“MODERNËT E KOHËS” – Dielli

Vështrim mbi librin: “Modernët e kohës”/

Sejdo Harka me Librin “MODERNËT E KOHËS”.Analiza letrare, esse, portrete./

Nga Kadri Tarelli/

Studjuesi, kritiku letrar, redaktori dhe publicisti Sejdo Harka, pak kohë më parë doli para lexuesve me një libër të ri: “MODERNËT E KOHËS”. Analiza letrare, esse, portrete”.

Nuk dua të ndalem tek titulli, pavarësisht se për çdo libër, si fillim aty mbeten sytë. Po mendja lajthit shpejt e fluturon tek “Modernët”, siç i quajmë ne pa e vrarë mendjen, për djemtë dhe vajzat me forma flokësh nga më të çuditshmet, tualet e stoli lloje-lloje, veshjet ngjyra-ngjyra, të grisura zhele-zhele, që përdorin një fjalor të ndyrë dhe, për më keq akoma sikur janë në garë kush e kush të dalë sa më cullak në rrugë e vende publike. Nuk bëhet fjalë për këta, por për “moderënët në letërsi”. Përsëri fantazia na çon larg e afër, për shumë shkrimtarë e poetë që shkruajnë, si duan e ç’të duan. Bukur! Janë në të drejtën e tyre, askush nuk ka pse mërzitet për këtë. Le të mburren. Ka disa që edhe i lëvdojnë me tepri, medemek se janë “Modern”. Koha dhe lexuesi i gjykon.

E di, që mes nesh ka shumë kolegë, lexues dhe krijues që s’janë në një mendje me mua, ashtu siç nuk jam edhe unë me ta, por ata nuk janë as me Sejdon, autorin e librit, i cili studjon, analizon dhe shkruan për figura të ndritura të mendimit filozofik, të dijes, letërsisë, poezisë, krijimtarisë artistike të kultures botërore dhe asaj shqiptare. Ata, pavarësisht se ku e kur kanë jetuar e krijuar, i bëjnë dritë kohës së tyre, prandaj nuk humbin e vdesin, por ndizen e s’shuhen dhe nëpër kohë mbesin, sepse kanë lënë gjurmë jete dhe vepre. Edhe unë mendoj dhe besoj, se këta janë e mbeten “Modernët e kohës”.

U përpoqa të them dy fjalë për “Modernët”, megjithse ky nuk është qëllimi i këtij shkrimi modest. Tjetërkund e kam gjykimin, te stili dhe frymëzimi poetik i Sejdos, te poezia e tij e shkrirë brenda çdo shkrimi analitik e kritik, apo edhe tek portretet. Është një mënyrë mjaft e goditur që të befason, aq sa duket sikur këndon, vërshëllen, apo vallzon duke lexuar. Do të më jepni të drejtë, pasi të futeni në magjinë e fjalës, qoftë edhe në shkrimin e parë.

Si shumë të tjerë, edhe unë kam lëçitur mjaft hyrje librash, esse, reçenca, parathënie e pasthënie, vlerësime, monografi e portrete të njerëzve të shquar, po ndryshe nga të tjerët, Sejdo sjell diçka krejt të veçantë. Ai krijon poezi me brumin e vepërs që analizon. Si çdo lexues, krijues e studjues, ku secili ndjen e thotë, aq sa di e aq sa do, Sejdo Harka qëndron brenda lëkurës e kulturës së vet, brenda shpirtit dhe ndjesive, subjektivizmit dhe frymëzimit, analizës dhe mendimit, të bukurës dhe shëmtimit, të gëzueshmes dhe trishtimit, duke na dhënë bukur e me pak “këngë”, përmbledhjen e volumeve të tërë, të shkruar e lexuar. E gjitha në vetevete është një vlerë e shtuar për librin dhe autorin. Po qëmtoj disa pjesë, duke qënë i bindur se edhe ju do të kini të njëtin gjykim.

Ja ç’shkruan për Rumiun, poetin e shpirtit të dashurisë njerëzore, gjeniun e kulturës dhe letërsisë iraniane: “E kush i lexoi këto poezi dhe nuk u mrekullua nga dashuria e njeriut për lirinë dhe jetën, për shpirtin dhe shpresën, për besimin dhe besën, për dijen e shkencën dhe nuk u befasua nga mesazhet e tyre filozofike, për virtytin dhe vesin”.

Me titullin “Naim Shqipëria”, nis shkrimi kushtuar rilindasit të madh. Autori, e përshkruan me ndjesi të hollë artistike: “Është dhe mbetet atdhetari më i shquar dhe mendimtar i rrallë, iluministi mendjendritur dhe shkrimtari më ëndërrimtar, krijuesi i papërsëritshëm dhe poeti gjuhëzjarr”… “Në mendjen dhe fantazinë e poetit tonë të madh, shqiptari shfaqet herë i djersirë e i gjakosur, herë i qeshur herë i vrerosur, herë i shtypur herë i prangosur, por kurrë i trembur dhe i sosur”. … “Ti, Shqipëri më ep nder, më ep emrin shqipëtar”… këto vargje të bukura u bënë për shqiptarët shpatë e këngë, shpirt e zemër, frymë e ëndërr”.… Më tej përfytyron: Më shfaqet njeriu, që penën e ngjeu në flakë, për të zhurriur vesët dhe ligësinë, servilizmin dhe babëzinë, hipokrizinë dhe tradhëtinë, frikën dhe verbërinë, harbutërinë dhe egërsinë”.

E kush nuk është prekur e ngazëllyer nga lirikat e Lasgush Poradecit, kollosit të poezisë shqipe, ndaj Sejdo fluturon në fantazi: “Për të ka vlerë çdo gjë, që “Mban erë Shqipërie”…. Për Lasgushin, Atdheu është edhe djepi edhe varri, edhe fusha edhe mali, edhe uji edhe zjarri, edhe hëna edhe dielli, edhe buka edhe mielli, edhe mjalti e sheqeri, edhe helmi e zeheri, edhe jeta e fantazia, edhe skllavëria e liria”.

Autori e studion veprën e shkrimtarit Ismail Kadare, duke i vënë kurorën, “Monarku” i letrave shqipe, me dhuntitë, të mirat dhe dobësitë e tij: “Ai lartësohet para lexuesve, sa i ditur aq dhe i talentuar, sa modern aq edhe koherent, sa i zakonshëm aq dhe i jashtzakonshëm, sa i kapshëm aq dhe i pakapshëm, sa i qetë aq edhe nervoz, sa i butë aq edhe i egër, sa i vëmendshëm aq dhe indiferent, sa i respektueshëm, aq dhe mospërfillës, sa i përmbajyur aq dhe i guximshëm, sa i drejtpërdrejtë aq dhe zhbirues”. Dikur quhej “i përkëdheluri i borgjezisë”, nërsa sot për çudi quhet “i përkëdheluri i komunizmit”. Megjithatë: “Ai ka preferuar më mirë të ndizte një qiri, se ta mallkonte erësirën”.

Me frymëzim shkruan për Dritero Agollin: “I përndjekuri i dashurisë”, ky gjeni i letrave shqipe, i cili “ me penën e tij i bie globit dhe e çan tejpërtej, i bie shpirtit dhe e ndriçon, i bie të keqes dhe e verbon, i bie të mirës dhe e mrekullon”. Ja portreti i tij i qëndisur me gërma floriri: “dashurinë dhe theshtësinë i gjen në shpirtin e tij të pastër dhe në penën e tij të artë, në flokët e tij të bardhë dhe në zemrën e tij të zjarrtë, në ëndërrat e tij të bukura dhe në gojën e tij si mjaltë, në mendjen e tij të kthjellët dhe në moralin e tij të lartë, në këngën e tij devolliçe dhe në dollinë e rakisë, në brazdat e thella të ballit dhe në këngët e dashurisë, në vrullin e rinisë dhe hapat e matura të pleqërisë”.

Autori Sejdo Harka, pasi ka lexuar librin: “Bedri Dedja në kujtesën tonë”, përgatitur nga Murat Gecaj, shkruan: “Prof. Bedri Dedja rend si në legjenda, pa u lodhur në rrugë të pashkelura, përmes honesh e pritash, për të prodhuar e shpërndarë dritë e dituri, dinjitet e mirësi, prush nga zjarri Prometheut, vrrull e shpresë nga fuqia e Anteut, shpresë e besë nga besa e mëmëdheut”. Ndërsa për librin “Dorela”, me të njëjtin autor, Sejdo shkruan: “Brezat i përcjellin njëri-tjetrit shpirtin dhe dinjitetin, dijen dhe kulturën, gjuhën dhe mentalitetin, traditat dhe personalitetin, lirinë dhe dashurinë, gjakun dhe trimërinë, besën dhe burrërinë, shpresën dhe pathyeshmërinëm, siqeritetin dhe besnikërinë”. Ndërsa për portretin e profesor Muratit, shkruan: “Përherë në lëvizje. Kush e njohu nga afrër dhe nuk u mrekullua nga karakteri i tij i fortë dhe bujaria, nga guximi dhe vendosmëria, nga sinqeriteti dhe thjeshtësia”.

“Njeriu që reflekton kulturë”, kështu shkruan Sejdo që në krye, për shkrimtarin dhe publicistin Viron Kona, autorin e mbi 40 librave për fëmijë e të rritur. “kush e njohu nga afër shkrimtarin Viron Kona dhe nuk u mrekullua nga fjala e ngrohtë dhe buzëqeshja e sinqertë, nuk u befasua nga kultura e gjërë dhe shembulli i njeriut të drejtë, nuk u impresionua nga hapat e tij të matura dhe vendosmëria për të çarë në jetë, nuk u frymëzua nga përkushtimi për punë dhe durimi për të thyer çdo vështirësi e pengesë….. Ai përmes magjisë së fjalës, përjeton ëndërra zhvillimi dhe vret frikën e zhgënjimin, mbjell embrione lirie dhe rindërton ura miqësie”.

“I arti”, thotë Sejdo, për “Mësuesin e merituar” Bardhyl Xhama, autorin e 14 librave për fëmijë e të rritur. Një frymëzim i merituar për portretin e këtij njeriu që s’njeh plakje: “Sa më shumë ta njohësh, aq më i kthjellët shfaqet shkëlqimi i njeriut të komunikueshëm dhe shumë punëtor, i njeriut të mençur e tepër gazmor, i krijuesit të rrallë e tepër popullor… Edhe pse gjatë tërë jetës, herë është gëzuar e herë është trishtuar, herë është lodhur e herë është stërmunduar. Atë s’e kanë tradhëtuar as kreshtat e flokëve, as freskia e fytytës, as kujtesa e rrallë, as humori i gjallë, as mendja e mprehtë e hapat e shpëjtë, as pika e rakisë së parë, as pena e rrallë”.

Të tilla qasje poetike i gjejmë në të gjitha shkrimet, që përmban libri. Unë përmenda disa, por ka edhe të tjerë: Esenini, Lame Kodra, Ben Blushi, Lame Xhama, Thoma Deliana, Skënder Hasko, Bashkim Hoxha, Ali Asllani, Helena Kadare, Enver Petrovci, Koçi Petriti, Musa Kraja, etj. I mbetet vetë lexuesit të shijojë e vlerësoj vjershërimin. Veç vini re edhe një hollësi të vogël në dukje, por që godet si një “porosi mësuesi”. Autori në fund të çdo shkrimi shënon datën. Kështu padashje i jep këndonjësit një këshillë të vyer, se në çdo kohë kur lexon një libër, për qejf apo për punë, mbaj shënime, së paku nënvizo nëpër rrjeshta, dhe shkruaji mbrest e ndjesitë e çastit, mëpastaj po pate nge, publikoji apo përmblidhi në libër, siç ka bërë edhe ai vetë.

Mendoj se ky libër me studime, analiza dhe esse, është një përgjigje ndaj atyre që nëpër biseda kafenesh, apo në diskutime të ndryshme, ankohen se nuk ka kritikë letrare. Ja që s’paskan të drejtë, sepse vetiu lindin pyetjet: Kujt ia kërkojnë kritikën? Kush mund të merret me të, kur kjo punë e mundimshme kërkon kulturë, profesinalizëm, durim, kohë me bollëk, sy e kurriz të fortë, sepse duhet të ngulesh, e me laps në dorë të mbash shënime? Kush është ky kokëkrisur që merr mundimin, aq më keq kur nuk paguhet apo shpërblehet? Ja që paska edhe të tillë e duhen përshëndetur.

Urime Sejdo Harka! Vazhdo në këtë udhë plot mundim, duke ujdisur, qëndisur e stolisur çdo shkrim.

Kadri Tarelli

Durrës më: 22. 05. 2016

– Libër nga Sejdo Harka, me analiza letrare, ese dhe portrete/
Nga: Bardhyl Xhama/
Mësuesi, gazetari dhe studiuesi Sejdo Harka, sapo ka botuar librin e titulluar ”Modernёt e kohёs” (Për autorë shqiptarë dhe të huaj). Në të, janë përmbledhur disa nga studimet dhe recensat e shkruara për autorë e vepra letrare, ese, skica e portrete figurash të kulturës dhe artit.
I diplomuar për gjuhë e letërsi shqipe, me përfundime të larta, autori i këtij libri ka një veprimtari të gjerë në fushën e arsimit, kulturës, gazetarisë e të kritikës, mësues e drejtues shkollash, në Përmet e Tiranë, korrespoendet i hershëm e bashkëkohor i shumë gazetave dhe i revistave dhe deri kryeredaktor i Gazetës “Mësuesi”, pranё Ministrisë sё Arsimit dhe Shkencës.
Kultura e gjerë letrare e gjuhësore, njohja e psikologjisë dhe e pedagogjisë, e ka bërë Sejdon të jetë vullnetfortë dhe gjurmues pasionant, në fushën e krijimtarisë letrare. Ai nuk ka rreshtur t’u pёrkushtohet krijimeve me vlerë, veçanërisht në fushën e studimeve letrare dhe të gazetarisë.
Fryt i një pune të tillë, të gjatë e krijuese, është dhe libri i tij i ri, ”Modernёt e kohёs”, që po e paraqesim shkurt pёr lexuesit. Ai ka vlera të shumëfishta. Në të, janë përmbledhur jo vetëm disa nga shkrimet më të bukur, të botuar në vite, në gazetat dhe revistat e kohës. por dhe shumë të tjerë, që janë shkruar kohët e fundit, posaçërisht për këtë libër. Pjesё e librit janё studime për shkrimtarë, nga më të shquarit e letërsisë sonë dhe të huaj, si dhe recensa për veprat e tyre. Përmendim, midis të tjerëve, shkrimin për Naim Frashërin, me titullin domethënës “Naim Shqipëria”; atë për Lasgush Poradecin si kolos i poezisë shqipe; për Ali Asllanin, me titullin “Koha është e maskarenjve”; për Sejfulla Maleshovën, poetin e dhimbjes së shpirtit etj.
Me mjaft interes dhe me këndvështrime të veçanta janë shkrimet për Dritëro Agollin (“Marrëzitë e kohës, në tehun e humorit të Dritëro Agollit”, “Dritëro Agolli i përdjekuri i dashurisë”); për Ismail Kadarenë (“Misteret e një darke”, “Mosmarrëveshjet e shqiptarëve me vetëveten, në këndvështrimin e I.Kadaresë, ”Monarku i letrave shqipe, në kujtesën e H.Kadaresë …); për Ben Blushin (“Historia në trillin krijues të Ben Blushit”, “Otello, që të mos vriste dashurinë, duhet ta kishte vrarë arapin” etj.).
Por vargu i shkrimeve është i gjatë. Ai vazhdon me shkrimet “Mallkimi i të mallkuarve”, për Enver Petrovskin; “Ëngjëj që mbyten nga djajtë”, për Diana Çulin; “Kur funeralet prihen nga arkimorte diktatorësh”, për Visar Zhitin dhe pastaj, me radhë, për Bashkim Hoxhën, Skënder Haskon, Bedri Dedjen, Koçi Petritin, Petraq Riston, Viron Konën, Niko Tyton, Thanas Dinon, Sokrat Habilajn, Rrapo Këlliçin, Kujtim Matelin, Ferdinand Dervishin, Haxhi Alinë e të tjerë.
Meritë e autorit është, gjithashtu, përfshirja në këtë libër e autorëve dhe veprave ndër më të mirat e letërisë botërore, të përkthyera në gjuhën shqipe. Përmendim këtu poezitë iraniane të Rumit, në shkrimin me titull “Rumi, shpirti i dashurisë njerëzore”; shkrimin për pozinë persiane, “Mesazhe universale, nga “Flladi i Orientit”; shkrimin “Esenini, gjeniu i lirikës ruse” ose shkrimet për librat “Lirika dashurie të sulltanëve” dhe “Gamorra”, të shkrimtarit italian, R.Savjano.
I përmendëm të gjitha këto, për të treguar se autori Sejdo Harka, me njohjen e gjerë dhe të thellë, që ka për letërsinë tonë dhe atë botërore, ka arritur të na japë një mozaik të vërtetë krijimesh, të përjetuara nga leximet e vëmendshme. Dhe, çka është e rendësishme, na i paraqet me një stil e gjuhë të qartë, të kuptueshme e të lidhur ngushtë me veçoritë e krijmtarisë të secilit, në prozë, në poezi, në dramë ose dhe në gjini të tjera.
Me interes lexohen dhe shkrimet: “Bedri Dedja, personalitet i madh i letrave shqipe”(për librin”Bedri Dedja, në kujtesën tonë”), “Një jetë për lirinё dhe arsimin” (për librin “Lame Xhama, ”Mësues i Popullit”), për librin “Pedagogji e zbatuar”” të Musa Krajës, për librin jetëshkrimor “Udhëtim nëpër vitet e jetës sime”, të Skender Haskos etj.
Një vend të vaçantë zënë punimet e këtij autori për shkrimtarë, krjijues e personalitete të rëndësishëm të shoqërisë dhe kulturës shqipare. Përmendim këtu shkrimet “Ministrja e parë shqiptare, që u persektua tërë jetën” (për Naxhije Dumen), “Thoma Deljana, ministri që guxoi të kundërshtonte Mehmt Shehun”, “I arti Bardhyl Xhama”,”Studuesi dhe publicisti i njohur Murat Gecaj”, “Legjenda e një jete, me emrin Skënder Hasko”, ”Viron Kona, njeriu që dhuron mirësjellje e kulturë”, etj.
Me mjaft interes lexohen, gjithashtu, shkrimet-ese: “A është çliruar Prometeu?!”, “Laokontët rrinë me yjet”, “Tej kufijve të legjendës”. Këto krijime, përveç se tregojnë njohuritë e thella të autorit dhe trajtim profesional, të gjerë dhe orgjinal, lidhen në mënyrë organike edhe me jetën e sotme, të vështirë e plot zikzake, të tranzicionit.
Sikurse e vëreni, në këtë paraqitje të shkurtër, nuk kishim si synim që të bënim vlerësimin kritik të këtij libri. Qëllimi është të parashtrojmë përmbajtjen e tij, autorët e problemet kryesore që janë bërë objekt i shkrimeve, aftësitë dhe dijet e gjera të autorit, shumllojshmërinë e ҫёshtjeve që trajtohen, gjithpërfshirjen e autorëve e veprave të tyre, kompetencën profesioale dhe shkencore, me të cilën ato analizohen, si dhe ndjenjat, emocionet dhe mesazhet, që Sejdo Harka kërkon dhe arrin që të përçojë te lexuesit, nëpërmjet këtij libri.
Sigurisht, lexuesit do të jenë të aftë ta gjykojnë e ta vlerësojnë vetë përmbajtjen e gjerë dhe mozaike të këtij libri, disi i veçantë në krijimet e viteve të findit.
Shpresoj se ky botim i ri do të pëlqehet dhe do të zërë vend në bibliotekat familjare e shkencore, por veçanërisht në bibliotekat e shkollave, ku nxënesit e të gjitha moshave dhe studentët e lendëve shoqërore, do të gjejnë materiale me vlerë për zgjerimin e njohurive të tyre , përmbi ato që marrin nga programet shkollore, veçanërisht për shkrimtarët e shquar shqiptarë. E, pse jo, mendojmë që ky libër paraqet interes edhe për mësues e pedagogë të profilit të letërsisë.

Gusht, 2015