Nga Astrit Lulushi-Që në fillim, komunizmi – i cili, në ditët më të hershme mori formën e diçkaje të sheqerosur – u ndihmua me aksione, atentate që i përdori aq shumë si reklama, si disa lloj biznesesh sot që presin me përshëndetje e miklime blerësit për t’u shitur prodhime të dobta a false. Komunizmi iu përshtat klimës dhe shijeve shoqërore të kohës, duke krijuar një ofertë-kërkesë të rreme gati të çastit për ide të freskëta. Të gjithë fëmijë donin t’u ngjanin komunistëve, si rebelë, të pabindur ndaj një brezi të rriturish, në kurriz të të cilit jetonin. Kjo tregon sesa përparimtare dhe sa dinamike po bëhej idea komuniste. Librat e historisë akoma pyesin se kush u tërhoq nga kjo ide para se të rrëshqiste nëpër kurthe a plasaritje. Ecuritë ishin aq të pasigurta, ngjarjet ndryshonin aq shpejt. Në çdo rast a shpesh, përndjekësi mund të bëhej i përndjekur. Dje përkrahës a komunist i flakët, sot tradhtar a poli-agjent. Një mani gjithmonë ndezur, ku askush nuk ka kohë të mbajë të dhënat e duhura gjatë një manie të tillë.

Komunizmi në Shqipëri, i cili filloi me “200 petrita” e ndonjë falkon jugosllav kishte rreth 5-6 grupe që përhapnin ide të përkthyera – kishte edhe dyqane cigaresh, ku kryente takime. Kishte edhe shumë pak shtëpi të vogla, posaçërisht për të nxjerrë në pritë e vrarë, pasi ishin spiunuar, shokët e vet dhe më pas t’i shpallte – këtë hero, atë tradhtar.

Në shtëpi nuk mund të mblidheshin shumë persona. Kështu, komunizmi krijoi gazeta primitive, trakte (me fjalë të parashikuara), dhe aksione drejtpërdrejt siç mund të shihen në skena a kinema. Supozoni se një ‘shfaqje’ zgjat dy orë. Supozoni se një kinema jep pesë shfaqje në ditë. Supozoni se çdo shfaqe tërheq një turmë mesatare prej 250 vetësh. Kjo do të prodhonte, përafërsisht, 1000 simpatizantë në ditë vetëm në një shfaqje – dhe për 5-6 muaj i gjithë qyteti do të bëhej komunist.

Komunizmi e merr produktin e vet nga propaganda, prej saj krijon një kërkesë të shfrenuar, dhe në fund, për të mos pasur asgjë të re për të treguar. Biznesi në komunizëm ishte kronikisht i paqëndrueshëm dhe i prekshëm nga shteti gangster. Kushtet e dhunës – sulmi ndaj gabimeve, ikja – nënkuptonin se sa shumë një luftë klase, që të fitohej, varej nga filmat dhe letërsia. Kështu, u krijua realizmi socialist ose realiteti në thonjëza. Filmat më të hershëm, ato të viteve 1950, ishin për të varfërit, të pashkolluarit, etj. Të gjithë vinin në dukje fëmijët, dhe ishin të alarmuar se si vendet perëndimore ishin të mbushur me fëmijë të varfër, të cilët dukej sikur nuk kishin asgjë më të mirë për të bërë. Mosmiratimi shoqëror lind me ide të zemërimit akademik. Ndërkohë, nëse jemi të prirur të mendojmë se filmat e letrat e shkruara mund të jenë art, le të kujtojmë se në periudhën 1945 – 1990 ato përkuan dhe ndihmuan shtypjen më çnjerëzore që shqiptarët kanë provuar.