Nga Arjan Th. Kallço/
Në botë ai është përcaktuar mjeshtër, këngëtar i hipokrizisë dhe palumturisë, shkrimtar artistikisht i sinqertë, i sofistikuar dhe therrës. Për shumë të tjerë konsiderohet brilant dhe i shumë i dashur, pavarësisht shpirtit të tij dhe personit shpesh të rënduar nga rezultatet e një malinkonie të pashlyeshme dhe të një ndjenje shumë të thellë vetmie. Cheveer zë një pozicion, në plan të parë, në kuadrin e skenës letrare amerikane të ‘900, brenda së cilës është dalluar se është një prej autorëve më të mirë të historive të shkurtra që ka nxjerrë ndonjëherë Amerika. Që zëri i Cheever vjen nga shumë anë, i konsideruar si një prej zërave më të pashmangshëm në të gjithë letërsisë së ‘900 të përtejoqeanit, nuk të befason, nëse merret parasysh se shkrimtari i Masaçusetit, duke filluar nga mesi i viteve ’30 e deri në fillim të viteve ’80 të shekullit të 20-të, përpunoi dhe zhvilloi dora dorës një stil letrar që, edhe pse duke iu referuar disi kordinatave stilistike preekzistuese dhe të përcaktuara mirë ( e afrojnë me Kafkën, Çehovin, Fitzeralsin, por edhe me shkrimtarë të tjerë amerikanë si Fante dhe Caverin e ri që duket se me Cheever kanë të përbashkëta disa aspekte jete jolineare të kaluara në rini) i paraqitet lexuesit si original dhe shumë i njohur. Për shkurtësinë dhe formën e veçantë në të cilën konkretizohet, në historitë e tij të shkurtra të panumërta, shprehja narrative cheeveriane, mund ta kujtojmë si shkrimtarin i cili është filluesi i një stili letrar që pret brenda vetes një amalgamë shumë të goditur të gjurmëve realiste dhe minimaliste. Ironik dhe shpesh me dhunti shumë të holla humori në historitë e tij, ai përshkruan ngjarje ëmbëlsisht të hidhura, jo rrallë të ambientuara brenda familjeve borgjeze. Tregimet tij me një ton që sipas rasteve mund ta quajmë konfidencial, i përshpëritur, bindës, diskorsiv, i kthjellët dhe gjithmonë mungues nga çdo rëndim sintaksor, mund të tregojnë minuta të përditëshme dhe raporte të vështira mes komshinjve apo vëllezërve që jetojnë larg dhe që nuk çmohen aspak, për nëna dhe gra nervoze, çifte në krizë, mirëmbajtës të impenjuar dhe të duruar bashkëpronarësh, shtëpiake konfuze dhe gra shërbimi në depresion, manovrues të ashensorit të papunë etj. Duket i qartë objektivi i fundit i shkrimit cheeverian, që evidenton parapëlqimin e autorit për historitë që e lejojnë lexuesin të reflektojë për kufizimin, për meskinitetin, egoizmin dhe dobësitë e lindura në kushtet shoqërore. Nuk ndodh kurrë që në tregimet e tij këta elementë, të lidhur si janë me sfumaturë hidhësie dhe sugjestione nostalgjike që përbëjnë atë mjet të domosdoshëm dhe herë herë vendimtar i cili të ndihmon ta rrokësh kuptimin më intim të historisë së treguar, janë shprehur në mënyrë të qartë dhe të hapur. Studiuesi Italian Bajani mendon se në këtë mohim të fantazmave, ose më mirë në veprimin e tyre shqetësues, turbullues, me pjesë tallës, qesharak…ka një nyjë poetike të Cheeverit dhe për këtë krizë të klasës së mesme që kap shumë vend tek tregimet dhe romanet e tij. Studiuesi tjetër Cioni thotë se ishte shumë i lidhur me atë shoqëri për të cilën përshkruante meskinitetin, në një dorëzim të lumtur që pak janë në gjendje ta njohin. Motivet e kësaj lidhje duken jo krejtësisht të panjohura për ata që i njohin ngjarjet rinore të autorit amerikan : biseksual që për një kohë të gjatë të jetës bashkëjeton pak e lumtur me prirjet dhe alkolin, dihet se i ati që në momentin e gjizjes, i kërkoi gruas që ta abortonte, por edhe fakti se fëmijëria e tij u vulos rëndë me kushtet ekonomike dhe shoqërore të familjes, për shkak të alkolizmit të prindit. Vetë i ati nuk ia këshillonte që ta ndërmerrte profesionin letrar. Autori në vitet e fundit të jetës u rrëfye dhe thotë: Nuk u diplomova, as shkollën e mesme nuk e mbarova. Periudhën që duhet të isha në Universitet e kalova vetëm, i uritur, në një dhomë të ftohtë të Manhatanit. Këto dhe përvoja të tjera e pushtuan shpirtin e shkrimtarit në rëniet më të thella gjatë gjithë jetës. Vetëm në fund të viteve ’70 të shekullit të kaluar, u shërua nga alkolizmi dhe përsa i përket biseksualizmit e pa veten me më shumë dashamirësi. Thelbi tek poetika e tij sintetizohet me efikasitet nga vetë autori me pohimin : Zoti X u përmor tek sirtari i gruas. Ky është një fakt, por unë them se nuk është një e vërtetë. Është dhe mënyra e Cheeverit sesi i mbyll historitë që të dalin në pah. Autori amerikan, larg nga historitë që mbyllen me aksione ekstreme, shqetësuese, të pazakonta, e përqëndron vëmendjen në ngjarje apo ndodhi që gjenden në mesataren e rasteve të jetës së protagonistit dhe në realitet të konsumimit të tyre ditor, shumë të ngadaltë, kjo është mundësia më e madhe që efektivisht të verifikohej një gjë e tillë. Kjo natyrisht nuk e përjashton se në tregimet e tij ka gjithmonë të pranishëm në reshta agroëmbëlsinë, hidhtësinë, shqetësimin dhe në kundërdritë, një sfond dhimbjesh intensive që protagonistët e përthithin brenda vetes, gati në heshtje. Karakteristikat e shkrimit të tij nuk mungojnë as në tregimet që i ambjenton në Itali, autori jetoi aty gati nja dhjetë muaj në gjysmën e dytë të viteve ’50. Mes tyre shembuj përfaqësues të barabartë për aftësinë e dukshme që të përshkruante rrethana dhe mjedise të cilat paraqiten në imagjinatën e lexuesit, si shumë të vërteta, dhe ta thellonte psikologjikisht profilin e personazheve të ndryshëm që janë të pranishëm në tregimet e tij, si tek Një djalë në Romë, Bota e mollëve, Gjuha e bukur dhe Klementina, ngjarje që ka si protagoniste një vajzë fshati italiane të rritur mes paragjykimesh dhe bestytnish, e cila shkon në Amerikë pas një familje amerikane, ku e detyruar nga rrethanat, vë në diskutim themelet e edukatës që kishte marrë në Itali. Aty tronditet nga stili i jetës dhe nga mjetet e modernitetit shumë të përhapura në botën e re, ku jeta është kaq absurd dhe e ndryshme. Për të atin e vet, e bija e tij Susan, thotë në një intervistë : Është një prej atyre prindërve që shkaktojnë brenda teje ndryshime perspektivash. Pasi e ke lexuar, kur i ngre sytë, bota duket pak ndryshe, sesa ishte më parë. Ky është, si për të thënë, efekti anësor që lexuesit e historive të Cheeverit e njohin mirë dhe duket se tregon aftësinë e tregimeve që t’ia lërë të hapura rrugët për interpretime, nga më të ndryshmet, atij që i lexon. Bëhet fjalë për një pavendosmëri false, edhe lexuesi më pak i vëmendshëm mund ta interpretojë si dobësi strukturore të mesazhit që autori synon ta përhapë, ose të mungesës së kurajos nga ana e shkrimtarit që të tregojë në botën ekstreme dhe aspektet më të errëta, apo më të parrëfyeshme të personalitetit të vet. Për t’i larguar dyshimet e mundshme, edhe një herë është vetë Cheeveri që i jep drejtim. Pyetjes në një intervistë të dhënë në vitin 1976, nëse të shkruash njëkohësisht është më shumë autobiografik në lidhje me të shkuarën, ai përgjigjet : …autobiografia dhe letrat mund të jenë më interesante, sesa përcaktimi, por unë do të vazhdoj ende me romanet që është një mënyrë intensive komunikimi nga ku tipet e ndryshme të lexuesve mund të marrin përgjigjet që nuk i marrin nga letrat apo ditaret. Fjalë plot me të vërteta të thëna nga një shkrimtar që e kthehu në poezi përditësinë e thjeshtë dhe ndodhitë e jetës të asaj qënie njerëzore më të brishtë që është njeriu.
Përgatiti për botim:Arjan Th. Kallço