Nga Misho JUZMESKI/
Plaku u zgjua nga dalldisja e vet dhe hodhi vështrimin përreth me sy të e çakërritur, si një njeri që përgatitet të ballafaqohet me një rrezik të panjohur dhe të papritur. Përveç ndërtesave gjigante, veturave të shumta në lëvizje dhe figurave të kalimtarëve të panjohur, nuk kishte çfarë të shikonte tjetër rreth vetes. Në atë moment lartësitë qiellore shfaqnin të vetmen hapësirë të pakufishme, ku ai mund ta drejtonte lirisht shikimin e tij.
Nga lart, në rënie të lirë në formë spiraleje, fluturoi një fjollë e madhe dëbore. Ajo i ra në majë të hundës dhe menjëherë plaku ndjeu prekjen e saj të ftohtë. Nuk guxoi që ta prekte.
Asnjëherë nuk kisha parë fjolla aq të mëdha dëbore – tha ai me një zë, që nuk mund të dëgjohej as nga kalimtarët më të afërt, të cilët kalonin pranë tij. Asnjëherë nuk më ka shkuar në mend se fjollat e dëborës mund të jenë aq të mëdha.
Fjolla u transformua në një pikë të vogël uji dhe shpejt e mbaroi rrugën e saj jetësore, duke rënë mbi trotuar pranë këmbëve të plakut. Pasi u thith nga pluhuri, prej saj nuk mbeti as një gjurmë, sikur të mos kishte ekzistuar kurrë. Gjithë rruga e saj jetësore në tokë mund të matej me disa pulitje të syrit. Plakut i erdhi shumë keq kur vuri re sa e shkurtër është rruga e jetës së saj.
Edhe pse ishte mot i ftohtë, që po sillte një valë të fortë dëbore, trotuaret ishin mbushur plot me njerëz. Gjithë kalimtarët të linin përshtypjen sikur kishin një punë shumë të rëndësishme dhe urgjente diku larg, në anën tjetër të qytetit. Plaku nuk dinte për ku nxitonin njerëzit, madje as që donte ta dinte, veçanërisht tani, kur nuk e dinte as rrugën e vet të mëtejshme. I çliruar nga çdo lloj interesi për gjithçka që e rrethonte, nxitoi në anën tjetër të rrugës. Që aty zbriti te lokali më i afërt.
Çaji ia lagte grykën, por ngrohtësia që ndjente përbrenda, sikur vinte nga një vend krejtësisht tjetër.
Një ditë do të ndodhë: kthimi im në tokën time të të parëve – me ballin lart dhe me zë solemn, dinte të mburrej para njerëzve. Madje edhe në momentet kur edhe vetë ai besonte shumë pak në një mundësi të tillë.
Gjithnjë fliste për kthimin, sado e gabuar të ishte shprehja e tillë. Në fakt, kjo duhet të ishte vizita e tij e parë në vendin e paraardhësve të tij. Kështu edhe thuhej ngaherë: vajtje, por jo kthim. Megjithatë, ai e shmangte një përshkrim të tillë të gjendjes, në kundërshtim me të gjithë rregullat e gjuhës që fliste dhe çdo logjike të gjykimit njerëzor.
Ndjehem sikur jam i shkulur nga rrënjët e mia, të cilat kanë mbetur larg prej meje. Për sa kohë ato ndodhen në anën e kundërt të botës, në një vend në të cilin asnjëherë nuk kam qenë, kam dëshirë…Jo, u shpreha keq, nuk është vetëm dëshirë. Do të thosha, kjo është nevoja ime për t’u kthyer aty, për t’u bashkuar me rrënjët e mia. Vetëm kështu do të mund të jem i plotë. Disa më thonë se jam i çmendur!
A është çmenduri dëshira njerëzore për të shkuar në vendin e përrallave të gjyshit!?
Bashkëbiseduesi nuk u përpoq t’i përgjigjet. Bënte sikur ishte i zënë me mendimet e veta, ndërsa vështrimi i bridhte nëpër lokalin bosh, sikur donte të kontrollonte nëse mungonte diçka.
Brenda gjithçka ishte në vendin e vet: tavolinat, karriget, sendet e vogla të ndryshme, të cilat ishin varur si zbukurim nëpër mure. Në raftet e rregulluara bukur rreth njëqind shishe të mbushura me pije alkoolike të shumëllojshme i prisnin blerësit. Por ata nuk po vinin të uleshin në karriget e larta pranë banakut, apo përreth ndonjërës prej tavolinave. Me kalimin e viteve vizitorët në lokalin e Kris Paskos bëheshin më të pakët në numër dhe më të rrallë. Kishte ditë kur numëroheshin me gishtat e njërës dorë. Mes tyre mysafiri më i rregullt dhe më i dëshiruar ishte Stiv Kuzmani. Pronari i lokalit kishte të paktën kujt t’i tregonte rrëfimin e tij të hidhur.
Vizitorët e vjetër e braktisën qytetin: disa ikën në vende të tjera, shumë prej tyre u transferuan në varreza…Të rinjtë nuk janë mësuar me të tilla lokale të kohës së gjyshërve dhe gjysheve të tyre. Këtu duhet të ndryshohen shumë gjëra, duke filluar nga unë… Por unë jam tepër i prapambetur dhe plak për ndryshime të mëdha në jetë. Do ta shes gjithë pronën time dhe do të iki në ndonjë vend më të qetë. Tashmë kam disa oferta të mira. Më duhet vetëm guxim akoma më i madh dhe… Po ti Stiv? A vendose përfundimisht të nisesh për në tokën tënde të të parëve?
Stiv Kuzmani mezi priste që në bisedë të konsumuohej tema e tij e preferuar.
E sheh? – tha ai dhe nga xhepi i brendshëm i palltos nxori një copë letër. – Kjo do të më rikthejë në tokën e vjetër.
Sytë e Kris Paskos u njomën, dukej gati për të qarë.
Stiv, vërtet të kam zili. Jo për shkak të shpirtligësisë ose ndonjë ndjenje tjetër, por sidoqoftë zili është.
Kthimi në vendin e vjetër duhet të përbëjë një kënaqësi të veçantë e mjaft të bukur… E parandjej!
Toka e përrallave të gjyshit është vendi më i bukur në botë – tha Stivi nxitimthi.
Në lokalin e Kris Paskos mbretëroi një heshtje e pakëndshme. I gjithë ambjenti dhe të gjitha sendet në të, sikur prisnin mundimshëm ndonjë ngjarje. Brenda nuk ndodhte asgjë. Këtu ishin vetëm dy pleqtë, miq prej kohësh, që nuk kishin çfarë të thoshin tjetër.
I zoti ndjeu për detyrë ta thyejë heshtjen dhe kështu ta largojë mërzitjen. Duke mos ditur si ta bëjë këtë, u kap pas zgjidhjes së provuar prej kohësh.
A të kujtohet kur për herë të parë vendose për të bërë një hap të tillë?
Stivi e pranoi ftesën. Vazhdoi me rrëfimin e tij, tani shumë më ngadalë e me zë më të qetë.
Kur të kthesh kokën mbrapa dhe të vështrosh në të kaluarën, nuk mund të besosh se sa shpejt fluturon koha. Ndërsa para pesëdhjetë vjetësh nuk përfytyroja dot sesi do të kalonte aq shumë kohë dhe nëse do të duroja deri në fund. Mendoj që është shumë e rëndësishme, se në cilën anë të gjysmës së shekullit do të gjëndesh. Në fillim mezi pret që të kalojë sa më shpejt koha, kurse në fund trishtohesh për atë që kaloi, për të mos u kthyer më. Veçanërisht kur mendon se nuk ke për të patur edhe një tjetër mundësi të tillë, që të jetosh edhe gjysmë shekulli. Kjo është më e trishtueshmja!
Çfarë ndodhi atëherë para pesëdhjetë vitesh? Asnjëherë nuk më ke rrëfyer për këtë.
Kjo tashmë nuk ishte e vërtetë. Kris Pasko prej vitesh i dëgjonte të njëjtat rrëfime dhe aq mirë i kishte mësuar që në çdo hapje të gojës të Stiv Kuzmanit mund të parashikonte se kur dhe çfarë do të thoshte ai. Megjithatë ia kishte ënda ta dëgjonte dhe asnjëherë nuk e shfaqte mërzitjen. Edhe Stivit i pëlqente të përsëriste të njëjtat rrëfime të vetat. Të dy kënaqeshin me to me të njëjtën ëndje.
Pas varrimit të gjyshit tim u ngjita në tavanin e shtëpisë së tij të vjetër. Aty gjeta një valixhe të vjetër druri, e gjitha e mbuluar me pluhur. E goditur nga përplasjet e shumta nëpër rrugë, me shumë gërvishtje dhe vrima të vogla të panumërta, më dukej shumë e konsumuar dhe mendoja që mund të shkërmoqej edhe me prekjen më të lehtë. U gënjeva! Valixhja vazhdoi të mbijetojë edhe shumë vjet më tej dhe ta shtypë ndërgjegjen time. I re në të!? Po kjo ishte valixhja e drunjtë me të cilën im gjysh kishte ardhur në Amerikë shumë vjet para lindjes sime. Në të kishte sjellë gjithë pasurinë e tij. Prandaj ai kishte një përshkrim të bukur. Dinte të ishte një njeri shumë i çiltër, donte që punëve t’u vinte emrin e tyre të vërtetë. Gjithnjë përsëriste të njëjtën frazë: në valixhen e vjetër nga Maqedonia sollëm vetëm varfërinë tonë dhe morrat. Unë do të shtoja : në valixhe ishin mbyllur malli për vendin e lindjes dhe kujtimet e vrara nga vuajtjet e gjithë…..fisit tonë.
Përsëri filloi heshtja, por për pak kohë. I pushtuar nga ndjenjat, Stiv Kuzman nuk hiqte dorë lehtë nga rrëfimi i tij.
A e di çfarë zbulova në valixhen e drunjtë të gjyshit tim?
Krisi kishte frikë se mos nga forca e ndjenjave të tij do të tregonte ndonjë gjë të panevojshme ose …ofenduese. Heshtja e tij i dha shtysë Stivit të vazhdonte me kujtimet e veta.
Valixhja ishte plot me letra, shumica të zverdhura nga vjetërsia, të shkruara në një gjuhë dhe me shkronja…krejtësisht të panjohura për mua! Me vdekjen e gjyshit tim mbaroi dhe korrespodenca. E marr me mend, letrat nuk vinin, sepse nuk kishte kush t’u përgjigjej. Im at nuk mundi ta ruajë gjuhën e gjyshit dhe të ma transmetojë mua. Me këtë u ndërpre lidhja me vendin e të parëve dhe unë isha i shkëputur nga rrënjët e mia. A mund ta mendosh si ndjehesha gjithë këtë kohë?
Mijëra njerëz nga njëra anë te ana tjetër e qytetit e njihnin tregimin e trishtueshëm të Stiv Kuzmanit dhe të gjithë e ndjenin thellë atë. Kris Pasko nuk përfaqësonte asnjë përjashtim. Prandaj ai tani nuk e mbajti barrën e heshtjes së tij dhe fjalët i dolën vetë:
Pesëdhjetë vjet jeton me mall që të marrësh vesh çfarë fshihet pas shkronjave të panjohura, cilët janë njerëzit që i dërgonin letrat, çfarë ndodhi me pasardhësit e tyre. Jo më pak, të vjen të bësh një shëtitje nëpër rrugicat nëpër të cilat dikur ecte gjyshi yt, ke etje për shijen e ujit të burimeve të kristalta të vendlindjes të gjyshit që e njeh vetëm nga rrëfimet. Dëshiron aq shumë gjëra që gjithnjë mund të përmblidhen vetëm më një emër: kthim në shtëpi.
Stiv Kuzman nuk pipëtiu. E ngjeshi shapkën e thurrur në kokë dhe e shtrëngoi, duke e tërhequr poshtë mbi veshë. Jashtë hasi një pamje krejtësisht ndryshe nga ajo në lokalin e Kris Paskos. Rruga vazhdonte të ishte plot me njerëz që nxitonin në drejtime të ndryshme, duke i shkelur ndërkohë fjollat që binin para këmbëve të tyre. Iu duk e çuditshme që asnjëri nga gjithë ata njerëz nuk u kujtua të hyjë në lokalin e mikut të tij. Brenda ishte aq ngrohtë dhe këndshëm.
Kris Paskoja vazhdoi të rrinte krejtësisht i vetëm, duke pritur vizitorë të rinj. Ishte i përhumbur në ndonjë mendim të thellë dhe për momentin ndihej mirë i vetëm. Pastaj vështrimin e hodhi te pjesa e tavolinës, ku deri para pak rrinte miku i tij. Filloi të qeshë me gjithë zërin e tij, por në një të qeshur të tillë nuk kishte asnjë pikë gëzimi.Ajo më shumë ngjiste me të qarët, sepse nga gryka i buronin vetëm trishtim dhe dhimbje.
Kris Paskoja e mori biletën e avionit nga tavolina dhe shkoi ta vendosë në sirtar pas banakut, në të cilin, me vite mblidhte sendet që harronin mysafirët. Aty kishte çakmakë, çibukë, libra dhe vogëlima të tjera të ndryshme të cilat pronarët asnjëherë nuk u kujtuan t’i kërkojnë.Në një qoshe, njëra mbi tjetrën dhe me vemendjen më të madhe, ishin rradhitur nja dhjetë bileta avioni. U përkitnin viteve të ndryshme dhe të gjitha ishin lëshuar në emrin e Stiv Kuzmanit.
Kalonin orët, ndërsa në bar sikur nuk dëshironte të hynte asnjë njeri tjetër. Kris Paskoja gjithë natën e kaloi krejtësisht i vetëm, duke e dëgjuar radion. Programi ishte i mbushur me disa këngë të trishtueshme, ndërsa, kohë pas kohe, tregonin ç’të reja ndodhnin në botë. Si edhe çdo herë tjetër në lajme flitej për të gjitha fatkeqësitë e mundshme të njerëzve. Më shumë e trishtoi lajmi i fundit: në një rrugë të ngushtë në anën tjetër të qytetit ishte gjetur një kufomë e një plaku të panjohur. Kishte ngrirë në rrugë, ndërsa po shkonte në shtëpinë e vet.

Përktheu nga origjinali: Foto Nikolla
P.s
Autori, Misho Juzmeski, është mjaft i njohur në rrethet letrare të Maqedonise, pasi jo vetëm shkruan, por ai ia ka dedikuar punën e tij Kulturës 365 ditë, këtë motivacion kanë synimet e tij afatgjata në një zyrë turistike në qendrën historike të qytetit të Ohrit, që është nën kujdesin e Unesko-s, duke treguar edhe një herë se ky sektor i trashëgimisë së një populli, është pasaporta më e mirë për ta bërë të njohur në Ballkan e në Europë, për ta njohur njëri-tjetrin, meqë historia na ka vënë pranë me kufij.