Nga Fahri XHARRA/

Jo vetëm ne ishim të fjetur deri në shekullin 19-të . I tërë Ballkani flinte . Por ne, më shumë apo më së shumti. Dhe ne  , kurrësesi të zgjohemi , jemi ende në gjumin e dimrit. Ose jemi nën dozën e madhe të ”somniferëve ”( barërave për gjumë)  dhe as se si të të dalim nga gjumi i arushave edhe pse pranvera  , besa edhe vera për ne ka dalur. Kësaj here dua tç flas për sllavët e Ballkanit që kur filluan të zgjohen , dhe u zgjuan me një bindje të gabuar . Meqë rrethanat historike iu kishin mundësuar të ” instalohen”në tokat ilire , harruan se nga vijnë dhe menduan se janë ilir. Ata kishin frigë nga identiteti i tyre prej ardhacaku. dhe papritmas u ” bënë” Ilir.

Na ishte mjë rilindas slovak Jan Kollar dhe me ndikimin e tij ia pat filluar ndjenja e bashkimit të sllavëve- pansllavizmit.Kurse ” ilirizmi” u muarr nga historiografia”humanistike”, dhe donte të tregonta që Sllavët  janë popull”autokton ” (thonjëzat fxh)  në këtë vend ,( aty ku janë sot fxh). Dhe kështu në vend të jugosllavizmit

(„južnoslavenski.“) lindi termi Ilirizëm. Sipas këtij farë Kollarit :”Sllavët janë një popull me katër dialekte : rusisht, çekisht , polonisht dhe ilirisht.”

Por levizja ilire ishte shënim i rilindjes kombëtare kroate në gjysmën e shek 19-të, dhee lidhur dhe e thirrur sipa idesë ilire.Qëllimi themelor i lëvizjës ishte zgjimi i vetëdijes kombëtare kroate . ”Kroatët u zgjuan dhe e vazhduan dhe e mbrojtën me xhelozi ndjenjën kroate.  Por, shqiptarët se shpesh harrohemi?”(fxh)

Udhëheqës i lëvizjes ilire ishte Ludevit Gaj-i i cili që me 1835 e publikoi numrin e parë të gazetës  letrare Horvate ( Horvate ) : „Danica Horvatzka, Slavonzka y Dalmatinzka“

(Hylli i Dritës se  Horvatisë (Kroacisë) Slavonisë dhe Dalmacisë ” , në të cilin ishin botura shkrime atdhetarie , dhe ngritje kombëtare , kurse një vit pas e riemëroi gazetën në : Novine Ilirske  . ( Gazeta Ilire). Me përhapjen e idesë për ilirizëm u themeluan edhe ”leximorët ilire ” dhe si e tillë e para Leximore Ilire u hap në Zgreb. Serbët edhe pse ishin nën protektoratin turk ata që më 1826 e kishin themeluar Amzën Serbe ( Matica Srpska) . Në këtë kohë ne ende mendonim turqisht. Sipas shembullit serb u hapen  Amëza Çeke 1831, Amëza Slovake 1863 , Amëza Sllovene 1864 , me qëllim të ringjalljës së vetëdijes kombëtare. dhe ndërgjegjës kulturore. Ne shqiptarët ende në ditën e sotit nuk e kemi  ” ”Amëzen Shqiptare” !

Kroacia edhe pse e vonuar , por prap me 1842 e hapi Amëzen Ilire e cila deri më 1850 veproi në kuadër të Leximores Ilire në Zagreb. . Levizja Ilire u shua , kur oborri mbretëror i Vjenës , nga friga e ngritjes së sllavëve te Jugut  , e ndaloi përdorimin e emrit ilir. Mirepo , levizjet vazhduan , por me emërtime  komëtare si ajo kroate , e sllovene. Ngritja kombëtare nuk heshti , nuk u zbeh por për kundrazi u forcua.

”Edhe pse  emri ILIR u ndalua në fillimin e vitit 1843, të menduarit ilir vazhdoi edhe më vonë  duke mos e ndryshuar programin e tyre kulturor dhe letrar. Emërtimi     rrjedhi nga përceptimi i gabuar se popujt sllav të jugut ishin pas ardhësit e ilirëve  , banorëve te parë Ballkanit.     Qëllimi kryesor i lëvizjes ilire ishte futja e gjuhës  dhe shkrimit të përbashkët  për të gjithë sllavët e jugut ( Ilirët)         ,dhe forcimin e gjuhës së përbashkët letrare ,(Stančić, Nikša. Gajeva “Još Horvatska ni propala” iz 1832-33. : ideologija Ljudevita Gaja u pripremnom razdoblju hrvatskog narodnog preporoda, Zagreb 1989.) . E ne sot e kundërshtojmë gjuhën tonë letrare.  Me të vërtetë jami asa të vetzbërthimit!

Levizje Ilire edhe tek Sllovenët i kishte të flaktit e vet, dhe më i  rëndësishmi ishte Stanko Vraz. Por , por sllovenët e hudhen poshtë tezën e gjuhës së përbashkët që në vitet 1830 dhe ato 1840. . Serbët janë lojtarët më të mirë në kësi  rasti rasti . Tek ata në atë kohë nuk pati sukses lëvizja ilire . Pas  ndalimit të ilirizmit tek sllavët nga  AustroHumgaria  , serbët  e filluan botimin e gazetes ” Branisllav” (1844) duke mos treguar  aspak interesim për idetë ilire. Një Zot e di se ku e kishin mendjen?

Por me fitimin e pavarësisë së ndihmuar nga vet turqit ,Serbia duke e ditur qart se kush janë trashëgimtarët e ilirëve ata e filluan spastrimin  e tokave të pushtuara  . Bëhej bartja e Shqiptarëve në Turqi. Bëhej shpërngulja .vrasja dhe likuidimi i një populli të tërë me prejardhje ilire ( Populli shqiptar , për ata që nuk  e dinë ende)

. Serbët sot na befasojnë me trillime historike dhe  tek ata është ngjallur një ndjenjë fantome  që ata janë pas ardhës të një historijeje shumë të lashtë. Tmerr dhe në të njëjten kohë qesharake. Por Europa po iu lejon: ata janë së pari pellazgë , ilir , romak , kelt , etrusk , grekët e vjetër  dhe të rinj ,dhe me ata ka filluar çdo gjë në këtë botë.

Tani ka filluar një lëvizje e re Ilire, jo nga shqiptarët por nga serbët dhe boshnjakët e Sanxhakut : duke e  harruar një gjë parësore që për të qenë ilir ,së pari duhesh të jeshë Shqiptar.