Ilir Muharremi – Dielli

A e meritonte “Shok” Oscarin?

March 2, 2016 by dgreca

Opinion nga Ilir Muharremi/

Gjuha e filmit zbulon nga realiteti atë që nuk mund ta kap syri, madje as që mund t’i afrohemi dot. A është filmi riprodhues i realitetit? Nuk mund të abstenon nga realiteti sepse pranon nga realja dhe riprodhon me gjuhë të thjeshtë të aparatit marrës dhe krijues, ose zbulon botë të panjohura brenda të njohurës. Është një kurorëzim formash artistike me përparim dialektik. Do ta quaja art i zbulimit të formave të reja reale, ose bënë zbulim në gjërat e njohura, i përshkruan në një mënyrë të re. Sot, publiku i teatrit , është publik televiz (bëhet fjalë për temporitmin, imazhet e shpejta, ngjarje pas ngjarjes, gjatë zhvillimit të kalohet menjëherë në kulminacion etj.) Nuk lundron brenda pauzave pas ndërprerjeve psikologjike. Do të nisemi nga ndarja e çmimit më prestigjioz Oscar. Para se të fillonte ndarja e çmimeve, u përfol se komuniteti afrikano-amerikan do bojkotonte ceremoninë, mirëpo nuk mund ta vërenim ndonjë bojkot masiv. Kjo rrodhi nga disa kritikë të cilët pretendonin se të nominuarit për çmimin Oscar ishin kryesisht aktor të bardhë, ndrysa në listën e të nominuarëve mungonin aktorët afrikano-amerikanë. Akademia ndërmori masat siç i pohonte “historike” në përpjekje të mënjanimit të akuzave. Akuzave në të ardhmen. Nëse e marrim në aspektin human racizmin (gjë që nuk bënë as të mendohet), ka qenë një ndër problemet më të mëdha të shoqërisë njerëzore. Kjo vështirësi vazhdon në përballje edhe sot. Po flas për vendet e mëdha: SHBA-ja. Nuk është vetëm te Amerikanët, është edhe te Gjermanët, Anglezët, Francezët dhe Shqiptarët. Kjo rrjedh nga pabarazia e popujve, zhbërja e kësaj bëhet vetëm nëse pranojmë njëri tjetrin si të barabartë. Gjë që u përpoqën gjatë ndarjes së çmimit të madh Oscar. Po i kthehemi nominimit të filmit tonë vendor “Shok” në këtë ceremoni.

Njerëzit e thjeshtë të cilët nuk e njohin mirë artin e të bërit film, ose e të luajturit në film, me gëzim e priten fitoren e filmit “Shok”. Mirëpo, në orët e hershme të mëngjesit, ditën e hënë, ata u zhgënjyen kur në skranë e panë se filmi i shumë komentuar, që zuri ballinat kryesore të gazetave, portaleve shqiptare, madje i përfolur plotë një muaj nuk e fitoj çmimin e madh Oscar. Në anën tjetër, njerëzit e këtij profesioni (aktorët, regjisorët, dramaturgët) me gjysmë zëri e me fjali të kursyera, të vendosura vetëm në fund të fragmenteve të cilat i postonin në rrjetet sociale në lidhje me parashikimin e fitores ose përkrahjen publike, distancoheshin, por edhe i rinin pranë për arsye se nuk mund ta zhvlerësonin derisa ka hyrë në listën e të nominuarëve për çmimin për filmin më të mirë të metrazhit të shkurtër. Apo brenga tjetër se filmi nuk është kosovar sepse skenaristi dhe regjisori janë Anglezë, derisa pjesa e aktorëve janë Kosovarë. A ka rëndësi kjo? Në Kosovë flitet në formë folklorike, dhe gjykimi bie menjëherë në atë se “kosovarët nuk dinë të shkruajnë ose të bëjnë film”, dhe u dashka një i huaj të merret me fabulën, të cilën secili nga ne e kemi përjetuar. Luftën mund ta kesh përjetuar dhe të mos dish ta propagandosh në formë artistike. Ose vjen një i huaj dhe tërhiqet nga ky fakt, tenton ta shndërroj në vepër arti. Ne bëmë filma për këtë temë, por asnjëri nuk i tregoj dhëmbët. Regjisori i filmit Jamie Donoughe kishte ardhur në Kosovë për të realizuar një video spot, dhe nuk dinte asgjë për vendin tonë. Së paku kështu ai vetë është deklaruar. “Kam planifikuar të rri vetëm 3 ditë, por fluturimi mu anulua për shkak të motit jo të mirë dhe kështu kam qëndruar për 5 javë në Kosovë”, ka rrëfyer Donoughe për BBC për të shtuar se “”Pas rrëfimeve të shumta që i dëgjova nga miqtë e mi kosovarë, e ndjeva se duhet bërë diçka për t’i treguar këto rrëfime të pabesueshme”. Ato rrëfime nuk fjetën (edhe pse thonë koha i merr me vete ose i shëron), por u riaktivizuan me një gjuhë të saktë, të pastër dhe profesionale.

Film për luftën

Filmat për luftën janë nga pjesa dokumentare e cila bazohet mbi realen, por studimi artistik duhet ta tejkaloj realitetin. Sado të jetë tema sensacionale regjisorit dhe shikuesit i interesojnë mundësitë kinematografike. Njerëzve pak ju interesojnë qytete duke u djegur, aeroplanët në fluturim, shpërthimet, ose fotografi nga teatri i luftës, por esenca është ekzistenca e njeriut (fizionomia e tij dhe fati në dramë ose tragjedi) dhe fenomeni i luftës qëndron mbi spektaklin njerëzor, gjë që e bëri “Shok”. Pse e them këtë? Filmat që kemi parë për luftën e fundit në Kosovë qenë shumë primitivë, madje brutalë, patetikë, pervers siç është vetë lufta. Por, në artin kinematografik të gjitha ato duhet të jenë estetike të pastra, sepse edhe dhuna vije e këndshme në film, ndonëse po flitet për art. Duhet të flasë në formë të arsyeshme për filmin “Shok” i cili nuk u krijua me materiale nga filmarkivi dokumentar i luftës, (por nga tregime personale të njerëzve të cilët kanë përjetuar momente të vështira në luftë) sepse shumë filma botëror e kanë bërë këtë, p.sh filmi “Për paqen”, prodhuar pas Luftës së Parë Botërore nga shoqata e më të mjerëve midis invalidëve më të mjerë francezë, të njohur me emrin “Turinj thyerit”. Filmi shok ndërton fabulën nga personalja e cila bënë pjesë në një kolektive të traumatizuar, dëbimin e familjeve nga Kosova nga ushtarët serb sepse serbët qenë sadist, arrogant, mostra, të cilët nëse jepnin urdhër për largim e që dikush përpiqet ta thyej, ata menjëherë do ta vrisnin. (këto imazhe i kopjon çdo luftë.) Në fillim të filmit në planë të afër regjistrohet biçikleta e baltosur e shtrirë në mes të rrugës. (disi paralajmëron shikuesin të mbajë vëmendjen në këtë biçikletë e cila përcillet gjatë gjithë filmit.) Biçikletën që ja kishin blerë familjarët do ja merrnin ushtarët serb, në momentin kur Petriti (Lum Veseli) dhe Oki (Andi Bajgora) (më simpatikët e filmit), shkojnë tu shesin ushtarëve letra të cigareve. (kjo tregti e vockël ekzistonte vërtetë në luftë.) Xhelozia lind sepse Petriti e bënë për shkak se nuk ka biçikletë si miku i tij. “Me iu than në shpi kur ta marrin vesh. Ti nuk je biznesmen, ti je tuc…”, janë fjalët e Okit duke ju drejtuar Petritit për të vazhduar me më të rëndën “je tradhtar”, ndonëse kjo e të kuptuarit realisht në moshën e Petritit tingëllon konfuze, sepse kjo shprehje i takon të rriturve me përvojë. (tradhtinë të cilën e trashëgojmë nga Skënderbeu e gjer me sot, mund ti rreshtoja edhe Ilirët.) Miqësia e dy djemve është e fortë, kjo dëshmohet në momentin kur Petriti shpëton Okin i cili pëson goditje nga ushtarët sepse në çantë bart libra shqip. Miqësia e tyre fuqizohet edhe më në thellësi kur ushtria serbe nis t’i largojë shqiptaret nga shtëpitë. Mu në këtë ditë djaloshi Oki qëllon në familjen e Petritit dhe befas hyn ushtria serbe duke krijuar një panik të vërtetë. Aty vërehen fytyrat e vërteta të luftës. Kjo fizionomi ka dhunë tmerruese dhe ngjallë emocion të fuqishëm. Por, ata nuk tregojnë se çka është lufta, publiku këtë e vëren përmes fytyrave, torturave, kërcënimeve, vdekjes sepse vetëm ata që janë në prag të saj e kuptojnë rëndësinë. Shumica në realitet nuk e kanë parë këtë, por në film kjo duket se e tëra është e vërtetë. Kamera bënë lëvizje të njëpasnjëshme sa poshtë sa lartë, jep vibrime duke u shkrirë me skenën dhe aktorët, pastaj muzika pikëlluese që del nga shpirti plotëson skenën kulminante të filmit, ndonëse mbi shkak pasojë dhe ndjehet drama e vërtetë në ato çaste. Kamera vazhdon panoramimin luftarak pa u ndalur, jo bomba, ose shkrepje armësh, por fytyra të tmerruara njerëzish të cilëve vuajtja nuk do t’ju pushoj për t’i pushkatuar. Por, Oki nxjerrë revolen duke ja drejtuar policit serb. (i cili është i veshur me kostum të pastër të hekurosur mirë dhe flokë të rregulluar me shije, kjo vërehej tek të gjithë ushtarët, ndonëse serbishtja tyre tingëllonte paska me përzierje me shqipen, kjo është pjesa e diksionit.) “Ti do ta shpëtosh”, i drejtohet me ironi ushtari Okit. Merr revolen nga dora e Okit dhe tenton ta zbrazë në kokën e Petritit, por dështon sepse në të mungojnë plumbat. Për fat vjen një ushtar tjetër dhe e ndërpret këtë situatë duke dhënë urdhër për përzënien e familjes. Dhe ja, skena më emocionuese në fund të filmit. Njerëzit obligohen ta braktisin vatrën e tyre, pranë kalon një serb i vogël me biçikletë të Okit, ai kthen kokën për ta shikuar dhe vritet. Ushtari këtë e bënë në shenjë hakmarrje. Kjo “panoramë”, është një britmë e vërtetë dhe e dëshpëruar përbrenda. Një fund tragjik.

Por, mund të themi se gjatë gjithë fabulës nuk vërejmë madje asnjë ushtar të UCK-së. Pse ndodh kjo? Sikur ta kishte punuar ndonjë regjisor shqiptar, imazhet me UCK-na do qenë më të pranishme, madje ndoshta në çdo skenë, sepse përbrenda ky popull ruan dhembjen historike dhe ajo kur shpërthen largohet nga vetëdija dhe kontrolli, është si një magmë. Nga ana tjetër, publiku do ta vlerësonte si diçka ndoshta të thjeshtë, bardh e zi, të skaduar, jo e dërguar në limite të fundit. Por, nga ana e regjisorit të huaj kjo vjen si diçka objektive (kështu duhet ta shikon fabulën dhe regjinë e filmit regjisori.) Mendoj se arsyeja përse skenaristët tonë vendorë dhe regjisorët poashtu nuk arritën të radhiten në Oscar është ana subjektive dhe folklori patetikë ndaj luftës së fundit. Mungesa e UCK-së zëvendësohet në film me strukturë të njerëzve civilë, rezistentë ndaj padrejtësisë.

Këshilltari i Edi Ramës: “Shok” nuk meritonte ‘Oscar’, interpretim i dobët

Këshilltari i kryeministrit Rama Fate Velaj kishte shkruar në murin e tij të Facebook-ut se uron Di Caprion por thotë se “Shok’ nuk e meritonte Oscarin. Nuk e fitoj, por e meritonte nominimin? Ndonëse shumë filma të mirë gëzojnë këtë privilegj dhe tendenca për çmim zbehë veprën, sepse çdo art i sinqertë në themel parakushtëzon disa rregulla të cilat shtrihen vetëm në themele të paraqitjes brenda mundësisë së bukur. “Interpretim i dobët” vazhdon Velaj, por suksesi veçohet me nominim. Mundësia e filmit të shkurtër gjithnjë arsyetohet me idenë dhe konceptin. Normalisht se edhe ana e interpretimit shton peshën, por nuk e di se ku çalon ky interpretim, nëse do mendonte për diksionin që e kam cekur edhe më lartë do t’i jepja pak të drejtë. Nëse flasim për pjesën e brendshme dhe të jashtme, arrihet një vetëkontroll, psikologji e personazhit, natyralizim i gjesteve. Aktrimi i djelmoshave qe i kapluar si jerm futurist, në esencë për të drejtën dhe barazinë, por në fakt gjeneronte situata apokaliptike, vazhdim me dhunë, krim ndaj tyre, mohim total dhe asgjësues deri në ekstrem. Ngulte frikën në psikologji dhe më pëlqente fytyra e Petritit që ngulte sytë te Oki, sy të përhumbjes, meditim kobësh, në të njëjtën kohë edhe me shpresa, herë bukuri e herë shëmti, ndonëse onirike, përjetim të brendshëm emocionues. Të dytë trup e zë, në situata të vështira pa nxjerr lotin si thikën që godet vetveten, ata këtë e bënin tipik Brehtian, të zhytesh thellë në vetveten. Më pëlqeu aktrimi edhe i ushtarëve të cilët kujdeseshin për diagramin temporitmik ku futnin disa pauza ndërmjet replikave, të mirëpërcaktuara që bart mesazhi i skenarit. Do t’i shtoja pak kujdes vetëm diksionit që vërehej se flitej nga një shqiptar. Karakteret ishin të vizatuara mirë, me përkujdesje, të qëndisura, jo vetëm thjeshtë mimikë plastike, por edhe në të folur dhe përjetuar. Nuk e di ku sipas Velaj çalon ky aktrim. Vazhdojmë më tutje.

Filmi “Stutterer” më i mirë se “Shok”

E shikova edhe filmin “Stutterer”, i cili mbas medieve tona ia mori nga dora filmit kosovar ‘Shok” çmimin për filmin më të mirë të metrazhit të shkurtër ‘Oscar”. Nuk ja morri, por e fitoj, sepse çmimet nuk janë të planifikuara sikurse te ne në Kosovë (vështirë e kemi të ambientohemi me shprehjet: e fitoj dhe e meritoj.) Ky film vërtetë ishte i shkëlqyer. Trajton dramën e një njeriu që belbëzon dhe që është në kërkim të dashurisë të cilën nuk mund ta shprehë me fjalë. I punuar mrekullisht me një atmosferë të shkëlqyer, protagonisti shkëmben mesazhe përmes rrjetit social “Facebook” me Ellie. Jetën ky personazh e sheh vetëm brenda një problemi: dashurisë, ndryshimit të zgjidhjes së vetmisë i cili kryesisht kohën e kalon pranë kompjuterit duke pritur “të dashurën”. Ai aty gjen harmoninë, veçantinë, personalen, socialen etj. Filmi krijohet nga thjeshtësia deri në ekstrem, por fabula që ka për rrëfim problemin në të folur (belbëzimin) nuk është që e globalizon këtë temë sepse belbëzimi është i përhapur në tërë botën. Personat që belbëzojnë nuk kanë asnjë dallim tjetër nga njerëzit tjerë përveç belbëzimit, por protagonisti e thyen këtë praktikë e shndërron në teori dhe krijon një ndjenjë të fajit. Megjithatë, belbëzimi influencon në perceptimin që njeriu ka për veten dhe për të folurën e tij. Aktori bukur e lidh belbëzimin me lëvizjet e tepërta, ritmin e frymëmarrjes, zërin e ngritë, dhe shton tensionin e muskujve, por prapë në vete ruan një qetësi. Ai nga belbëzimi shfaq ndjenja të fuqishme. Por, nëse merremi në aspektin e kurimit të belbëzimit, protagonisti e tejkalon me një gjendje tjetër: luan si shurdhmemecë, qëllimshëm për mos vërejtje të gjendjes së tij. Nuk qe esenca te kurimi, sepse filmit të metrazhit të shkurtë i shkon vetëm një ide e cila trajtohet në brendësi. I riu në këtë rast i cili vuan nga ky problem, gjithnjë në realen kërkon të gjej mënyra nëpërmjet të cilave e lehtëson të folurën. Njohë shumë njerëz që belbëzojnë, por nëse e ngadalësojnë ritmin e të folurës flasin më mirë. Kam dëgjuar edhe nga disa të tjerë që thonë se një ritëm i rregullt i jetës ju ndihmon ta kontrollojnë belbëzimin. E rëndësishme është që njeriu të flasë me guxim pavarësisht a belbëzon apo nuk belbëzon. Gjë që nuk e përdorte protagonisti. Në rastin e tij, ai mundohet ta shmang belbëzimin, porse kjo shkakton frikë më të madhe ndaj të folurës. Atëherë, na del se vetë belbëzimi nuk përbën aq problem sesa frika ndaj belbëzimit. Ai frikën e zëvendëson me rolin e shurdhmemecit. Në rastin kur njeriu belbëzon nuk bënë të ndërpritet.

Çka kishte më të veçantë ky film se filmi “Shok”? Ajo çfarë e veçonte qe fabula e cila jetëgjatësinë e shtyn drejtë përjetësisë, një përqasje ndërmjet zërit të brendshëm dhe mendjes, porse prapë zëri i brendshëm i sinqertë i tij triumfon. Kurse “Shok” temë dokumentare, rrëqethëse historike, plotë dramë, dramë të një populli e cila është pasqyruar më artistikisht se çdo film më herët. Andaj, shok ishte fitues me vetë kandidimin e tij për “Oscar”.

Dëshpërimi

September 19, 2015 by dgreca

Nga Ilir Muharremi/

Uh sa keq jam tepër keq. Më duket që tretem në vetminë time tok me mendimin e keq. Nuk kalon fare kjo dhimbje që ndjejë përbrenda qenies sime. Nuk e dijë as vet nga erdh dhe pse rri tek unë. Sytë rrudhen, pamja dobësohet fotografia lëviz, këmbët çdo çast ndërrojnë pozitën. Ndrydhem përbrenda vetes dhe nuk e di se çfarë kam. Nganjëherë ndjejë një lëvizje të lehtë shprese, por ajo nuk bënë shumë punë, vetëm se rregullon të pamurit dhe lëkura e fytyrës tendoset, buzët lëshohen lehtë frymëmarrja ngadalësohet. Nuk kalon dhe nuk kalon, oh sa keq jam. Sikur të mundja të mos lindja kjo ndoshta do ishte më mirë për mua. Lëviz dhe pres koti çdo ditë diçka të vije, por nuk vjen njëjtë sikur të Becketi. Më mirë të mos lindja nuk do kisha vdekur kurrë. Kur krijoj vepër arti lehtësohem nga ky mundim që më gërryen përbrenda. Dua të vdesë dhe nuk mundem. E kërkoj vdekjen të vije pa dorën time. Nuk vjen. Nuk përmirësohet asgjë.

Bie telefoni, ajo lëshon një zë të lehtë, rregullon pak këtë çast të dhimbshëm për mua. Ndjejë një qik lumturi dhe bëhem më i përshtatshëm për një vazhdim më të mirë. Nuk e dua. Vendos grushtin përfundi mjekrës rrudhë prapë sytë dhe pamja mjegullohet ngadalë. Sikur të shkoj në kuzhinë të marr thikën dhe të nxjerrë njërin sy, pastaj të filloj tjetrin. Edhe kjo nuk rregullon asgjë. Dhimbja ecën. Ose të vrasë veten për shkak se dita e sotme nuk shkoj mirë. Kaq mjafton për t’i dhënë fund pakënaqësive. Më duket vetja si analist i vetëvrasjes. Nuk e vrasë veten se as kjo nuk zgjidh asgjë, por prapë kam mendjen te thika. Të filloj ngadalë të pres fytin të shohë rrjedhën e gjaku poshtë fytit. Ose të ngulë në bark përnjëherë, të nxjerri jashtë zorrët, ose të prej copa-copa mëlçinë. Të ngrejë kupën me gjakun tim, të ndjejë pak krenari në këtë çast dhunimi. Më mirë më bie ta shkul zemrën dhe ta gëlltiti vetë. Të ndjejë ftohtësinë e kësaj katrahure, ta përjetoj ferrin në të cilin jetoj kështu çdo ditë, të kthehem aty ku nuk më kujtohet asgjë, këtu do ndjehem më mirë.

I depresionuari ka frikë nga muzgu nga perëndimi i diellit, e urren natën. Dita me diell i duket më e bukur. Edhe në diell ndjen mprehtësinë e rrezeve që shpojnë sytë dhe kokën. Ai prapë vazhdon se jeta e ka dënuar në këtë ferr nga i cili u ngop. Ai dallon sepse revoltohet dhe i kthehet kundër. Kjo revoltë do të vdesë me këtë njeri dhe me atë të fundit. Ecën nën këtë qiell çdo ditë frymon vdesë ngadalë, është kufomë që vdesë përse gjalli. E di këtë, prandaj revoltohet. Lind me revoltë. Më dua t’ja shprehë ndokujt dhe këtë e zgjedhë te njeriu që mendoj që e dua. E thërras në telefon. Ajo flet për shëtitje, aventura, risi, unë e kuptoj. “Por ta kuptosh të përvuajturin duhesh të vishesh me dhimbjen e tij. Dy të vajtuar, dy të revoltuar qëndrojnë bashkë.” I thash pa mu dridh zëri. Edhe po të shkoj ta kapja përdore, të shëtisim nën ndriçimin e hënës, prapë do të tretem nën vuajtjen time, sepse vetë e krijova vet vdes me të. Bie prapë telefoni. Prapë zëri i saj: “ Përse, të gjitha i ke pse të vdesësh, ke familje, shtëpi punë”. I nevrikosur i përgjigjem. “Kjo është materializëm”. Ajo ma kthen: “ E çka është jeta…. po jeton me qenë një pijanec, endacak i rrugëve”. Mua më duken fjalë të dëgjuara, retrospektivë. “Por mbi të gjitha qëndron dashuria në qoftëse dikush të donë, këtë e bënë pa kushte sikur unë dhe fëmija ynë”, tha ajo duke vazhduar “ Të dua”. “Vajza jonë u gëzua shumë për nesër që të takon”. Mbylli telefonin. Ndjeva një qik lumturi, por në kokë më rrinë vibracionet, britmat, dëgjoj zëra që vijnë nga largësitë. Mitet e mëdha janë dëshpëruese ngjyrë të zezë. Atmosferë kasaphaneje, torturash, gjakderdhjesh nuk e imagjinoj përrallën e bukur. Fajin për këtë nuk e ka e dashura në telefon, e as muzika që dëgjoj, as komshiu, por vetë jeta, ose thënë më mirë ferri në tokë. Liria është e zezë. Duke parë nga brenda jashtë jetën e vërej si një xhungë të qelbur gjigante, morale, por edhe shoqërore të shtrydhur kolektivisht tokë me qelbësirat. Helmi i hedhur nga vetë shoqëria në trupin tonë shoqëror ngjanë me një epidemi vrastare e që na shërben. Këtë jetë do ta quaja edhe unë sikur Artaudi Teatër dhe murtajë, krizë e shtjellimit përmes vdekjes dhe shërimit. Tek kjo e dyta unë shohë krizën komplete dhe spastrimin ekstrem dhe e mira e së mirës është se dëshpërimi ndez energjinë me veprimin bamirës ngase më shtynë të shohë veten ashtu siç jam, heq maskën, zbulon rrenën, flashkësinë, poshtërsinë. Zbuloj fuqinë e errët, forcën e fshehur dhe ky veprim dëshpërues më fton të marr një qëndrim heroik të cilin nuk do ta mendoja pa u dëshpëruar në ekstrem. Pyetja ekstreme që do t’ja shtroj vetes është se a do të vazhdoj të vetëvritna çdo ditë duke pritur diçka, duke shpresuar për një copë Zot ose do të rrëshqas gjithnjë më poshtë jetës? Kjo polemikë më shumë më afron te thika te arritja e asgjësë, sepse kjo asgjë jemi ne vetëm se vërtitemi si hije me pikëpyetje. Ngrohtësinë dhe dashurinë e kujt ta kërkoj në këtë botë? As Nietzsche-ja këtu nuk gjeti përgjigjen e as ai që vazhdon ta kërkon.

E duart e ngrohta, ose zjarrin e zemrës? Kush mund të mi ofron këto? “I dergjur, plot rrëqethje. Si një që po vdes, të cilit i ngrohin këmbët”, ulërinë Nietzsche. Ai shkundet nga e panjohura dhe vdesë për të. Kjo më shumë më dhemb sepse e mendoj dhe nuk e dijë pse duhet ta mendoj. Ose kur e mendoj ekziston një bazë larg kohës së tashme në një kohë të ardhme. Nuk kërkoj forcë nga Zoti, por nga mendimi i cili në çast është i huaj për mua. Enigmatik, pa identitet, i kamufluar, i lemerishëm, nga ferri i tokës të drejtohem ty o mendim për një Zot të cilin e lind vet, e bëjë të jetoj dhe e vrasë. Vazhdoj të dergjem. “I qëlluar prej teje, gjahtar mizor, Zot i paemër”, zbulon kuptimin e dyshimit dhe identitetin Nietzsche. Lehtë e quan kështu sepse horizonti i mendimit mund të arrin deri këtu. Është më mirë që ky Zot ta aplikon kërkesën e të qëlluarit më fortë, bile edhe një goditje më të fortë. Këtë e dua edhe unë, sepse mendja më rri te thika e jo të jeta. Më mirë të më vrasësh o Zot, shqyema zemrën, thithma gjakun. Jo do të më mundosh, të më zvarritësh si qen ose si kufomë. Vështrimi yt nuk u ngop me njerëzit. “Mundimtar njerëzish që s’u lodhe”, këndon Nietzsche. Në tokë solle shkreptima hyjnore dhe nuk arrite të më vrasësh me to. Vazhdove dhe vazhdon mundimin. Dua ta dijë arsyen e këtij mundimi. Ndjejë afërsinë tënde, shtrëngimin, erën, vërej ngjyrën, erdha shumë pranë. Përgjues i zemrës dhe frymëmarrjes. Vritem. Jo kërkon ende të më mundosh. Ke futur shkallët brenda tek unë me tendencë të arrish mendimet e fshehura. Nietzsche-ja përgjigjet: “I paturp! I panjohur! Kusar! Ç’kërkon të grabitësh? Zoti e do përgjimin dhe mundimin. Kërkesën që e bënë të vij vërdallë si qen nuk do ta shohësh. Kërkoj nga ti të më shposh më thellë, ashtu nga duart e tua të gjakosura vritem, vritem sepse dua të ndjejë dhimbjen ekstreme në këtë botë. Vazhdo ngulite thellë thikën. Jo, donë të më mundosh. Nuk jam servil e as qenë. Por, as nuk krenohem me burgun që ma bënë, o vrasës. Kërkoj vetëm një përgjigje, ndoshta edhe këtë e kamuflon. I mbështjellur me plot panjohuri. Dëshiron ndonjë shpërblim nga unë? “Të kërkoje shumë, do të këshilloja krenarinë”, përgjigjet Nietzsche. Ai këtu rra poshtë këmbëve të tua Zot, unë nuk e dua krenarinë, shkurtë dhe prerë ta them. E dua vetëm arsyen dhe shkallën e përfitimit së mbështjelljes së arsyes. Përse e bënë këtë? Ndoshta më kërkon mua tok me arsyen, të vdesë pa mu kujtuar asgjë se çfarë isha në këtë tokë. Ky është mundmi më i madh që i bëhet njeriut. Më mundon, vazhdoje pra. Kush duhet të ma jap dashurinë dhe ngrohtësinë dhe duart e ngrohta? Nietszche-ja kërkon akullin më të ftohtë, pastaj do të jepet i tëri ty dhe vetëm ty. Unë e dua në këtë nxehtësi ekstreme arsyen. Të duket shumë kjo? Mos ik, qëndro ende. Rri me mua o Zot. Ty të kam mik të fundit, të vetmin, prapë mbetesh i panjohur për zemrën time. Nietzsche-ja të kërkon përsëri sepse të gjitha rrëketë e lotëve i derdhen veç për ty. Flaka e fundit e zemrës e këtij filozofi flakëron veç për ty. Bie sërish telefoni. “Zemër mezi pres të takohemi nesër dhe do të bëjmë s….”. Përnjëherë harrova Zotin që ishte mu pranë, dhimbja ime, gazimi im i fundit do t’i takojnë vetëm asaj. Unë tash ndjehem neutral ndaj dhimbjes që e kisha dhe çastit që ndjeva. Thikën nuk e nxjerra edhe pse prapë mendja më rri te thika. Për dhimbjen të gjithë duan të dinë pse përveç vetes. Këtu nuk ka shumë shpjegim.

Vetëvrasja artistike

January 22, 2015 by dgreca

Nga Dr. Ilir Muharremi/
Te ekzistenca njerëzore ekziston një problem tejet madhështor dhe i arsyeshëm: vetëvrasja. Nëse i rrekemi nga aspekti filozofik atëherë vetëvrasja na del si problem shumë serioz. Kjo merr kahe në të jetuarit dhe të refuzuarit jetën. E jetuarit manifeston asgjënë, te i vetëvrari pyetja filozofike do të vazhdojë përjetësisht. Më shumë njohë njerëz që janë vetëvrarë për shkak së lexuari ndonjë libër, dëgjuarit muzikë sesa të shikuarit pikturën. Vetëvrasja shkon me ndjenjën e tejkalon, por njëherë arrin barazimin. Idetë, që rrjedhin nga shkrimtari, lindin iluzione dhembshurie që japin kuptim jetës së tyre. “Ajo gjë që quhet arsye për të jetuar është njëkohësisht një arsye e shkëlqyer edhe për të vdekur” thotë Kamy. Kuptimin e jetës ai e cilëson si të ngutshëm, atëherë si t’i përgjigjemi? Problemet thelbësore i radhitë te vdekja, ose shumëfishimin e dashurisë për jetën. Nuk kemi barazi edhe pse lufta drejt idealit nuk mungon. Njeriu e di mungesën e aplikimit momental të identikes që nuk mund të arrihet, atëherë më mirë ta teprojmë. Teprimi kërkon ose gjithçka ose asgjë.
Artistët si: Vinsent Van Gogh, Jack London, Ernest Hemingway, Jim Morison, Bekim Fehmiu, Merlin Monro, Robin Wiliams… u vetëvranë, duke vendosur se kishin mbetur prapa me jetën e tyre, ose nuk e kanë kuptuar. Këto veprime ishin të imponuara nga ekzistenca e tyre, kjo ndarje nga atdheu, ky migrim në një pafundësi iluzioniste të pa përvojë, tregon një karakter komik aspak të ndërgjegjshëm, ndoshta krimi edhe rrjedh nga ndërgjegjja sepse të gjitha pakënaqësitë mblidhen në një sekondë dhe akti ndodh.
Parapërgatitja e vetëvrasjes ka dy mendime: njëri është vetjak dhe tjetri vetëvrasës, veprim i tillë jeton në heshtjen e shpirtit. Aktivizimi mund të ndodhë menjëherë, vetëm se një kohë shpirti turbullohet nga kjo ndjenjë. Vetëvrasja buron nga realiteti, e realiteti është i papërballueshëm për shpirtin, zgjidhjen në shuarjen e gjithçkajes, qetësinë e absolutes, lirinë e kufizuar cila supozohet të arrihet më pastaj. A nuk flasim për një shqetësim apo mungesë, që duhet të arrihet nga braktisja e realitetit të zymtë. Nganjëherë njeriu edhe mund mos ta dijë. Tërheq këmbëzën, hidhet nga ndërtesa etj. Në momentin kur fillon të mendojë, njeriun e gërryen e vërteta nga brenda, parapërgatitja ndodhet te shpirti, aty duhet të kërkohet. Këtë lojë idiote që të dërgon drejtë qartësisë reale karshi ekzistencës, duhet ta kuptosh dhe ta sfidosh.
Cilat janë shkaqet e vetëvrasjes? Ato më të dukshmet nuk qentë të efektshme. Gjithçka fillon nga pakontrolli. Në media flitet për sëmundje të pashërueshme, depresione të ndryshme, vërtetë janë publikime të vlefshme. A mund të ndodh që një ditë një mik i një të depresionuari i flet ftohtë. Këtu gjendet fajtori, kaq mund të mjaftojë për t’i dhënë fund pakënaqësive. Nëse mendojmë që është i vështirë kuptimit i çastit të saktë, arsyeja e tendosur ka përzgjedhur vdekjen. Nëse shkojmë më thellë e analizojmë vetëvrasjen tok me absurdin, atëherë na del brohoritja e Kamysë që vetëvrasja shërben si zgjidhje për absurdin. Në çfarë parimi? Besimi i njeriut në të vërtetën përligj veprimin e tij. “Pra besimi në absurditetin e ekzistencës duhet t’i prijë sjelljes së tij” përshkruan Kamy. Atëherë, vazhdojmë së menduari se kureshtja e përligjur, pa lot të rremë, kërkon një përfundim të tillë që i reket braktisjes së gjendjes së pakuptueshme. ‘Vetëkuptohet” bërtet Kamy. Pajtimi me vetveten ngritë mendimin. Ai pranon çdo gjë nga vetja, nuk refuzon, bëhet i përshtatshëm për vetën.
Më shumë do ta shtroj vetëvrasjen filozofike e cila ka po-në dhe jo-në. Jo qëndron te shumica, ndoshta është pak ironizuese dhe satirizuese. “Ata që përgjigjen me “jo”, veprojnë sikur mendojnë të kundërtën”, vazhdon Kamy. Ai pranon kriterin Niçean me po-në. Vrasja e vetvetes ndodh edhe për shkak kapjes së kuptimit të jetës. Në një farë forme, ai do të rrijë, por edhe të vetëbraktiset nga kjo botë. “Këto janë kontradikta të përhershme”. Mprehtësia e tyre shpërfaqej nga logjika e cila dukej qesharake ngaqë aty nuhatej esenca dhe kuptimi i vërtetë, ndonëse përulej. Krilovi, Peregrinosi, Zhyl Lekjesë sipas Kamysë nuk shkuan deri atje sa ta mohonin kuptimin e jetës, por ata nuk e kanë pranuar kuptimin e jetës, jeta nuk ka ndonjë kuptim sepse po të kishte ai tashmë duhet arritur. Njerëzit si Shopenhauer flisnin për vetëvrasjen sikurse Kamy që shkruante për të. Nuk ka hapësirë për tallje me këtë tragjikë. “Ajo së fundi, bën portretin e njeriut që e ka përqafuar”, ulërinë Kamy para se ta mohonte vetë jetën. Ai përpiqet të dijë më shumë se momenti real i vetëvrasjes ai bënë hop më shumë se ndjenja dhe e vërteta. Ai parakupton arsyen e vetëvrasjes, por nuk e ndjen aktin e vendimit. Hemingëay, Londoni vetëvrasjen e bënë me përgjegjësi të madhe, me revoltë të pastër , kanë mbajtur timonin e jetës në larmi të ndryshme të formave, përnjëherë janë fut në shpellën me labirint. Kjo është te shkrimtarët. Te gjenitë është më ndryshe. Trupi arrin ndarjen me shpirtin përjetojnë divorc, realisht asnjëherë nuk qenë bashkë, vetëm në pasqyrë vështrohen nga këndvështrimi i tyre. Disa bëjnë vetëvrasja edhe kur ndjehen më së miri në jetë, por në vetëvrasje nuk ekziston koha e korrigjuarit aktin, nuk ka prapakthim dhe i vetëvrari e di.
Njeriu është ngushtë i lidhur me jetën, por ekziston diçka më e fuqishme. Atë që i ja bënë trupit në të njëjtën kohë ja bënë edhe shpirtit, vetëm se trupi sprapset para aktit. Jeta është para mendimit, por në garë të njëjtë. Gjatë rrugës ekziston edhe shmangia e kësaj tragjedie siç e quan Kamy “Shpresa”. Ndoshta për një jetë tjetër të menduar si të merituar, këta nuk jetojnë për veten, por për një iluzion “ më të madh” se jeta e tyre. Vet Kamy e detyron njeriun të mos mashtrohet nga paqartësitë, papajtueshmëritë dhe ikonosekuencat. Atëherë, duhet të merremi drejtpërdrejtë me të vërtetën. Cilën të vërtetë? Atë që dyshojmë që është e vërtetë. E vërteta përcaktohet dhe pranohet nga vetë individi dhe sipas tij s’ka të vërtetë më të madhe se kjo. Realisht ajo është e vërtetë personale.
Shumë prej tyre vrasin veten duke menduar se nuk ja vlen të jetohet. Kjo qe një e vërtetë sipas Kamysë shterpë dhe kështu duhet të jetë. Ky poshtërim i ekzistencës mos vjen nga mungesa e kuptimit? Kamy këtu vë në thelb absurdin i cili kërkon të shpëtojë përmes shpresës dhe vetëvrasjes kuptimin. Të shpëtojmë këtë kuptim nuk duhet ta kërkojmë, por duhet të jetojmë jetën ashtu si na është dhënë. Vetëm se njeriu i thellë mendon ndryshe. Këtë të dhënë ai e shkrin në vetvete duke e manifestuar nga vetvetja. “Njerëzit që vetëvriten ndjekin deri në fund rrjedhën e ndjenjave të tyre”, shprehë interesimin logjik Kamy duke e cilësuar si të padrejtë. Të jesh logjik është e preferueshme. Logjika a na përcjellë deri në vdekje? Nëse kërkojmë arsyen, atëherë Kamy e ngritë te absurdi, por ajo mund të kuptohet nëse ndiqet pa pasione.
Nëse një çoban 18 vjeçar vret vetën për shkak dashurisë, nuk mund të krahasohet me vetëvrasjen e shkrimtarëve me tituj më të lartë e që mbetën të pavdekshëm në këtë jetë. Të dytë arrijnë kulmin e guximit për aktin e njëjtë, mirëpo për motive dhe arsye të ndryshme. Te Novela e Cehovit, Cerviakovi vret vetën për një teshtitje të pavërtetë nga ana e tij. Atij i fiksohet në kokë se ka bërë një vepër të papranueshme. Gjykon vetën për këtë akt, përplaset në kolltuk dhe vdesë. Kaq mjafton për ta vrarë veten.

Ekzistencë si hije e pakuptimtë

October 19, 2014 by dgreca

Shkruan: Dr. Ilir Muharremi/
Nga e si mund të them që njoh veten: gjakun, muskujt, egon, të gjitha që më shtyjnë të mendoj apo t’i zhvesh ngadalë. Ato që mund t’i pohoj e argumentoj janë momenti i vdekjes, ombrellat e përjetësisë. Këtu lind shumimi dhe krijohet diçka për të vazhduar. Në esencë këtë diçka prapë e kap me mëdyshje, sepse mendja, inteligjenca, vetëdija zhvillohen me kohën, ose koha nuk mund t’i zërë të zgjedhurit. Nuk dua t’i ik vetes, nuk jam hije e vetes, nuk më kërcënojnë hijet, të cilat si ofshama me dihatje puqen mbi mua. Shushunja është kërcënim për individin egoist, i cili nuk ndikohet nga kënaqësitë e instinktit. Unë jam instinkti im, ndjenja ime, egoja, peneli i shpirtit, por prapë dyshoj në atë që më kërcënon. Ato që ma bëjnë më të lehtë për të jetuar janë e mira dhe dashuria, por jo dhimbja, e cila kërcënon lartësitë. E vështira për të ngritur gurin në majë sprovon ekzistencën time absolute, që vështrohet nga absurdi. Unë dhe bota, unë dhe fryma lirshëm aterojmë. U zgjidhëm, ngaqë kështu dëshiruam. Po për çfarë? Askush nuk gjen përgjigjen. Vërtitet si një palaço, bën skena, teatër fjalësh e shprehjesh, por prapë pyetje, enigmë, pa përgjigje. Dhe çka ndodh? Pyetje nga të cilat lind pafundësia dhe krijohet ngjyra mbi përjetësinë, e cila nuk ka faj ndaj asaj që e kërcënon. Përse duhet të lindim ne? Përse duhet të luajmë në jetë? Përse nuk ishim? Por, ndodhemi tash. Aksidentalisht. Ndoshta si pasojë, por jo si kënaqësi. Apo si kënaqësi që viktimizohet e aspak nuk shërohet. Ne jemi këta, shfrytëzojmë frymën, ushqejmë trupin, urinojmë, e kthejmë atë që hamë, prapë duhet të kthehemi, aty nga kemi ardhur, ose humbasim rastësisht. Por, po të ishim rastësisht, do të jetonim rastësisht në këtë univers enigmatik, i cili në shpirt ka zinxhirin e vlerave që nuk mund ta këpusësh. Shprehje budallenjsh, filozofësh, të cilët përpiqen të ikin, por prapë janë shembje e vlerave ideale. Vdekja. Ajo është armiku, perandoria e pakohë, që nuk ka shpartallim. E, në momentin kur u përcaktova, edhe vdekja ngriti dolli me jetën time si një figurë a imazh, që jeton diku thellë në kokën time. Çdo gjë mbaj me vete, por nuk ia di arsyen. Por, kuptim do të kishin të gjitha vlerat sikur të dinim se çfarë janë. Kjo është ajo që na obligon të jetojmë në oazën e përjetësisë enigmatike. Dhimbje, enigmë, përjetësi. Asgjë dhe gjithçka, por prapë pyetje. Lehtësisht shkruaj, por prapë nuk e paraqes atë që e ndjej në thellësi, sepse diçka tjetër është ajo që thellë dhe zbehtë del në letër e pëlhurë, apo në ndonjë material tjetër arti. Unë shndërrohem në një viktimë, në një skllav të ndjenjave, të shpirtit e të trupit. Diçka tjetër isha dje, diçka tjetër jam sot, por prapë jam ky i njëjtë që shkruaj, nuk ndryshoj për asgjë në thellësi. Ajo kujdeset për veten. Jeton qetësisht. Jeta është një faqe e historisë, e shkurtër për ta jetuar gjatë, e pamenduar për të ardhur, ose asgjë momentalisht, predikim për të menduar, gjykim për t’u përballuar, ose piun i dirigjimit të përjetësisë. Përjetësisë egoiste, individuale, që ec dhe prapë ec mbi atë ose nën atë që duhet, por duhet. Çfarë ndodh duhet të ndodhë, ndoshta ka ndodhur, do të ndodhë, sërish do të ndodhë, andaj unë interpretoj vetveten, ekzistencën ndoshta absurde, postmodernen, shërimin e vetes. Shërimi nuk ndodh nga përvoja apo nga ndonjë terapi, por kuptimi dhe zëvendësimi i asaj që kërcënon. Ajo shtypet e pafuqishme e sërish jeton. Sido që të jetë, prapë jeta ec, e ajo, vdekja merr në mënyrë procedurale. Ne dergjemi si kufoma të gjalla mbi jetën. E dimë vdekjen dhe frikësohemi, sepse më e bukur, më pragmatike na duket fryma, pra jeta. Prapë jemi të huaj, vetmitarë dhe hije për jetën tonë. E duam të përjetshme, por nuk dimë kuptimin e gjakut, të zemrës, të frymës e të trupit, të cilat na shoqërojnë. Mbase edhe ato nuk kërkojnë përgjigje. Përgjigja më e kthjellët është lozja me atë që na vjen, ngaqë duhet të vijë ose nëse nuk vjen, duhet ta ndryshojmë. Po sikur ta ndryshojmë, nuk do ta zotërojmë dhe prapë do të jemi viktima të aksidentit që duhet të jetojmë si sakrificë e jetës për të ardhur në finalen vdekje. A mund të konstatojmë se jetuam dikur dhe jetojmë prapë, ishim dhe më nuk jemi, me një shenjë libri, pikture, poezie, e cila jeton me emrin tonë. Po ne ku ikëm?! Pse erdhëm për të ikur?! Pse nuk qëndruam absolutisht mbi absoluten, por u shpikëm si relativë, asimetrikë ndaj simetrisë, e cila është reale. Jemi simetrikë, për të shpikur asimetrinë. Ndoshta e tëra duhet të ndodhë. Edhe ky shkrim është planifikuar të vazhdojë, apo të vë pikën e fundit për të më lexuar dikush. Të vulos ekzistencën time për të cilën edhe pas vdekjes do të kërkoj shpjegime. Por prapë nuk do ta di se për çfarë isha në këtë tokë. Nuk do ta quaj lavire, e cila vazhdon të prodhojë fëmijë pa arsye, vetëm për të vazhduar dhe për të na shfrytëzuar neve si materie, qenie të gjalla, që kanë humbur kujtimin e lindjes. Ndoshta asnjëherë nuk ka ekzistuar ndonjë realitet për t’u kujtuar tashmë. Çdo gjë fillon nga fillimi, por edhe ai fillim nuk është fillim. Zemra ime nuk rreh për herë të parë në lindjen time. Jam hije, i panjohur, i huaj për zemrën, trupin, vlerën, ekzistencën time në tërësi, e cila qëndron e bashkuar me të gjitha forcat lëvizëse. Nga mendja nuk mund ta nxjerr të pamundurën, sepse e mundura është në këtë botë. Ajo është vijëzuar në kokën time të kthjellët. Dhe kështu jemi egoistë, të ditur, të vendosur ndaj vetes, por prapë pa ndonjë përgjigje për veten. Nuk na duhet fama, sepse ajo shkatërron individualitetin tonë. Të mëdhenjtë nuk janë të famshëm për veten, edhe pse prodhojnë mendime të ëmbla sikurse fiku që bie nga pema. Unë do të jem gjithnjë akull i ftohët, qetësisht i zhytur në qenien time, e cila nuk më tregon asgjë për të vazhduar. Përpiqem, përpiqem ta hulumtoj atë thesarin që e posedon gjithkush, ngaqë jemi familje në këtë univers të brishtë, të paarsyeshëm, të palogjikshëm ndaj logjikës, të paarsyeshëm ndaj arsyes, të etur ndaj etjes, të ftohtë ndaj nxehtësisë, të zinj ndaj të bardhës. Pra, gjithnjë e kundërta për t’u relaksuar dhe për të krijuar atë që nuk mund ta krijojmë, por vetëm ta kuptojmë. Jemi ujëra të zeza në ujërat pa ngjyrë.