Nga Petraq Risto/New York/

Gjergj Kastrioti Skënderbeu i Virgjil Kules është tepër real dhe i prekshëm: burrë shteti, luftëtar, diplomat, i mençur, largpamës, dinak, stresant, i kthjellët, nuhatës, tinzar dhe mbase me shumë epitete të tjera të përshtatshme e të natyrshme për bashkëkohësinë. Ishte një kohë kur ai u kthye në simbol dhe falë këtij simboli populli ynë u frymëzua dhe arriti të mbijetoi… Edhe sikur Skënderbeu të ishte shpikur nga ndonjë shkrimtar anonim, për ne do të kishte vlerë të jashtëzakonshme, por kur ai është i vërtetë dhe tepër ndikues në historinë shqiptare, ballkanike dhe europiane, vlerat e Kryqtarit të Fundit e kapërcejnë forcën e simbolit. Busullat u shpikën pas Yllit Polar.

Në librin e Virgjil Kules, me një strukturë kronologjike, të krijohet ideja e një skele të madhe ngritur nga skulptori, brenda së cilës qëndron dhe blloku gjigant i mermerit nga ku gradualisht, daltë pas dalte, goditje pas goditjeje do të hiqet lëvozhga e mitit e do të zbulohet figura reale e një personaliteti historik,  që diti ta përballojë historinë me mjetet dhe ligjet e kohës. Marrëdhëniet e tij me Papën, Venedikun, Napolin, Portën e Lartë, Romën, Huniadin, Raguzën, Milanin, natyrisht edhe me  fqinjët; betejat e tij, fitoret dhe humbjet, “rrëshqitjet” politike e diplomatike, sherret dhe flirtet me fqinjët, rëniet dhe ngritjet, aleancat dhe krushqitë, e bëjnë atë tepër njerëzor dhe të vërtetë.

Autori i këtij libri është një hulumtues serioz, ai arrin të analizojë faktet historike nëpërmjet prerjeve vertikale dhe horizontale, së brendshmi dhe së jashtmi, pa rënë në përshkrim emocional, poetik e patetik, që siç shprehet ai mund të gjenden të përshkruara mrekullisht në vepra të tjera si te Barleti, Dhimitër Frangu, Noli,  etj. Virgjil Kule na krijon një mit duke hequr lëvozhgën e mitit, thënë më drejtpërdrejtë: krijon figurën e Gjergj Kastriotit jo duke patur parasysh modelin e Barletit për heroin etj., jo duke patur parasysh veprat e shumta letrare, muzikore, artistike, etj., por modelin e ftohtë të dokumenteve historike, të analeve, traktateve, letërkëmbimeve, etj. Skënderbeu ishte udhëheqës vizionar, burrë shteti, diplomat dhe ushtarak. Ai si njohës në thelb i synimeve të Perandorisë Osmane, nuk ishte një “i ngujuar në kështjellë”, por politikan e strateg tepër i lëvizshëm, manovrues e përfitues i situatave europiane, veçanërisht i marrëdhënieve me vendet italike; Gjergj Kastrioti ishte një njohës i mirë i situatës së brendshme, ai e dinte që Porta e Lartë do ta luftonte me një mijë mënyra, me armë dhe presion, me gjeneralë dhe tradhtarë, të huaj apo të brendshëm dhe si rrjedhojë Heroi do të dinte të orientohej, të reagonte, në shumicën e herëve të fitonte e natyrisht edhe të gabonte e të humbëte. Autori i përshkruan qartë marrëdhëniet e brendshme të Gjergj Kastriotit me të vetët si Muzakë Topinë, Moisi Golemin, Aranitin, Hamza Kastriotin, etj., marrëdhënie këto tepër komplekse të lidhura me baticë-zbaticat e kohës në një vend të vogël si Shqipëria, një nyje e rëndësishme midis Lindjes dhe Perëndimit, ku mplekseshin interesa të shumta të fuqive të mëdha në shekullin e XV.  Personaliteti i Kastriotit në Ballkan, veçanërisht pas vdekjes së Huniadit, merr një përmasë tjetër, përmasë që dalta e skulptorit e jep me “goditje” të sigurta duke na dhënë një Kastriot me autoritar në rrafsh ndërkombëtar e natyrisht edhe në marrëdhënie me princërit arbër, të cilët jo rrallë herë kishin një frikë se me absolutizmin e vet “atleti i krishtërimit” do “ti gëlltiste” principatat e tyre. Gjergj Kastrioti ishte një figurë komplekse, i kthjellët në qëllimet e tij, bashkëveprues, gjë që autori Virgjil Kule e jep me ngjyra të gjalla dokumentare duke iu referuar bashkëkohësve të heroit dhe duke bërë deduksionet e duhura në arritjen e përfundimeve të tij.

Libri “Kryqtari i fundit” i Virgjil Kules është një kontribut me vlerë për pasqyrimin e figurës së Heroit tonë Kombëtar, për të cilin në kohën e sotme disa përpiqen të hedhin një baltë të vjetër apo të re, por balta nuk mund të përlyej një simbol të madh gdhendur në mermerin e kohës. Balta nuk ngjit në mermer. Busulla u shpik duke patur parasysh Yllin Polar dhe në shekullin XV Gjergj Kastriot Skënderbeu ishte një Yll Polar: zot i busullave, për të cilën Europa Perëndimore i ishte dhe i mbeti  mirënjohës.( Ne Foto: Nga promovimi i librit te Virgjil Kules te Shtunen me 22 Mars 2014 organizuar ne Prdouces Club, Manhattan, NY)