Rubrika e Diellit: QAFA E BOTËS DHE KEPI I POTEIDONIT

September 29, 2013 by dgreca

Nga Prof. Nelson ÇABEJ/

Duke përshkruar bregdetin jonian të Epirit nga veriu në jug Straboni shkruan: “…malet Keraune dhe pas tyre njeriu arrin në Onkesm… Pas Onkesmit vjen Poseidiumi e gjithashtu edhe Butrinti…kurse Phoenice (Finiqi i sotëm –N.R.Ç.) gjëndet mbi gjirin që është në Butrint”¹.

Ky Poseidium në shënimet e botimit anglisht të Gjeografisë së Strabonit është identifikuar me kepin e Shkallës, që ndodhet në jug të Sarandës, përballë Korfuzit. Por gjeografi aleksandrin Ptolemeu, duke ruajtur renditjen e Strabonit, e vendos kepin e Poseidonit, Poseidon akron (Ποσείδιον ἄκρον) në koordinatat 45⁰ 35’ dhe 38⁰10’, d.m.th. në jug të gjirit të Butrintit, të cilin ai e vendos në koordinatat 45⁰ 45’ dhe 38⁰20’ ². Po të mbështetemi në këto të dhëna të Ptolemeut, kepi i Poseidonit duhet të ndodhet jo në veri por në jug të Butrintit dhe kandidati më i mundshëm nga ana gjeografike për tu identifikuar me kepin e Poseidonit do të ishte pika bregdetare ku kalon kufiri i sotëm midis Shqipërisë dhe Greqisë.

Për të përcaktuar se cili nga këta dy lokalizime i përgjigjet së vërtetës, duhen mbajtur parasysh:

Së pari, se Straboni, si historian, mund të mos ketë pasur njohuritë që kishte gjeografi Ptoleme ose t’i ketë kushtuar pozicionit gjeografik të vendeve që përshkruante po atë rëndësi që duhej ti kushtonte Ptolemeu, qëllimi themelor i të cilit ishte lokalizimi në hartë i vendeve që përshkruante.

Së dyti, se në të dhënat e Strabonit, nuk thuhet shkoqur se Poseidiumi ndodhej në veri të Butrintit.

Së treti, se kordinatat që jep Ptolemeu, e vendonis kepin e Poseidonit në jug të Butrintit.

Le të kujtojmë edhe një herë se emrat e vëndeve shpesh ruhen për kohë të gjata dhe emri Poseidon i kepit po kështu mund të jetë ruajtur në ndonjë vëndemër lokal. Por para se të bëjmë këtë duhet të shpjegojmë arsyen përse duhet të jetë përdorur emri një perëndije të lashtë greke për emërtimin e një kepi në një rajon iliro-epirot. Në këtë rast përgjigja nuk është as e vështirë as e komplikuar: kepi ndodhet pranë Butrintit,
një vëndbanim iliro-epirot qysh nga shekulli XII p.e.s., i cili duke filluar nga shekulli VII p.e.s. u popullua edhe me kolonë grekë.

Për të gjetur se cili nga dy kepet e sotme të jugut të bregdetit jonian të Shqipërisë i përgjigjet kepit të Poseidonit (Poseidiumit), përsëri mund të na vijë në ndihme hetimi i vëndemrave të sotëm të atij rajoni të ngushtë. Në këtë hetim vëmëndjen ta tërheq vëndemri Qafa e Botës, që gjëndet rreth dy kilometra në perëndim të Konisploit, afër kufirit shtetëror të Republikës së Shqipërisë me Greqinë gjëndet, nëpër të cilën deri në vitin 1912 kalonte rruga që lidhte pellgun e Delvinës me pjesët më jugore të Çamërisë. Në vështrimin e parë duket si e pamundur që duke kaluar nëpër gojën e shqiptarëve, vëmdemri Poseidon të jepte emrin “bota”. Por nga pikëpamja e fontetikës së shqipes ky evolucion bëhet plotësisht i mundshëm në qoftë se do të mbajmë parasysh një fakt të dialektologjisë së lashtë greke.

Autorët të dhënat e të cilëve u përdorën në këtë shkrim, Straboni dhe Ptolemeu, janë autorë grekë të periudhës romake të cilët shkruanin në greqishten klasike ose të koinesë, por kolonistët grekë të Butrintit, që kishin ardhur nga Kerkira flisnin në dialektin dorik (ata ishin me prejardhje nga Korinthi) dhe në dialektin dorik perëndia quhej Poteidon dhe jo Poseidon. Për të gjitha arsyet e mësipërme, si dhe duke u mbështetur në faktin që në dialektin dorik, i cili ishte në përdorim në kolonitë greke të lashta të Jonit dhe të Adriatikut, emri perëndisë së detit shqiptohej Poteidan (Ποτειδάν) unë parashtroj këtu dy hipoteza:

Kepi Poteidan ndodhej në jug të Butrintit të lashtë, aty ku ndodhet me të vërtetë një kep, në kufirin e skajit jugor të Republikës së Shqipërisë me Greqinë.
Toponimi i sotëm Qafa e Botës është forma e sotme, e evoluar, e një toponimi të lashtë ilir, Qafa e Poteidonit.

Për vërtetimin e hipotezes së parë unë sjell të dhënat e paraqitura më parë në këtë shkrim rreth pozitës gjeografike të këtij kepi, bazuar në të dhënat e burimeve të lashta.

Vërtetimi i hipotezës së dytë rreth lokalizimit të kepit të Poteidonit bazohet në argumente gjuhësore. A lejojnë regullat e fonetikës historike të shqipes evolucionin e formës së lashtë Poteidon në Botë? Rregullat e fonetikës shqipe duket se thonë ‘po’.

Ne dimë me siguri se mbaresa –on e Poteidon-it do të humbiste që në lashtësinë e vonë. Në një fazë më të vonshme do të ndodhte shndërrimi eiài, që do të nxirrte formën Potida dhe, me asimilim, Potita. Humbja e regullt e t-së ndërzanore në fund të emrit (e me shumë të gjarë, edhe veprimi i etimologjiisë popullore) shpuri në formën e sotme Bota (Qafa e Botës).

Të gjithat këto dukuri shndërrimesh fonetike në skajin më jugor të Shqipërisë kanë nisur qysh në lashtësi kur po ndodhte procesi i zhvillimit të gjuhës shqipe, si bijë e ilirishtes, dhe kjo përfaqëson një provë tjetër gjuhësore të pranisë së shqiptarëve në atë territor qysh në lashtësinë klasike.

Referimet

1. Strabo Geography, Libri VII, 7, 5 “Κεραυνίοις ὄρεσι, καὶ μετὰ ταῦτα Ὄγχησμος …μετὰ δὲ Ὄγχησμον Ποσείδιον καὶ Βουθρωτὸν ….τοῦ δὲ κατὰ Βουθρωτὸν ἡ Φοινίκη”.

2. Claudii Ptolemaei, Geographia, III, 14, 4.

Nje rubrike e re ne Dielli- Tingëllime vëndemrash ilire

September 5, 2013 by dgreca

Te nderuar lexues te Diellit

Qe nga ky numer po nisim nje rubrike te re per ju. Kjo rubrike do te mbahet nga Proesori Nelson Çabej. kerkojme pjesmarrjen tuaj active, duek shfaqur mendimet tuaja, pse jo, mund te beheni edhe bashkepunetore te rubrikes me shkrimet tuaja te kesaj fushe.Perse kjo Rubrike? Si rrjedhim i rrethanave historike, shoqërore dhe etno-kulturore që përvoi populli dhe vendi ynë gjatë historisë, fati i vëndemrave ilirë në trojet shqiptare ka qënë i ndryshëm. Megjithatë, është e habitshme se si në shumë raste ato i rezistuan aq bukur kohës për të arritur deri në ditët tona të papërlyera nga ndikimet kuilturore fqinje dhe nga pressioni shumë-shekullor administrativ i pushtimeve të huaja. Përgjithësisht, ato kanë evoluar në bazë të ligjeve fonetike të shqipes, ose siç thoshte “babai i gjuhësisë shqipe”, Eqrem Çabej, “duke kaluar nëpër gojën e shqiptarëve”.Po e nisim rubriken em shkrimin e pare:

ALBANOPOLIS, SKYDREON POLIS APO SKYDREON

Nga NELSON ÇABEJ/

Për lokalizimin e kryeqendrës së fisit te “albanëve”, që përmëndet nga Ptolemeu (rreth 90-rreth 168) në shekullin II me emrin Albanopolis¹, fjala e fundit ende nuk është thënë.

Në vitin 1871, studiuesi gjerman, konsulli i Austro-Hungarisë në Janinë, Johann Georg von Hahn (1811–1869) hodhi mendimin se Albanopolisi mund të ishte aty ku gjëndeshin gjurmët e një vendbanimi të lashtë, pranë fshatit Zgërdhesh¹, rrëzë kodrave në jugperëndim të Krujës.

Fakti që në hartën e tij Ptolemeu e vendos këtë qytet në hinterlandin e Durrësit dhe që, sipas tij, ai ishte kryeqendër e fisit të albanëve, që shtriheshin midis lumenjve Mat në veri dhe Shkumbin/Devoll në jug ka bërë që shumë studiuesë të tjerë të mendojnë, po ashtu, se Albanopolisi duhet identifikuar me vëndbanimin ilir pranë fshatit Zgërdhesh në afërsi të drejtpërdrejtë me Krujën. Ky është vëndbanimi i lashtë që plotëson më mirë se çdo vëndbanim tjetër kërkesat që dalin nga të dhënat e Ptolemeut², nga të cilat del se Albanopolisi ndodhej në trojet e albanëve, në hinterlandin (prapatrojet) e Durrësit, deri në malet Kandavia. Koordinatat gjeografike që jep ai janë gjatësi 46⁰ dhe gjerësi 41⁰5’, dmth. në verilindje të Durrësit, të cilin ai e vendos në koordinatat 45⁰ dhe 40⁰55’.

Megjithatë, studiuesit kanë pranuar se sot për sot është vështirë t’i jepet një përgjigje bindëse pyetjes:

“Si është e mundur që një kryeqendër e një fisi të rëndësishëm ilir, që del në burimet e lashta që në shekullin II të erës sonë nuk del më në burimet e tjera të shkruara të lashtësisë e më vonë në Mesjetë?”

Shkak për këtë mund të jetë rrënimi dhe braktisja e këtij qyteti si pasojë e dyndjeve barbare (visigotët, hunët e, më vonë, ostrogotët), por një rrënim i tillë nuk mund të ketë ndodhur para shekullit V, kur filluan ato dyndje në trojet e sotme shqiptare, d.m.th. tre shekuj pas Ptolemeut.

Një hamëndje tjetër mund të na thoshte se emri i qytetit Albanopolis (Ἀλβανόπολις), mund të jetë stisur ose modifikuar nga Ptolemeu. Që autorët e lashtë grekë pas emrit të një vendbanimi të huaj mund të shtonin edhe fjalën greqisht polis (qytet) kjo është një dukuri e rëndomtë. Do të ishte një gjë jo e zakonshme që emri e një qyteti në hinterlandin ilir, që nuk ka qënë ndonjëherë koloni greke, të kishte edhe përbërësin greqisht polis.

Kjo na bën që të anojmë nga përfundimi i von Hahn-it se rrënojat e kryeqendrës së fisit ilir të albanëve gjënden në Zgërdhesh, në rëzë të malit të Krujës edhe pse është e pamundur të gjëndet ndonjë lidhje gjuhësore midis emrit të vëndemrit Zgërdhesh dhe Albanopolisit që na kumtohet nga Ptolemeu.

Prania e kështjellës në këtë vëndbanim të lashtë ilir na shtyn që ta kthejmë vëmëndjen nga lista e kështjellave që ndërtoi dhe rinovoi në shekullin VI Justiniani i Madh anembanë perandorisë për tu bërë ballë sulmeve barbare nga veriu.

Këtë listë na i jep historiani bizantin me prejardhje palestineze, Prokopi i Cesaresë ose Procopius (500 – rreth 565)³. Në lidhje me kërkimin tonë, nga lista të tërheq vëmëndjen një kala e rindërtuar në Epirin e Ri, që quhet Skydreon polis (Σκυδρέων πόλις), që përsëri del në një formë e letrarizuar duke i shtuar emrit të qytetit ilir një polis nga greqishtja, që ishte gjuha e administratës dhe histriografisë bizantine.

Në vëllimin “Ilirët dhe Iliria te autorët antikë”⁴ ky qytet i lashtë identifikohet me Shkodrën, me shumë të gjarë për shkak të tingëllimit të afërt të të dy vëndemrave. Por, Shkodra ishtë një qytet ilir që përmëndet relativisht dëndur në burimet e lashtësisë dhe emri i qytetit përgjithësisht del i pandryshuar në ato burime (latinisht Scodra dhe në greqishten e lashtë Σκόδρα). Prandaj është vështirë të besohet se Prokopi i Cezaresë mund të ketë bërë tre gabime:

Duke deformuar kaq shumë emrin e qytetit (nga Scodra nw Scodrion),
Duke i ngjitur emrit original ilir përbërësin grek polis (se emrit Shkodra në burimet e tjera të lashta nuk i përngjitet emri greqisht polis dhe kjo është e vetëkuptueshme po të mbahet parasysh sa shumë i njohur ishte ky qytet ilir në lashtësi).
Duke e radhitur Scodrion polis-in ndër qytetet dhe vëndbanimet e Epirit të Ri ku Justiniani rindërtoi kështjellat, në një kohë që dihet se Shkodra në kohën e tij bënte pjesë në provincën romake të Prevalitanës dhe në asnjë kohë në atë të Epirit të Ri.

Për të gjitha këto arsye, duket se përjashtohet mundësia që Skydreon polis-i i Prokopit të identifikohet me Shkodrën. Përjashtimi i Shkodrës na detyron të kthehemi te ideja e Hahn-it se Albanopolisi i Ptolemeut duhet identifikuar me rrënojat qytetit ilir në Zgërdheshin e sotëm.

Në të mirë të identifikimit të Skydreon polis-it me Zgërdheshin flasin faktet e mëposhtme:

Forma Skydreon polis (Σκυδρέων πόλις) e këtij vëndemri, tingëllon si një formë metatetike e vëndemrit të rikonstruktuar ilir *Skyrdeon.
Forma Skyrdeon normalisht nëpër gojën e shqiptarëve do të pësontë të tëra ato shndërime fonetike prej të cilave do të dilte vëndemri Zgërdhesh duke përfshirë eliminimin e mbaresës –eon dhe shtimin e prapashtesës karakteristike për shqipen–esh.
Prokopi e përfshin Skydreon polis-in në Epirus nova në të cilën në atë kohë bënte pjesë edhe Zgërdheshi.

Kështu, dikur në lashtësinë e vonë ose në mesjetën e hershme, vëndemri Skyrdeon humbi mbaresën -eon dhe mori prapashtesën shqipe –esh për të evoluar deri në formën e sotme Zgërdhesh.

Lidhur me etimologinë e vëndemrit Skyrdeon nuk mund të thuhet ndonjë gjë e sigurt, por ai mund të lidhet me rrënjën indoeuropiane *kerdh- “grup, tufë”, nga e cila kanë dalë edhe sanskritja śárdhah “tufë, grup njerëzish, turmë”, greqishtja e vjetër korthus (κόρθυς) “tog, pirg, grumbull”, gotishtja haírda “kope, tufë”, dhe, sipas E. Çabejt, edhe fjala shqipe “çerdhe”.

Koha e braktisjes dhe shuarjes së jetës në këtë qytet nuk është përcaktuar, por mund të besohet që kjo të ketë ndodhur afërsisht në të njëjtën kohë me braktisjen dhe rrënimin e vëndbanimeve të tjera të Ilirisë së jugut në lashtësinë e vonë e në fillimin e mesjetës, si rezultat i dyndjeve barbare, d.m. th. dikur pas mesit të shekullit V.

Siç dihet, duke braktisur vëndbanimet qytetare të zonës fushore, popullsia e këtyre qendrave u ngul në vënde malore ose kodrinore që mund të mbroheshin më mirë nga inkursionet barbare. Kështu lindën ato që historiani kroat Milan Shufflay i quante qytete asteroide mesjetare të tilla si Kanina – pranë Vlorës, Drishti – pranë Shkodrës, Gjirokastra pranë Drinopolisit. Në këtë kuptim, banorët e Skyrdeonit u zhvendosën më lart, në malin e Krujës për të themeluar një qytet të ri asteroid, Krujën, në kalanë e së cilës me të vërtetë janë gjetur objekte të kulturës mesjetare arbërore. Këto objekte tregojnë se Kruja duhet të ketë ekzistuar si vendbanim qysh nga shekulli VII, ndonëse në dokumentet e njohura bizantine ajo del për herë të parë në shekullin IX (në vitin 879), kur peshkopi David, si pjesëmarës i sinodit që u mbajt në kishën e shën Sofisë. Shekulli VII përputhet me mbarimin e periudhës së sulmeve barbare në Ballkan.

Lidhja e themelimit të Krujës me Skyrdeonin ilir duket se është pasqyruar edhe në gojdhënën lokale, që thotë: “U ngritën gurët e Zgërdheshit dhe zunë vend në Krujë”.

Referencat

1. von Hahn, J.G. (1854). Albanesische Studien, F. Mauke, Jena.

2. Claudii Ptolemaei, Geographia, Leipzig, 1843, Libri II, 13, 23.

3. Procopius Caesariensis, De Aedificiis, Libri IV, kreu 4.

4. Ilirët dhe Iliria te autorët antikë. Tiranë, 1965, f. 578.

Amantia- dhe qendrat e tjera ilire

March 31, 2013 by dgreca

NGA GEZIM LLOJDIA*/

E ndodhur vetëm 35 km larg nga qyteti I Vlorës në Amantia mund të shkosh për 45 minuta pas një udhëtimi me makinë. Pasi I drejtohesh lindjes dhe përshkon një sërë vargjesh kodrinorë përpara të del një kodër e lartë. Pikërisht pranë fshatit të sotëm Ploç, të rrethit të Vlorës në krahun e djathtë të lumit Shushica gjenden rrënojat e qytetit antik të Amantias, një nga qendrat arkeologjike të Shqipërisë. Qysh nga viti 2005 ajo funksionon si Park Kombëtar I hapur për turistët vendas dhe të huaj. Ndërkohë që stadiumi ku dikur zhvilloheshin garat sportive hesht duke pritur së bashku me objektet e tjera rrënoja kazmat e arkeologëve që kanë vite që nuk kanë trokitur aty.

Emri I këtij qyteti ka qenë shumë I lakuar prej autorëve antike. Ndër ta mund të përmendim Skylaksin I cili tek vepra e tij Lundrimi thotë se: Amantia është larg Apolonisë 320 stade. Të tjerë autorë që mund të përmenden janë Plini I cili tek libri I tij: Historia e Natyrës se pranë Nymfeut banojnë barbarët Amantë dhe Bylianë.Ptolemeu një autor tjetër tek libri I tij: “Gjeografia” na jep edhe koordinatat gjeografike të Amantias prej 44^o 56’ pranë grykës së lumit Kelydnos (Shushica). Ndërkohë që tek TABULA PEUNTIGERIANA (itinerar udhëtimi romak) Amantia shënohet me shifrën romake LV, që paraqet numrin e miljeve.

Së fundi përmendim Stefan Bizantinin I cili tek vepra e tij e shekullit të VI-të:“Mbi qytetet dhe popujt” thotë se Amantia është krahinë e Ilirëve pranë Orikut dhe Korkyrës. Ndërsa guida e udhëtimeve të Hieroklit në shekullin e VI-të e përmend si një ndër tetë qytetet kryesore të Provincës Bizantine të Epirit të ri.

Amantia u themelua si qytet diku rreth fundit të shekullit të V-të P.K. (M.Korkuti. Vlora në rrjedhojat e kohës fq.34-39).Ajo ishte qendra e një bashkësie ekonomike, shoqërore dhe politike që njihej me termin grek Koinoni (lidhja) Amante, e cila shtrihej përgjatë luginës së Shushicës deri në Borsh në jug. Koinoni përfshinte edhe bregdetin e sotëm të Vlorës nga laguna e Nartës deri në ujin e ftohtë, ku përfshiheshin edhe qytetet e Aulonës (Triporti) dhe Kaninës (Throni). Të tjera qendra që bënin pjesë në këtë formacion ishin edhe Olimpia (Mavrova) Hajdëraj, Dukaj, Matohasanaj, Cerja, Borshi, etj. Si shumë qytete Ilire edhe Amantia kishte legjendën e saj mbi themelimin. Sipas saj të cilën e citon Pausania qyteti u themelua nga Abantët që u larguan nga Troja, pas shkatërrimit të saj.

Amantia ishte qyteti kryesor I Koinonit, qendra politike, ekonomike, shoqërore, kulturore, etj. Në të kryqëzoheshin nje rrjet I dendur rrugësh që lidhnin Apoloninë me Bylisin dhe më tej me Epirin. Të ardhurat kryesore ekonomike vinin nga blegtoria, dhe tregtimi I lëndës drusore pasi malet përreth ishin të veshur me pyje. Në vitet 260 P.K.-168 P.K. (B.Dautaj, Vlora në rrjedhat e kohës. Tirane 2001. fq.39-43), Amantia nxorri edhe monedhat e saj prej Bronxi me nënshkrimin AMANTION. Lidhjet kryesore ekonomike qyteti I kishte me Apoloninë dhe Epirin. Ndërkohë nuk dihet se si kanë qenë marrëdhëniet me Apoloninë, e cila shfrytëzonte minierën e serës së Nymfeut (Selenicës) që gjendej në territorin Amantin.

Gjatë rrjedhave të kohës Amantia përjetoi edhe pushtime e shtetit Ilir, Epirot, Maqedonas, Romak, Bizantin, etj. Mund të përmendim se gjatë viteve të luftës civile në Romë, midis Çezarit dhe Pompeut, siç e pohon vetë Çezari tek libri I tij “Lufta civile” Amantët mbajtën anën e këtij të fundit në këtë konflikt. Gjatë periudhës së dyndjeve barbare në shekujt III-V Amantia si duket nuk I shpëtoi dot barbarizmave të gotëve. Ndërkohë në librin e tij “Ndërtimet”Prokopi I Çezaresë e përmend Amantian si një nga qytetet që rindërtoi Justiniani në Provincën e Epirit të Ri. Së fundi përmendet si qendër Peshkopale në shekullin e VIII-të, më pas historia hesht për të.

Amantia kishte një sipërfaqe prej 15 ha (B.Dautaj. po aty) dhe shtrihej përgjatë një kodre e rrethuar e gjitha me mure që arrinin gjatësinë 2200 m. Për vetë kushtet e ndërtimit në një terren të tillë qyteti kishte formën e një trapezi gjatësor. Pikërisht në këtë hapësirë gjendeshin ndërtesat, tempujt, stadiumi, akropoli, teatri, etj. (N.Ceka Monumentet X. 1975, N.Ceka, qendrat e fortifikuara të Amantëve fq.47).Nga monumentet me të ruajtur në Amantia është padyshim stadiumi që padyshim është një nga treguesit e zhvillimit të qytetit. I zbuluar nga arkeologet, ai ka formë katërkëndëshi

Kjo anë e tij përbëhet prej 17 shkallaresh të gurta ku uleshin spektatorët. Nga ana Lindore (gjerësia) stadiumi kishte 8 shkallare të tjera. Hyrja në stadium bëhej nga Veriu pjesa e të cilit ishte e hapur.

Në librin e tij Përshkrimi I Greqisë(Ilirët dhe Iliria tek autorët antikë. Tirane 1965.fa.246) shkrimtari grek I shekullit të II-të, Pausania në pjesën e v-të, në kapitullin Elida, përmend qytetin Amant të Thronit, I cili sipas tij ndodhej pranë maleve Keraune (Llogarasë).

Në këtë pasazh Pausania përshkruan edhe një monument që qyteti I Apolonisë e kishte ngritur për nder të fitores që kishte arritur me Thronin. Ky I fundit që mendohet se mund të jetë Kanina e lashtë duhej të shihej nga Polisi I Apolonisë si një kërcënim I rrezikshëm për kontrollin e bregdetit dhe rrugëve detare. Ndoshta konflikti I zhvilluar në mesin e shekullit të III-të P.K.,ndodhi për shkak të synimit të Apolonisë për të nënshtruar Polisin e Orikut (N.Ceka. Ilirët. Fq.84), me qëllim që të kontrollonte guroret e tij që ndodheshin në të dyja anët e Karaburunit. Sot shumica e arkeologëve pranojnë se Throni antik nuk është veçse Kanina e sotme, duke ju larguar hipotezës se ky qytet ndodhej në kepin e Triportit. Nëpërmjet Thronit dhe Aulonës Amantët kryenin komunikimin me detin duke u lidhur me botën Ilire, Italike, Greke dhe Mesdhetare.

Qytet tjetër I Koinonit Amant ishte Olympe, rrënojat e të cilës ndodhen në fshatin e sotëm Mavrovë në anën e djathtë të lumit Shushica (Monumentet X 1975. N.Ceka qendrat e fortifikuara të Amantias).

Olympe shtrihej mbi një kodër me një sipërfaqe prej 13 ha, dhe ishte qytet I paisur edhe me Akropol. Por ndryshe nga Amantia organizimi politik I së cilës ishte sipas Koinonit Grek, Olimpe I kishte organizuar institucionet e saj sipas modelit Epirot. Në krye të qytetit ishte nëpunësi më I lartë ekzekutiv I njohur me emrin Politarkes. Ai ndihmohej nga një kolegj nëpunësish të quajtur Synarkontë si dhe nga Gramateusi (sekretari). Emrin Olympe, qyteti mendohet se e mori nga vajza e Mbretit Pirro, Olimpia. Këtë variant e hodhi për herë të parë arkeologu Hasan Ceka, Olympe u identifikua nga arkeologu Burhan Dautaj, I cili gjatë gërmimeve të zhvilluara në vitet 1960 gjeti tetë monedha me mbishkrimin OLYMPIASTAN.

Zhvillimin më të madh Olympe e arriti në vitet 229-148 P.K. me nxjerrjen e monedhave, të cilat përdoreshin vetëm brenda ekonomisë së këtij qyteti. Ato kishin simbole të ngjashme me monedhat e Apolonisë, Amantias dhe Bylisit.

Interesant është fakti se autorët antikë heshtin për praninë e këtij qyteti, I cili ndeshet vetëm tek Stefan Bizantini që e përmend tek vepra e ti: “Mbi qytetet dhe popujt”. Cerja dhe Hadëraj ishin dy qyteza-fortesa të cilat kishin funksion strategjik për të kontrolluar lëvizjet që bëheshin përgjatë rrugës së Koinonit Amantin.

*Master.Anetar i Akademise Evropiane te Arteve