 35, Bedri Be’ Ipeku 35, Sali Gjuka 35, Veli Be’ Klisura 32, Hajredin Be’ Cakrani 32, Xhelal Be’ Skrapari (Koprencka) 30, Shefqet Daiu 30, Dervish Be’ Elbasani 29 dhe Ajdin Be’ Draga 27.

4.

Jorgji Karbunara  ka lindur në qytetin e Beratit në 1842. Patriot  i shqiptarizmës nga lindja në vdekje. Ka marrë pjesë në ngritjen e degës së Lidhjes shqiptare të Prizrenit në Korfuz mik me Kristoforidhin .Ka përhapur arsimin dhe mësimin shqip. Si mëmëdhetar i rrallë e  patriot Babë Dudë Karbunara ngriti shollën e parë ku kishte rreth 55 nxënës. Aktiviteti i tij është i shumtë

“Ay, që s’mëson gjuhën e vet, është i dënuar për jetë”.Këto thënie monumente të J. Karbunarës kanë mbetur të trashëguara ndër kohërat tona.Emri i këtij patrioti vijon të përcillet duke u nderuar për shqiptarizmin e tij .

5.

Për Bab Dudën dhe  patriotëtë  e tjerë ishte krijuar bindja se pa trojet e tyre,besimi i tyre,njëmend do të mbetej pa qenë asnjëherë shqiptare. Feja më e mirë e këtyre shqiptareve të mirë,mbetej ruajtja e tërësisë territoriale. Kështu  Babë Duda  dhe patriotët e tjerë e kuptuan se koha nuk ishte kur të binte muzgu,për të qarë fatin e keq të kombit,por duhej hapur shpirti. Ajo kataklizmë,që po afrohej me stërbim, duhej gjetur mënyra për ta shmangur.Kështu ata,ju vunë punës, pa ndjerë lodhjen e shpirtit të tyre,përpara dhimbjes së madhe.Kështu  kështu Bab Duda  dhe rilindësit e tjerë shkruan prologun më të ndritur të ditëve. Bashkëpunëtor i ngushtë me Kostandin Kristoforidhin citojnë shkrimet për Jorgji Karbunarën.

Citojmë V.Papa:“Duke u gdhirë 14 shtator 1894, u dogj shtëpia e Karbunarës në Kala të Beratit prej zjarri jo aksidental, por të vënë”.

U angazhua në ngritjen e degës së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në Korfuz.

Kurvelesh e Gegëri/C’u mblodhën në Ergjërli/Tek Abdyl Be Frashëri/Cu përpoq i varfëri/Cu përpoqe e bej për na/dy hejbe me hasina/Në frëngji se ç’i trete…..

Xhafer Belegu në mesin e viteve 1934,verë qershor,u ka përcjellur,shqiptarëve dokumente me të dhëna nga historia e lidhjes së Prizërenit. Dritën,botimit ja ka dhënë botuesja “Kristo Luarasi”:”Lidhja e Prizërenit dhe veprimet e saj 1978-1881”.Nga veprimet e marsit 1878 faqe 148 shkruhet: Lidhja në jug…Lidhja shqiptare duke i parë këto veprime të Greqis e duke marrë njoftime për kërkesën e saj në kongres vendosi me zhvillue një aktivitet të madh në jug. Organizoi këshillat krahinor dhe përgatiti një fuqi mbrojtëse kundër Greqisë. Mbledhja e parë si mbas dëshirës së Abdyl Bej Frashërit i cili ishte faktori më kryesor në jug,u ba në teqenë e Frashërit,nën kryesin e Baba Alushit i cili vuri në dispozicion të Lidhjes një shumë të madhe të hollash .Në këtë mbledhje të parë të jugut u bisedua organizimi i këshillave krahinor e masat,që do të merreshin kundër Greqisë. Burrat me rëndësi të Lidhjes në Jug.Abdyl Bej Frashëri,Mehemet Ali bej Vrioni.Sulejman Ali Kuci, Myslim Vasjari,Mustafa Pashë Vlora,Muslim Gjoleka. Sheh Mahmuti nga Kolonja e Kurveleshit,Xhafer bej Vlora,Thanas Ekonomidhi prej Sopiku disa bejlerë prej Libohove,Vasil Hido,Petro Meksi prej Tepelene,Mihal Haritua nga Përmeti,Vasil Linavori e Eustrat Tasho Duka nga Berati Dhimitër Kolea………….

Eshtë një ditë,që nuk i ngjiste tjetrës. Gjatë viteve 1911-1912 aktiviteti i tij është luftarak ndër çeta dhe misionin  patriotike për shqiptarizmin. Më 23 korrik 1912 mblidhet Kuvendi i Sinjës, për organizimin e të cilit Babë Duda u angazhua plotësisht dhe zhvilloi një veprimtari të gjithanshme .

Turmat e Esat Toptanit i shkatërruan gjithçka pati nga pasuria e tij aty nga viti 1915. Rebelët e rrihnin me shkop rrugëve thuhet nëpër materiale, që flasin për jetën e tij dhe ai i duroi njëhershëm se ishte shpirti i ti,j i pashëmbshëm besimi  i tij për shqiptarizmin.

Ishte Zoti vet,nën fytyrën e të urtit Jorgji Karbunara ,që paratha shumë gjëra. Koha e  Babë Dudë Karbunarës është një kohë me,njerëz të çuditshëm,patriotë të pazakontë. Ai  mbajti të ngrehur prezencën e përhershme të një ndjenje kombëtare. Shërbimet e tij i  vihen në realizim të programit të rilindjes kombëtare në përkrahjen e çetave  në shpalljen e pavarësisë kombëtare ne përhapjen e arsimit shqip.Jorgji Karbunara ishte një shenjtor i shqiptarizmës.

Ngulmimi i shenjtorëve është mbarësi për kombin. Shenjtorët kryesisht shqiptarë,mbasi merrnin frymën,kërkonin pozicionimin në vendin e tyre,për ti kushtuar energji,çështjeve jetike dhe interesi më i madh ishte largimi i nënshtrimit të perandorisë osmane.

6.

Titulli Babë ja kanë dhënë qytetarët. Cfarë thotë prof. Neki Babamusta:Ç’tregojnë faktet historike? Predikuesit e feve në Shqipëri si Rilindas të hershëm, veprën e tyre ia kanë kushtuar kombit dhe patriotizmës, duke kundërshtuar çdo lloj pushtimi, të sulltanëve të Turqisë, të shovinistëve grek dhe serb, të Italisë fashiste, të Gjermanisë, etj. Që nga Buzuku i hershëm, tek Pjetër Budi, Pjetër Bogdani, Frank Bardhi, Naim, Sami dhe Abdyl Frashëri, Ndre Mjeda, At Gjergj Fishta, Fan Noli, Hafiz Ali Korça (i dënuar dy herë me vdekje nga sundimi turk, ndërsa fëmijët iu burgosën nga diktatura), Nënë Tereza e famshme, Bab Dud Karbunara, At Zef Pëllumbi, etj, ndonëse kishin të veshur petkun fetar, ajo nuk iu bë pengesë aspak për çështjen tonë kombëtare. Ato u bënë udhërrëfyes për liri, pavarësi, për gjuhën e bukur shqipe për kombin tonë duke u afirmuar edhe si figura ndërkombëtare.