Prof.Muhamed Mufaku/

Në vazhdim të vëllimeve të veprave të Akademik Hasan Kaleshit, të cilat botohen me rastin e 100 vjetorit të lindjes së tij, vjen ky vëllim(8) paksa më specifik. Në krahsim me vëllimet e tjera që përmbledhin tematika të ndryshme gjuhësore, letrarare, historike e të tjera, ky vëllim përfshin një fushë në të cilin u dallua Kaleshi në nivel të orientalistikës evropiane: gjuha dhe letërsia arabe.
Lidhja e Kaleshit me gjuhën arabe është e hershme. Ajo nis që nga fëmijëria e tij, në saje të kujdesit të të jatit imam Ahmet Kaleshi për t’ia mësuar Kur’anin, i cili te arabët merret jo vetëm si vepër fetare, por edhe si vepër më e lartë në stilistikën e gjuhës arabe. Interesimi i Kaleshit te ri për mësim bëri që ai ta mësojë përmendsh Kur’anin që në moshën 10 vjeçare. Më vonë, Kaleshi i thelloi njohuritë me arabishten gjatë shkollimit në “Medresenë e Madhe” të Shkupit deri më 1941, kur u mbyll medreseja për shkak të luftës, për të vazhduar pastaj shkollimin në gjimnazin “Sami Frashëri” në Prishtinë. Pas luftës, në saje të njohjes së mirë të arabishtes, ai u regjistrua në Degën e Orientalistikës në Beograd më 1946, ku i kreu studimet me sukses më 1951. Për shkak të zotërimit të kësaj gjuhë, ai punoi aty lektor i gjuhës arabe, si dhe e zgjodhi për disertacion një temë që ka lidhje të ngushtë me arabishten: “Dokumentet më të vjetra të vakufit në gjuhën arabe në Jugosllavi”, të cilën e mbrojti me sukses më 1960.
Ndërkohë, pas përfundimit të studimeve për letërsinë arabe në kuadër të orientalistikës, Kaleshi zuri të merret me shkrime për letërsinë arabe, si dhe me përkthimet e para nga kjo letërsi, qoftë në gjuhën shqipe apo në gjuhën serbokroate . Kështu, mumd të thuhet se Kaleshi në vitet 50-60 të shek. XX u bë emër i njohur në këtë fushë.
Pas themellimit të Degës së orientalistikës në Universitetin e Prishtinës, më 1973, ku ai u bë profesor i gjuhës dhe letërsisë arabe, u kujdes që të hartojë një tekst universitar për letërsinë arabe që t’u shërbente studentëve të Orientalistikës. Këtë tekst me titull “Hrestomatia e letërsisë arabe” e paraqiti në rektorat në vitin 1975 dhe priste me padurim botimin e tij, ngase studentët nuk kishin asgjë të botuar për letërsinë arabe. Për fat të keq, ai vdiq papritmas më 19.07.1976 dhe teksti u zhduk në rektorat. Përkundër përpjekjeve që të gjurmojë fatin e atij teksti, kolegu Akad.Feti Mehdiu, atëherë profesor i gjuhës arabe , arriti vetëm të mësojë se teksti iu dha komisionit për vlerësim por që më vonë u zhduk. Mu për këtë, ky libër u përgatit si rikonstruktim i atij kontributi origjinal të Kaleshit, i cili e prezenton autorin si pionier të arabistikës moderne në gjuhën shqipe e shumë më gjerë.
Kontributi i Kaleshit në fushën e studimit dhe përkthimit të letërsisë arabe mund të përmbledhet në disa aspekte.
Kaleshi nuk ishte i vetmi njohës e arabishtes në viset shqiptare në gjysmën e parë të shek.XX. Kuptohet, në Shqipëri, Kosovë dhe në Maqedoni kishte mjaft që dinin arabishten, por ata kishin kryer studimet në qendrat tradicionale në Stamboll e në Kajro, me metodat e vjetra, në kohën kur arabistika zhvillohej në qendrat e orientalistikës në Evropë me metodat e reja shkencore. Ishte me rëndësi fakti që Kaleshi e mbaroi Degën e Orientalistikës më 1951 dhe mbeti një kohë të mirë në këtë degë, duke praktikuar arabishten e re me studentët. Në këtë mënyrë ai njëhersësh përcolli zhvillimin e arabistikës në qendrat evropiane dhe në Egjipt, ku studimet linguestike dhe letrare arabe morën hov me hapjen e Universiteteve të Kajros dhe të Aleksandrisë në gjysmën e parë të shek.XX.
Lidhja e Hasan Kaleshit me Kajron , përkatësisht me Akdeminë Shkencore, të themelluar më 1932, kishte efektin e vet në të dy drejtimet. Për Kaleshin,vizitat në Kajro, gjatë viteve 1965-1967, kontribuan dukshëm që ai të njihte më mirë gjuhën dhe letërsinë arabe në kohën kur Egjipti ishte qendër e letërsisë bashkëkohore arabe, më emrat më eminentë të shek. XX, si Taha Husein, Teufik al-Hakim, Mhmud Tejmur, Naxhib Mahfuzë dhe të tjerë. Disa nga këto personalitete Kaleshi i kishte njohur edhe më herët nga larg, duke ua përkthyer disa krijime në shqip dhe serbokroatisht, mirëpo tani lidhjat e tij personale me disa shkrimtarë më të njohur, e sidomos me M.Tejmurin, e nxitën të merret më shumë me përkthimin e veprave të tyre.
Kaleshi u paraqit në Kajro si orientalist evropian në kohën kur gati në tërë botën arabe orientalizmi evropian kishte një imazh negativ, gjë që e trajtoi Eduard Saidi në veprën e tij “Orientalismi”. Mirpo Kaleshi, në paraqitjen e tij më 1965 në Kajro me një ligjëratë rreth konceptit të orientalistikës ashtu siç e kuptonte ai dhe ashtu siç punonte për të, solli një risi për qarqat shkencore atje. Kështu, Kaleshi në ligjeratën e tij paraqiti një koncept tjetër fare për orientalistikën në mjediset me trashëgimi orientale në Evropë, si në Kosovë, Maqedoni e në Bosnje, si displinë shkencore që ka për qëllim kultivimin e mësimit të gjuhës arabe, prezentimin e letërsisë arabe, si dhe kujdesin për dorëshkrimet orientale, pa ndonjë ngarkesë idelogjike. Këto koncepte të reja për qarqet shkencore arabe, të ngarkuara me ndjeshmëri ndaj orientalizmit kolonial e postkolonial, u pritën me interesim dhe mirëkuptim. Me këtë nuk na çudit vendimi, më 1967, për pranimin e Kaleshit si anëtar korrespodent në Akdeminë e Shkencave të Kajros, pranim ky që pati një peshë të veçantë në tërë botën arabe si i pari dhe vetmi orientalist nga ish-Jugosllavia.
Në bazë të materialit të prezantuar në këtë vëllim, mund të konstatojmë disa veçori të kontributit të Kaleshit jo vetëm në rrethin shqiptar, por edhe në atë ballkanik e më gjerë.
Për kohën e tij, nuk kemi ndonjë arabist që kishte aq njohje për gjuhën e letërsinë bashkëkohore arabe, e sidomos egjiptiane, e cila kishte marrë hov zhvillimi atëbotë. Kështu, ai arriti që nga fillimi i viteve 50-të të shek. XX të paraqitet me disa përkthime të poezisë dhe të prozës arabe në gjuhën shqipe dhe serbokroate në gazetat dhe revistat e njohura të kohës (Flaka e vëllazërimit, Rilindja, Književna reć, NIN e tëtjera). Këto përkthime dalloheshin për një shije të hollë, por edhe për faktin ae ishin përkthyer nga origjinali nga një njohës i mirë i letërsisë arabe, e jo nga gjuhët tjera (frëngjisht, anglisht, rusisht e serbokroatisht).
Përveç studimeve serioze për letërsinë arabe dhe përkthimeve profsionale nga kjo letërsi, nga ky vëllim shihet se ç’ kujdes kishte Kaleshi për përcjelljen e orientalistikës evropiane dhe për prodhimin shkencor të kritikëve arabë. Kjo del në pah para së gjithash nga recensionet që i kishte botuar në revistat profisionale. Në këto recensione vërehet kritika e tij për trendin e përkthimeve të latërsisë arabe nga gjuhët evropiane, e jo nga origjinali edhe përkundër faktit që atëherë kishte njohës të gjuhës arabe. Në këtë frymë, nga puna në Degën e Orientalistikës në Prishtinë, bashkëpuntorët dhe studentët e Kaleshit morën porosi të vlefshme dhe botuan shumë vepra të letërsisë arabe në gjuhën shqipe.
Në punën për përgatitjen e këtij vëllimi të veçantë na priu para së gjithash dëshira të rikonstruktojmë një libër që tregon kontributin origjinal e Kaleshit në këtë fushë, kontribut i cili nuk ishte praktikuar deri atëherë jo vetëm në nivel të studimeve shqiptare, por edhe më gjerë, si dhe të përkujtojmë një tekst universitar për letërsinë arabe që u zhduk me qëllim në rektorat, pas vdekjes së autorit më 1976. Për të arritur këtë qëllim u detyruam të ribotjmë dy studime më të vlefshme të autorit (Kur’ani – kryevepër e letërsisë arabe,dhe Tregimi modern arab dhe Mahmud Tejmuri) në seksionin e parë Studime, kurse në këtë seksion kemi një ndër shkrimet e para në gjuhën shqipe dhe një tjetër, që botohen për herë të parë në shqip. Në seksionin Vlerësime kemi gjetë shkrime/recensione që botohen shqip për herë të parë dhe që tregojnë kulturën e gjerë profisionale të Kaleshit në përcjelljen e botimve të ndryshme në këtë fushë dhe në qasjen e tij kritike. Edhe pse Kaleshi kishte përkthyer shumë vjersha të poetëve arabë, e pamë të udhës të botojmë këtu vetëm ato vjersha që i botoi shqip, kurse i lamë jashtë vjershat e botuara në serbokroatisht, maqedonisht dhe turqisht sepse, sipas Kaleshit, nuk vlen përkthimi nga përkthimi.
Në disa vëllime u pa e udhës që shkrimet e Kaleshit në shqip të kthehen në gjuhën e sotme standarde, mirëpo në këtë vëllim e pamë të udhës të ruhuet shqipja që e dinte mirë Kaleshi. Përkundër paragjykimeve, Kaleshi jo vetëm që ka filluar shumë herët të botojë shkrime të ndryshme në gjuhën shqipe, por ai tërhoqi vërjetjen për kujdesin ndaj gjuhës shqipe qysh në shkrimin e parë “Disa vërejtje mbi gjuhën në shtypin tonë”, botuar në revistën “Jeta e re” më 1949. Për këtë na duket se botimi i shkrimve të Kaleshit në gjuhën origjinale paraqet edhe një aspekt tjetër – nivelin e kulturës gjuhësore të autorit në një kohë transicioni në Kosovë, ashtu edhe në Maqedoni.
Në fund do të theksoja se ky vëllim është një produkt i punës kolektive, që e filluam bashkë me Akad. Feti Mehdiun, në Prishtinë, dhe Akad. Esad Durakoviqin, në Sarajevë, pa të cilët nuk do të mund të mendohej sajimi i këtij vëllimi.