Me rastin e Ditës së nënave/

Nga Pertefe Leka*/

Heroina  e kohës së re, që ruan me bujari  relike të kohëve të vjetra.Kam pasur fatin  ta vizitoj  shtëpinë  e  Zotit Shtjefen Ivezaj, së bashku me Zonjën Drita Ivanaj.Në Tuz, ishte organizuar një konferencë për të nderuar vëllezërit Ivanaj.

Pas vizitës në Triesh ku ishin varret e të parëve dhe kulla shekullore e fisit Ivanaj, na drejtuan  të shihnim muzeun në Lekaj të Tuzit.Ishte një surprizë e bukur  dhe e paimagjinueshme  se  si një shtëpi e vogël njëkatëshe,ku jetonin dy të moshuar,ishte muze.

Shumë të nderuarit zoti  Shtjefen,i kishte dalë zani për punën e madh që kishte ba në mbledhjen e relikeve  të çmueshme  me të cilat kishte krijue muzeumin e vjetërsisë të periudhave të ndryshme, per t’ia lënë trashëgim brezave.

Sapo hyje  në ate shtëpi të vinin në vesh fjalët e ëmbla të traditës “MIrë se ju ka pru zoti ,e kjoshi faqebardhë”.  Në ate takim  të përzemërt ballafaqohesh menjëherë me banorin e malit që i kishte punue këta mjete, të cilat transmetonin mendjen e urtë,bujarinë, trimërinë, nderin dhe Idealin shqiptar. Si rrjedhojë  gjeje shpirtin e kombit, traditat e gjyshërve, shqiptarin e vrullshëm për natyrë  por edhe të durueshem në vuajtje.

Me shoqërimin e ngrohtë, e shumë miqësor që të bënin Zoti Shtjefen e Nanë Gjystja të jepnin mundësinë ta shijoje atë punë fisnikësh.

Muret e dhomave  të vogla, ishin veshur si dekor  me ata visare të  mbledhura  prej tyre.Nuk kishte një hapësirë të lirë, edhe në dysheme e deri në  tavan ishin vendosur reliket e vjetra.Përllogaritja  e distancave  ndërmjet sendeve  të varura  ishte vetëm me centimetra,por kur gjendesh mes tyre, ambjenti  të zgjerohej para syve.

Në se do të ruheshin  ata relike në kutija xhami, si në muzetë klasike, do të duheshin  shumë kate t’i shtoheshin asaj shtëpie, por jo, ata  sende  bashkëqëndronin ngjitur e ngjitur  sipas klasifikimit, që  vetëm ata dy  njerëz me zemër të madhe dinin t’i bënin.

Nanë Gjystja të shoqëronte dhe të spjegonte me urtësinë e saj për ata sende  që i përkisnin më shumë asaj. Ajo përfaqësonte aty të gjitha Loket e Malësisë, sepse aty kishte mbledhur prej tyre, furkën, saçin, buljeren e shtamat e ujit, djepin,…..por mbi të gjitha xhubleten.Aty u ndala edhe më shumë, për ta parë nga afër  këte veshje të hershme të qytetërimit Ilir, këte relike te vyer, që e ka vetëm Malësia dhe që është krenaria e kulturës sonë  kombëtare.

Aty  më zuri syri  një mjet  të vogël prej druri  prej  ku  rrotullonte bashkimin e  tri fijeve  prej leshi që të bëheshin shirita dhe pastaj, siç ma spjegoi nanë Gjystja, qepeshin  me mjeshtëri me pjesët e tjera  në mënyrë horizontale  për të krijue xhubleten në formën e kumonës së valëzueme, një teknologji sa primitive aq dhe  e sofistikuar.

Në pamjen e jashtme, Nanë Gjystja, si në trup, në ecje edhe në veprime  e sjellje të kujtonte Nanë  Terezen.Ajo, tërë qenien e saj ia kishte kushtuar atij thesari që do t’i rritej vlera  në vazhdimësi për t’i shërbyer  brezave.

Në ate mori sendesh  nuk pashë vendin ku ajo pushonte. Për moshën që kishte, për punët e rënda  që bënte, duhet ta kishte një qoshe te ngrohtë, por ajo nuk e njihte rehatinë. Ishte gjithë ditën në lëvizje, me një pupël në dorë, përkëdhelte ata relike te vyera. Ajo malësore  stoike ishte  përshtatur me ato orendi që e rrethonin përqark, ishte shkrirë me to dhe aty mes tyre ndihej mirë.

Ajo ishte një grua e thjeshtë, por  që kishte bërë shkollën, në shtëpinë e saj. Ajo ishte edhe mësuesja edhe nxënësja e asaj shkolle me drejtor bashkëshortin  e saj, Zotin Shtjefen.

Ajo nuk i ndahej të shoqit, e respektonte dhe e dëgjonte  me kënaqësi kur Ai  u spjegonte vizitorëve në detaje, vendin ku  i kishte  gjetur  ata sende të çmuara, kohën kur ishin përdorë, lënden dhe mjetet me të cilat i kishin punuar etj. Zoti Shtjefen ishte nje ciceron i vertetë ishte historian, e kishte  harmonizuar më së miri  kohën e vjetër me të renë. Këte e plotësonte edhe nepërmjet fotografisë, një pasion tjetër i tij, e për këte ruante  një koleksion aparatesh fotografikë të periudhave të ndryshme.

Shtjefen Ivezaj nuk kishte tituj shkencor, por hulumtimet e tij për të vertetuar historinë e bënin  që  tashmë t’i kishte fituar ata. Me zgjedhjet që kishte rënditur në ate shtëpi-studio,  ia ka bërë gati studiuesve lënden e parë. Aty, mund të shkojnë e të ulen studentët në ato ndejset prej druri të gdhendura me mjeshtëri.Të shkojnë aty, ku jane ulur të Urtët në kuvendet e malësisë dhe të dëgjojnë të Urtin Ivezaj, i cili  është në një drejtim me Gjeçovin, që për nga ngjashmëria i bashkon edhe emri, Shtjefen, e prej të cilëve,mëson shumë.

Aty  mund të dëgjosh për  traditat e banorëve të Cemit  siç  i ka cilësuar  Pater Anton Arapit te “Andrra e Pretashit “se Hoti,Gruda dhe Triepshi  janë të përmendun për gisht e trimni, për  urti dhe bukëdhënës.

Aty do të gjesh armët e trimave te Dedë Gjo Lulit të cilat flasin dhe tregojnë historinë e lavdishme te Malësisë Madhe dhe të popullit shqiptar.

Aty do të dëgjosh tingujt e çiftelisë dhe këngët trimërore të burrave,një folklor brilant.

Në ate mrekulli që kishin krijuar bashkëshortët Ivezaj,mungonin njerëz të kualifikuar  që  ta inkuadronin ate visar kombëtar  në kuadrin shkencor. Atyre u mungonte ndihma e institucioneve shtetërore  si brenda dhe jashtë Shqipërisë. Gjithë ky aktivitet zhvillohej jashtë kufijëve të Shqipërisë, por trashëgimia kulturore  kombëtare nuk njeh kufij ajo i përket shqiptarëve dhe të gjithë duhet ta mbrojmë.

Gjithë  pasuria e dy bashkëshortëve  të nderuar, ishte urtësia dhe modestia, por mbi të gjitha krenaria se gjithë ky investim i tyre ishte bërë për  një ideal, për shqiptarii’

Vitet po i rëndojnë të moshuarit, deri tani, në emër  të atyre relikeve kanë folur e kanë treguar të dy bashkë, po në vazhdimësi, kush do t’i mirëmbajë, kush do ta ruaj ate muze pa financë.?!

Është një rast shumë i rrallë, një sakrificë vetëmohuese e dy prindërve, që përveç rritjes dhe edukimit të fëmijëve  të tyre  biologjik e kanë shtrirë edukimin e tyre  edhe më  tutje duke u bërë shembull i një pune madhështore,që do t’u sherbejë brezave.

Ata ndertuan një shtëpi, aty krijuan një muze, që shërben si shkollë për të gjithë, për njohjen e kulturës, të zakoneve e dokeve dhe virtyteve ma të mira që trashëgojmë  nga  të parët tanë.

Jemi mësuar t’i  shohim në fotografitë  e Marubit veshjet e bukura të Malësisë apo visare të tjera të çmueshme dhe jemi mrekulluar, por në Shtëpinë e Ivezajve,ata relike i sheh me sy dhe i prek me dorë, ata flasin edhe ma shumë.

* Ne Foto:Pamje nga muzeu i Lekaj.Shtjefen Ivezaj.