GJERGJ KASTRIOTI, LIDHJET ME MBRETERINE E NAPOLIT, PAPATIN DHE REPUBLIKEN E VENECJAS NE SHEKULLIN E XV/

 NGA DR. AZETA ZHABJAKU KOLA/Ne shekullin a 15te, hapesira Shqiptare – territori ku jetonin shqiptaret etnike  shtrihej nga gjiri i Kotorrit ne veri deri tek gjiri i Patras (Greqi) ne jug. Ky territor ndahej ne zona influence. Princat shqiptare qe zoteronin pjesen me te madhe te ketij territori ku secili kishte zoterimin e vet personal, ishin ne konflikte me njeri-tjetrin. Republika e Venecias zoteronte qytetet bregdetare, Durresin, Lezhen, Shkodren, Drishtin, Tivarin, Ulqinin dhe Kotorrin, ndersa Osmanet kishin okupuar juglindjen e hapesires shqiptare qe ne fund te shekullit te 14te. Me kthimin e Gjergj Kastriotit ne tokat aterore ne 1443, ai i mblodhi udheheqesit shqiptare ne Kuvendin e Lezhes me 3 Mars 1444, me qellim qe te arrinte unitet mes tyre dhe te krijonte nje lidhje ushtarake – Lidhjen e Lezhes – ne menyre qe te perballonte vershimin e ushtrive Osmane qe synonin te arrinin ne Adriatik.

Skenderbeu ishte nder te paret shqiptare qe mendoi seriozisht per krijimin e shtetit te pare shqiptar qe doli nga Lidhja e Lezhes. Beslidhja e Lezhes krijoi nje trup organizativ i cili u kombinua me aparatin ekonomik, administrative dhe luftarak te familjes Kastrioti me ne krye Gjergj Kastriotin. Ky trup organizativ zhvilloi karakteristikat e nje qeverie qendrore, autoriteti i te ciles u zgjerua per te perfshire ne te aparatin ekonomik te anetareve te tjere te Lidhjes se Lezhës. Ne kete menyre, hapesira shqiptare, shuma e territoreve te familjeve fisnike shqiptare ishte nen nje trup shteteror administrativ qe mund te krahasohet me nje mbreteri feudale. Organet drejtuese te shtetit shqiptar te dala nga kjo lidhje ishin Udheheqesi i Shtetit, Asambleja e Fisnikeve, Keshilli i Lartë, dhe Keshilli i Luftes. Keto organizma kishin si detyre te shqyrtonin situatat dhe merrnin vendime ne kohe paqeje dhe lufte. Beslidhja krijoi edhe nje ushtri me Skenderbeun si komandant, si edhe nje milici me forca vullnetare te afte te perdornin armet dhe te rekrutoheshin ne rast nevoje. Per te financuar ushtrine, Lidhja krijoi nje fond te perbashket, ne te cilin te gjithe pjesetaret e Lidhjes ishin te detyruar te kontribonin ne baze te nje kuote te caktuar.  Parate mblidheshin nga te ardhurat e kripës, nga taksat, si dhe nga tregetia e grurit dhe e metaleve.

Sulltani Mehmeti II erdhi ne fuqi ne 1451 dhe me kurorezimin e tij filloi vala e dyte e pushtimeve Otomane ne Ballkanin Perendimor, perfshi edhe tokat shqiptare, vecanerisht qytetet e Beratit dhe Krujes me keshtjellat e tyre te cilat u sulmuan perseri ne 1450 nga forcat Turke. Nderkohe qe tokat shqiptare ishin nen sulmet e ushtrive Otomane, Mbreti Alfons V i Napolit ishte i ndergjegjshem se mbreteria e tij ishte e rrezikuar nga kjo ofensive Turke kaq afer territorit te tij ne Jug te Italise. Mbreti Alfons i vleresonte  shqiptaret si nje faktor te domosdoshem dhe me rendesi qendrore ne luften kunder agresoreve Turq per t’i luftuar dhe nxjerre ata jashte nga tokat e Ballkanit. Ne keto vite, Alfonsi V dergoi rreth 200 ushtare kembesore ne ndihme te Gjergj Kastriotit. Gjithashtu, Mbreti i Napolit i shkruajti Papes ne Rome me 25 Mars 1451dhe i rekomandoi atij ambasadoret e “te perndriturit” Skenderbej, Peshkopin e Krujes, Ate Stefanin si dhe Nikolle de Bercuci prej urdherit te Shejt Dominikut. Ne 26 Mars dhe me 7 Qershor 1451, Skenderbeu, Gjergj Arianiti, Muzak Topia dhe Gjon Muzaka, midis te tjereve nenshkruan nje marreveshje bashkepunimi me Mbretin e Napolit Alfonsin V, ne te cilen ky i fundit i ofroi ndihme forcave shqiptare per clirimin e tokave jugperendimore te territorit shqiptar qe ndodheshin nen okupimin Otoman. Ne baze te kesaj marreveshje, territoret qe do te cliroheshin me ndihmen e Alfonsit V do te njihnin ate si zot. Plani ishte qe qyteti i Beratit te clirohej i pari dhe per te arritur kete plan dhe per te lehtesuar zbarkimin e forcave te Mbretit Napoletan ne tokat shqiptare ne Durres, Skenderbeu rindertoi keshtjellen qe gjendej ne pjesen jugore te ketij qyteti si dhe ndertoi nje keshtjele te re ne vendin e njohur me emrin Kepi i Rodonit.

Ne 29 Maj 1453, trupat Otomane pushtuan Konstaninopojen, kryeqytetin e Perandorise Bizantine per shekuj me rradhe. Kjo ngjarje shkaktoi traume dhe frike ne te gjithe Europen e Krishtere. Nje vit me pas, ne 1454, forcat Osmane pushtuan Novobrden ne Kosove, e cila ishte qender e prodhimit te argjendit dhe arit. Popullsia e kesaj qendre shqiptare u shperngul edhe pas premtimeve te Sulltan Mehmetit II se populli i krahines nuk do te ndeshkohej. Ne veren e vitit 1455, 12 mije luftetare shqiptare dhe nje kontingjent ushtaresh i mbretit Alfons te Napolit sulmuan qytetin e Beratit per ta marre nga dora e Turqve pas pese vjet pushtimi. Artileria Aragonese e mbretit Napolitan goditi me ngulm muret e keshtjelles se Beratit dhe u duk sikur beteja do te fitohej, por Sultan Mehmeti II dergoi nje ushtri prej 20 mije ushtaresh te cilet shkaterruan dhe vrane 5 mije ushtare shqiptare te udhehequr nga Muzak Topia dhe 5 mije ushtare Napolitane te mbretit Alfons V. Turqit e mbajten Beratin dhe nuk e leshuan me pas kesaj beteje. Ne 1456, pas humbjes se Beratit, dhe i deshperuar nga dezertimi i komandanteve te tij, Moisi Golemi dhe Hamza Kastrioti, Skenderbeu i kerkoi ndihme Dukës se Milanos Francesco Sforza, por edhe pse ai ishte simpatizant i luftes se shqiptareve, Sforza ofroi vetem ndihme morale.

Pas vdekjes se Mbretit Alfons V te Napolit, ne 1460 dhe 1461, Skenderbeu i ofroi ndihmen e tij djalit te Alfonsit, Ferdinand Mbret i Napolit gjate dy ekspeditave ne Bari dhe Barletta. Ferdinandi luftonte kunder kudershtareve te tij politike ne Jug te Italise si dhe kunder Princit Frances, René i Anjou i cili kerkonte te merrte mbreterine e Napolit per vehte. Kur Princi i Tarantos, Giovan Antonio de Orsini komunikoi me Skenderbeun nepermjet nje letre ne te cilen synonte ta dekurajonte mbeshtetjen e Skenderbeut per Ferdinandin e Napolit, Skenderbeu iu pergjigj:

Kruje, 31 Tetor, 1460 … Te nderuar Princa dhe zoter! …Ju pergjigjemi

se nese ju mendoni se ne jemi besnike, ashtu si thoni, dhe nese mendoni

se ne jemi te mencur dhe te kujdesshem, ju nuk duhet te çuditeni per kete,

sepse ju duhet te kujtoni se keshilla, ndihma, favori dhe puna hyjnore e ketij mbreti engjellor ishin ato qe me mbrojten mua dhe vasalet e mij nga shtypja

ne duart e pameshirshme te Turqve, armiqte tane dhe armiqte e fese Katolike.

Dhe nese une do te isha eliminuar, me siguri Italia do ta kishte ndjere, po ashtu edhe mbreteria qe ju thoni eshte e juaja, mund te ishte bere e tyre … Gjergj Kastrioti, Skenderbeu.

 

Cila ishte gjendja e Kishes Katolike ne kete kohe? Keshilli i Firenzes i mbledhur ne 5 Korrik 1439 synonte ti jepte fund percarjes 400 vjecare midis Kishes Katolike dhe asaj Ortodokse dhe te vinte Kishen Ortodokse nen autoritetin e Romes. Papa me origjine Venecjane, Eugenio IV e rivendosi autoritetin e Kishes Katolike dhe Papes se Romes, por Kryqezata e vitit 1443 nuk arriti te ndaloje vrullin e ushtrive Otomane qe sulmuan dhe moren Konstantinopojen ne 1453. Ne 1457, Kuria e Romes ndiqte me ankth zhvillimet e fundit ne territoret Shqiptare, sepse lidhjet midis Kishes Katolike te Shqiperise dhe Kishes se Romes kishin qene historikisht gjithmone te forta.

Oliver Jens Schmitt, nje historian zviceran dhe autor i librit Das Venezianische Albanien, 1392-1479 (Arberia Venedike, 2001) e trajton luften 25 vjecare te shqiptareve si nje rast hakmarrje personale te Skenderbeut, te cilit Turqit i vrane te jatin, Gjon Kastriotin, lord i principates se Krujes. Si pasoje Schmitt argumenton se Skenderbeu e organizoi kete lufte per te marre hakun e te jatit. Ky interpretim eshte miop dhe si rrjedhoje i pasakte. Eshte nje e vertete historike e pamohueshme se kryengritja 25 vjçare e shqiptareve me ne krye Skenderbeun ishte sfida me e madhe e shekullit te 15-te qe ju be avancimit te trupave Otomane ne Ballkan. Skenderbeu zgjodhi te lidhej me perendimin dhe Kishen Katolike si asnje princ tjeter ortodoks dhe kjo i beri shqiptaret kundershtaret me te vendosur te Turqve ne Ballkan. Kjo kthese ofron një shpjegim më të besueshëm se teoria e Schmitt për kryengritjen e Skënderbeut, si dhe mbështetjen që ata morën nga Roma, Venecia, Napoli dhe fuqi të tjera Evropiane per dekada me rradhe.

Nga viti 1450 e me vone, Kisha Katolike dhe Papa i Romes, veçanerisht Papa Calixtus III dhe Pius II u bene mbeshtetesit kryesore te kryengritjeve ne Shqiperine e mesme dhe te veriut. Ne nje leter drejtuar Skenderbeut me 9 Qershor 1457, Papa Calistus III i drejtohet prijesit Shqiptar  me fjalet “i dashur djale.” Papa e inkurajon Skenderbeun per te vazhduar luften e tij se bashku me luftetaret shqiptare ne emer to katolicizmit. Ai i dergoi nje anije te forte e te armatosur mire Skenderbeut duke i premtuar se do te dergonte te tjera se shpejti. Me 2 Shtator 1457, Skenderbeu dhe ushtria e tij korren nje fitore te rendesishme ne Fushen e Ujebardhes (beteja e Albulenes) ne te cilen ushtria shqiptare e cila kishte vetem 8 deri ne 10 mije luftetare, shkaterroi ushtrine Turke me gati 10 here me teper ushtare duke marre 30 mije te burgosur lufte. Kjo fitore pati jehone te madhe ne Evropen Perendimore. Hamza Kastrioti, nipi renegat i Skenderbeut qe udhehiqte ushtrine Osmane u kap rob dhe u burgos. Ne 11 Shtator 1457, Papa Kalistus III ju drejtua serish Skenderbeut ne nje leter ne te cilen ai e pergezoi dhe vleresoi qendresen e tij ndaj Turqve duke e quajtur Skenderbeun “ushtar dhe atlet i Krishtit” (Athleta Christi). Papa i ofroi fonde financiare nga parate e mbledhura per kryqezaten e re dhe dergoi perfaqesuesin e tij, Gjon Navarre, ti mblidhte ato ne Dalmaci dhe tia dergonte keto fonde Skenderbeut. Po ne 1457, Cardinal Piccolomini njohu meriten e  Papes ne ndihmen qe ai i dha Skenderbeut ne nje leter qe i shkruajti zotit Martin Meyer ne te cilen thuhet:

në të vërtetë, as atleti i Krishtit dhe mbrojtësi i palodhur i besimit                tonë, Skënderbeu – ndoshta keni dëgjuar për famën e tij, sepse thonë                se ai ka vrarë ose ka marrë të burgosur mbi tridhjetë mijë turq – nuk                do të kishte bërë gjithë atë kërdi në Turq, nëse ai nuk do të ndihmohej                nga paratë e Calistus. Nje vit me vone, ne 1458, Papa Kalistus III i dergoi Skenderbeut rreth 5 mije fiorina me  anene e perfaqesuesit te tij.                Po ate vit, Papa Kalistus III vdiq duke lene rreth 15 mije dukate per tu perdorur ne luften kunder Turqve dhe u zevendesua nga Papa i Ri, Pius II i njohur edhe me emrin Eneas Silvio Piccolomini. Pius II mblodhi Keshillin e Mantoves ne 1459 ne te cilin u diskutua per organizimin e nje fushate te re kunder Turqve (de far impressa contra Turchi) me nje numer te konsiderueshem te princave Europiane qe moren pjese ne kete kongres internacional. Vendet Katolike Europjane te kohes rreshtuan forcat dhe burimet e tyre financiare per fillimin e nje lufte te perbashket kunder pushtuesve Mysliman. Ne letren e tij drejtuar personaliteteve Europiane, Pius II permendi territoret shqiptare dhe vete shqiptaret si nje force e mundshme qe do ti shtohej koalicionit Evropian. Ne planin e tij, nga 40 mije trupa qe formonin ushtrine e koalicionit Evropian, 20 mije do te mblidheshin nga forcat e Skenderbeut, dhe gjysma tjeter nga shtetet e tjera te Evropes. Papa dhe Duka nga Burgundy do ti mblidhnin keto forca ne Ragusa qe te bashkohesin me trupat e Skenderbeut. “Kush mund te dyshoje,” tha Papa Piu II ne konferencen e Mantoves, “se Osmanët nuk do te munden prej ketyre trupave? Ata do te perballen nga Gjergj Kastrioti dhe nga grushti i forte i ushtareve shqiptare …” Rendesia e madhe qe Kisha Katolike i jepte qendreses shqiptare me ne krye Skenderbeun eshte e qarte nga keto dokumente te kohes te cilat kane ardhur deri ne ditet tona si deshmi historike te patjetersueshme.               Republika e Venecias administrohej nga Senati i perbere prej fisnikeve te familjeve me te vjetra e te pasura Veneciane. Ajo ishte shume pragmatike ne menyren se si i drejtonte punet e saj ne shekullin e 15te, ashtu si gjate gjithe historise se saj nje mije vjecare. Venecia ishte nje republike detare, dmth. e nxirrte jetesen e saj nga tregetia dhe te ardhurat e mallrave qe i siguronte nga tokat e saj te Perandorise se Detit (Stato da Mar) neper Adriatik, Jon, Egje, Detin e Zi etj. Republika e Perndritur (Serenissima Republica di Venezia)  ishte e vendosur te ruante privilegjet e saj tregetare dhe rruget e hapura detare ne cdo rast dhe me cdo kusht. Ne vitet 1447-1448 Venecia hyri ne lufte me Dukagjinet dhe Skenderbeun i cili ishte aleat i familjes se Dukagjineve per te marre Danjen qe mbahej nga Venecja, e cila i duhej kesaj te fundit si nje arterie ujore qe e lidhte me detin Adriatik. Pasi Skenderbeu refuzoi 1000 dukate te ofruara nga Senati Venecian per te hequr dore nga Danja, ne 23 Korrik, 1448, Skenderbeu fitoi betejen ne dyert e Shkodres kunder ushtrise Veneciane prej te ciles zuri rob rreth 1000 ushtare mercenare te Venecias pasi kishte vrare rreth 2500 te tjere. Senati Venecian u perpoq te eliminonte Skenderbeun si kundershtar i hapur i interesave te Republikes se Perndritur ne kete kohe. Ne te njejten kohe, Andrea Venier, Proveditor i Shkodres hyri ne besedime me Osmanet per te bindur ata qe te hynin ne konflikt me Skenderbeun. Po ashtu, Venecianet  u perpoqen qe te bindnin Dukagjinet per te prishur aleancen me Skenderbeun, por te gjitha keto perpjekje deshtuan. Ne marreveshjen e paqes mes Skenderbeut, George Arianitit (pefaqesues i fisnikeve te tjere shqiptare) dhe Andrea Venierit si perfaqesues i pales Veneciane ne Tetor te 1448 ne Lezhe, Republika e Venecias mbajti Danjen por u detyrua ti paguante Skenderbeut nje pension vjetor prej 1400 dukatesh si dhe e perjashtonte nga taxat per 200 ngarkesa me kripe nga Durresi. Skenderbeut ju njoh edhe e drejta te strehohej ne Venecia ne rast se rrezikohej nga Turqit. Familja e princerve Arianiti te cilet ishin aleate te Skenderbeut po ashtu perfitoi privilegje tregetare nga republika e Venecias ne kete marreveshje.               Republika e Venecias e cila ne menyre aktive luftonte per te mbrojtur interesat e saj ekonomike kishte firmosur  marreveshje paqeje me Sulltanet Osmane ne 1419, 1430, 1446 dhe 1454. Me vendim te Senatit Venecian te 31 Dhjetorit 1454, administratori Venecian i Shkodres si dhe te gjithe rektoret Venecian ne tokat shqiptare kishin marre udhezime qe te qendronin neutral ne te gjithe konfliktet midis Skënderbeut dhe turqve, ne menyre qe paqja qe Venecia kishte lidhur me Sulltanin te ruhej me cdo kusht. Te mos harrojme se renia e Konstantinopojes nje vit me pare ne 1453 e kishte trembur e tronditur Senatin Venecian se tepermi. Per kete arsye, Republika e perndritur e Venecias pranoi ti paguaje nje shume vjetore Sulltanit ne menyre qe te ruante privilegjet e saj tregetare dhe perfitimet financiare qe dilnin prej saj ne Mesdheun lindor. Venecia e theu marreveshjen e paqes se 1454 me Osmanet ne 28 korrik te vitit 1463, kur e kuptoi se lufta me ta ishte e pashmangshme. Konflikti e pare midis Vencias dhe Osmaneve zgjati per 16 vjet dhe perfundoi ne 1479 kur te dy palet nenshkruan marreveshjen e paqes me te cilen Shkodra, qendra e Arberise Venedike iu dha Turqve fitues te konfliktit.               Si perfundim, gjate shekullit te 15te, hapesira shqiptare u pershkua nga konflikte te shumta ne te cilat Skenderbeu ishte figura kryesore qe dominoi kete shekull si drejtues i kryengritjeve me karakter clirimtar kunder pushtuesve Osmane. Skenderbeu luftoi edhe kunder Republikes se Venecias e cila nderhyri ne te drejtat e fisnikeve shqiptare ne territoret shqiptare per interesat e veta ekonomike. Kisha Katolike ne Rome dhe Mbreteria e Napolit e mbeshteten luften e shqiptareve me Skenderbeun ne krye. Ata  vleresuan sakrificat dhe trimerine e tij si dhe aftesine e tij si strateg i talentuar ushtarak i cili mundi te perdore nje numer te vogel ushtaresh besnike kunder nje ushtrie te panumert dhe te armatosur mire, sic ishte ushtria Otomane. Skenderbeu u quajt “Atlet i Krishtit” dhe drejtimi i tij nga Evropa Perendimore i perjetesoi shqiptaret si kundershtuesit me kokeforte te pushtimit Osman ne Balkan dhe mbeshtetes te fese Katolike ne Ballkan. Ne kete pervjetor te Skenderbeut, Shqiperia dhe Kosova gjenden ne udhekryq si asnjehere tjeter ne historine e tyre dhe kerkojne nje drejtim ideologjik, shpirteror e kulturor. Shembulli i Skenderbeut ne shekullin e 15te dhe kthimi i tij nga perendimi jane modeli me i mire te cilin pushtetaret shqiptare ne Shqiperi, Kosove e Maqedoni duhet te ndjekin me ngulm e pa vonese, nese duam qe kombi dhe etnia shqiptare te mbijetoje ne shekujt e ardhshem.                                                                                            New York, 17 Janar, 2018Pergatitur nga Azeta Kola Ph.D.Visiting Scholar at the Center for European and Mediterranean Studies New York UniversityAssistant Professor of History, NYU Liberal Studies