Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

POETI I PËRVUAJTUR LIRIK – DHORI QIRIAZI

by

In Memoriam (3 janar 1933 – 2 tetor 2009)/

Naum Prifti

Dhori dhe unë ishim nxënës në shkollën Unike të Ersekës. Për shkak të moshës, ai ishte një klasë më poshte se unë, por ne u miqësuam shpejt si bashkëpunëtorë të gazetës së murit të shkollës. Si unë edhe ai vinte çdo ditë nga fshati dhe kthehej pasditeve në shtëpi, në Lëngëzë, një emër krejt shqiptar i një fshati aq të vogël, sa vështirë të gjeje tjetër në Kolonjë. Kishte vetëm tetë a nëntë shtëpi, anash Virkës, një përroi të thellë, ujët e të cilit nuk shteronte kurrë. Shtëpitë ishin në anën veriore që e rrihte dielli dhe po në atë faqe ndodheshin edhe pronat e banoreve, livadhet, arat e kopshtet, pemët dhe kullotat. Lëngëza ishte gjysmë ore nga Erseka ndërsa fshati im, Rehova ishte pak më afër, gati njëzet minuta. Për ne të dy vajtja në shkollë ishte si shëtitje, ndërsa nxënës të tjerë vinin nga dy-tri orë larg çdo ditë, vetëm nga dëshira për të vazhduar shkollën. Qysh në fillim më la mbresë të veçantë bukurshkrimi i Dhorit, një kaligrafi e përkryer, që rrëfente njëherësh kujdesin dhe karakterin e tij, si edhe dashurinë për të bukurën. Dorëshkrimet e tij ngjanin si qendisma, të praruara nga shkronja të rregullta e të bukura, të rradhitura pak sipër vijës fundore.

Edhe pasi kreva shkollën unike, lidhjet me Dhorin i vazhdova me anë të letrave. Ne kishim korrespondencë edhe kur ai shkoi në gjimnazin e Shkodrës. Të dy hymë shpejt në letërsi në vitet ’50, me plejadën e njohur, Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Fatos Arapi, Agim Shehu; natyrisht rrugën e nisën edhe plot të rinj të tjerë, shumë prej të cilëve mbetën rrugës. Lirizmi i Dhorit buronte natyrshëm qysh në vëllimin e parë, “Kur zemra rreh së pari,” (1958). Edhe sot më kujtohen vargjet e një vjershe për trokitjen e vjeshtës në anët tona.

Fluturoi një varg me pata,

Mbi zabelet kodrinore,

Ah ju pata, ah ju pata,

Sollët erë prej dëbore…

Si fëmijë ndiqnim fluturimin e koordinuar verijug të këtyre shpendëve nga fillimi i nëntorit dhe e dinim se paralajmëronte stinën e dimrit kur majat e Gramozit do nisnin të vinin kësulën e bardhë të dëborës, por askush nuk e kishte përcjell imazhin me atë lloj përshkrimi në vargje. I tërhequr nga bukuria e tyre, i futa edhe në dramën time fatkeqe “Rrethimi i Bardhë”. Kjo vepër jetëshkurtër u godit direkt nga Enver Hoxha, i cili e mori si kritikë personale.

Lirika dhe Diktatura

Pas diplomimit nga Fakulteti i Gjuhës dhe Letërsisë në Tiranë, Dhori u emërua mësues në gjimnazin e Ersekës. Ai u gëzua se do të ishte pranë mamasë, që mezi e priste se e kishte djalë të vetëm, dhe se do të jepte mësim po në atë shkollë ku ishte edukuar. Shkolla 8-vjeçare asokohe qe graduar gjimnaz dhe titulli profesor qe joshës. Por unë besoj se, për ironi, në çdo cep të atdheut ta kishin hedhur, nuk do të vuante aq shumë sa hoqi në vendlindjen e tij. Edhe pse ishte mësues gjimnazi, Dhorit ia refuzuan strehimin në qytet, për shkak të një udhëzimi idiot sipas të cilit atyre që jetonin në një rreze 5 kilometra nga qyteti nuk u takonte strehim. Ata duhet të vejevinin nga fshatrat e tyre në Ersekë, ndërsa shoferëve të zyrtarëve u jepej menjëherë strehim se shefat i donin pranë, në gatishmëri, sa herë u duhej makina. U deshën shumë vjet që Dhorit t’i jepnin një garsonierë ku jetoi tok me nënën e tij, deri sa u largua për në Tiranë në mesin e viteve ’90. Edhe pse i takonin ligjërisht dy dhoma e një guzhinë, strehimi nuk ia dha, madje Komiteti kurrë nuk ia njohu të drejtën të gëzonte një dhomë si shkrimtar i njohur e poet, ashtu si shumë artistëve të tjerë. Kolonja, djepi i Rilindjes Kombëtare me plot figura të shquara, që nga Papa Kristo Negovani, Petro Nini Luarasi, Shahin Kolonja, Themistokli e Telemak Germenji, Sali Butka, Zalo Prodani e plot të tjerë, qeverisej nga njerëz mendjengushtë e dogmatikë, për të cilët kultura ishte e huaj. Shefat e Kolonjës s’kishin pikë dashurie për artin e respektivisht edhe për artistët. Dhori Qiriazin e thërrisnin vetëm kur afronte koha e Festivalit Folkloristik të Gjirokastrës, sepse atëherë duhet të redaktonte tekstet dhe madje disa herë të shkruante vargje popullore pa emër, sikurse qe traditë.

Dhori ishte poet lirik i lindur, i dashuruar me natyrën, me çdo gjë të bukur e njerëzore, por prirja e tij asaj kohe binte pak ndesh me frymën e poezisë militante të kohës, prandaj dashamirët e këshilluan ta ndryshonte paksa drejtimin. Dhori shkrojti poemën “Ushtari,” po edhe aty ai i mbeti besnik vetvetes. Ushtari i tij është aq njerëzor me ndjenja e mendime, një shpirt njeriu që i do të tjerët me thjeshtësi e sinqeritet. Për fat poemën e pëlqyen dhe atij i ranë veshët rehat për disa kohë.

Taksiratet e tij filluan nga një rast fatkeq për të cilin kurrsesi nuk mund të fajësohej. Shumë vonë e kam marr vesh shkakun ose më mirë pretekstin pse autoritetet e rrethit e luftonin Dhorin, e mënjanonin, e përçmonin. Në vitet e parë të çlirimit daiu i tij vrau për motive të ulta një bashkëfshatar dhe për t’ i shpëtuar dënimit, u arratis në Greqi. Refreni: “Ka një dajë të arratisur,” u bë shkak që Dhorin ta shihnin shtrembër, si të prekur, si të deklasuar, pavarësisht se një çunak 12-13 vjeçar as mund ta nxiste dajën, as mund ta pengonte për krimin. I ati i Dhorit kishte emigruar në Australi, që para lufte, më 1938, duke e lënë 5-vjeçar, por kjo nuk qe ndonjë mëkat, sikurse besojnë disa shokë të tij, se kurbeti qe krejt i zakonshëm për shumë familje kolonjare. Shtetet më të preferuara pas viteve ’20 qenë Amerika, Argjentina dhe Australia dhe babai i tij shkoi në Australi pas ndonjë miku a të njohuri që i pagoi rrugën dhe i siguroi punë.

Banesa

Sa herë vija në Ersekë me shërbim ose me lejë, Dhori më ftonte në shtëpi. Mamaja e tij na i sillte ushqimet me tabaka në studion e Dhorit, që shërbente njëkohësisht edhe si dhomë gjumi. Sa herë e përfytyroj, më del përpara një grua e qeshur, e dashur, shpirtmirë, gjithmonë buzëgaz. Me sa duket asaj i ngjante Dhori nga karakteri. Ajo zuri punë në repartin e qilimave, si shumë gra e vajza të tjera. Të djelave dhe ditëve të pushimit në behar shkonte mblidhte sherbelë dhe gollogunga, (kokrra dëllinjash) në pllajat e Kolonjës, të cilat pasi i thante, ia shiste repartit të bimëve mjekësore. Dhori e qortonte të mos mundohej se nuk kishin mbetur për ato pak të holla, por ajo s’e dëgjonte. “Po pse, kur venë shoqet e mia, pse të mos vete dhe unë? Edhe në fshat unë prashisja, korrja, vaditja, mbaja lopën dhëntë…” Garsoniera e tij ishte shumë e ngushtë, por Dhori shpirtmadh e duronte me përvujtni denigrimin, duke e qetësuar veten se edhe kështu kishte mundësi të shkruante poezi e të përkthente. Disa herë unë e ftova për drekë në Rehovë dhe pas buke delnin të dy nga zalli i Ramjes. Më kujtohet se Dhori e pëlqente veçanërisht pllajën e Gramozit, të cilën e krahasonte me një ballkon prej nga soditej bukuria e perëndimit të diellit në malet e Radomit, që mbyllnin luginën nga ana perëndimore. Për Dhorin që jetonte në një gropë pa horizont, kjo pamje qe shlodhëse e frymëzuese. Rrinim bashkë duke soditur diellin e duke biseduar lirisht për çdo temë, për letërsi e politikë pa patur druajtje nga shoshoqi.

Perkthimet

Poeti më i preferuar i tij qe Bërnsi, prandaj i hyri me pasion përkthimit të poezive të liricistit skocez, tek vargjet e të cilit gjente ngjashmëri midis Skocisë dhe Shqipërisë. Më 1998 botoi librin “Poezi” nga Robert Bërnsi. Për fat u gjetën kritikë të huaj që e çmuan punën e tij. Në vitin 2003 qyteti Irvin në Skoci e zgjodhi anëtar të përjetshëm të “Irvine Burns Club,” nder të cilin e meriton plotësisht. Dhori Qiriazi përktheu disa kryevepra nga letërsia botërore. Ai zotëronte mjaft mirë rusishten të cilën e kishte mësuar në fakultet, ndërsa anglishten e mësoi nga etja të zgjeronte kulturën e tij.

Intrigat e Autoriteteve

Do të sjell një shembull për të treguar sa e urrenin autoritetet lokale dhe sa keq e trajtonin. Për ta larguar nga qyteti, sepse pamja e poetit u vriste sytë, e transferojnë në fshat, nga profesor gjimnazi mësues në një shkollë tetëvjeçare. Ishte një goditje e rëndë për prestigjin dhe autoritetin e tij. Dhori e duroi, nuk kishte ç’të bënte. Por edhe transferimi në fshat nuk u mjaftonte skifterëve të Degës së Brendshme. Ata mtonin ta fusnin në burg, ndaj shpikën një skandal të shëmtuar. Mësuesi i urtë, shembull i sjelljes korrekte dhe i maturisë, u akuzua se kishte goditur një nxënës në klasë, sa atij i kishte kulluar gjaku çurg. Skandali u përhap menjëherë dhe vazhdonte histerizmi për ta denoncuar, gjykuar e për ta dënuar. Mirëpo ata që e njihnin karakterin e Dhorit, sapo e dëgjonin “lajmin” rrudhnin buzët, madje hapur pohonin se ajo qe intrigë e kurdisur kundër tij. Dhori nuk vriste një mizë, jo të godiste nxënësit me grushte. Skandali u shua pak nga pak si një re që davaritet në qiell pa lënë gjurmë.

Dhori Qiriazi qe shpirt njeriu me nxënësit madje dhe me ata me korrespondencë që i shihte njëherë në vit, vetëm kur vinin për konsultime a jepnin provime. Në një nga vizitat e mia në muajin maj a qershor më tha të shkonin bashkë në gjimnaz se dikush kishte për të dhënë provim. Gjimnazi qe shumë afër dhe unë e shoqërova me dëshirë. U futëm në klasë, pasi regjistroi emrin e nxënësit, një oficer i ri, Dhori e luti të merrte një pyetje nga letrat që hapi mbi tryezë. Oficeri mori tezën dhe u hoq mënjanë të përgatitej. Dhori më tha të delnim pak jashtë dhe ne dolëm në oborr. Oficeri mbeti vetëm, çka qe kundër rregullores. I kujtova Dhorit se tani oficeri mund të kopjonte dhe ai ma ktheu: “Po unë prandaj dola, ta lë të lirë të kopjojë sa të dojë, se dhe ashtu nuk e di a mund të kalojë.”

Kur Dhori i kërkoi të atit t’i dërgonte një makinë shkrimi që të mos mundohej nëpër zyra duke iu lutur të tjerëve të daktilografonte krijimet e tij, ai zgjodhi një makinë shkrimi të mirë, dhe ia dërgoi nga Australia. Pakoja arriti në Ersekë, por ngjalli zilinë e autoriteteve të rrethit. Në mënyrën më të paskrupullt i thanë se nuk mund t’ia jepnin mbasi qe mjet propagande. Dhori paraqiti argumente se shteti u kishte falur shkrimtarëve makina shkrimi si mjete pune, herë si shpërblime të konkurseve e herë me çmime modeste. Ai u tha se qe gati ta paguante doganën, sa të ishte, veç ta merrte dhuratën nga babai. Nuk e dëgjuan. Makina e shkrimit u rekuizua paturpësisht dhe as dihet ku përfundoi dhe kush e përvetësoi. Dhori as nuk mori mundimin të ankohej, se e dinte që ishte e kotë. Kohë pas kohe ai dhe nëna merrnin edhe ndonjë ndihmë nga mërgimtari i largët, por regjimi e mbante artificialisht ulët vlerën e dollarit amerikan, dhe atë të dollarit australian akoma dhe më ulët, prandaj të hollat që u dërgonte babai s’kishin duk dhe treteshin shumë shpejt.

Babai

Më 1957 im atë u riatdhesua nga Amerika, për shkak se mjeku e këshilloi të kthehej në vendlindje. Mendohej se klima e vendlindjes qe rigjeneruesi më i mirë për shëndetin e të mërguarve. Më kujtohet sa u gëzua mamaja e Dhorit kur e mësoi lajmin. Ajo më tha: “Bëri mirë yt atë që u kthye pranë familjes… Edhe ai imi kot rri atje tani.” Mirëpo fati s’deshi që ajo ta shihte sërish bashkëshortin e saj dhe as Dhori babain e tij. Ai e mblodhi mendjen të kthehej në atdhe, për shkak të mallit për familjen dhe të moshës, sikurse u shkruante në letër. E prisnin me ngazëllim, por kur po gatitej të nisej, e zuri një sëmundje e rëndë dhe vdiq në spital. Ikën dhe kursimet e pakta që kishte mbledhur gjatë viteve. As që dihet kush e si i përvetësoi. U përfol se të hollat shkuan për mjekime e për shpenzime funerali. Dhimbja e tyre nuk qe për paratë, por u mbeti merak që s’mundën të çmalleshin e ta shihnin edhe njëherë.

Dasma

Ismail Kadareja dhe Dritëroi qenë shokët e tij më të ngushtë. Ata e donin dhe disa herë ndërhynë pranë autoriteteve, sikurse dëshmohet edhe nga një letër e Ismailit, dërguar Hekuran Isait, që ta lejonte Dhorin të vizitonte babain në Australi, me shpenzimet e tij, mirëpo qenë përpjekje të pasuksesshme. Mur i pakapërcyeshëm qenë zyrtarët e Kolonjës. Dhori u fejua me një arsimtare nga Kolonja dhe për dasmën ftoi plot shokë e miq, shkrimtarë e artistë nga Tirana dhe qytete të tjera. Më kujtohet se për të shkuar në dasmën e tij Ismail Kadareja, Helena, e shoqja e tij, dhe unë udhëtuam me automjetin e Lidhjes se Shkrimtarëve. Dhori sa nuk fluturonte nga gëzimi. Vizita jonë e nderonte në sy të miqve dhe ca më shumë të kundërshtarëve. Dasma u bë sipas ritit tradicional, me valle, këngë e dolli. E joshur nga bukura koreografike e tyre, Helena u ngrit dhe u fut në një valle kolonjare. Disi e habitur me veten e saj që ia doli mbanë me sukses, se kurrë s’kishte hedhur popullore, tha se ndihej e lumtur. Dhori ishte mirënjohës për ardhjen tonë në dasmë. Do të kishin ardhur edhe më shumë kolegë, por për çudi rruga e Kolonjës u dukej tepër e gjatë dhe e mërzitshme, edhe pse ishte vetëm 45 km. larg nga Korça, vetëm një orë e gjysmë me makinë. Pas diktaturës, Dhori shkroi disa artikuj te “Zëri i Popullit” për tema të kulturës dhe artit. Më inatosi ky veprim aq sa isha gati ta qortoja, por pastaj e kuptova se ai donte t’u thoshte partiakëve se kot e kishin luftuar, mënjanuar dhe goditur, mbasi ai ishte ashtu si kishte qenë, krijues i ndershëm e i palodhshëm. Goditjen e fundit e mori nga Kolonja kur u shpërngul në Tiranë, pranë fëmijëve që vazhdonin shkollat e larta. Dikush ia okupoi shtëpinë duke e shqyer derën dhe iu deshën gjithë ato përpjekje, gjyqe pas gjyqesh, e para për avokatët, që të rifitonte të drejtën e tij ligjore.

Kurora për Dhori Qiriazin

Dhori ishte natyrë e qetë, po njeri me energji të pashterura dhe etikë pune të rrallë. Gjithë jetën krijoi në heshtje, pa u merakosur për çmime, nderime e shpërblime. Përditë vinte në sallën shkencore të Bibliotekës Kombëtare dhe atje punonte me ngulm për veprat e tij origjinale, përkthime, ose studime. Dhori i fali letërsisë shqipe disa kryevepra të letërsisë botërore si dramën “Kufoma e gjallë” të Tolstoit, poezi nga Bërnsi, “Gjauri” dhe “I burgosuri i Shilonit” nga Bajroni, “Libri i Këngëve” nga Petrarka, “Sheshi i Shatrivanit” nga S. Kuazimodo, poemën e Nekrasosvit “Kush jeton mirë në Rusi,” e cila më dukej si aluzion për gjendjen në Shqipëri, edhe një libër studimor për përhapjen e Krishtërimit në Shqipëri. Dhori Qiriazi punoi gjithë jetën me përkushtim, duke lënë pas kujtime të mira dhe krijimtari të vyer, të cilat janë si kurorat që nuk vyshken kurrë.

.

Foto Arkiva Naum Prifti

1. Naum Prifti, Dhori Qiriazi, Dhimiter Lula, Erseke 1964

2. Dhori Qiriazi, Fatos Arapi, Nasi Lera, Naum Prifti, Tirane vitet ‘70

3. Kostaq Kosta, Naum Prifti, Dhori Qiriazi, Erseke 1964

4. Naum Prifti, Dhori Qiriazi, Erseke 1964

DRAMA PERPARA TREGIMIT

by

Naum Prifti/

Unë kam debutuar në gjininë e dramaturgjisë në moshën 13 vjeçare, shumë vite përpara se të shkruaja tregimin e parë.

Vendlindja ime është një krahinë e largët rrëzë malit të Gramozit. Aty zanatet kryesore ishin ndërtimtaria dhe punët bujqësore e blegtorale. Mirëpo nga viti 1945 teatri erdhi në Rehove nëpërmjet grupeve amatore të reparteve ushtrarake. Ata vinin nga Erseka për të dhënë shfaqje, kryesisht skeçe humoristike e ndonjë komedi të shkurtër ose të shkurtuar prej tyre. Ne nuk ishim në gjendje të gjykonim për nivelin e shfaqeve, por na pëlqenin këto forma të artit që na bënin të qeshnim dhe na argëtonin. Pas largimit të trupës, ne si fëmijë e zgjatnim kënaqësinë duke përsëritur episode ose replika nga dialogjet e shfaqes.

Deri atëherë unë kisha shkruar gjithë–gjithë një vjershë, të cilën ua kisha recituar shokëve të mi. Ata qenë habitur paksa që atë e kisha “hapur” unë. Më shumë se krijimi origjinal mua më tërhoqi interpretimi para grupit dhe recitimi, ngritja e ulja e zërit, shpejtësia apo ngadalësimi e më në fund duartrokitjet. I nxitur nga shfaqjet e teatrit që vinin në fshat më hipi dëshira të shkruaja një skeç humoristik për ngrindjen midis një fshatari e një mullixhiu. Mullirin e njihja mire se ne kishim pronësi njërin prej tyre dhe aty mund të gjeja me lehtësi material jetësor apo të sajuar. Por vënien në skenë të skeçit tim të parë nuk e kam harruar jo se ishte shkruar mjeshtërisht, por për incidentin që ndodhi në premierën e tij. Shtëpia jonë kishte oborrë nga tri anë të saj që e lehtësonte, për mua dhe moshatarët, ndërtimin e një “skene” pa penguar punët e të rriturve. Skena ndahej nga publiku me një çarçafë të nderur mbi litarë. Dhe kuptohet se ngritja e çarçafit sinjalizonte fillimin e shfaqjes.

Konflikti i pjesës shpërthente për një qeskë misri të pabluar dhe tonet e sharjeve vinin duke u ngritur derisa personazhet kacafyteshin në lojë skenike. Mirëpo Llambi i Andresë, në rolin e grindavecit, mori zjarr gjatë shfaqjes. Ai doli nga teksti dhe filloi ta shante partnerin me fjalët më të ndyra, ashtu siç shaheshim me njëri tjetrin kur ziheshim. Nga ato sharje të rënda, “mullixhiu” u egërsua aq sa e përfshiu Llambin për mesi dhe e shtriu për tokë. Kacafytja qe reale e në fillim u pëlqye shumë nga “spektatorët” veçse shpejt u kuptua që goditjet e grushtat ishin të vërteta dhe prandaj u desh të ndërhyhej për t’i ndarë. Nuk qe nevoja të mbylleshin çarçafët që shërbenin si perde sepse në anën e “sallës” nuk mbeti askush. Të gjithë spektatorët u bënë pjesëtarë të asaj skene boksi pa improvizim. Skeçi u harrua, po finalja e tij kurrë.

Episodi i ardhshëm ishte në fund të vitit shkollor 1947 kur dhamë komedinë e Çehovit “Ariu”. Unë kisha një rol shumë të vogël. Regjisori ynë, mësues Mistoja, kishte vërë re se unë shtoja fjalë te miat gjatë provave, prandaj me porositi disa herë të mos e përsërisa gabimin në shfaqen para publikut. Me gjithë respektin për mësuesin, nuk munda t’i rezistoja tundimit tim të brendshëm prandaj e thashë para publikut replikën time të zgjedhur. Kur partneri sipas tekstit më pyeti  “Vdiq? Po si ngjau?, unë iu përgjigja: “Më duket se harroi të merrte frymë.” Për fat të mirë në sallë shpërthyen të qeshura dhe suksesi e zbuti zemërimin e mësuesit. 

Në librat e pakta që kishim në shtëpi asokohe, ndikim të veçantë për edukimin e shijeve letrare të mia në moshë të hershme, pati antologjia “Shkrimtarë Shqiptarë” – Pjesa I. Aty lexova pjesë të zgjedhura nga letërsia shqipe. Antologjia e hartuar nga Ernest Koliqi, Filip Fishta e Namik Resuli është një nga tekstet më të mira për shkollat e mesme sepse autorët kishin njohuri të gjera dhe si intelektualë të shkolluar në universitetet më të mira kishin ditur çfarë të zgjidhnin. Më kujtohet se unë lexoja vetëm fragmentet letrare, pjesët në prozë e poezi, kurse jetëshkrimin e autorëve e kaloja sikur të ishte në gjuhë të huaj dhe sikur të gjitha ishin shkruar nga e njëjta dorë. Vetëm pas një viti, kur fillova të lexoja romane, nisa t’i kushtoja vëmendje çdo libri si krijim i veçantë i autorit. Nga antologjia mbaj mend se më ka pëlqyer poema e V. Prenushit për një vajzë që qendiste një flamur me shqiponjë dhe kur e ëma e pyeste pse po qante, vajza përgjigjej: “Nanë, dashnia më ka molisë, prandaj kjaj o tue qëndisë,” më magjepste Kënga e Tretë e Lahutës së Malësisë “Preja” nga Gjergj Fishta, ku Oso Kuka pas dëgjon kujen e motrës vajtore për Vraninasin Avdi Hisa, “i u ba vlla” atij “me i a këthye nderën Shqipnis” “kundra gjaksorëve malazez”, mrekullohesha nga Kënga e 11 “Marash Uçi” dhe një copë letrare “Te kroni” të cilës ia kam harruar poetin.

Më ishte ngulitur një shprehje “prefli bisha!” të cilën e kisha shënuar me bojë mbi kapak që ta gjeja lehtë numrin e faqes ku ndodhej. Tingellimi i mallkimit gegërisht (të preftë bisha) më dukej mahnitës ende pa ia ditur kuptimin. Dhe nga ajo kohë kam mbledhur dhe qëmtuar shprehje popullore dhe fjalë të vjetra si në gjuhën e folur ashtu edhe nga folklori shqiptar. Në antologji ishte edhe një fragment i komedisë  “14 vjeç dhëndër” i Çajupit, pjesa e dialogut mes bashkëshortëve për të martuar djalin e tyre e për t’i zgjedhur nusen. Ndërsa bisedonim me shokët se çfarë mund të vinim në skenë, unë u rekomandova komedinë e Çajupit se ajo të shkrinte në gaz. Mitraqi dhe Kristoja që e lexuan njëri pas tjetrit, e pëlqyen mendimin tim, por me të drejtë vërejtën se komedisë i mungonte një pjesë dhe nuk merrej vesh si përfundonte. Atëherë unë mora përsipër ta ‘plotësoja’ boshllëkun duke shkruar vazhdimin e ngjarjes dhe përfundimin e saj. Shokët e pritën me kënaqësi të madhe propozimin tim. Nuk di çfarë shkruajta në vargje, se shkrimi kaloi dorë më dorë dhe dorëshkrimi nuk dihet ku përfundoi. Sot jam shumë kureshtar të di se çfarë shkrova në atë moshë  të njomë. Nuk e di sa afër apo sa larg isha nga subjekti i komedisë së Çajupit por e di se si shkrimtar profesionist kurrë nuk do ta kisha atë guxim që pata si adoleshent. Gjatë viteve të krjimtarisë sime letrare kam vërejtur se si amatorët dhe injorantët bëjnë tentativa të paimagjinueshme ngaqë nuk e kanë konceptin e vlerës së artit. Komedia jonë nuk e vu në skenë mbasi atë vjeshtë filluam shkollën unike në Ersekë. Nga njëra anë mësimet u shtuan ndërsa koha u kufizua dhe nga ana tjetër shkolla kishte programin e saj artistik.

Ne një vëllim me tregime nga Aleksei Tolstoit, që atehere sapo ishte përkthyer në shqip, u mahnita nga tregimi “Karakteri rus”. Besnikëria e vajzes ruse pas të fejuarit përkonte me psikologjinë tonë, prandaj mendova se duhej dramatizuar. Sot, që kam një përvojë të gjatë dramaturgjike, nuk do të guxoja kurrë t’i futesha një ndërmarrjeje të tillë. Kurse atëherë m’u duk shumë i lehtë konvertimi. Duhet të them se guximi i amatorëve meriton vendin e vet në art pavarësisht nga arritjet artistike. E planifikuam ta vinim në skenë me klasën tonë të shkollës unike. Drejtori e pëlqeu por rekomandoi që dorëshkrimin ta dorëzonim në zyrat e Frontit Demokratik, që ta shihnin edhe ata. Kërkesa më ra si një dush i ftohtë. Pse duhet ta shihnin njerëz jashtë shkollës? Nuk besonin ata në ndeshmërinë time? E ndjeva veten të fyer që dikush donte të mbikëqyrte nëse u kisha qëndruar besnik ideve të shkrimtarit sovjetik. Isha i ri për të kuptuar se partia kishte vendosur censurë mbi shfaqjet dhe e kundërshtova sugjerimin e tij. Drejtori e mbylli bisedën me fjalinë: “Kështu janë rregullat!” E dorëzuam dorëshkrimin në zyrat e Frontit dhe miratimi na erdhi shpejt, po mbëkqyrja më la një shije të hidhur që nuk e harrova kurrë.

Gjatë viteve të studimit në Politeknikumin Mjekësor, mbaj mend se erdhi aktorja Esma Agolli për ngritjen e grupit teatral të shkollës. Për herë të parë shihja një aktore të gjallë, prandaj dëgjoja i mahnitur mendimet e saj për teatrin. Fillova të ëndërroj se më kishte ardhur radha të ngjitem në një skenë të kryeqytetit mbase me ndonjë rol të denjë për talentin tim të pareklamuar si aktor në pjesët skenike në Rehovë apo Ersekë. Mirëpo pas mbledhjes së parë, grupi u shkri pa ardhur vera dhe aktorja e vërtetë nuk u duk më.

Aty më duket se u tehasën edhe ëndërrimet e mia për karrierë skenike por pasioni për artin teatral dhe filmik mbeti i pashuar.

PROFESORI AMERIKAN LEONARD NEWMARK NE LEKSIKOGRAFINE SHQIPE

by

Naum Prifti

Profesori Newmark (1929-2022) është autor i fjalorit të madh dygjuhësh Oxford Albanian-English Dictionary, i cili shërben si referencë për studiuesit, përkthyesit dhe studentët e shqipes. Newmark-u është bashkëautor në tri libra për shqipen: Spoken Albanian, Standard Albanian, Readings in Albanian (Shqipja e Folur, Shqipja Standarte dhe Lexime në Gjuhen Shqipe). Ai ishte mbrojtës i ngjashmërive gjuhësore midis dialekteve tosk dhe geg të shqipes.

Në Leksikografinë dygjuhëshe të shqipes, në botimin e fjalorëve dygjuhësh nga Ilo Stefanllari, Ramazan Hysa, Ilo Duro, Pavli Qesku, renditet fjalori shqip-anglisht i Oksfordit (2000), me rreth 85,000 fjalë hartuar nga Leonard Newmark. Leksikografia shqipe pranohet se është fusha më e hershme dhe më e pasur në gjuhësinë tonë. Madje dokumentimi i gjuhësisë shqipe nis me një vepër leksikografike sic ishte Fjalori latinisht-shqip “Dictionarium latino-epiroticum” i Frang Bardhit 1635.

Profesorin Leonard Newmark (1929-2022) e njoha nga letrat e vëllait Peter R. Prifti shumë dekada përpara se ta takoja në Amerikë. Peteri vetë e njohu nga afër kur u largua nga Massachusets Institute of Technology (MIT) Boston dhe shkoi në Universitetin e Kalifornisë.

Në vitin 1982 Leonard Newmark, Philip Hubbard dhe Peter R. Prifti botuan Standard Albanian – A Reference Grammar For Students. Vëllai ma dërgoi librin në Tiranë me një dedikim të bukur:

Vëllait të dashur, Naum, I dhuroj me gëzim këtë vëllim mbi Gjuhën Shqipe që përpiluam këtu në Universitetin e Kalifornisë në San Diego, unë dhe dy kolegë Amerikanë. Me respekt e dashuri, Pando, San Diego, 3 tetor 1984. (foto)

Atëherë nuk më shkonte kurrë në mend se vetëm një dekadë më vonë do isha mysafir në shtëpinë e Newmark-ut në La Jolla. Por kur vëllai më prezantoi me të, mu duk sikur po ritakoja një të njohur të vjetër.

Një nga kënaqësitë e vizitave të mia nga Nju Jorku në San Diego ishte shmallja me vajzën Julikën, nipin tim Eri, si dhe vëllanë. Për takimet me Profesorin Leonard mund të them se i mirëprisja me endje. Ai donte medoemos të na priste në shtëpinë e tij. Profesori dhe bashkëshortja e tij, Ruth përgatiteshin shumë seriozisht për vizitat tona, jo vetëm për të ngrënat e rastit por edhe për dhuratat (librat që donin të na i bënin peshqesh me këte rast) ndoshta ngaqë e dinin që edhe ne kishim dëshirë t’i jepnim suvenire shqiptare dhe botime të librave të fundit. Peter Prifti dhe Leonard Newmark ishin kolegë për disa vjet në Projektin e Gjuhes shqipe në Fakultetin e Gjuhësisë të Universitetit të Kalifornisë në San Diego dhe më vonë edhe bashkëautorë në libra gramatike dhe metoda të shqipes: Spoken Albanian, Standard Albanian, Readings in Albanian (Shqipja e Folur, Shqipja Standarte dhe Lexime në Gjuhen Shqipe).

Për përgatitjen e tri vëllimeve, Peter Prifti përktheu të gjithë materialin nga shqipja në anglisht, redaktoi të gjithë lëndën shqipe në librat Shqipja e folur dhe Lexime në Gjuhën Shqipe, në mënyrë që lënda t’i përgjigjej kritereve të gjuhës së njësuar letrare, si dhe zgjodhi dhe sistemoi leximet shoqëruese të tekstit. Bashkëpunimi i tyre ishte shprehje e respektit të ndërsjelltë profesional dhe personal për njëri tjetrin. Profesor Newmark e vlerësonte Peterin si specialist të gjuhës së folur, të shkruar dhe shprehjeve idomatike të shqipes por edhe si personalitet në fushën e albanologjisë. Fjalorin e Oxford-it shqip-anglisht i pajisur edhe me shprehje gjuhësore, Newmarku ia dhuroi Peterit me një përkushtim të vecantë në të cilin ai e quan ‘shkaktarin dhe nxitësin e interesimit të tij për leksikografinë shqiptare”. (foto)

Në bisedat tona diskutonim për strukturën e shqipes dhe lidhjeve gjuhësore të saj. Për profesorin, gjuha ishte shprehje jetësore e gjithë kulturës njerëzore dhe ai ishte thellësisht kureshtar dhe gjithmonë i interesuar për subjekte nga më të ndryshmet. Ai kishte aftësinë dhe mprehtësinë të shikonte shtresëzimet kuptimore dhe zbërthimet praktike edhe për tema në dukje të rëndomta sic ishtin rrethanat që mundësuan banimin e tij në një shtëpi në lagjen La Jolla në një kohë kur aty nuk lejoheshin të banonin hebrenj.

Vizitat zgjateshin me orë të tëra ngaqë koha shkonte pa u kuptuar në bisedat tona me subjekte nga më interesantet. Ne flisnim anglisht sepse profesori megjithëse kuptonte shumë nuk e kishte të lehtë të komunikonte shqip. Po ama gjithnjë përshëndetjet e mirëseardhjes dhe të përcjelljes bëheshin në një shqipe të bukur me fraza tradicionale sikur të ishte rritur në një familje me tradita shqiptare. Që aty ai e niste argumentimin e tij për ngjashmëritë dialektore të shqipes. Në San Diego dëgjoja sesi profesori e gjuhëtari amerikan vinte në dukje elementet e përbashkëta midis toskërishtes e gegërishtes ndërkohë që në Tiranë dhe Prishtinë i jepej hapësirë më e madhe argumentit të kundërt. Profesori ishte i kujdesshëm që të na dërgonte letra dhe kartolina për ditëlindje e festa të tjera.

Pas shumë vitesh mësova se ai ishte shumë i apasionuar edhe pas muzikës. Bashkë me disa shokë kishin formuar një bandë ku luanin pjesët e tyre të preferuara. Nëse e mbaj mend mirë ai luante në flut.

Newmarku u largua prej nesh fizikisht këtë vit por kontributi i tij për leksikografinë shqipe dhe referencat gramatikore janë dhuratë e pazëvendësueshme për gjuhëtarët shqiptarë dhe të huaj.

Tani e tutje do t’i mendoj të dy, Peterin e ndjerë dhe Profesor Newmark-un, në shoqërinë e njëri-tjetrit përsëri duke diskutuar për gjuhën shqipe, për kulturën, politikën, historinë e me radhë.

BASHKAUTORË NË LIBRA

Spoken Albanian – Leonard Newmark, I. Haznedari and Phillip Hubbard, Peter Prifti, Ithaca, New York, 1980, 348 faqe.

Standard Albanian, A Reference Grammar, Leonard Newmark and Ph. Hubbard, Peter Prifti, Stanford, California, 1982, 368 faqe.

Readings in Albanian, L. Newmark, Ph. Hubbard, Peter Prifti Antologji, Vol.I, II, III, 1979, San Diego, CA, 1167 faqe.

Foto:

Kopertina Standard Albanian dhe dedikimi i Peterit per Naumin

Fjalori Oxford Shqip Anglisht dhe dedikimi i Profesor Newmark per Peter Priftin

Rea, Rafaela Prifti, Peter Prifti, Leonard Newmark, SanDiego, Gusht 2005

Peter Prifti, Leonard, Mark Newmark, Naum Prifti, San Diego, 1998

Naum Prifti, Leonard Newmark, Peter Prifti, San Diego, Janar 2000

PER KRISTAQ DHAMON…

by

Naum Prifti/

Një muaj të shkuar në emejlin e dërguar nga familja Dhamo mësuam se Kristaqi nuk ndihej mirë, por pak ditë më vonë morëm lajme të mira se përmirësimet ishin të dukshme dhe të ndjeshme. Kjo ringjalli shpresat për tu takuar sërishmi në kafenenë tonë të preferuar në Nju Jork. Por sot, me filxhanin e kafesë përpara, bisedoj me të përmes këtyre rreshtave…

Me Kristaq Dhamon komunikohej lehtë sepse kishte shumë kulturë dhe horizont si edhe dhunti rrëfyese. Për vite me radhë, një prej ritualeve tona në Nju Jork ishte takimi në lokalin Kuq e Zi në Astoria. Temat e bisedave ishin të larmishme dhe të peridhave të ndryshme që nga koha e studimeve të tij për regjizurë në Hungari tek vitet e karrierës si udhëheqës artistik në Kinostudio, me shumë episode komike për ndodhi dhe rrëfime të ngjarjeve me ekipet e filmave gjatë vendxhirime. Të dy ishim krijues dhe të paktën për disa dekada në Shqipëri kishim krijuar në një kohë kur artit i diktohej shterpësia ideologjike nga lart. Pas përfundimit të studimeve, Kristaqi u kthye në Shqipëri dhe na entuziazmoi me prodhimin e filmit të parë shqiptar Tana në vitin 1958, me motive të tregimit me të njëjtin titull të shkrimtarit Fatmir Gjata.

Me Kristaq Dhamon nuk ishim vetëm bashkëmoshatarë e artistë. Rrugët tona lidheshin edhe kur ai si regjizor dhe unë si skenarist ishim pjesë e ekipeve të Kinostudios për aprovimin e filmave të huaj apo të prodhuar në vend.

Miqësia jonë u ripërtëri në Nju Jork. Bashkë shkonim në promovime letrare dhe premiera të filmave. Për vite me radhë në Nju Jork, një prej ritualeve tona ishte kafeja ne lokalin Kuq e Zi në Astoria. Ishte kënaqësi të pije kafe me të apo të haje ndonjë drekë a darkë sepse kishte humor e tregonte bukur ndodhi të jetës në Shqipëri në kohën e socializmit.

Në një prej bisedave, ai përmendi librin për kineastin e ndjerë Viktor Stratobërdha, ndihmës regjisor i produksionit të madh ruso-shqiptar të filmit Skenderbeu (1953). Viktori është një nga themeluesit e kinematografisë shqiptare, i cili per shpirtin e tij kritik u dënua me burg dhe u përndoq nga regjimi komunist. Kristaqi kujtonte sesi Viktori në vitin 1956 i kishte pyetur në mbledhje anëtarët e Komitetit të Partisë së Tiranës:

“Pse media shqiptare nuk publikon gjendjen e vërtetë të jetës së njerëzve? Sa shpenzuan anëtarët e Komitetit Qendror të Partisë në dyqanet e tyre në bllok?”

Persekutimi i tij përfshirë tetë vjet burgim zgjati deri në vitin 1988. Në 2000 Viktori ndërroi jetë në Kanada dhe Kristaqi nisi të përgatiste një libër për të. Midis projekteve të Viktorit kishte qenë edhe dramatizimi për film i tregimit tim “Shoferi i ambulancës” për të cilin thoshte se ishte një subjekt nga më të thjeshtët, por me një dramë të brendshme shumë të fuqishme. Duke përsëritur vlerësimin e Viktor Stratobërdhës për tregimin, Kristaqi thoshte: “SHOFERI- RROTA-dhe DY JETE, njësoj si temat e neorealizmit italian të asaj kohe që e kam patur shumë për zemër,”

Kristaq Dhamo ishte dhe do mbetet një bashkëbisedues i këndshëm dhe i mprehtë, si në art dhe në jetë. Dhe nga sot e tutje kur nuk është më në mesin tonë, ai nëpërmjet krijimtarisë do ta vazhdoj bashkëbisedimin me artdashësit e filmit dhe kinematografisë shqiptare si edhe me miqtë e tij në Shqipëri dhe Amerikë .

Pika e Ujit

by

Nga Naum Prifti/

Ishte një vajzë e vogël që kishte një emër të çuditshëm dhe ndryshe nga gjithë emrat e tjerë. Ajo quhej Pika e Ujit sepse ishte vërtet e bukur si një pikë uji që shkëlqen në rrezet e diellit. Të gjithë ata që e shikonin thoshin se Pika e Ujit kur të rritej do të bëhej artiste, aq mirë dinte të kërcente. Ajo vetë nuk e dinte se ç’do të bëhej kur të rritej, po tani për tani i pëlqente të mësonte këngë të reja, të dëgjonte përralla dhe të shëtiste.

Pika e Ujit shtëpinë e kishte në malin e Tomorrit, në një shpellë të madhe, ku drita e diellit mezi hynte nga çatia prej shkëmbi. Ajo kishte dëgjuar se në botë ka qytete të mëdha dhe ura të larta. Kishte dëgjuar se ka një vend të madh plot me ujë të kripur, të cilit i thonë ‘det’. Por ajo vetë s’i kishte parë dhe bënte ç’bënte i thoshte mamasë:

-Eja të dalim shëtitje dhe ta shikojmë atë detin me ujë të kripur!

Po mamaja gjithmonë kishte punë qe s’mbaroheshin kurrë dhe e shtynte shëtitjen nga java në javë.

-Mos ki merak, kur të rritesh do ta shikosh detin.

-Unë dua ta shikoj tashti.

-Epo tashti je e vogël. Më mirë shko fli që të rritesh.

Dhe Pika e Ujit shkonte menjëherë të flinte sepse donte të rritej sa më parë.

Një ditë prej ditësh, atëherë dinte të numëronte deri në njëqind dhe njihte shkronjat, ajo i kërkoi leje mamasë të dilte të shëtiste.

-Ku do vesh? – e pyeti mamaja.

-Deri te burimi në mal. Mirë?

-Mirë, – i tha mamaja, – vetëm mos u vono!

-Jo, nuk do të vonohem. Sa ta shikoj burimin dhe do të kthehem prapë këtu.
Kështu pika e Ujit doli nga shtëpia në drejtimin që të çonte te burimi i malit. Kur arriti te burimi, ajo vuri re se aty çdo gjë shkëlqente dhe çdo send i ri i tërhiqte vëmendjen dhe zgjonte kureshtjen edhe më shumë. Aq shumë feksnin gurët, zaret madje edhe fijet e barit aty sa që Pika e Ujjit mbyllte sytë që të mos ia vriste drita e diellit.

Me ngadalë hapte një sy, pastaj edhe tjetrin. Dhe duke ngritur kokën lart drejt qiellit e kuptoi se një rruzull i ndritshëm lëshonte dritë mbi të gjitha sendet në tokë. Ajo pa pemët e larta, shkëmbinjtë e mëdhenj, gjithfarësoj lulesh ngjyra-ngjyra dhe nga gëzimi s’u përmbajt dot por thirri:

-Sa bukur qenka këtu! Sa më pëlqen të shikoj edhe ca gjera të tjera… Vallë ç’do të ketë pas këtij burimi?

Pika e Ujit pa zogjtë që fluturonin dhe tha me vete: “Sikur të mësoj edhe unë të fluturoj!” Kur një trumcak përplasi krahët kaq pranë burimit sa puplat e tij e çikën Pikën e Ujit mu në faqe, asaj ju duk se mund ta kapte por ai sakaq u fsheh në pyll.

-Atje duhet të ketë edhe shumë zogj të tjerë sepse cicërimat e tyre dëgjohen gjer këtu, – mendoi ajo.

Pika së Ujit aty për aty thuri një këngë që filloi ta këndonte me ngadalë nën zë e druajtur se mos e dëgjonte dikush:

“Zog i bukur,

Krahëshkruar

A më merr me vete mua?

Tok me ty

Të fluturoj

Shqipërinë

ta shikoj!

Merrmë e shpjermë

Gjer te retë!…

Ajo do të kish kënduar edhe më gjatë sikur të mos e kish tërhequr një flutur aty pari me krahët me cikla të kuqe dhe anët të zeza nga e cila Pika e Ujit u mahnit.

Duke ndjekur fluturën që ndalonte te një lule pastaj te një tjetër ajo mendoi se flutura i kishte ato shoqe prandaj po i kalonte me radhë, kurse Pikën e Ujit as që e njihte fare.

-Eja të bëhemi shoqe! A të pëlqen të më kesh shoqe mua?

-Mirë, – i tha flutura, – veç kij mendjen mos më lagësh krahët me ujë, se pastaj nuk fluturoj dot.

-Po si fluturon ti? A më mëson edhe mua të fluturoj që të shëtisim së bashku.

-Në qoftë dëshrion të fluturosh, përpiq krahët, ja kështu si unë, – i tha flutura  dhe duke thënë kështu, filloi të vallëzonte në ajër.

Pika e Ujit s’kishte krahë prandaj s’kishte si t’i përpiqte. Ajo lëvizi duart gjersa i dhembën, po nuk qe e mundur të fluturonte. Ndërkohë flutura ishte prapa bregut dhe sado që Pika e Ujit u mundua ta ndiqte nuk arriti dot.

“Po mirë, – tha Pika e Ujit me vete, – unë do të pyes dikë tjetër që të më mësojë si të fluturoj”.

Ktheu kokën të shihte rreth e qark.

Vallë ç’kishte pas atyre pemëve të larta? Po pas këtij bregu çfarë mund të  shikoje? Ku ishte ai vendi me ujë shumë të cilit i thoshin det?

Ajo filloi të zbriste tatëpjetë përroit duke u mbajtur pas fijeve të barit e pas fletëve të luleve. Në ajër ndjeu dritherime të lehta nga një dallëndyshe me bishtin si gërshërë. Ajo i kishte dëgjuar përshkrimet e mamasë për zogjtë dhe natyrën por tani i shikonte për herë të parë.

-Dallëndyshe, – i tha Pika e Ujit, – a më mëson edhe mua si të fluturoj? Flutura që takova pak më parë më tha “përpiq krahët dhe do të fluturosh”.

-Ti nuk ke krahë prandaj nuk mund të fluturosh. Më mirë mëso të vozitësh me varkë. A ke hipur ndonjëherë në varkë? – e pyeti dallëndyshja.

-Asnjëherë.

-Atëherë do të të sjell unë një varkë, – i tha dallëndyshja dhe sakaq i humbi nga sytë.

Pas pak ajo i solli me sqepin e saj një lëvozhgë arre. Në vend të lopatave dallëndyshja i dha dy fije kallamishte. Varka përkundej në ujë por Pika e Ujit s’kishte hiç frikë. Me anë të lopatave kallamishte Pika e Ujit voziste në një vijë uji përmes një lugine të gjelbër. Prej andej shihej mali i Tomorrit dhe përrenjtë që shkisnin faqeve të tij.

“Andej kam zbritur unë, – mendoi Pika e Ujit duke parë atë me admirim. Atje janë shtëpia ime e bukur dhe mamaja. Pastaj menjëherë u kujtua. Ua! Po unë i premtova mamasë se do të kthehem shpejt në shtëpi… Kushedi sa vonë është bërë tashti!”

Pika e Ujit deshi të kthente varkën e të merrte rrugën e shtëpisë, po ishe e pamundur, sepse guaska e arrës nuk mund të voziste kundër rrymës. Rryma ishte shumë e shpejtë dhe Pika e Ujit e kuptoi se nuk mund të kthehej në drejtimin e kundërt. Ujërat shkisnin gjithmonë tatëpjetë dhe çdo çast e largonte edhe më shumë nga shtëpia. Pika e Ujit u tremb dhe duke vënë gishtin në gojë zuri të mendohej.

“Po sikur të mos e gjej rrugën e shtëpisë dhe të humbas këtej?…” Ajo u hidhërua shumë dhe gati zuri të qante. Por mamaja e kishte porositur se fëmijët që dinë emrin dhe mbiemrin e tyre nuk humbasin. Dhe atëherë ajo tha me zë të lartë që të dëgjohej sa më larg:

-Unë jam Pika e Ujit!

Vijës së ujit tani i qenë shtuar edhe vija të tjera dhe bregu mezi dukej ndërsa mali kishte mbetur prapa. Mbase ky do të ishte lumi i madh sepse shtrati kishte shumë ujë dhe brigjet shiheshin me vështirësi.

Pika e Ujit shikoi e habitur një urë prej guri që shkonte nga një breg i lumit te tjetri dhe vërejti lagjet e një qyteti të vjetër, me shtëpitë të ngritura në faqe të kodrës ndërsa një grup me fëmijë me grykëse të bardha këndonin me zë të lartë për një vend me emrin Berat. Pika e Ujit i përshëndeti dhe donte t’i pyeste më shumë për Beratin, po ata s’e kishin mendjen dhe s’e vunë re.

Anës rrugës, përgjatë lumin ku po voziste Pika e Ujit kalonin automjete. Në njërin prej tyre dukej një tabelë e madhe ku shkruhej me shkronja të mëdha Fusha e Myzeqesë. Atje tej boçet e pambukut ngjanin nga larg si flutura të bardha. Më tutje në një trase mbi lumë, grupe të rinjsh flisnin me pasion për një urë prej hekuri, dhe ajo dëgjonte fjalë të shkëputura, si: tren, Rrogozhinë-Fier. Ndonëse nuk arrinte t’i kuptonte të gjitha, ishte mbushur me një ndjesi të veçantë.

-Sa i bukur qenka vendi ynë! – tha Pika e Ujit me zë të lartë.

Në lumë zhabat llafazane bënin zhurmë dhe disa peshq sykuq e shikonin me çudi guaskën e arrës që lundronte drejt detit.

Pika e Ujit s’mbante mend sa kishte udhëtuar, po ishte kaq e lodhur sa e zuri gjumi. Të nesërmen në mëngjes erdhi një gaforre budallaqe që nisi ta shikojë varkën me lakmi dhe për të parë se mos kishte brenda dicka për të ngrënë, u zgjat dhe e kapi në anë.

-Ngadalë, ngadalë, – i thërriti Pika e Ujit, – se do të më rrëzosh!

Po gaforrja s’dëgjoi dhe e përmbysi varkën. Pika e Ujit ra brenda në det dhe ndoshta do të ishte vrarë po të mos e kish pritur një peshk në kurriz.

-A ke qejf të shëtisësh? – e pyeti peshku.

-Hip mbi kurrizin tim dhe unë do të të shpie ku të kesh qejf.

-Me shpjerë në shtëpi, – e luti Pika e Ujit.

-Ku e ke shtëpinë ti?

-Shtëpinë e kam në mal.

-Oh, më fal, – i tha peshku, – po unë s’di të eci në mal, bile as në tokë. Ç’është e drejta unë nuk mund të ec vetëm notoj. A nuk e shikon, unë s’kam as këmbë!

-Ku jemi këtu? – e pyeti Pika e Ujit.

-Këtu jemi në det. E ndjen shijen e ujit të kripur?

Oh, pse kështu qenka deti! – tha me habi Pika e Ujit. – Qenka vërtet i bukur. Po më pëlqen shumë, po i kam dhënë  fjalën mamasë se do të kthehem shpejt në shtëpi.

-Eja të të shëtis pak – i tha peshku, se po më dukesh vajzë e pastër dhe e zgjuar. Veç të lutem mos m’i vër këmbët këtu te verzat, se s’marr dot frymë.

Pika e Ujit e dëgjoi dhe u kap pas pendës se kurrizit. Peshku i tregoi plot gjëra të çuditshme: peshkun çekan dhe peshkun shpatë, ca korale që dukeshin si bimë, kalin e detit, një fokë me mustaqe si të maçokut dhe një breshkë uji me samar. Të gjitha këto Pikës së Ujit i pëlqyen shumë, po megjithatë, mendjen e kishte te shtëpia, prandaj e pyeti sërish peshkun:

-Po rrugën e shtëpisë sime e di ti?

-Unë s’e di, – i tha peshku, – por për këtë është më mirë të pyesësh diellin që ndriçon mbi det edhe mbi tokë. Tashti kur të jemi në sipërfaqe ti mund ta pyesësh vetë.

Deti ish i qetë dhe i butë dhe atje ku binin rrezet e diellit uji vezullonte. Pika e Ujit, kur pa se deti ishte tamam si  një pasqyrë e madhe e lëmuar, tha me mend se këtu ishte vendi më i mirë për të vallëzuar sa të kishte qejf.

Ajo vuri duart në mes, u ngrit në majë të gishtave dhe filloi të shkiste mbi atë syprinë uji si një mrekulli e vërtetë. Ndërsa vallëzonte, fustani i hapej si në çadër me ngjyra ylberi dhe gjallesat e detit filluan ta sodisnin me kërshëri vallen e balerinës së vogël.

Pika e Ujit vallëzoi sa filluan t’i merreshin mendtë, pastaj zgjati duart drejt Diellit dhe i tha:

-Diell, o Diell! Unë dua të vallëzoj me ty, merrmë atje lart se do të pyes edhe diçka.

Dielli i mirë zgjati rrezet e tij si duar të ngrohta dhe e ngriti Pikën e Ujit lart. Ajo ndjeu se tani ish bërë fare e lehtë. Dhe sa më lart ngjitej aq më avullore teksa pluskonte në qiellin pa fund.

Ku ishe ajo flutura që i pat thënë të përpiqte krahët po të donte të fluturonte? Ja tani, Pika e Ujit pa përpjekur as krahët, as duart po fluturonte mbi detin pa anë. Sakaq ju kujtua burimi dhe prej burimit mendja i vajti te shtëpia. Pika e Ujit u ndal e menduar.

-Pse po rri e menduar? – e pyeti Dielli i mirë.

-Më ka marrë malli për mamanë dhe për shtëpinë, – i tha Pika e Ujit. – A e dini ju shtëpinë time?

-Po si jo, – iu përgjegj Dielli. – Unë rri lart mbi tokë e mbi det dhe i shikoj të gjitha.

Dielli thërriti Renë e Bardhë si pambuk dhe i tha ta merrte Pikën e Ujit dhe ta shpinte në shtëpinë e saj në mal. Reja u nis fluturimthi nga deti drejt malit.

-Sa lart që jemi! – tha Pika e Ujit. – Ne po fluturojmë më lart se zogjtë dhe se fluturat, por kam pak frikë sesi do të zbres.

-Mos ki merak, – i tha Reja e Bardhë, – ti bjerë e fli se je e lodhur. Nesër në mëngjes ne do të arrijmë tek mali i Tomorrit.

Kur Reja e Bardhë e zbriti Pikën e Ujit, ajo as që e ndjeu uljen në tokë se Reja e vendosi mbi një gjethe dhe nga gjethja u lëshua ngadalë si një parashutë.

-Po tani si ta gjej shtëpinë time? – pyeti veten ajo.

Pika e Ujit filloi të zbriste nëpër një të çarë shkëmbi me shpresë se do ta gjente rrugicëzën për në shtëpinë e saj. Pa e ditur mirë sa rrugëkishte bërë ajo u ndodh ballë për ballë portës së shtëpisë. Rendi me vrap në oborr dhe pastaj çeli derën.

-Mami, mami! – i tha ajo duke e përqafuar, – sa më ka marrë malli për ty!

-Edhe mua, bijë e dashur, – i tha mamaja.

-Mos u vonova shumë? Ta dish sa gjëra të bukura që kam parë!

Ajo filloi t’i tregonte për rrugëtimin e saj.

– Ishte me të vërtetë udhëtim shumë i bukur. A do më lejosh të shkoj përsëri?

– Tani që mësove rrugën do të lejoj gjithnjë, – i tha mamaja. Po tani fli se u bë vonë.

Pika e Ujit mbështeti kokën në prehërin e mamasë dhe nga që ishte e lodhur e zuri gjumi menjëherë. Po kur të çlodhej ajo dëshironte të nisej përsëri në udhëtimin e mrekullueshëm që nuk mund të ketë emër tjetër përvecse “Rrugëtimi i Pikës së Ujit”.