Fjala e mbajtur nga drejtorit i shkollës shqipe në Ulqin 80 vjet të shkuara nga drejtori i parë i shkollës shqipe në Ulqin Jahja Damnori për vitin shkollor 1941-42/

Përgatiti për Diellin:Pertefe Leka

Zotni te ndershem dhe vllazen ulqinake,…

Ma pare ju kerkoj te falun qe keni pase miresine me marre mundimin e me urdhnue deri ktu. Arsyeja  e mbledhjes se sotme  s’asht tjeter vetem se dishroj  me pase nji marrdhanie me ju me qellim qi  t’u  apim edukaten e duhun femive tuaj.

 Andrra qi keni pase pame tash sa`kohe, sot u shfaq me ate gjuhe qi ju e ruejtet si prushi ne gji.Sot po ju flet nji vlla I perzemert I jueji. Me kujtohen fjalet e shkrimtarit Francez Builo I cili thote : se nji popull qi ruen gjuhen e vet aj ka ruejte cilsin e rruges se indipendences. Por kjo gjuhe e ruejtun prej jush si drita e syve duhet punue, e kete pune e ban shkolla.

Prandaj ma pare do t’ju flas per randesine e shkolles e mandej do te flas marrdhanien qi ka shkolla me ju, per me rrite  femite si duhet.

 Shkolla si dihet ka per qellim te mbrame  me mesue  e me zhvillue  inteligen e femis. Ajo deshiron me perpunue  pernjiheresh e armonikisht te gjitha vetite  shpirtnore te  femis. E aj nuk asht vetem nji shpirt, e as vetem nji trup qi do t’i jepet edukata, por asht nji njeri.

 Shkolla vegon me formue qenie te plotsueme d.m.th. burra e gra me trup te shendoshe, me zemer  trime,me vullnet te forte,me nji shpirt te drejte,por edhe njers qe te jene te zotet  me mprojte te drejtat e veta. Prandaj djelmve dhe varzave qe do t’u bahet teslime edukata  ne doren e tyne,do te jene  femit t’u,fmi shqiptaresh te shekullit XX.

 Shkolla perpiqet me pergadite qytetare e qytetare  te rrespektueshem ndaj ligjeve,me dashte  tek s’ban  atdheun e tyne e krejte te gadshem  me ba cdo sakrifice  per te.

 Nji njeri qi s’ka dashtni per atdhe  aj s’ka besimin e sigurte. Per kete arsye  shkolla duhet me siguru vemendjen e te gjithe shpirtnave te njome  per nji qellim: Atdheu mbi te gjitha.

 Shkolla e sotshme nuk do te  japi njohuri te thata, por do te mundohet qi me ane te punve te vogla me j’a pergadite  te gjithe ata cilesi shpirtnore qi ka prirje femija.

 Prej c’thame, se shkolla e jone pergadite  pernjiheresh njeriun  ne kuptim te vertete te fjales,qytetarin e metejshem.

Shkolla e sotme  jo vetem qi e mpron te drejten fetare  te sejcilit, por edhe I ep shkas 

  e zhvillim te perhapjes se cdo feje tue  e lane te lire mesimin e ushtrimin.

 Asht shume I gabueshem  ne qofte se ndokuj I pershkohet neper mend  se shkolla shqiptare  perbuz fete. Kjo  mund te jete vetem nji propagande e flliget e atyne  qi dishrojne  me ju ba varrin ju.

Me hi e me fole se c’randsi kane fenat, une nuk jam competent per kete pune, por di t’ju tham  se nji njeri qi hjek shpresen(uzdajen) prej zotit  aj nuk do te kete shtylle ku me u pshtete  ose shkop ku me u mbajte.Te tane jeta do t’i shkonte  si i mbytuni neper shkume.

Por faktoret qi perbajne shkollen jane  femit e mesuesit  e sic do mjeshter, per me e krye zanatin (mjeshtrine) e tij  I duhen veglat e brumi, ashtu edhe na, per me krye  misionin e nalte  t’tonin  duhet te kemi brumin,qi jane femite  te formuem si duhet.

 Ju bie si shembull nji zdukthatar, se sado  veglat e mira  me i pase, kur brumi asht I keq  nuk mund te krijoje  nji gja te persosun.

   Pra e para  e punes na dona me pase  femite  te gatuem  deri diku prej nanave  ulqinake e mandej na me I vu ne rruge te  mbare.

  Shkolla  pra kerkon qi m’i vue femit  ne marrdhanie me ju  ne kondita hygjenike  si  c’e    lype nevoja  trupore e shpirtnore e tyne.

  Duhet ta dini se ne pikepamje  te pastertise (temisllekut) fmija  asht nji pasqyre e nanes  dhe e babes.

 Prandaj  puna e pare  asht qi me ane te pastertise, femija munden me e pase trupin e shendoshe  e asht e dijtun  se latini kot s’ka thane: Mendja e shndoshe, ne trup te shndoshe.(Men sana in corpore sana).

 Nji fmi qi ka trupin e shendoshe,aj ka edhe mendte  e shndoshte e asht I gadshem me i rroke mesimet si duhen.Familja duhet te kete kujdes, qi femite  me I dergue te paster ne shkolle.

Tash do te flasi per (terbijen) edukaten e shpis e mandej te shkolles.

Ma pare se kerkushi, I takon nanes kujdesimi I femivet, per arsyet se:

1-Ndermjet prindve  e femive,gjindet lidhnije ma e ngushte,pse fmija  din me dashte  ma fort njate qi  I plotson  dishirat e nevojat e tij. Nji femis  po ju afrue nji I huej  menjihere nise me u ngervalle.

2-Ndermjet prindve e femive, ne mnyre te vecante, frymzimi I nanes ka fuqine  ma te madhe,pse nane e femi gjinden ma afer  se kerkushi,aq  afer sa gadi me u thane nji.

  Pestalozi, themelues I edukates ( I ilmi-terbijes) na msoj me I lshue nanes  vendin e pare.

Nanat e edukueme, lindin e rrisin fmi te edukuem. Kete fuqi te nanes e gjejme edhe te  fjala popullore: Ban nane se te gjas e dy kambe i rreshqas.

Vepra e prindve  ndaj femijve asht cmos e fuqishme  pse pak a shume  prind e femi  kane nji gjak e nji natyre. Femija pa dale mire prej djepit  mundohet  me I ndihmue  vllazenve te vet ma te dobet,ketu kuptohet edhe veprimi I perbashket.Aty ne shpi  mundohet me  u marre parasysh personaliteti I femis.

Tue kene se ne familje jane femi ma pak,munden me ju plotsue te gjitha nevojat secilit femi

Por ktyne te mirave u rrin perballe  edhe  keto te  kqija :

Jane disa prind qi  nuk dien a as nuk ju vjen  perdoresh edukata.  

Disa per shkak te punve  te shumta qi kane jashta shpijet,nuk  mund t’ u a barin  kujdesin e as nuk mund  t’u vien rreth femive.Disa te tjere, nuk i japin randsien qi i perket  edukates.Kto gjana ndodhin edhe neper  familje  ku nanes e babes i del koha me rrite femit.

Jane disa nana,zoja shpijash,te cilat  ja  japin vet tamlin e gjiut femive.Kjo asht  ndera e stolija  ma e madhe  per nji nane shqiptare.Ka disa nana te tjera,te cilat per me i dhane vedit randsi ose per me u duke se jane shpijash te mira  nuk merren aspak  me rritjen e femivet, edhe tamlin e gjiut nuk ja japin atyne.  E ktu vjen edhe rrenimi i familjeve te mdha. Femit e tyne   jane lane ne doren e disa te rejave,  qi jane ma fmi se fmija. 

Prandaj tue marre per baze  se shteti yne  te gjithe shpresen e ka pshtete  ne familje,te cilat sa ma nalt qi te jene,  aq ma nalt  qendron shteti.

Duhet ta dime se pasqyra e fmijve ne shkolle asht nana  e pasqyra  e konstruktorit te  shtetit  asht shkolla.

 Prej shka thame  deri ktu,kuptohet  se shkolla e pare e fmive asht familja,por edhe shkolla ka te mirat  e saj.

Femija ne shkolle  gjindet si nji gjymtyre  e nji shoqnije  e kjo gja asht  nder faktoret  ma kryesor  qi e bajne ate  me perfitue ndiesit  e rrelacionit shoqnuer. Aty shef  se si mundet  me I ndihmue  nji ma t’vobegtit, nji ma te dobtit fizikisht.

Ne shkolle e kqyrin edukaten njers competent (qi e kane per zanat) te cilet kane mesue po per njate pune  e jane te rrahun me cashtje feminore.

Mesuesi ne shkolle  I rrin femis pa paragjykime  e kjo pune I ndihmon fort  per me pru nji gjykim te madh mbi sjelljen  e mbi te metat e femis.

Ne shkolle tue punue nxansit krijohet nji fare zelli (calltije) me ja kalue njeni tjetrit. Kjo pune  ka nji njoftje te madhe  per fmi deri sa te ruhet  e te mos kalohet kufini.

 Ne shkolle, fmija din me njofte  fuqite e veta mendore e trupore  e mos me I besue vetes 

Ma teper se sa vjen, pra i zhduket madheshtija.

Ne shkolle, ku pa ndryshim rrin e meson si I vobegti si pasaniku, perpjeket e afrohet  ma teper gjaja  shoqnore. Ktu fillon pra, me ja diet pasaniku te vobegtit,zengjini fukarase.

Ktu meson fmija  c’asht zeqati, sadakaja, buka e shndandout. Sidomos ne kohe te sotshme, ku popujt nji pale kane rrezervue  kapitale  e nji pale te tjere  jane denue me  vdeke  uje, per kte shkak po perligjen me lufta  e gjaqe.

Dhima per te vobegtin e drejtsia per te gjithe jane bazat esenciale  te shkolles se sotshme.

Ketu do t’ju flas  pak per edukimin e perbashket ku do te mesojne pa ndryshim varzat  edhe  djelmte.

Ne statistiken qi kam ne dore,shof se jane  regjistruem  227 djelm e 97 varza.

Kjo gja me ban me dyshue mbi formimin e nanave shqiptare (ulqinake) prej te cilave  do te mvaret e ardhshmja  e femivet.

 Ndeja e pandame e djelmve  me varza  I ban te paret ma te  paqet ne fjale.

 Kur te dy palet do te edukohen ne shkolle do te kene respekt per njeri  tjetrin.

E keqja asht, kur  prindja i lane  femit, djelm e varza pa shkolle, ku asnji njeri s’merr mbi ta kurrfare pergjegjsije.  Prandaj  ju thrras, o vllazen  ulqinake qi te mos i leni  femit t’u  rrugve,  pse ktu ne shkolle  ecin zbashku  djale e vajze, si ne voter  vllau me moter.

Prej shka thame deri ktu, kuptohet  se shpija asht baza e edukates, ndersa  shkolla i con perpara me disiplinen e vet.Prandej shkolle e shpi  duhet te kene nji lidhni  e krahasueme  si njena dore lane tjetren e te dyja lajne  fytyren. 

Femija ne shkolle huen 6 vjetsh, e aj I ka kene shtrue edukates se prindve e vazhdon  gjithnji nen mbikqyrjen e tyne.

Ne qofte se nji femi kalon nji ore ne shkolle e shume ore ne ship c’do te ngjante  ne qofte se familja  asht ne kundershtim me shkollen.

 Po e xame se ne shkolle ndalohet kumbara,alkooli etj.c’do te ngjante  ne qofte se  familja i ep  letra me  luejt  per nate  ose pjek rakine vete .Puna e mesuesit ne kte mnyre shkon ne Buen. Pra nji gja qi e ndalon mesuesi duhet te jete e ndalueme edhe prej prindve.

Per kte asht e domosdoshme  me permbledhe  njohuni  mbi jeten e fmive tuej. Nji prind ankohet se djali s’kap liber me dore.

Mesuesi ankohet se djali vjen vone ne shkolle.

Ka fmi qe rrine te merzitshem ne shkolle, mesuesi duhet te dije ne qofte se ka ndonji hall apo ndonji smundje,e tue dijte shpirtin e nji femije ,din me gjete edhe dermanin per te.

 Ka fmi qi vuejne me smundje te ndryshme,prindi duhet te bisedoje me msuesin, e mesuesi  ka me kene  i gadshem  me u sjelle me te si i perket.

Shume femi qe   kane  probleme, vehen ne rruge te mbare  prej  nji mesuesi  specialist,kur prindi  e mesuesi punojne zbashku. Por  nji gja duhet me pase parasysh,mos me I msue femit vetem me urdhna.

Fmija e sahati nuk duhen me u ngrehe shpesh por duhen lane me ece edhe vetiut.Ne dac me e vu  femin ne rruge te mbare duhet me I kallxue ate c’ka do te bajne e jo kurre gjane e ndalueme . Ne qofte se mesojme  nji femi me punue vetem me urdhna, ka me mbete  gjalle e ngusht,e kur t’I bien ndonji gja mbi krye  s’ka me diet  me e plotsue .

 Fjala qi i thue femis  duhet  me kene nji mur celiku,nuk duhet te thyhesh e  te bajne  ate qi nuk e ke lejue ma pare.

Kurre mos i fol me gjak te nxete, e aty ku mundesh  me krye punen  me nji fjale t’ambel. Fmija bindet ma shpejt me  fjale te mira  se sa  me fjale te ashpra apo me rrahje.

Femija asht tue u formue dhe na duhet ta respektojme ate qi edhe ai  mandej te na respektoje ne.Pendesa: Mungon.

Përgatiti për Diellin:Pertefe Leka