Në udhëkryqe ndanë xhadeve ,ditët e shtuna dalin shpesh ,dhe zgjatin dorën nga makinat,herë dy nga dy herë veç e veç…..
Nga Gëzim Llojdia/
1.Më ngarkoi universiteti ku punoja, për të rrugëtuar në vatrat e dijes në lumin e Vlorës,ku mësojnë nga vocërrakët deri te gjimnazistët për këshillim karriere. Në timon vet dhe përpara kisha udhën e ngrënë nga disa faktorë :koha,lluca,suferina dhe ujërat.
Një zë i bukur sec më ndjell nga mikrofoni i një radioje ,krijimin më të bukur të Kadaresë,për mësuesit e fshatit:
Në udhëkryqe ndanë xhadeve.Ditët e shtuna dalin shpesh.Dhe zgjatin dorën nga makinat. Herë dy nga dy herë veç e veç.Po shpesh ata që janë Brenda.Me njëri-tjetrin shkëmbejnë fraza.Si shumë pretendime kanë.Mor shoku Jani, këto vajza.Dhe janë ata që bëjnë zhurmë.Që kanë për vete dyzet gojë.Që i shkruajnë letër presidiumit.Për një guzhinë po t’ju mungojë.Dhe ato presin makinën tjetër.Atje në rrugë atje në shi.Ato të urtat gjer në dhembje.Të thjeshtat gjer në madhështi.Tek presin, java që kaloi.Iu kujtohet si në tym.Klasa me nxënësit, gabimet.Q’u përsëritën në hartim.Në mbrëmje radion dëgjon njëra.Tjetrës në mend i vjen sërish.Shikimi i fotoreporterit.Q’andej kaloj rastësisht.Koha e fejesës i ka ardhur.Dikujt ndoshta i shkon çdo ditë.Pluhur i shkumësit, vello e bardhë.U bie mbi supe e i trondit.Po s’ngrenë ato botën në këmbë.Në komitet në ministri.Ato të urtat gjer në dhembje.Të thjeshtat gjer në madhështi.
Vllahina ka qenë një sektor ferme i NB Kotës.Ngrehinat e tipit të vjetër janë pallatet e aso kohe,të grupuara përmbi udhë.Të rejat ndërtime janë lokale ,më tej zyrat e ndërmarrjes së naftës,busti i njeriut që u shuri fshasitëve të ‘20,ultimatumin,emrin e ka Selim Mallkeqi.Vllahinën e kam gjezdisur nga të dya nët që e rreh xhadja.Nga sipër udha zbret nga fshtarat naftmbajtëse ,njërezervuar uji dhe nga poshtë duke ardhur nga ura e Peshkopisë ku bënte armë i biri i Xhixhisë…
Shkolla e katundit është sipër,mes një grumbulli banesash. Roja na hap portën. Pyesim.Të gjithë janë në shkollë. Ka ekzistuar një mëndim tërësisht i gabuar.Në shkollat e fshatit nuk bëhet mësim .Klasat të mbyllura dhe asgjë nuk përpinte. Hera-herës dëgjohej zëri i ndonjë mësuesi në dërrasën e zezë. Mësimi këtu nuk dallohej nga ai në qytet vetëm se shkolla ishte për ibret. Dyert që mezi mbylleshin,aq sa i hiqnim zvarrë, xhamat që mungonin në dyert dhe rrall e tek vihej edhe ndonjë gurë pas dere. Godina e shkollës ishte mjaftë e mirë por shteti aty kishte hequr dorë nga investimet që kurrë s’mbahet mend. Mësuesit ata të thjeshtët të palodhurit ishin si ata të poezia e Kadaresë. Vetëm se tani udhëtimet i kryenin me furgonë dhe nga xhepi i tyre.
2.Armeni ka shkollë të madhe , “Filo Ramadani “,quhet shkolla por në kontrastë me Vllahinë ka pak nxënës në shkollën e mesme. Duke ndjekur udhën e asfaltë e thyer ,shkolla e këtij fshati është ndër më të mirëmbajturat. Mermer,xheme,klasa të mëdha dhe ambiente të përshtatshme për të qenë shkollë.Mësuesi Qatip Mara ka shkruar kështu për shkollën e Armenit:Më 20 nëntor 1913 armenasit çelën shkollën e parë shqipe me mësuesin Nuro Ahmet Hoxha nga Tërbaçi Vlorës. Në librin “Armeni në rrugën e dtitës” autori Shpresim Kasaj thekson : “ Pleqësia e fshatit Armen ishte lajmëruar nga Vlora se më 20 nëntor do të hapej shkolla. Ishin marrë masat dhe ishte bërë rregjistrimi i nxënësve. Ishin 17 nxënës , nga mosha shtatë deri dhjetë vjeç. Ishin lajmëruar prindërit që të vinin bashkë me nxënësit te shkolla. Ditën e hapjes së shkollës u mblodhën në qendër të fshatit. Nënësit ishin porositur të mbanin tufa me lule . Nga Vlora erdhi mësuesi, një i deleguar dhe Osman Haxhiu.. nxënësit vrapuan drejt tyre dhe u dhuruan lule Pastaj me ta u përshëndetën gjithë paria e fshatit Osman Haxhiu, mori fjalën dhe prezantoi mësuesin dhe të deleguarin Ai, foli për rëndësinë e shkollës dhe arsimit shqip, dhe i uroi punë të mbarë të shkollës së Armenit. Pastaj , në emër të fshatarëve të Armenit, floën Refat Aliu e Sali Bedini, të cilët falnderuan Qeverinë e Vlorës ,për nderin, që i bëri fshatit të tyre, me çeljen e kësaj shkolle. Të gjitha fjalimet u pritën me duartrokitje dhe brohoritje për Qeverinë e Vlorës dhe Ismail Qemalin…Te sheshi Xhamisë ushtonin këngët dhe valet ushtonin këngët dhe valet. Komisioni i ngritur nga pleqësia e fshatit që më parë, po merrej me përgatitjet e drekës, që do të shtrohej me këtë rast. U therën njëzet e ca mishra e u shkuan në hell. Këngët dhe vallet, nuk pushuan për gjithë ditën. Në fytyrat e të gjithëve, kishte gëzim të madh, të paparë. Sali Bedini, që nuk e ndante mauzerin nga vetja, qëlloi atë ditë disa herë, në shënjë gëzimi dhe hareje. Pas tij, qëlluan dhe të tjerë ,duke i dhënë kësaj dite një atmosferë festive të paparë dhe një gëzim të papërshkruar. Dita e parë e punës më befasoi me mungesën e lokave shkollor për mësim. Në qendër të fshatit përball shtëpisë së kulturës ishte një godinë një katërshe me disa klasa për mësim., të cilat nuk plotësonin as kërkesat më minimale të klasës mësimore. Në largësi nga kjo godinë shkollore mbi mapon tregtare ishte improvizuar për mësim një tjetër godinë vjetërsirë me dy klasa mësimore, dhe në lagjen përball qëndrës së fshatit , në shtëpinë dykatëshe të familjes të pushkatuar nga pushteti komunist, ishin krijuar dy klasa mësmore. Në distancë nga njëra tjetra këto godina shkollore e vështirësonin orën e mësimit, sepse mësuesit ecnin me regjistër në dorë nëpër rrugët e fshatit. Në shumë fshatra të Vlorës ishin ndërtuar shkolla të reja, por për Armenin nuk ishte investuar. Kolektivi i mësuesve të shkollës më rrethoi me ngrohtësi u miqësova shumë shpejt me mësuesit vendas Lefter Haxhiraj, Kujtim Hasimi dhe Shpresim Kasaj. Ish mësuesi im Ylli Bora harmonizonte me humorin e tij jetën e kolektivit të mësuesve. Lefter Haxhiraj si mësues matematike ishte tepër korrekt dhe i përkushtuar për orën e mësimit të matematikës. Edhe pse kishte vetëm një dhomë ishte shumë mikpritës dhe dashamirës., ishte shumë ekzigjent në shkollë, në familje e shoqëri. Performanca e Lefter Haxhiraj ishte e admirueshme, një intelektual i mirë që rrezatonte kulturë qytetare .Kujtim Hasimaj me përvojën e gjatë në arsim , me humorin e tij ishte katalizator i harmonisë të kolektivit, ku shpesh herëdiversiteti i mendimeve dhe keqkuptimet eliminoheshin me taktin që ai përdorte. Mësuesi i gjuhës Shpresim Kasaj i apasionuar për letërsinë .Mësuesit vendas ishin të përgatitur nga ana shkencore, por drejtore shkolle emëroheshin të huaj. Megjithëse klasat ishin jo komode për mësim, aty të prisnin me shumë interes nxënës të zellshëm dhe shumë të edukuar. Në klasën e 8-tëtë vitit shkollor 1970-1971 ,sapo hyra në mësim dallova fytyra të qeshura, me sy tërë ndriçim të nxënësve Hair Hasani, Sokrat Sinaj, Margarita Deshaj ,Mbarime Koroveshi, Liri Veraj, Llamba Gjakatari etj, të cilët me përgatitje sistematike dalloheshin në përvetësimin e koncepteve shkencore. Në vazhdimësi njoha në procesin mësimor nxënës të tjerë të talentuar, si Margarita Haxhiraj, Aleksandër Haxhiraj, Agathi Gerveni, Ferdinand Haxhiraj, Shpresa Haxhiraj , Flutura Islami, Zhaneta Maliqi, Krenar Hasimaj, Arben Nuredini, Ismail Dinushi, Gëzim Islami, Vajsi Haxhiraj , Krenar Hasimi, Donika Veraj… E solla këtë pasazh për të treguar në çfarë kushtesh kanë punuar ata të thjeshtët,mësues dhe të sakrificës.
3.Kam zbritur nga Kuci,përmes rrjedhës së Shushicës. Shkolla,godina ndodhet në atë qafë ku dikur ishin edhe zyrat e kooperativës dhe spitali te ish-sarajet e Gjoleke. Shkolla ka pasur financime të përvitshme nga deputeti Fatmir Toci. Madje ajo ka një kalceto sporti që as në qytet nuk gjendet. Shkolla aty u transferua gjatë vitit 77 ,një ndërtesë e re dy kate me hapësira të mëdha ndërsa godina e vjetër te posta u transformua në konvikt .Aso kohe duhet thënë se në këtë shkollë nxënësit, që studionin vinin nga gjithë zona e lumit nga Vllahina,Drashovica,Kota,Bolena,Kallarati. Në kujtesë kam të skalitur emrat e disa mësuesve vendas,Cizja,Bako, Naimi, Vita,Bukuria,Gjena dhe Idajeti te shkolla e lumit dhe Dhimtri, Agroni,Fotua,Pirua,Stavri, Dafina të ardhura nga qyteti. Kadare duket sikur ka qenë në Kuc kur mësuesit,ditët shtuna prisnin makinat e druve ose gazin që sillte shtypin për të zbritur në qytet.
Siç dëshmon rasti i mësuesit Zaharia (Zahaj)shkruan Dr.Hasan Luçi, Kuçi ka patur shkollën e vet, qysh herët. Shkolla osmane në Kuç u hap në 1865, kurse më parë dërgoheshin edhe në Himarë, Janinë, Stamboll dhe në Evropë. Më 1916 u hap shkolla shqipe me mësues Neim Shehun. Në vitet = 20 u bënë tre shkolla. Më 1925 u ndërtua shkolla nga populli në qendër, u shtuan klasat në xhami dhe konvikti më 1929 për Kurveleshin. Vajzat e para kuçiote shkuan në shkollë më 1920. Më 1943 filluan kurset e analfabetizmit. Në shtator 1944 u hap shkolla e Grashecit, pastaj edhe 4 të tjera,që vijuan deri në vitet 70. Në 1946 u ndërtua shkolla 7 vjeçare, më 1971 konvikti i ri,më 1978 shkolla e mesme bujqësore. Nga çlirimi deri në 1986 mbaruan filloren 1100 nxënës dhe të mesmen 250 vetë. Sot ka 120 nxënës me 15 arsimtarë nga 30 mësues më parë.
Qëndra e sotme fshatit Kallarat. Shkolla qe mban emrin e Heroit të Popullit, “Mumin Selami”.Sipas dy autorëve në botimin: Kallarati ne shifra burimesh njerëzore”, botuar nga Llano Llanaj dhe Seit Jonuzaj, 2007,ka nxjerr këta mësues Mësues te periudhës se Pavarësisë: Meçan Selam Qejvani.Telo Duro Zhibaj.Mësues te periudhës se pasluftës se dytë botërore; Aferdita Xhafer XhaferajAida Lamçe Xhafera.Alfred Neki Xhaferaj.Alketa Qemal Jonuzaj.Altina Namaz Tozaj. Anila Razi Golloshaj. Ardian Çize Xhaferaj. Artur Lutfi Hoxhaj. Barjam Nuredin Karabollaj. Bashkim Muço Gjonbrataj.Bejkush Godo Karabollaj.Besnik Enver Strataj. Bilal Demo Breshanaj. Bilal Muslli Shakaj.Burbuqe Meçan Qejvana.j Çize Veip Xhaferaj.Çlirim Xhafer Xhaferaj. Dafina Meçan Qejvanaj. Dallandyshe Barxhul Jonuzaj. Dhurata Avdulla Qejvanaj. Donika Alem Qejvanaj.Eglantina Luto Demiraj. Elona Platon Jonuzaj. Eneida Niko Breshanaj. Entela Sami Karabollaj.Enver Xhebro Golloshaj. Fatmir Salo Mataj.Ferdinand Bilal Breshanaj.Feride Daut Shakaj. Gjinovefa Spiro Xhaferaj.Hadixhe Malo Llanaj.Hamit Hader Muharremaj.Hasan Boço Mehmetaj. Hiqmet Hasan MeçajIbro Veledin Rjepaj. Ibrush Maze Jonuzaj.Ilir Xhelo Jonuzaj. Jazo Barjam Davacaj.Kastriot Xhafer Xhaferaj.Klodiana Lavdi Hoxhaj.Kujtim Shaban Dautaj.Landi Servet Golloshaj. Lefter Jazo Hysaj.Liljana Dalan Memushaj.Liri Ago Qejvanaj. Llambro Velo Hysaj. Luiza Kujtim Dautaj.Luljeta Sadik Gjonbrataj.Lumturi Sherif Gjonaj. Maks Sinan Tozaj.Manushaqe Veledin Rjepaj. Marjeta Nexhip Memushaj.Marjeta Sulo Hoxhaj. Namik Llano Mehmetaj.Oltosta Servet Golloshaj. Petrit Ago Qejvanaj.Pranvera Sulo Hoxhaj. Proletare Kapo Habilaj. Qerime Hasan Meçaj (Arapi).Rajmonda Abaz Dautaj. Rajmonda Pelivan Shakaj.Rami Veip Memushaj.Rita Bilal Shakaj.Sami Shuko Karabollaj. Selim Xhebro Golloshaj. Servet Nelo Golloshaj. Shelege Mevlan Karabollaj. Shpresa Çune Qejvanaj. Sonja Cane Strataj. Suljote Ramiz HoxhajSulltane Razo Rjepaj.. Thelleza Sulo Hoxhaj.Vera Sulo Hoxhaj. Violeta Qerim Xhaferaj.Vitori Hyso Memushaj.. Vojo Jazo Davacaj.Vojsava Sami Davacaj. Xhemal Çelo Gjonaj. Xhiko Razo Rjepaj. Yllka Razi Golloshaj.
4.Në Horë Vranishtë,aty ku është qendra e komunës gjendet edhe shkolla .Ka prej vitesh aty që drejton mësuesi dhe poeti lab Muhamet Tartari.
Muhamet Tartari është poet dhe rapsod i Labërisë,thuhet në ëikipedia.U lind në vitin 1949 në Vranisht të Labërisë (rrethi i Vlorës). Shkollën 7 vjeçare e kreu në vendlindja dhe më pas përfundoi me rezultate të shkëlqyera shkollën e mesme Halim Xhelo në Vlorë. Pas dy vitesh si mësues vullnetar në veri (Kukës dhe Pukë) nis studimet për Histori-Gjeografi në institutin Luigj Gurakuqi në Shkodër. Ka punuar fillimisht si arsimtar. Më pas, i përfshirë në kërkimet lidhur me folklorin dhe këngën e Labërisë dhe veçanërisht të Vranishtit, Muhamet Tartari zgjidhet drejtues i grupit polifonik dhe drejtor i shtëpisë së kulturës në Vranisht. Grupi i Vranishtit, një ndër më të famshmit në Shqipëri, mer çmimin Evropa për Mbrojtjen e Folklorit në vitin 1986 nga Fondacioni Gjerman “Alfred Toepfer”. Grupi ka marrë pjesë në festivalet folklorike të Gjirokastrës dhe kompeticione të tjera të asaj kohe me vallen e burrave të Vranishtit si “Shpata jone gris fermanë”, “O trima vallen ma mbani” etj. Grupi i Vranishtit performon me vallen “Cili je ti more burrë” kushtuar Ismail Qemalit, e cila bëhet edhe kolonë zanorë e filmit “Nëntori i Dytë”.
Muhametin e gjeta atë ditë të plakur ngase vitet kanë rënduar shpatullat e këtij poeti brilant lab. Muhameti më shoqëroi nëpër klasa e shkollës. Ishte po ajo mëndje e hollë, që ka thurur kaq këngë labe dhe poezi që kanë merituar vëmendje. Poeti i Lapardhasë , Feti Brahimi ka shkruar për Muhametin:ku je Muhamet Tartari,je atje ku punon bleta. Je aty ku është behari,je aty te e vërteta. Nderim Muhamet Tartari,shtëpia jote si shteti. o Muhamet mene madhi,Muhamet Tartar -lezeti.
Ne Foto: Shkolla ne Kallarat