Diplomati dhe publicisti Mal Berisha, mbajti ligjetarë në Institutin e Studimeve Hebraike – YIVO në Nju Jork/
Nga Beqir SINA – New York City/
NEW YORK, NY – Të dielën, më 14 dhjetor në Institutin për Hulumtime Hebraike, YIVO – në Nju Jork, i ftuar nderi për të mbajtur një ligjeratë, ishte diplomati dhe publicisti Mal Berisha – Ambasadori i Shqipërisë në Britaninë e Madhe dhe jo rezident në Iraland. Ambasadori Berisha- erdhi në Nju Jork, për të paraqitur para një auditori amerikano – hebraik, dhe shqiptaro – amerikan – ligjeratën :”Marrëdhëniet shqiptaro-hebraike dhe Kontributet e Ambasadorit Amerikan në Shqipëri, Herman Bernstein (1876-1935)” e cila, duket se është bërë nëpërmjet një hulutimi të thuktë, të tij – duke folur në mënyrë të detajuar mbi historin e hebrenjëve dhe lidhjet e tyre me Shqiptarët, para dhe pas Holokaustit, nëpërmjet kujtimeve të lënë nga Ambasadori amerikan në Shqipëri, Herman Bernstein .
Ligjerata e diplomatit dhe publicistit Mal Berisha e titulluar :”Marrëdhëniet shqiptaro-hebraike dhe Kontributet e ambasadorit amerikan në Shqipëri, Herman Bernstein (1876-1935)”, i dha përgjigje të mirë edhe shumë pyetjeve. Atë se si Shqipëria, arriti të të shpëtojë të gjithë hebrenjtë e saj gjatë Luftës së Dytë Botërore? Si deri në fund të luftës, Shqipëria, kishte dhjetëfishuar popullsinë e saj hebreje, të strehuar me hebrenjt të ardhur nga Austria, Gjermania, dhe ish – Jugosllavinë, çfarë ka ndikuar që sot janë marrdhënjet e më të mira shqiptaro hebraike, dhe cili ishte roli dhe kontributi i Ambasadorit amerikan në Shqipëri, Herman Bernstein, qysh në atë kohë lidhur me këto lidhje.
Mirëpo, duhet theksuar se vetëm pas rënjes së komunizmit, hapjes së Shqipërisë, shumë organizata amerikane, si dhe politikanë shqiptarë, studiues, dhe individët e zakonshëm, kanë bërë përpjekje për të shpalosur këtë histori në botë, përfshirë këtu edhe diplomatin dhe studiuesin Mal Berisha i cili ka bërë një punë të madhe dhe të rëndësishme.
I pari ndër ata, që e kan “zbuluar” këtë çështje, ishte ish- kongresiti republikan i Nju Jorkut, zoti Joseph DioGuardi, kur në kohën si president i Lidhjes Qytetare Shqiptaro-Amerikane (Albanian American Civic League), ai dhe ish Kongresmeni i ndjerë Tom Lantosh, pra të dy së bashku në Maj 1990 bënë një vizite historike në Kosovë dhe në Shqipërinë, që akoma nuk kishte dalë “balta” e komunizmit.
Ata 24 vjet më parë : gjatë takimit me presidentin e atëhershëm Ramiz Alia, morën nga ky i fundit i në dorëzim, një dosje të trashë me dokumente sesi shqiptarët shpëtuan qindra hebrenj gjate luftës së Dytë Botërore. Tom Lantosh (vetë me origjinë hebraikë) dhe DioGuardi( vetë me origjinë arbëreshe) i dërguan ato dokumente në Izrael, ku u certifikua edhe vërtetesa e tyre.
Mbas kësaj dhjetëra shqiptarë, të tjerë, kanë marrë titullin :”Righteous Among the Nations” nga shteti Izraelit, që u jepet atyre që shpëtuan hebrenjtë gjatë luftës së dytë botërore.
Ndërsa, po në këtë këndëvështrim – është edhe një film dokumentar për shqiptaret që shpëtuan hebrenjtë i cili është realizuar nga fotgrafi Norman Gershman – Neil Barrett, dhe Director Rachel Goslins, Kurse, më pastaj edhe gazetari i Zërit të Amerikës dhe studiuesi i njohur, Ilir Ikonomi, që prej kohësh nxjerr materiale, interesante rreth Herman Bernstein, ambasador të Shteteve të Bashkuara në Shqipëri, ka publikuar të marrë nga Arkivi e Qendrës së Historisë Hebraike, në Nju Jork YIVO, një video ku shihet Mbreti Zog dhe Ministri (ambasadori) Bernstein i Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Shqipëri.
Video e cila na tregon se në vitin 1930 presidenti amerikan Hoover caktoj Herman Bernstein, ambasador të Shteteve të Bashkuara në Shqipëri, një post që e mbajti deri në vitin 1933. (Gjatë mandatit të tij, ai ka punuar në negocimin midis SHBA dhe Shqipërisë për ratifikimin e shumë traktateve, ku edhe kishte marrë një çmim nga Mbreti Zog për shërbimin e tij në Shqipëri, ai ishte shpërblyer me dekoratën e “Urdhri Skënderbeut).
Ligjerata e Diplomati dhe publicisti Mal Berisha, mbajtur të dielën e 14 Dhjetorit 2014 në Institutin e Studimeve Hebraike – YIVO në Nju Jork/
Në ligjeratën e tij, të gjatë në Institutin YIVO për Hulumtime Hebraike, në Nju Jork, të cilën e hapi duke prezantuar Ambasadorin Mal Berisha – Drejtori Executive i këtij instituti zoti Jonathan Brent, tha se diplomati dhe studiuesi shqiptar “do të fokusohej në një pjesë të vogël të kësaj historie të gjatë dhe interesante : lidhur në jetën dhe punën e ambasadorit amerikan Herman Bernstein (1930-1933), vepra e tij përkrah marrëdhënieve mjaft pozitive shqiptaro-hebreje, si dhe implikimet e përpjekjeve të tij – për të shpëtuar në kohën e Mbretit Zog – hebrenjët para se të fillonte Lufta e Dytë Botërore në Shqipëri”.
Lidhur me këtë ligjeratë zoti Brent shtoi se :” Duke pasur parasysh historinë institucionale, YIVO-së dhe angazhimin e saj për të shqyrtuar jetën e hebrenjve në Evropën Lindore, para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore, sot, përfshirë Shqipërinë, dhe mbrojtjen që u bën shqiptarët, atyre, ne besojmë se Instituti YIVO – është vendi më i mirë për këtë diskutim. Ne jemi shumë të kënaqur për të mirëpritur këtë leksion të shquar të dhënë nga diplomatiti shqiptar, Ambasdori Mal Berisha ” na tha Jonathan Brent, Drejtor Ekzekutiv i Institutit YIVO.
Diplomati dhe publicisti Mal Berisha, si i ftuar nderi në Institutin e Studimeve Hebraike në Nju Jork,, (YIVO- Institute for Jewish Studies), ligjeroi mjaft bukur mbi figurën mjaft të rëndësishme që ka pasur ndikim në marrëdhëniet shqiptaro-hebraike, para Luftës së Dytë Botërore.
Ai foli për ambasadorin e SHBA-ve në Tiranë, Herman Bernstein i cili shërbeu në Shqipëri me gradën diplomatike i Dërguar i Jashtëzakonshëm dhe Ministër i Plotfuqishëm nga 17 shkurti i vitit 1930, deri në 24 shtator 1933.
Berisha tha se :”Puna e diplomatit amerikan gjatë këtyre viteve ka pasur një rëndësi të veçantë, jo vetëm në marrëdhëniet shqiptaro-amerikane, por kryesisht edhe për kontributin e jashtëzakonshëm që dha për shpëtimin e hebrenjve në Shqipëri.”
Kurse, aktiviteti diplomatik, gazetaresk, por dhe si shkrimtar i Berstein gjatë misionit në Shqipëri dhe roli i tij në shpëtimin e hebrenjve në vendin tonë, ka qenë në qendër të një hulumtimi të veçantë të diplomatit shqiptar Mal Berisha.
Ai tregojë se puna e tij për përgatitjen e këtij prezantimi kishte filluar që me kohë, dhe autori kishte përgatitur përveç prezantimit me video screen edhe një broshurë të plotë prej 50 faqesh ilustruar me fotografi të kohës, dhe një biografi ilustrive të tij, të cilën ua shpërndau të pranishmëve, falas.
Prezantimi i kësaj ligjerate i diplomatit Berisha, u bë përpara një audience të gjerë, ku të pranishëm ishin dhjetëra amerikanë, amerikanë hebrej, shqiptaro amerikanë, studiues dhe të interesuar për lidhjet e Shqiptarëve me hebraizmin. Ambasadori Berisha – foli në mënyrë të detajuar dhe pasqyroi një pamje të gjerë të asaj se përse në Shqipëri – gjatë kohërave më të vështira të holokaustit, por edhe në etapa të tjera nuk u dëmtua asnjë hebre.
Duke folur për diplomatin Berstein dhe qëndrimine tij në Shqipëri, z. Berisha tha se” Bersteni ishte një emër i njohur i atyre viteve në komunitetit hebraik në SHBA dhe një prej publicistëve që evokoi me punën e tij rrezikun nazist ndaj këtij komuniteti. Ardhja e tij ambasador në Shqipëri ka qenë jo vetëm një vlerësim i diplomacisë amerikane për vendin tonë, por edhe një mision që la gjurmë në marrëdhëniet shqiptaro-hebraike”.
Në hulumtimin e tij, diplomati Berisha është ndalur në kontributin që ka dhënë Shqipëria për shtimin e hebrenjve, si një nga vendet e pakta europiane që arriti të kthehej në strehën më të sigurt për hebrenjtë gjatë represionit nazist. Zoti Berisha u evidenton fakte se si Shqipëria deri në fund të Luftës së Dytë Botërore e kishte trefishuar popullsinë e saj hebreje. Në qytete të ndryshme të Shqipërisë janë strehuar hebrenj nga Austria, Gjermania dhe Jugosllavia.
“Unë jam një shqiptar. Një nga traditat që unë vlerësoj së tepërmi tek popullin tim është BESA”.
“BESA është Kodi i Nderit i shqiptarëve. Ai udhëzon sjelljen tonë ndaj mysafirëve dhe kur dikush gjendet në nevojë të skajshme. Kodi ynë moral është i shprehur në këtë mënyrë: “Shtëpia e shqiptarit është e Zotit dhe e Mikut”. Kjo është arsyeja pse populli shqiptar ka strehuar dhe mbrojtur, jo vetëm hebrenjtë e vendit të vet, por edhe refugjatët hebrenj që dëboheshin gjermanët nazistë”, – u shpreh gjatë fjalës së tij diplomati Berisha.
Ai ka dhënë edhe shifra konkrete të hebrenjve që janë shpëtuar në Shqipëri. “Rreth tre mijë hebrenj u shpëtuan në Shqipëri. Në fakt, gjashtëdhjetë e nëntë shqiptarët i kanë pasur emrat e tyre të gdhendur në Yad Vashem (përkujtimorja në Jeruzalem). Myslimanët dhe të krishterët shqiptarë morën rreziqet më të larta mbi veten e tyre për të shpëtuar hebrenjtë”.
Kontributi i Herman Bernstein në marrëdhëniet shqiptaro-hebraike
Kjo ishte një pjesë tjetër që trajtojë në këtë ligjeratë studiuesi Berisha ndërsa, kujtojë duke thënë se “Ambasadori Bernstein është një figurë shumëdimensioale, që ka lënë gjurmë në marrëdhëniet me Shqipërisë dhe SHBA-ve. Kontributi i tij për Shqipërinë nuk lidhet vetëm me punën si diplomat, por edhe si gazetar dhe publicist i njohur. Gjithashtu, ai është një nga diplomatët dhe figurat e rëndësishme që vendosi precedentë të rëndësishëm në marrëdhëniet mes shqiptarëve dhe hebrejve. Ai shkroi dhe u bëri jehonë vlerave të rralla të kombit shqiptar, siç janë BESA dhe mikpritja, mungesa e plotë e antisemitizmit mes shqiptarëve dhe toleranca historike fetare e etnike. Duke njohur këto cilësi të kombit shqiptar, Benstenin ndikon në vendimmarrjen e Mbretit Zog për të ndihmuar hebrejtë. Vlen të theksohet se në vitin 1935, Mbreti Zog urdhëroi të gjitha misionet konsullore shqiptare në Europë që të jepnin viza për hebrejtë që kërcënoheshin nga përndjekja gjermane. Falë këtij vendimi u bë i mundur shpëtimi i mijëra jetëve të hebrejve që kërkonin shpëtim nga vala naziste e cila përshkoi në atë kohë Europën”
Në fund të kësaj ligjerate, të gjatë dhe shumë të detajuar – diplomati dhe publicisti Mal Berisha – Ambasador i Shqipërisë në Britaninë e Madhe dhe jo rezident në Iraland, foli për atë se “si e kreu detyrën e kryediplomatit në Shqipëri, Herman Bershtein – Ministri Amerikan, si e fitoi ai miqësinë me Mbretin Zog, me Ministrin e Shqipërisë në Washington ambasadorin Faik bej Konica, dhe çfarë roli luajti në forcimin e marrdhënieve me komunitetin hebrenj, kush ishte Bernstein si njeri dhe intelektual! Kush ishte Bernstein si gazetar, bashkëpunëtor i shumë gazetave, që nga “The New York Evning Post”, i të përkohshmeve “Nation”, “Ainslee’s Magazine” dhe”Independent” e deri tek korrespondent i The New York Times”-it në Evropë në vitet 1908, 1909, 1911”.
Berisha tregojë edhe se cili kishte qenë roli i Ministrit Amerikan në Luftën e Parë Botërore, po në Konferencën e Paqes në Paris. Dhe se kush ishte Bernstein shkrimtar!
Këto dhe këndvështrime të tjera të marrdhënieve të shqiptarëve me hebrejtë dhe Amerikën, për shpëtimin 100 për qind të hebrejve gjatë Luftës së Dytë Botërore e më tej tërhoqën dhe ngulafatën për më shumë se 90 minuta, auditorin e shumtë të cilët nga “etja” për të mësuar më shumë nga kjo ligjeratë e shkëlqyer e diplomatit dhe publicistit Mal Berisha – Ambasador i Shqipërisë në Britaninë e Madhe dhe jo rezident në Iraland, bënë pytje shtes dhe morën përgjigje në Institutin e Kerkimeve Hebraike YIVO, ne New York, zoti Berisha, “promovoi” : “Marrëdhëniet shqiptaro-hebrenje dhe Kontributet e Ambasadorit Amerikan në Shqipëri, Herman Bernstein (1876-1935)”