Greci – Dielli

NGA ZEF BALAJ/

Udhëtimi drejt Romës, për të përjetuar nga afër Shënjtërimin e Nënë Terezës, ishte i mbushur më emocione, informacione, ngjarje dhe krenari. Unë së bashku me 13 pjestarë të famimiljes Balaj,me nipa e zonjat e tyre, madje dhe me fëmijë të tyre,pra tre breza bashkë,me Linën, me djalin tim,Davidin dhe nusen, iu bashkëngjitëm grupit të Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane me në krye Joe DioGuardi. Kishte dhe vatranë të tjerë veç meje në grupin tonë, siç ishte Ibrahim Kolari me zonjën, Agim Aliçka etj.

Me ndihmën e Monsinjor Hilary Frenko, u vendosëm në një hotel pranë Vatikanit, gati ngjitur me qytetin e Vatikanit. Monsinjor Hilary Frenko, që është një personalitet i njohur për Vatikanin për shërbimet diplomatike që ka kryer nëpër botë,dhe që ka kontribuar për më shumë se 26 vjet në Vatikan,na e lehtësoi shumë qëndrimin, vendosjen edhe në meshën e shenjtërimit. I jemi mirënjohës.

Të premten në mbrëmje, me 2 Shtator, u bashkuam me një grup studentësh shqiptar nga Maqedonia, që studiojnë në Gjermani, të cilët janë të njohur për lidhjet e ngushta me Ligën dhe Joe DioGuardin. Gjatë këtij viti drejtuesit e Ligës qenë mysafirë tek Universiteti qe studiojnë këta studentë. Ishte një mbrëmje e këndshme ajo e 2 shtatorit mes gjallërisë dhe dinamizmit të të rinëjve studentë.

E Shtuna ishte sërish plot mbresa. Vizituam kisha, muze dhe pamë bukuritë e Romës. U ndamë në dy grupe gjatë turneut në Vatikan, për të pasur më shumë mundësi komunikimi me përkthyesit. Emocione të shumta na dhuroi e fmashmja Sistine Chapel, e vendosur brenda rezidencës së Papës,që na dha ndjesi të veçanta.

Sistine Chapel, e vendosura brenda rezidencës së Papës në Vatikan, është e njohur në të gjithë botën për një sërë arsyesh, duke përfshirë edhe faktin se aty është vendmbledhja e kardinalëve, kur mblidhen për të zgjedhur një Papë të ri.

Për më shumë se tre orë na u desh për të prekur me sytë tanë historitë që përcjellin muzetë e Vatikanit, Kapelia Sistine dhe bazilika e Shën Pjetrit, u njohëm me ikonografinë, koleksionet mbreslënse të artit, veprat e pavdekshme të artit romak, Mikelanxhelo, Davinçi e të tjerë. Turi që përshkuam ishte më i veçanti, që na dha shumë informacion e ndjesi emocionale.

I pashlyeshëm ishte Koncerti në nderim të Nënë Terezës, për nga niveli artistik dhe përfaqësimi kombëtar i artistëve shqiptar me famë europiane; nuk mund ta them këtë për nga organizimi.Po ashtu mendoj se ndoshta do të ishte mirë që në programin artistik të bëhej një përzgjedhje më e mirë e repertorit, për të treguar rrënjët e Kombit të Nënë Terezës, krahas pjesëve operistike, dhe këngëve të muzikës moderne, të sillej origjinaliteti folklorik i trevave shqiptare, për të treguar rrënjët e popullit të Nënë Terezës. Megjithatë koncerti ishte me vlera dhe interpretimi i artistëve shqiptar të njohur në Botë, ia rriti krenarinë shqiptarëve para botës. Vendi ynë i qëndrimit ishtë shumë i përshtatshëm, në lozhën përbri Elterit. E kishim gjithçka para syve. Pranë nesh ishte dhe zonja Liri Berisha, ndërsa poshtë në sallë shihnim diplomatët dhe udhëheqësit shqiptarë të pozitës dhe opozitës.

Mesha e Shënjtërimit të Nënë Terezës pat të veçantat e veta. Na u desh të zgjoheshim herët për të gjetur vende të përshtatshme. Gjithë ai shesh nuk kishe ku të fusje majën e gjilpërës, aq shumë besimtarë kishin ardhë. Ndoshta të dhënat e medias për numrin e pjesmarrëse nuk janë fort të skata. Në shesh kishte shumë shqiptarë. Flamujtë valviteshin dhe binin në sy në atë masë të madhe njerëzish. Një meshë e veçnatë, nën drejtimin e Papës, që çdo besimtari rrallë i bie fati, mbetet një kujtim i shtrenjtë për gjithë jetën. Pasi morëm kungimin u larguam për të vijuar shtegtimin tonë nëpër Romë. Vizituam mjedise të Vatikanët që nuk rezervohen lehtazi për publikun, vetëm me leje. E Hëna ishte një ditë e lodhshme, por plot mbresa.

Të Martën e 5 shtatorit, me autobuz udhëtuam drejt katundit arbëresh Greci, vendlindja e babait të Joe DioGuardit. Gjatë udhëtimit shijuam bukuritë e natyrës dhe vendosjen e fshatrave arbëreshë. Rreth orës 1 e 30 arritëm në qendër të fshatit. Po na prisnin me dashuri e padurim, edhe pse ishim vonuar më shumë se një orë e gjysëm. Vetë Kryetarja komunës Demartino na priti e uroi mirëseardhjen. U takuam me përzemërsi e me dashuri si ëvllezër e motra të një gjaku. Fjala e mirëseardhjes së kryetares,herë shqip e herë italisht, e përkthyer në anglisht nga Rita, ishte e përmallshme. Ajo na tregoi edhe historinë edhe gjendjen e sotme të komunës, tarshëgiminë shqiptare, ruajtjen e traditave kulturore, muzikore, ruajtjen e veshjeve, me vështirësi edhe të gjuhës së bukur shqipe. Përshëndeti edhe Joe DioGuardi, që u duartrokit. Ai tregoi rrënjët e veta, lidhja me shqiptarët e Amerikës, veprimtarinë e përbashkët etj. Më pas na befasuan me një drekë të shijshme të gatuar nga zonjat arëbreshe nëpër familjet e tyre. Pasdite viztuam fshatin,duke ecur rrugëve të tij, u ndalëm gjatë tek Kisha e fshatit, që i përkiste viteve 1700. Pasdite morëm rrugën e kthimit të ngarkuar me emocione të fuqishme, respektin e jashtzakonshëm të atyre njerëzve të mirë, që për më shumë se pesë shekuj kanë ruajtë traditat e kombit që i përkasin, deri diku gjuhën shqipe, por edhe me brengën dhe dilemën: Po nesër çfarë do të ndodhë pasi të ikë dhe ai brez? Fshati braktiset nga të rinjët, të vjetrit po ikin…

Të Mërkurën sërish vazhduam vizitat nëpër Romë. Gjatë asaj dite pata rastin që të shihem edhe me ambasadorin e Shqipërisë në Vatikan,Visar Zhiti, poetin që nuk e thyen burgjet e diktaturës komuniste. Kaluam çaste të gëzuara me të dhe zonjën e tij, Eda.

Ishte me shumë interes vizita në Kishën e Shqiptarëve, Kisha “San Giovanni della Malva in Trastevere”, që në gjuhën shqipe përkthehet Kisha e Shen Gjonit te Mullagave ne Trasteve (Lumi i Romes).

Është intersant fakti se këtë Kishë,shqiptarëve ua dhuroi Papa Gjon Pali II para 15 vjeteve. Çdo të dielë në atë kishë mbahet mesha ne gjuhen shqipe, ku mblidhen shumë shqiptarë dhe organizohen veprimtari kulturore…

Kisha ka për rektor priftin arbëresh Don Pasquale Ferraro, ndërsa si meshtar mësuam se për disa kohë ksihte shërbyer Don Gjovalin Sukaj, qe kishte pak kohe që ishte larguar dhe tani po shërben në Shkodër, dhe në vend të tij i kryen shërbesat Don Mikel Pllumbaj, qe kryen dhe studimet ne nje nga universitet papnore ne Rome. Ambasadori Zhiti na tregoi edhe për kishën “San Atanasio” e ritit bizantin, pranë së cilës zhvillon veprimtarinë e vet shoqata italo-arbereshe “Besa”.

Aty nje here ne vit mbahet mesha ne arbërisht, por kjo ndodh edhe në raste festash e përkujtimesh.

Vizituam dhe bëmë fotografi edhe në Sheshin”Albania” pranë shtatores së Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu.

Ky shtegtim, që kishte si motiv pjesmarrjen në Shenjtërimin e Nënë Terezës, ishte i veçantë, dhe na dha shumë emocione të fuqishme. Faleminderit Shënjtëresha Terezë!

Nga Shirley DIOGUARDI/
Historia e Grecit është e lidhur në mënyrë të pandashme me rolin vendimtar që figura kryesore historike e Shqipërisë, Gjergj Kastrioti (Skënderbeu), luajti në shpëtimin e Gadishullit Italian dhe pjesës tjetër të Evropës Perëndimore nga dominimi i Perandorisë Turko-Osmane në shekullin e XV-të. Për këtë arsye, Gjergj Kastrioti ishte figurë e lartë e shekullit të XV-të jo vetëm për shqiptarët, por për të gjithë evropianët dhe pse trashëgimia e tij është e përjetshme. Gjeni ushtarak, filozof, mjeshtër i disa gjuhëve, diplomat dhe katolik i devotshëm, Kastrioti ka qenë subjekt i një numri librash në shumë gjuhë, i poezive nga Longfelloë dhe Byroni, dhe i një opere nga Vivaldi. Statuja të figurës së tij ikonike me shpatë në dorë mbi kalin e tij magjepsës i janë dedikuar atij në Romë, Vienë e Budapest. Historia e tij fillon në Shqipëri e mbaron në Greci.
Kastrioti ishte djali i një princi shqiptar, Gjon Kastriotit, i cili i mbajti turqit osmanë pushtues larg për më shumë se njëzet vite derisa ai dhe udhëheqësit e tjerë shqiptarë u detyruan të pranonin një traktat mashtrues të paqes në vitin 1422 me Sulltan Muratin e II-të për të siguruar pjesën e fundit të ushtrisë turke në Evropën Juglindore dhe për ti shpëtuar jetën popullit të tij nga tërbimi i Perandorisë Osmane. Për të garantuar marrëveshjen, Sulltani mori peng katër djemtë e Gjonit dhe i dërgoi ata në akademinë ushtarake osmane në kryeqytetin Adrianopojë.
Raporti shembullor akademik dhe ushtarak i djalit më të vogël të tij tërhoqi vëmendjen e Sulltanit, i cili do ti jepte atij gradën e gjeneralit në moshën 19 vjeçare dhe titullin nderues “Iskender Bey” apo siç njihet më mirë “Skenderbeg” në kujtim të Aleksandrit të Madh. Në vitin 1443, Skënderbeu mori lajmin se babai i tij kishte vdekur në shtëpinë e tij të lindjes në Krujë, Shqipëri. Për shkak se Gjoni ishte i mirënjohur si udhëheqës i opozitës shqiptare ndaj osmanëve, Skënderbeu ndjeu rrezikun që i kanosej atij dhe popullit shqiptar. Ai kapi momentin kur u dërgua në një operacion ushtarak për të mposhtur hungarezët e udhëhequr nga një tjetër luftëtar i madh i lirisë (dhe gjemb në anën e Sulltanit), Janos Hunyadi. Me aftësinë e tij ushtarake, Skënderbeu hutoi vëmendjen e komandantëve të tjerë osmanë dhe la fushëbetejën për t’u nisur për Shqipëri me 300 kalorës të tij besnikë. Pas hyrjes triumfuese në Shqipëri, ai iu vërsul Kështjellës së Bardhë në Krujë me 28 Nëntor 1443 dhe e rrëzoi guvernatorin osman. Për njëzet e pesë vite të ardhshme Skënderbeu do të kryente disa nga të bëmat më të mëdha ushtarake që do ta mbronin Evropën ndaj shtrirjes së Islamit nga Perandoria Osmane dhe do ta shtronin rrugën për shtete të lira e demokratike.

Në vitin 1461, Mbreti i Napolit, Ferdinandi I, i biri i Alphonsit të ndjerë, mik i ngushtë i Skënderbeut, i bëri thirrje atij që ta ndihmonte atë ti kundërvihej pushtimit eminent francez. Skënderbeu udhëhoqi një këmbësori elite prej 4.000 burrash dhe i largoi francezët në betejën e famshme të Apulias, afër Napolit. Si shpërblim për këtë fitore, Ferdinandi i dhuroi Skënderbeut dhe 2.000 ushtarëve të tij fshatin në majë të bjeshkës, Grecin. Siguria e Mbretërisë ishte garantuar kur Kastrioti vendosi të linte kalorësinë e tij në Greci ndërsa ai u kthye në Shqipëri për të vazhduar mbrojtjen e vendit nga dominimi turko-osman. (Vizitorët në Greci mund ta shohin që rruga kryesore mban emrin “Via Skenderbeg”, dhe se shtëpitë e para të ushtarëve të Skënderbeut janë ruajtur, edhe pse ato kanë nevojë të restaurohen.)

Vetëm pas vdekjes së Skënderbeut në vitin 1468 osmanët ishin në gjendje të nisnin pushtimin e tokave shqiptare, duke i vënë ato tërësisht nën kontroll në vitet 1480-të. Pastaj, qindra mijëra shqiptarë u larguan përtej Detit Adriatik në Mbretërinë e Napolit dhe më gjerë në kërkim të lirisë nga dominimi turk dhe konvertimi i detyruar në fenë islame. Përveçse në Greci, ata do të themelonin edhe 50 fshatra të tjera shqipfolëse që do të zhvilloheshin dhe sot janë duke lulëzuar në Campania, Puglia, Sicili e Kalabri. Refugjatët shqiptarë të quajtur arbëreshë ruajtën traditat kulturore shqiptare, gjuhën dhe trashëgiminë e tyre katolike gjatë sundimit osman të tokave shqiptare që do të zgjaste për 424 vite. (Duke filluar në vitet ‘60-të, gjuhëtari i ndjerë shqiptar Martin Camaj do të kalonte shumë vite në Greci duke studjuar e dokumentuar atë që ai besonte të ishte forma më origjinale e gjuhës shqipe e cila flitej e shkruhej aty.)

Kjo është arsyeja se pse arbëreshët mbeten të lidhur me tokat shqiptare, dhe gjithashtu pse shqiptarët janë përgjithmonë të lidhur me Italinë. Pas rënies së Perandorisë Osmane në vitin 1912, shqiptarët e gjetën vetën duke luftuar kundër inkursionit sllav, duke filluar me Luftërat Ballkanike të 1912-1913. Me pëlqimin e të ashtuquajturave “Fuqi të Mëdha” (Austro-Hungaria, Britania, Franca, Gjermania, Italia, dhe Rusia), shqiptarët u ndanë padrejtësisht dhe artificialisht. Vetëm për shkak të ndërhyrjes së Presidentit të atëhershëm amerikan Woodroë Wilson në fund të Luftës së Parë Botërore në vitin 1918 u krijua shteti i Shqipërisë. Tre milion a gjysmë shqiptarë jetojnë sot në Shqipëri; një tjetër tre milion e gjysmë jetojnë krah për krah në kufijtë e saj – në Kosovë (shtet i pavarur që nga 2008), Maqedoni, Mal të Zi, Luginën e Preshevës (Serbi jugore), dhe Çamëri (Greqi veriore). Tetë milionë të tjerë jetojnë në diasporë, kryesisht në Shtetet e Bashkuara, Evropën Perëndimore, Turqi, dhe Australi – të cilët i kanë ikur terrorizmit të sponsorizuar nga shtetet sllave dhe më vonë komunizmit në shekullin e njëzet.
Është Greci, në veçanti, për të cilin shqiptarët në gjithë botën janë të lidhur. Kur një fëmijë lind në një fshat shqiptar në Itali, fëmija ngrihet lart drejt Shqipërisë. Kur një fëmijë lind në çdo tokë shqiptare në Evropën Juglindore, apo në diasporë, ai ose ajo do të rritet duke mësuar për Skënderbeun, dhe se Greci ishte i vetmi fshat shqipfolës në Italinë moderne ku ka shkelur këmba e Skënderbeut.
Skënderbeu është heroi kombëtar që i bashkon të gjithë shqiptarët në një histori ende të papërfunduar kombëtare, që filloi në Itali gjashtëqind vite më parë.

E SHENJTA TEREZË DHE GJAKU I ARBËRIT NË GRECI

Greci dhe shpëtimi shqiptar i Gadishullit Italian