gjuha

January 13, 2021 by dgreca

Nga Astrit LULUSHI/

Askush nuk është e para, as pula, as veza. Foshnja kur lind reagon me të qara; mënyrê lexim i një gjuhe shprehur me shenja e simbole, pastaj u krijuan hieroglifet. Ç’është gjuha, pra? Më parë u fol, apo e shkrua? Gjithkush përgjigjet sipas kohës, interesit a dëshirës. Megjithëse, pa gjuhë nuk mund të ketë lexim, dhe pa lexim nuk mund të ketë të shkruar; nuk duhet të ketë as gjuhë. Gjë e ngatërruar. Shoqëritë që sot s’lexojnë, kontribuojnë në shuarjen e të shkruarit, dhe të vetë gjuhës. Shqipja ka përvojë të hidhur në këtë drejtim; koha para shek. XIV, cilësohet si periudha më e errët, pasi nuk gjendet qoftë edhe letër e shkruar qê do të bënte të mundur atestimin, ose egzistencën shkencërisht të provuar të gjuhës shqipe para kësaj periudhe.
Historia është e çuditshme. Mijëra vite më parë, një ndryshim i menjëhershëm kulturor duhet të ketë përfshirë mbarë njerëzimin. Kjo është mënyra më e saktë për të përshkruar atë që ka ndodhur. Edhe shumë mijëra vjet pas fillimit të këtij procesi, sot ekzistojnë ende lidhje të përbashkëta të rëndësishme mes popujve, si në përralla, mite, legjenda, shprehje e fjalë.
Para transformimeve ekonomike dhe fetare të 2,000 viteve të fundit, ngjashmëritë ishin edhe më të dukëshme, duke përfshirë emrat e disa perëndive e riteve. Ka edhe shumë aspekte të tjera të kulturës dhe jetës shoqërore që kurrë nuk do të njihen nga ato pak mbetje që arkeologjia moderne mund të zbulojë; dhe popujt vazhdojnë të grinden e armiqësohen duke mbrojtur secili pretendimet e veta.
Nuk është e paarsyeshme të spekulohet se disa gjuhë indo-evropiane kanë dallime midis tyre.
Në përgjithësi, kombet që vijnë nga Proto-Indo-Evropianët kanë vetëm deri 50% të prejardhjes nga banorët e lashtë të stepave; shumica e trashëgimisë së tyre kulturore vjen nga popullata të tjera në zonat ku u vendosën. Kjo sigurisht la shenjë të dukshme në mënyrën e evoluimit të shoqërive, veçanërisht në rajonet ku Proto-Indo-Evropianët takuan popuj, si pellazgët, që ishin më të përparuar teknologjikisht, dhe shoqërisht më të zhvilluar.
Proto-indo-evropianët nuk ishin një tufë e civilizuar. Ata duhet të kenë pasur një rend shoqëror dhe organizim ushtarak efikas; dinin gjëra të tilla si qeramika, endja, bujqësia, rritja e kafshëve dhe madje, në një kohë disi më vonë, metalurgjia e bakrit dhe bronzit; mbase ata kishin arritje të admirueshme në poezi, muzikë, letërsi gojore, mendim teologjik dhe filozofik etj., madje kishin përparësi si kali i zbutur… por, në fund të fundit, patjetër që nuk ishin bartësit e kulturës materiale më mbresëlënëse në botë, që gjetën mes pellazgëve. Shtoji kësaj ndikimet e thella të jashtme nga shoqëritë fqinje që shpesh mund të ndryshojnë kulturën e një populli edhe me fluks gjenesh krejt të papërfillshme dhe dominim të drejtpërdrejtë nga të huajt. Helenët, ilirët, romakët u ndikuan nga civilizimet e vjetra të Lindjes së Afërme (që përfshin edhe ndryshimet dramatike në kulturë, vlera dhe mendësi të filluara nga krishterimi), ose sesi civilizimi islamik, i lindur në Azinë Jugperëndimore, u bë një faktor jashtëzakonisht me ndikim në ndryshimet kulturore mes popujve ku u përhap edhe nëse hyrja e drejtpërdrejtë ishte masive ose minimale.

Gjuha, tradita, identiteti dhe Shqiptarizmi

December 28, 2018 by dgreca

Nga Filip GURAZIU/

Gjuhapa dyshim asht elementi kryesor bashkëformues i nji populli dhe së bashku me sjelljet ose veprimet që manifestohen në mënyren e jetesës , kodin juridik dhe kulturën e nji populli formojnë ate që ne e quejmë Traditë.

Dy konceptet, Gjuha dhe Tradita me kalimin e kohës zanë vend thellë në ndërgjegjën e individit ( i konsideruem qelizë formuese e ndërgjegjës së shoqnisë njerzore) dhe projektojnëe me kalimin e kohës…përcaktojnë konceptin e Identitetit.

Tradita dhe identiteti janë dy koncepte juridike që bashkëjetojnë të ndërthuruna ngusht njena me tjetrën gjatë evolucionit të pa mbarim të nji shoqnije njerzore, tue qenë në të njajten kohë mjaft të ngjajshëm, por konceptualisht të ndryshëm.

Evolucioni i pashmangshëm, efekt magjik i kohës, ndikon pa paragjykim në transformimin e “ mjedisit “ ku jeton shoqnia njerzore tue transformue edhe vetë njeriun. Ai (evolucioni ) nuk pyet për urdhna politikë, për dasi krahinore, për dëshira të “unit”, por vepron simbas nji logjike të imponueme prej nji fuqie të padukshme e cila përjeton përmbrendë ndërgjegjes së nji shoqnie njerzore dhe kushtëzohet prej Identitetit.

Asht pikërisht ky identitet që imponon kodin specific të skalitjes së ADN së individit dhe që percakton dhe dallon nji popull me nji tjetër. Tue e shtri hapsinën e logjikës per të gjitha qeniet e gjalla, lehtësisht konstatojmë se sa fort dashunohet ruejtja e Identitetitne natyre; kaq e fuqishme paraqitet kjo “ lidhje “ me Identitetin , sa shpesh për me e ruejtë dhe trashigue sfidohet jeta në favor të vdekjës!

Diktatura në vitin 1972 i dha dënim maksimal Gegnishtes me pasojë eleminimin material të sajë, por anës shpirtnore të lidhun me Identitetin nuk pati se ç’ka me i ba ! Gegnishtja jetoi për shumë vite në letargji mbrenda ndërgjegjës popullore derisa shpertheu mbas viteve 90-të…

Sot Gegët vazhdojnë të komunikojnë në familje gegnisht ashtu si kanë folë prindt e tyne; sot “ paskajorja “ hap mbas hapi po gjenë terren në komunikim jo vetëm në veri; sot, shkruejnë gegnisht mbi 200 autorë; sot shkruhen artikuj në gegnisht në gazetat kryesore; sot këndohen kangë në gegnisht; sot nji masë e madhe njerzish të thjeshtë ( Gegë) shkruejnë poezi në gegnisht si forma ma e sinqertë dhe direkte e shprehjes së tyne emocionale ( Libri “ Antologji – Gegnishtja Poetike “ i publikuem kët vit përmblodhi poezi në gegnisht prej 35 autoreve të panjohun ma parë )

Pra, gegnishtja jeton fuqishëm në ADN e popullit shqiptar !

Mungesa e gjuhës së Nanës , hupja e gegnishtes na transformon në nji popull pa identitet, ‘ pa të kalueme dhe pa të ardhme ‘ dhe me të drejtë vijnë pyetjet: Kush do të ishim ne shqiptaret pa identitetin tone? Prej kah erdhëm dhe ku do të shkojmë ? C’farë të drejte juridike do të kishim ne për mbrojtjën e interesave tona kombëtare me qenë se pa Gegnishten mbesim me identitet anonim ?

Në kushtet e nji “ beteje të verbërt “ me fillesë politike dhe e nxitun prej nji smire me motive krahinore antishqiptare që sot mbahet në kambe artificialisht prej atyne akademikve të cilët vlersojnë ma teper “unin” e tyne se sa interesat ‘ kuq e zi ‘ mbarëkombëtare, del si ‘ detyrë mbi detyrat’ jo vetem mbrojtja, por edhe rritja e fuqizimi i përdorimit të gjuhës së Nanës, Gegnishtes.

POR KUJDES !!! Nuk kërkohet përmbysje e “standartit “ në favor të Gegnishtes, por vetem rishikimi e tij për me mundësue ndërthurjën sa ma të mire dhe mbi baza shkencore të Tosknishtes me Gegnishten ! Thirrjes tonë i vjen në ndihmë ‘ dialektika dhe evolucioni: gjuha si pasqyrim i pandashëm i evolucionit në mjedisin shoqnor kërkon domosdoshmënisht sot mbas 46 viteve studim dhe rishikim, vetëm akademikët marksistë të edukuem me filozofinë materialiste paraqiten dogmatikë spse për kët rast nuk i pranojne zhvillimet dialektike !!!

Nw kwto 30 vjet “ demokraci “ shqiptarët thyen ‘tabu’ qw nuk ja merrte mendja kuj; si heqia e vendimit me vdekje ose pranimi ligjor i martesave me të njajtin seks etj., por vetem rishikimi i vendimeve qe na la i “ashtuquejtuni kongres politik gjuhesor “ i 1972 vazhdon të konsiderohet TABU ! Dashakeqësi ?, No coment !

A munden dhe a duhet të bashkohen Shqiptarët me kontributin e tyne modest në favor të gjuhes së Nanës ? Ç’ka nënkupton ruejtjen dhe mos hupjen e veprave madhore kulturore identitare për mbarëkombin shqiptar; të Kristoforidhit, Fishtës, Shirokës, Vasës, Gjeçovit, Mjedës, Migjenit, Prennushit, Koliqit, Camës, Pipës, Rrepishtit , Shllakut, Dedës, Gjeçit e shume e shume te tjereve , në shërbim të edukimit të brezit të ri ! A duhet dhe a mund të jemi bashkë për ruejtjen e traditave tona, për ruejtjen e identitetit tonë ?

Jemi të ndërgjegjshëm për situatën e vështirë ekonomike dhe morale që po kalojnë shqiptarët, por në të njajtën kohë jemi po aq të ndërgjegjësuem dhe të bindun se nuk duhet me hupë kohë, por me u bashkue me kontributin tonë rreth nji ideali që nuk lidhet me partitë politike, as me besimet fetare, as me nacionalizmin agresiv dhe as me diskriminimin e pakicave etnike etj., por që ka si objektiv vetëm ruejtjen e identitetit etnik, nderimin e flamurit kuq e zi, për nji kohezion sa ma të fortë ndërmjet shqiptarve kudo që ndodhen me qëllim respektimin e sakrificës së mijra shqiptarve që derdhën gjakun për atë flamur dhe nderimin e të gjithë atyne që sakrifikuen çdo gja për kulturën dhe traditen tonë , për gjuhen Shqipe që nuk mund të kuptohet pa bashkimin dhe nderthurjen e Gegnishtes me Tosknishten..

Vetëm kështu bashkohen shqiptarët rreth identitetit të tyne historik tue u radhitë me krenari si nji ndër popujt ma autokton tëBallkanit . Ky asht vizioni i së ardhmes që i hapë rrugën Shqipes dykrenare drejtë naltësive hapsinore për me fluturue “ la e më la “. Te bashkohemi pra e mos tëpresim ma!

FJALA, TOKA DHE GJUHA

August 12, 2013 by dgreca

Shkruan: Rrustem Geci – Dortmund/

Jeta është lum i pavarur për të gjithë lumejtë, për të gjithë detërat, për gjithë tokën ku mbjellim e jetojmë. Kot më del përpara me hijen tënde, jam vetja, vetvetja, fjala e parë e fjalës, fjala e bukur e jetës. Këtë ese më nxiti të shkruaj poema e botuar dje, në „Zërin e shqiptarëve“ me titull, „Ne e lamë fjalën të humbë“.
Nuk është e ndaluar të mos ëndrrojmë, të mos ndryshojmë, apo të mos dëshirojmë. „Mikja ime, Hije; ji e lirë me veten tënde. O e uruar, mos më dil përpara, shkruan Elida Buçpapaj, se fjalën e kam brenda, ajo është e zemëruar dhe mund të godas. Poezia e Elida Buçpapajt është poezi e pasionit, poezi e dalë nga shpirti, poezi e shkrimit të mirëfilltë shqip. Ujqit e fjalës, armiqtë e fjalës, horrat e së keqes, kudo janë shumëzuar, të bëjnë zap fjalën, të shkërmoqin fjalën ma të bukur, fjalën e shkruar. Po, po, ata duan fjalës t´ia marrin frymën dhe ta lënë pa afshin e frymëmarrjes.
Krijimtaria e shkrimtares, publicistes dhe kolumnistes, Elida Buçpapaj, është e gjerë dhe e thellë. Shkrimet e para Elida i bëri para 30 vjetësh. Ajo deri më tash ka botuar këto libra; 1. Vij , 2. Unë nuk jam e përjetshme 3. Rapsodia e Golgotës së Tranzicionit 4. Hiperbola dhe paralelizmi në Ciklin e Kreshnikvë 5. Tirania e tranzicioni 6. 7 .Traumat e tranzicionit, si dhe analiza e polemika. Njëherit, Elida Buçpapaj bën punë heroinash, duke përkthyer shkrimtarët më të vlerësuar të Elitës Botërore.
Elida, bijë e shkrimtarit të njohur, Vebi Skënderit, njëherit edhe bashkëshorte e shkrimtarit të njohur, Skënder Buçpapajt, përbëjnë një treshe shkrimtarësh të mirfilltë në letërsinë shqipe. Shkrimtarja Elida Buçpapaj nuk vjen në Letërsinë tonë të bukur, përmes librave të lexuar, por, përmes talentit dhe leximit të jetës. Shpërthimet e saj në poezi, publicistikë, në polemika dhe analiza, janë mënyra e shkrimtares Buçpapaj, për të bërë letërsi, O vetja ime e trazuar; Shqipëria është diell / është ëndërr / zgjandërr / është shi, breshër e borë / është furtunë e stuhi / është stuhi në gotë… Këto dhe qindra vargje të tjera, tregojnë për shtrirjen e saj në letërsi, dhe të bukurën e saj në poezi.
Motivet me Kosovës janë të pranishme tek kjo treshe shkrimtarësh. Fjala, toka dhe gjuha amë, lulëzojnë në qënien e vargjeve të shkrimtares. Në poezinë e Elida Buçpapajt, por edhe në poezinë e babait të saj , si dhe të bashkëshortit, Skënderit, janë së brendshmi tharmi i të bërit letërsi. Kosovë, shkruan shkrimtarja; Unë vij në Prekaz / mbi kalin e pikëllimit / prej plagosjes së natës /..këtu fjalët i ka zënë gjumi i madh / i tokës së skuqur / si flamuri nga gjaku/ … Unë vij në Prekaz / dhe ngrij palëvizur / si mermeri i varreve / nën harkune violinave të vajit / e të fijeve të barit që qajnë…
Harta poetike e Elida Buçpapajt është plotë maja poezish. Ngjyrat në krijimtarinë e Elidës janë nga ma të bukurat. Temat e saj shprehin çastin dhe kohën; Mirëmëngjez Paris / sot jemi gëdhirë në një shtrat / të dy të përgjumur nga mosfjetja /..Në një kafene buzë Senës / porosis një kafe me qumësht/..dhe filloj me llogaritë / Paris, unë banorja jote efemer / ndërsa ti dhe Sena eternel… Shkrimtarja Elida Buçpapaj, e lindur dhe e rritur në Tiranë, bashkë me prindërit, përjetoi gjenocidin e diktaturës Hoxha, kundër zërit të shkrimtarëve dhe inteleltualve. Idetë në letërsi shprehej Vebi Skënderi, (në një bisedë që pata me të dhe Agim Gjakovën, në vitin 1994 ) kontrolloheshin që në embrion të krijimit. Diktatura e Hoxhës e kishte bezdi zërin e shkrimtarëve. Në tërë ato rrethana ç´njerëzore, poezia e pati shumë të vështirë ta heq ujkun nga fjala.
Cenzorët në Shqipëri aso kohe, shprehej poeti Vebi Skënderi, ishin shndërruar në kafshë të këqija, dhe masakronin vargjet tona. Por, bija e shkrimtarit, shkrimtarja, Elida Buçpapaj, e di s´e është e ndaluar të mos krijosh; Jam shi në Tiranë / shi që bie rrëke / nëpër rrugët mbi pluhurin e harresës / janë shkërmoqur grimca-grimca / si fosile antike / ditët e mia…
Mbi këtë peisazh jete, kujtoj se fshihet bardhësia e ngjyrave të Tiranës, vetullat dhe balli saj, buzët pa të kuq të Onufrit. Jeta e shkrimtarëve më thotë Elida Buçpapaj, është kjo që e bëjmë. Mirëpo, poeti e ndien atë që s´shihet, dhe shkrimtari s´heq dorë nga asnjë ditë e kësaj jete. Mbushjet e mëdha shpirtërore janë burimet të artit të pashterrshëm. Jam Zana / Tanusha / jam dhi e egër / e pakapshme /shkreptimë…
Nuk ka titull më të lartë në jetën e një njeriu, shkruan Elida Buçpapaj, se sa të jesh, shkrimtare, nënë, bashkëshorte dhe gazetare. Poezia është në qenien time, dhe rron në qenien time!..Me këtë ese të shkurtër, i uroj shëndet dhe vepra të reja shkrimtares dhe gazetares, Elida Buçpapajt!..