Poeti dhe përkthyesi Faslli Haliti shell për lexuesit e Diellit një dekadë nobelistësh/
NOBELISTI I 1903/
SULLY PRUDHOMME 1839 – 1907/
René Francois Armand Prudhomme I mbiquajtur Sully Prudhomme (Paris, 16 mars 1839 – Châtenay-Malabry, 6 shtator 1907) ishte një poet francez, fitues i parë i Çmimit Nobel për Letërsi në vitin 1901.____________________________________________
MOTIVACIONI
Në njohjen e përbërjes së tij poetike, e cila jep prova të një idealizmi të lartë, përsosmëri artistike dhe një kombinim të rrallë të cilësive të zemrës dhe intelektit…
VAZO E THYE
Në këtë vazo vdes shporiza
në heshtje një erashkë
e fshiku atë
e plasariti pak
e padukshme dhe e lehtë
plaga në kristal
lëviz çdo ditë
sille rreth ngadalë
uji i freskët, pikon pike, pikë
rrjedh prej vazos ai,
por askush s’e dalloi
mos e prekni:u thye tani
ndonjëherë kush dashuron
fshik një zemër të shkretë
në heshtje e plagos atë
si erashka që vazon prek
e pa cenë duket, po e pe,
ndaj plagën e thellë pra,
mos e prekni aspak:
u thye, u ciflos, u ça.
*6. Lule e njohur ende për vetitë e saj magjike e afrodisiache. Rrënja e saj etimologjikisht rrjedh nga folja verbero-colpire: që do të thotë vras.
NOBELISTI II 1903/
Bjørnstjerne Martinus Bjørnson 1832 – 1910/
Bjørnstjerne Martinus Bjørnson (Kvikne, 8 djetor 1832 – Paris, 26 prill 1910) ka qenë një poet, dramaturg dhe shkrimtar norvegjez. Në rrafshin artistik kontribuoi, bashkë me Henrik Ibsen, në lindjen e drammaturgjisë moderne norvegjeze e skandinave. Madhështia e tij u vulos me Çmimin Nobel për Letërsi në vitin 1903
______________________________________________
MOTIVACIONI:
«Një haraç për poetikën e tij fisnike, madhështore e të gjithanshme, me të cilën ai është krejt i ndryshëm për qartësinë e frymëzimit të tij dhe pastërtinë e rrallë të shpirtit të tij»
______________________________________________
VELA TË MËDHA NË DETIN E VERIUT*
Vela të mëdha në Detin e Veriut,
lart mbi malin Skandsem atë mëngjes
Erling Skjalgsson sytë nga Dielli drejton
duke vështruar detin drejt Danimarkës;
«Nuk po vjen Olav Trygvason?»
Pesëdhjetë e gjashtë Drakkar
djegur nga dielli
presin të nisen drejt Danimarkës
me vela të ulura poshtë.
Akoma një murmurimë:
“Ku është drakari më i gjatë?
Nuk po vjen Olav Trygvason? “.
Por, kur lind dielli
dhe ngrihet mbi det
mërmërima bëhet stuhi:
“Ku është drakari më i gjatë?
Nuk po vjen Olav Trygvason? “.
Ngadalë nga dalë, në këtë çast
të gjithë të habitur ndiejnë
nga fundi i detit
një gurgullimë, një mërmërimë:
“Drakari më i gjatë u mposhtë!
Ra Olav Trygvason “.
Që nga ajo ditë, për shekuj e shekuj
anijet norvegjeze janë të shoqëruara
në netët mbuluar me dritë hëne nga vajtimi;
«Anija më e gjatë u shpartallua!
Ra Olav Trygvason “.
*Olav Tryggvason (960-1000 ) ishte mbreti i Norvegjisë 995 -1000 dhe pati një rol kyç në konvertimin e vikingëve në të krishterë. Bjornson shkroi këtë tekst, i frymëzuar nga “Saga e Olav Tryggvason” (pjesë e “Heimskringlas”) kompozuar në fund të shekullit të dymbëdhjetë nga poeti Islandez Snorre Sturlason, (1178 – 1241). Teksti përshkruan pas betejën e Svolderit (në vitin 1000), kur mbreti u mund dhe u vra në betejën e madhe detare të Svolder në Baltikut mbi Drakkaren e tij «Ormen Lange» «Gjarpër i gjatë», sipas sagës, më shumë se 50 metra. Në breg, norvegjezët pyesin njëri-tjetrit në mënyrë të përsëritur «Pse nuk kthehet Olav Trygvason?»
NOBELISTI III 1904 /
ETIENNE FREDERIC MISTRAL 1830 – 1914/
Etienne Frederic Mistral (Maillane, 8 shtator 1830 – Maillane, 25 mars 1914) ishte Nje shkrimtar dhe poet i gjuhës franceze Occitane, iu dha në vitin 1904 Çmimin Nobel për Letërsi.
______________________________________________
MOTIVACIONI:
«Si njohje e origjinalitetit të qartë dhe të frymëzimit të vërtetë të krijimtarisë së tij poetike, që reflekton shkëlqyeshëm peizazhet natyrore dhe frymën amtare të popullit të tij, gjithashtu dhe, punës së tij të rëndësishme si filolog provansal»
______________________________________________
PROVIDENCA
Shiko lulet e gatticeve. Janë flokë bore
me push të qartë. Dhe mjafton vetëm
që një erë mjaft e lehtë t’i prekë
që të shkrira të përhumben mbi tokë.
Por pambukut i shpërndarë.
kudo nga zogjtë
mblidhet menjëherë.
Shih: ka një fole
nën atë ind:
fole trishtili të kadifejtë,
e butë, e bardhë. Së pari bënë indin mire
dhe pastaj i veshën të vegjlit
me pelush… O dorë e bekuar,
që për çdo harabel
thur një fole…
Endej plaku atëherë ngadalë
gjatë përrenjve me murgeshë,
dhe duke arsyetuar gjatë për Perëndinë.
«Ç’harmoni ka në veprën hyjnore!»
«Ç’largpamësi dhe ç’mrekulli»
Thoshte ai me admirim të thellë:
«Ç’providencë dhe ç’admirim!»
«Shiko ato mushkonja endacake në grup,
nëpër ajrin e qetë. Linden pak më pare
brenda një rrezeje dielli dhe sonte mbase,
s’do të kthehen në fare.
Pra për një ekzistencë kaq kalimtare,
Providence u dhuroju atyre të gjitha të mirat!.
Në galeta e gjejnë ato ushqimin
që më shumë atyre u pëlqenë; jetojnë në diell;
kanë krahëzit për të vazhduar më pas,
mbi male dhe mbi pllaja bartin të vegjlit;
në sytë e vegjël të tyre gjithë krijimi
pasqyrohet si një det i pafundmë.»
NOBELISTI IV 1906/
Giosue Carducci 1835- 1907
GiosueAlexandër Joseph Carducci (Valdicastello di Pietrasanta, 27 korrik, 1835 – Bolojë, 16 shkurt 1907) ishte një poet dhe shkrimtar italian.Ky ishte italian i parë që fitoi Çmimin Nobel në letërsi në vitin 1906.
_________________________________________
MOTIVACIONI:
«Jo vetëm në njohjen dhe mësimet e tij të thella e hulumtim kritik, por mbi të gjitha një haraç i energjisë krijuese, pastërtinë e stilit dhe të forces lirike që karakterizojnë kryeveprën e tij poetike». ______________________________________________
VAJTIM ANTIK
Pema që i zgjasje
Dorën fëminore,
Shega gjelbërore
Plot me lule flakë,
Në kopështin e shkretë
Bleron gjithçka tani,
Qershori e ringjall
Me drit’ e ngrohtësi.
Ti lule pemës sime
E tharë, fshikulluar
Pa dobi tani në jetë,
Je lule e vetmuar,
Je në dhé të ftohtë,
Je në dhé të të zi;
As dielli s’të gëzon
As un’s’të zgjoj tani.
NOBELISTI V 1907/
Rudyard Kipling (Bombay sotMumbai, 30 dhjetor 1865 – Londër, 18 janar 1936), shkrimtar anglezNë fëmijëri e mësoi gjuhën hinduse, vazhdoi shkollën ushtarake në Devonshire, ndërsa më 1882, u kthye në Indi dhe punoi si gazetar. Në vitin 1907 fitoi Çmimin Nobel për Letërsi.
MOTIVACIONI:
«Duke pasur parasysh fuqinë e vëzhgimit, origjinalitetin e imagjinatës, fuqinë e ideve dhe talentin e shquar për transmetimin të cilat karakterizojnë krijimet e këtij »
______________________________________________
LAMTUMIRË
Tymi mbi altarin tuaj vdes,
Lulet thahen,
Perëndesha e sakrificës suaj
Iku.
Ç’duhet tё këndoni apo tё flijoni pra
Viktimën ditё pёr ditё ?
«Dimё qё Shenjtërorja ёshtё bosh», u pёrgjigjёn,
« Dhe Perëndesha ka ikur –
Megjithatë, mbi altar janë vendosur kurora me lule-
Guri i Altarit
Nxirё nga tymi i kurbaneve,
Edhe pse Ajo iku prej syve tanё.
Sepse ndoshta, po tё vazhdojmë tё kёndojmё
Dhe tё kujdesemi pёr Shenjtëroren,
Ndonjë Hyjneshё me flatra
Do tё drejtohet kёtu,
Dhe duke gjetur gjithçka të vendosur nё rregull,
Do tё ndalet ndërsa e adhurojmë në kёmbёt e Saj».
NOBELISTI VI 1913
RABINDRANATH TAGORE
1861 – 1941
Rabindranath Tagore, i quajtur nganjëherë edhe me titullin e GURUDEV, është emir në anglisht i Rabindranath Thákhur ( A: [ɾobin̪d̪ɾonat̪ ʰ ʈ ʰ akuɾ]) (Kolkata, 6 maj 1861 – Santiniketan, 7 gusht 1941), ishte një , dramaturg poet, shkrimtar dhe filozof Indian. ______________________________________________
MOTIVACIONI:
«për ndjeshmëri të thellë, për freskinë dhe bukurinë e vargjeve, me aftësinë e përkryer, arrin të bëjë në poezinë e tij, ai shprehu me anë të gjuhës së tij angleze, një pjesë të letërsisë West “
______________________________________________
Grua
Grua, nuk je vetëm vepra e Perëndisë,
por edhe e burrave, të cilët gjithmonë
të bëjnë të bukur me zemrat e tyre.
Poetët do thurin një rrjetë
me fijet e fantazisë së artë;
piktorët i japin formës tënde
përherë pavdekësi të re.
Deti jep perlat e tij,
miniera arin e tyre,
Kopshtet e pranverës lulet e tyre
për të të zbukuruar, për të të mbuluar,
për të të bërë përherë më të çmuar.
Dëshira e zemrës së burrave
ka shtrirë lavdinë e saj
mbi rininë tënde.
përgjysmë je grua, dhe përgjysmë je ëndërr.
NOBELISTI VII 1923/
WILLIAM BUTLER YEATS
William Butler Yeats (Dublin, 13 qershor, 1865 – Roquebrune-Cap-Martin, 28 janar 1939) ishte një poet, dramaturg, shkrimtar dhe mistik irlandez.
_____________________________________________
MOTIVACIONI:
“Për poezinë e tij të frymëzuar gjithmonë, që me formën e lartë e artistike i ka dhënë shprehje frymës frymën së një kombi të tërë”…
NDËSHKIM DASHURIE
Zhurmën e një harabeli mbi ulluk,
Hëna e brilltë dhe krejt qielli i qumësht,
Dhe gjithë ajo harmoni e famshme gjethesh,
Kishin fshirë imazhin e njeriut dhe britmën e tij.
Një vajzë me buzë të kuqe të dhimbshme u ngrit
Dhe dukej madhështia e botës në pikën e lotit,
E dënuar si Odisea dhe anijet e rraskapitura
Por krenare si Priami i vrarë mes shokëve të tij.
U çua dhe në çast ullukët nisën zhurmimin,
Një hënë që kacavirrej në një qiell të zbrazur,
Dhe gjithë ai ankim i gjetheve,
Mund të kompozonin vetëm imazhin e njeriut dhe britmën e tij.
NOBELISTI VIII 1931/
Erik Axel Karlfeldt 1864 – 1931/
Erik Axel Karlfeldt (Avesta, 20 korrik, 1864 – Stockholm, 8 prill, 1931) ishte një poet suedez. Në vitin 1931, menjëherë pas vdekjes së tij ai u nderua me Çmimin Nobel për Letërsi, Ai e kishte refuzuar (duke qenë një anëtar i Akademisë) në vitin 1918.
MAGJISTARE
Kur nata nebulozë është gri si argjili
dhe me avuj të lagshtë,
shtriga shtatzëne
vesh veladonin e saj dhe del
jashtë derës fshehurazi; zvarritet
përreth shtëpive rakitike, kasolleve;
midis tufave nguruese të barit gjethedielli,
mes xhufkave të çikoçelëve dhe graminaçeve.
Pastaj kthehet dhe përmbytur nga një napë e lagur
shtrydh vesën në kupë.
NOBELISTI IX 1931 /
Luigi Pirandello (Girgenti, 28 qershor, 1867 – Romë, 10 dhjetor 1936) ishte një dramaturg, shkrimtar dhe poet italian, i nderua me Çmimin Nobel për Letërsi në vitin 1934. Për prodhimin e tij, çështjet që shqyrtohen dhe inovacionit të rrëfimit teatror konsiderohet ndër dramaturgët më të mëdhenj të shekullit të njëzetë. Ndër veprat e tij spikasin disa romane dhe tregime të shkurtra dhe rreth dyzet drama , e fundit prej të cilave jo e plotë.
____________________________________________
MOTIVACIONI:
«për guximin e tij dhe përfaqësimin e zgjuar të artit dramatik dhe teatral»
_________________________________________________________________
GLOBI
Ja globi: një top kartoni,
që rrotullohet rreth një boshti të brendshëm.
Rrotullohet…pista me ngjyra të ndryshme
synon kufirin e vet, të çdo kombi.
Ky, është Oqeani Atlantik; dhe është det
sa i kaltër duket. Kjo masë dallgësh
këtu janë malet: Alpet. Roma
është kjo pikë që duket e s’duket.
Kush do ta dallonte në shikim të parë? Megjithatë
ka njerëz të mëdhenj, madje të pavdekshëm,
në këtë lodër të vogël; të këqija të mëdha
dhe të mira të mëdha dhe dashuri të mëdha dhe përkujdesje…
Prandaj unë e mbaj unë e atë në duar,
e rrotulloj me një gisht.
Lojë e marrë! I japim fund?
Përgatit katastrofën e botës për nesër.
NOBELISTI X 1945/
Gabriela Mistral (pseudonimo diLucila de María del Perpetuo Socorro Godoy Alcayaga; Vicuña,7 aprile 1889 –New York, 10 gennaio 1957) è stata unapoetessa, educatrice efemminista cilena. Fu la prima donnalatinoamericana a vincere il Premio Nobel per la letteratura, nel1945. I temi centrali delle sue opere sono l’amore, l’affetto per la madre, le proprie memorie dolorose, la tristezza e la guarigione.
_________________________________________________________________
MOTIVACIONI
“Për lirikën e saj, e frymëzuar nga emocione të forta, që e ka bërë emrin e saj një simbol të aspiratave idealiste e gjithë botës së Amerikës Latine”
_________________________________________________________________
PARAJSË
Hapësirë shpirti prej ari
dhe në të shtrirët e artë
dy trupa si lëmshe ari;
një trup i famshëm
që dëgjon e një trup
i famshëm që flet në livadh,
në të cilin asgjë nuk flet;
një frymëmarrje që vete në frymëmarrje
dhe një fytyrë që dridhet prej saj, në një livadh,
ku asgjë s’dridhet.
Sjellin ndërmend kohën e trishtuar
në të cilën të dy kishin Kohë
dhe prej saj jetonin
të pikëlluar,
në orën e gozhdës së artë
në të cilën Koha ngriu
në prag
si qen endacak. …
MË JEP DORËN DHE NE DO TË VALLËZOJMË
Më jep dorën dhe do biesh në dashuri
si një lule e vetme do të jemi
si një lule e vetme e asgjë më shumë.
Të njejtin varg do të këndojmë
me të njëjtin ritëm do të vallëzosh
Si kalli do dallgëzojmë
si kalli asgjë më shumë.
Ti quhesh trëndafil dhe unë shpresë
por emrin tënd do ta harrosh
sepse ne do të jemi një valëzim
mbi kodër dhe asgjë më shumë.
Përktheu: Faslli Haliti