Nga Fadil LUSHI/
Disa ditë më parë nga Dardanelet më erdhën ca përshëndetje prej motrës sime. Disa ishin paksa “qortuese”, qortuese sepse ka shumë kohë që nuk e kam vizituar dhe përqafuar…, përshëndetjet e tjera ishin humane dhe emancipuese: më përgëzonte për faktin se kam hequr dorë nga ajo “gotë” që kohë pas kohe ma “çekuilibronte rehatinë emotive”. Këtyre “selameve” ua kishte shtuar edhe fjalinë: “Ki kujdes me shëndetin e mendjes!”. Nuk desha t’ia kthej e t’i them se nga kjo mendje “Nuk ka ngelur gjë fare, thjesht është bërë rrafsh, livadh”. Sa për shëndetin e të tjerëve, nuk di gjë…, tekefundit lëre që nuk më hyn në punë, por edhe nuk është në “detyrimet” e mia.
Këtë shkrim a opinion gazete të radhës që e kam me “porosi” (shkrimet me “porosi” nuk më dalin me “tamam”) nuk do ta vazhdoj me “protagonistin”, por me viktimën e tij, gjegjësisht me shokun e klasës të viteve shtatëdhjetë të shekullit të kaluar, me atë fshatarin fisnik, të cilit “kryepersonazhi” i vështrimit në fjalë, dikur moti ia kishte marrë “masën e samarxhiut!?”. Ky miku im (i cili krahas problemeve materiale me të cilët ballafaqohet, punët gjithmonë i merr urtë e butë) më takoi “rastësisht” dhe më tha: “Do të shkruash për mua për gazetë, por ama nuk do ma citosh emrin, nuk jam me emrat dhe për emër, sepse edhe këtë kështu si e kam disi më rëndon…, në nuk e bën këtë, respektivisht nëse vakia a meseleja ime nuk duket a hetohet në gazetë, atëherë “samarxhiun” duhet ta kthesh andej nga degdisi…, atje në plehërishtat e “kasabasë” sate (aludonte në Tetovën time të vjetër prej bejlerësh, prej pashallarësh, prej patriotësh, prej arsimdashësish, prej kërkuesish të lirisë së vonuar të vatanit dhe prej aristokratësh). I premtova se do të shkruaj me kusht nëse më “lejohet” që edhe unë të them ca fjalë për “moralin” e njeriut, të cilin (moral) në vaktin e njëmendjesisë (jo enveriste) titiste ia kishin “kultivuar” bythëpraptas. Kur i parashtrova pyetjen se pse pikërisht unë duhet ta kthej andej nga ku kishte ardhur, më tha se edhe ty ta kishte marrë masën e…, mbase ti e njeh më mirë “shehërliun”. I sugjerova po edhe i propozova: “ Lere aty ku është…, Zoti ka filluar t’ia numërojë ditët!?” (shpresoj se kjo fjali nuk do të më ngarkojë “gjynahe”). Kështu siç e filloi “bisedën”, thash ndër dhëmbë se shkrimin do të ma bëjë paçavure.
Ky fshatar, në nevojë materiale dhe shpirtërore, fillimisht më tha se këtu në Tetovë dhe përreth ende “frymojnë idetë e moralit komunist”, ende duket ajo egërsia e njëmendjesisë (pavarësisht se e ka moshën e shtyrë a të vjetër). Shoku i klasës kur takon bashkëmoshatarët e tij, nuk u jep hapësirë që edhe ata të thonë ndonjë “llaf”. Duke e vazhduar “bisedën” tha: “Sot kanë “ardhur” do kohë që më mirë është të dish e të shohësh deri te maja e hundës sate, sesa të kesh informacione për “anatominë e bythës së pleshtit”, për anatominë e njerëzve mendjemëdhenj, për anatominë e krimit të organizuar, për anatominë e jovlerave, për moshat e lëneshave, për thashethemet politike mëhallësh e “kapixhikësh”, për inatin dhe xhelozinë (ndër)shqiptare…, më mirë është të jesh konfuz a i ngatërruar në “fiqir”, sesa të jesh njësh në “tubime”, më mirë është që të të njohë vetëm mëhalla, sesa e gjithë “dynjaja” shqiptare, më mirë është të kesh shokë “budallenj”, sesa të kesh e të shoqërohesh me miq letargjikë dhe megalomanë si ata miqtë e “samarxhiut”, të cilët sa herë ua do qejfi, aq herë të heqin veshin dhe të kapin për hunde dhe për “salltanetet mashkullore”…, sa herë që do të bësh përpjekje t’ua thuash të vërtetën lakuriqe, aq herë do të shtiren sikur nuk të dëgjojnë a nuk t’i kuptojnë dertet…, ata të urdhërojnë të mbyllësh gojën, të ndërrosh mendjen dhe të qëndrosh mënjanë. Kur do t’u thuash se “unë mendoj”, ata ta kthejnë: ti s’ke ç’mediton, për ty mendon sovrani dhe kërbaçi i tij. Ky miku im vazhdoi edhe më tutje të inatoset duke thënë se…, samarxhiu dhe të tjerët si ai, dikur vetë e bënin ligjin, vetë e bënin moralin, vetë e bënin ndejën dhe vetë e emëronin kryeparin e ndejës. Dikur moti, vetëm ata e dinin epiqendrën e së vërtetës, epiqendrën e së keqes, atë të hiles, atë të varfërisë, “solidaritetit” (po ku kishte solidaritet në atë kohë), të padrejtësisë dhe epiqendrat e tjera…, mbase kryekëput të sajuara… Kur këta “të shtrijnë përfundi” dije se të bëjnë për legen dhe si legen (kur jemi te legeni, fjalori i gjuhës së sotme shqipe, për këtë nocion e jep këtë shpjegim: 1. Enë e madhe, e rrumbullakët dhe mjaft e thellë prej metali a prej ndonjë lënde tjetër, që shërben për të larë fytyrën, duart e këmbët, për të larë rroba etj. 2. fig. bised., mospërf. Njeri që nuk është serioz e i qëndrueshëm në sjelljet e në veprimet e tij, njeri pa vlerë e llafazan, të cilin e trajtojnë të gjithë me mospërfillje e si të duan).
Legenin nuk e përmendi ai, e përmenda unë…, ai nuk i bënte të gjithë me faj…, përkundrazi, “samarxhiu” i ishte fiksuar në kujtesë dhe ndaj tij parashtroi një mal me ankesa dhe vërejtje. Një ditë kishte shkuar në “beledie” (kështu e quan bashkinë) të kryejë një punë dhe “padashur” e kishte takuar pordhamanit që ishte “konvertuar në qatip pashai”. Ia kishte prishur rehatinë njeriut që njihet për “humorin e tij të zi” dhe sikur kishte dashur t’i thoshte se “po pate pak çehre njeriu dhe po pate pak moral dhe përgjegjësi, mblidh leckat dhe shporru që këtej (ani se këtij burokrati nuk i kishte asnjë hak dynjaje dhe ahireti). Nuk ia kishte mbaruar punën, ndonëse dy javë me radhë kishte pritur që ky, me “demek” legeni, ta pranojë në zyrën e tij (një zyrë, sikur të ishte njësoj si e atij të presidentit të shtetit.). Hallin e këtij njeriu fisnik, burokrati e konceptonte si një zë në shkretëtirë, një zë lëre që nuk shkon në vesh të njeriut që i prin karvanit të deveve, po as në “vesh të Zotit!?”. Aq keq e kishin mësuar fshatarin në nevojë, që sa herë do t’i duhej të trokiste në derën e zyrës së këtij farë “qatipi”, aq herë detyrohej ta përsëriste atë refrenin: “Ju, zotërote, na falni që ju shqetësuam, na ndjeni që ju morëm kohën tuaj të lirë dhe shumë të çmuar, na falni që ju bezdisëm dhe ju… sikletosëm”. “Samarxhiu” (dhe të tjerë të tillë si ky) sot e kësaj dite nuk do të pendohet hiç fare për bëmat e tij dhe të tajfës që i takonte. Thonë se një kohë të gjatë punoi si “hyzmeqar në bordelet komuniste” e shkuara komuniste…, e konceptonin si një njeri që nuk dallon dot “gomarin nga samari”. Është një proverb popullor ku, pos të tjerash, thuhet: “Të ndyrës ia ka ënda për qelbësirën”.
P.Sh.
Kur mikut tim i thashë se ky shkrim duhet të redaktohet, ma ktheu si me “inat: “Shkrimet me porosi nuk redaktohen…, mbase dalin më popullorçe, kuptohen më lehtë. Në fund, për këtë e për shumë çështje të tjera ramë dakord.