Nga Nebil Çika/
Nëse toka shqiptare ka shenjat, piramidat dhe karakollët e saj të kufijve etnikë, Borshi është pa dyshim një karakoll nga më të lavdishmit. Në 30 korrik, përkujtohet në Borsh të Sarandës 100-vjetori i masakrës greke, ndaj fshatit që ka sakrifikuar më shumë se kushdo në jug të vendit për lirinë tonë kombëtare. I shtrirë në bregdetin e Jonit, Borshi nuk është vetëm fshati më piktoresk i rivierës sonë, por edhe më i lavdishmi për sa i përket historisë. I njohur e i përmendur si vendbanim i lashtë, ai shtrihet në grykëderdhjen e lumit me të njëjtin emër, në një shtrirje dhjetëra km në bregdetin e detin Jon. Zoti i ka rezervuar një natyrë hyjnore, por edhe njerëz që kanë lënë shenja në historinë e tij dhe të krejt vendit. Borshi i vjetër, ai që u dogj nga grekët në vitin 1914, ndodhet pak më lart se ky i riu mbas kalasë së Sopotit dhe është konsideruar në histori si porta detare e Kurveleshit dhe e Labërisë. Sigurisht që janë lebër dhe, në ndryshim me një pjesë të fqinjëve, krenohen për këtë. I begatë, me prona të shumta dhe me mundësi të mëdha ekonomike, ai ka dominuar zhvillimet në zonë për mijëra vjet në histori. Kultura e trashëguar, por edhe ajo e kultivuar për shkak të emigracionit të vazhdueshëm dhe sidomos shkollimit në vendet më të zhvilluara të kohës, e kishin transformuar Borshin në fund të shekullit të 19-të dhe fillim të shekullit të 20-të, në fshatin me ndikim të madh në zhvillimet politike e shoqërore në rang krahinor e kombëtarë. Me rreth 500 shtëpi dhe me më shumë se 5 mijë banorë në vitin 1914, e me shpatulla të mbështetura fort në Kurvelesh e Labëri, ai përbënte edhe një forcë të madhe ushtarake për kohën, gjë që përbënte një problem për fqinjët shovinistë dhe planet e tyre. Shumë borshiotë, intelektualë, politikanë e ushtarakë të njohur në histori, ishin angazhuar me të gjitha mënyrat në lëvizjen kombëtare dhe, falë mërgatës së konsiderueshme në Stamboll e lidhjeve të gjakut me arbëreshët në Itali (një pjesë e Borshit u largua në Itali pas pushtimit otoman, “Borshi San Marsano”, por ruajtën lidhje të vazhdueshme me pjesën e ngelur në atdhe, lidhje që në një farë mënyre vazhdojnë edhe sot), ata ishin shumë të informuar e shumë aktivë me lëvizjen kombëtare shqiptare, gjë që i bëri të jenë jo vetëm të përgatitur mendërisht dhe shpirtërisht, por edhe aktivë në lëvizjen kombëtare që çoi në shpalljen e pavarësisë më 1912. Por njëherazi ata ishin të informuar e të përgatitur për rrezikun që i kanosej vendit nga Greqia dhe të ndërgjegjshëm për sakrificën që duhej të bënin për ta mbrojtur atë. Përpjekjet e grekëve dhe bashkëpunëtorëve të tyre vendas për aneksimin e jugut të Shqipërisë kishin filluar shumë para shpalljes së pavarësisë dhe arritën kullmin dy vjet pas saj. Duke shfrytëzuar fenë ortodokse të fshatrave të tjera të Bregut, pararojat greke me priftërinj e andartë kishin filluar të infiltronin e të hidhnin helmin e tyre në këtë zone ende të lakmuar prej tyre. Fakti që Borshi ishte i besimit mysliman, kryesisht bektashi, dhe pasuria e madhe e banorëve të tij nuk krijonte premisa për “greqizim” të butë me anë të fesë apo korruptimit me para, dhe siç rezultoi më vonë, lufta, mbeti e vetmja alternativë e Greqisë për ta thyer atë. Duhet thënë se jo vetëm Borshi, por e gjithë Labëria u angazhua me heroizëm e sakrificë për mbrojtjen e kufijve të vitit 1913, ndërkohë që lufta me andartët grekë kishte filluar shumë më herët. Shkatërrimi nga themelet, me bombardim nga deti me anije i Lëkurësit në Sarandë dhe lufta heroike që borshiotët organizuan për mbrojtjen e tij, ishte edhe shenja e parë e asaj masakre që do të vinte më vonë. Për shkak të kushteve e cilësive specifike, Borshi ishte fshati që u sillte e vazhdon t’u sjellë pengesa grekëve në planet e tyre për Shqipërinë e jugut. Në këto kushte, Borshi ishte si të thuash edhe qëndresa e fundit ndaj pushtimit grek të vitit 1914 të Shqipërisë së jugut. Sipas të dhënave historike, por edhe dëshmive të dëshmitarëve okularë, qëndresa e Borshit ndaj forcave greke, të komanduara nga Spiro Milo nga Himara, vazhdoi me heroizëm të paparë për gjashtë muaj rresht, ndërkohë që pjesa tjetër e bregdetit ishte pushtuar, siç dëshmon edhe kjo foto e vitit 1913 në Nivicë Bubar. Pozicioni strategjik me dy kalatë, Sopoti dhe Badhrra, që kontrollonin hyrjen nga toka dhe deti në Borsh dhe falë drejtimit profesionist te luftës nga djem ish- oficerë të ushtrisë otomane apo mercenarë në ushtritë evropiane, kryesisht në Itali, arritën të përballojnë për një kohë relativisht të gjatë një ushtri të organizuar e të armatosur rëndë. Dëshmitë e kohës thonë se bombardimi me artileri të rëndë me anije nga deti dhe mbarimi i municioneve, bënë që fronti të tërhiqej drejt Vlorës, duke braktisur fshatin, i cili u dogj e u rrafshua plotësisht. Inati dhe barbaria greke me Borshin ishte aq e madhe, sa ata u munduan të zhdukin çdo gjurmë e dëshmi jete në këtë fshat. Këngët e elegjitë popullore janë dëshmitë më të mira të asaj që ndodhi:
Spiro Milo një i marrë,
erdhi Borshit i vu zjarrë.
Spiro Milo evgjiti,
grekë nga Gjiriti ngriti,
Borshit, erdhi ia vërviti
na dogji e na zhuriti
……..
… Pyet qyqja-bilbilë:
Zjarr është a vetëtimë?
– Borshi është në përcëllimë!
Masakra ishte e tmerrshme: gjithçka e shkatërruar dhe djegur. Një fshat i madh me 500 shtëpi ishte zhdukur nga faqja e dheut. Luftëtarët gjithsesi mundën të mbronin në tërheqje popullsinë civile dhe të vrarët ishin vetëm nga radhët e atyre që luftonin. E keqja më e madhe do të vinte më vonë. Qindra fëmijë e pleq, të ngelur pa asnjë të ardhur, vdiqën nga uria dhe sëmundjet në ullishtën e Vlorës, ku ishte strehuar pothuaj gjithë jugu i Shqipërisë, nga Korça në Sarandë. Por nuk mbaron këtu; shkatërrimi me themel i Borshit vazhdoni për muaj të tërë. Mijëra rrënjë ullinj u shkulën e u mbollën, në fshatrat ortodoksë që nuk u prekën nga ushtria greke. Edhe sot janë atje, si dëshmi të gjenocidit dhe spastrimit etnik grek, në Borsh dhe krejt jugun e vendit. Ja si e përshkruan poeti popullor këtë situatë:
Fshati i Borshit si Teqe
Fusha e Borshit si Misiri
Nga rrënja shkulet ulliri
Hani a mos ua paftë syri.
Por grekët dhe bashkëpunëtorët e tyre i kishin bërë llogaritë pa hanxhinë. Ata përdorën politikën e spastrimit etnik dhe tokës së djegur, duke synuar ta zhduknin Borshin nga harta, duke menduar se Borshi nuk do kthehej më. Por borshiotët u kthyen: shumica e tyre i rindërtoi shtëpinë dhe fshatin sërish të ri e të bukuar, duke i kthyer lavdinë e begatinë e dikurshme. Mbollën ullinj të rinj, portokalle, limona, qitro, të gjitha pemët e pemët e Perëndisë, madje edhe banane, dhe rindërtuan parajsën që u ka falë Zoti e që e shohin e shijojnë të gjithë. Borshi është si feniksi. Rilind nga hiri sa herë armiqtë e tij mendojnë se e zhdukin. Borshiotët janë njerëz fisnikë e paqësorë. Në emër të pajtimit kombëtar, nuk u hakmorën me bashkëpunëtorët e grekëve në djegien e Borshit. Nuk i morën mbrapa as ullinjtë, megjithëse i gjetën në bahçet e gjitonëve të tyre ortodoksë, e dinë kush ua ka marrë. Grekët tentuan ta digjnin sërish në 1941, gjatë Luftës Italo-Greke, por pa sukses. Por megjithëse falën, të parët tanë nuk harruan. As ne nuk harrojmë! Shpresoj të mos harrojnë as fëmijët tanë. Ne kujtohemi për Borshin dhe masakrën greke ndaj tij, sa herë që sorrat politike në Tiranë e Athinë apo Himarë çirren për Vorio-Epirin e Megalloidhenë. Sa herë, si atëherë 100 vjet më parë, dëgjojmë një Venizelos, një Milo, një Dhimë, me apo pa Kokë, apo dikë tjetër që ka ende mendjen e 1914-ës! Por edhe ata e dinë dhe duhet ta dinë që Borshi ka qenë e është atje përjetësisht. Feniks i ngjallur nga hiri i shqiptarisë, një karakoll i gjallë i gatshëm të sakrifikohet sa herë të jetë nevoja. Si në poezinë e famshme të Kutelit:
Jam këtu e këtu do jem
Denbabaden
Gjer sa mali të bëhet hi
E hiri mal përsëri!
Pse nuk e fajësoj Janullatosin ?!
Nga Nebil Çika/
“I ka rënë tavolinës me grusht dhe e ka bere “për një lek” kryepeshkopin serb Irinej” . Kjo ishte gënjeshtra me të cilën media pro qeveritare u mundua të lante” mutin me shurrë” e të shfajësonte kryeministrin Ram nga skandali apo më mirë të themi skenari greko- serb i inaugurimit të katedrales ortodokse të Tiranës. Por si të gjitha gënjeshtrat edhe kjo u zhvleftësua shpejt pasi problem nuk ishte vetëm serbi Irinej por pothuaj të gjithë elementet kryesor te kësaja ceremonie që kishte gjithçka përveç, shqiptares dhe autoqefales . Nga mesha greqisht tek prania zyrtare e një prej zërave me antishqiptar në botë Nikola Gaxojani , Nikola Geixh, një nga krerët e Lëvizjes Pan-epirote një organizatë ultra nacionaliste greke që kërkon aneksimin nga Greqia të Jugut të Shqipërisë. Shume media e autorë e politikane ,kryesisht pro qeveritarë , janë munduar ta konsiderojnë Shenjtërimin e Katedrales Ortodokse si ngjarje historike veçuar faktin se për një ditë Tirana ishte kryeqytet i ortodoksisë botërore. Por në fakt ky “kryeqytet i ortodoksisë” u përdor me shumë për interesa të të tjerëve se sa të shqiptarëve dhe kjo kryesisht për shkak te qasjes greke të kreut të KOASH Anasats Janullatos dhe hapësirave të krijuara për këtë qasje nga politika dhe veçanërisht qeveria shqiptare . Tirana u caktua në vitin 1920 kryeqytet i shqiptarëve jo i ortodoksisë botërore dhe çdo përdorim i sajë në kundërshtim me këtë mision është i pa pranueshëm përfshi edhe skandalin me ceremoninë e KOASH . Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare mund të mos jetë pjesë e shtetit shqiptar por ajo është pa dyshim pjesë e kombit shqiptar dhe si e tillë duhet të këtë si përparësi interesat tona kombëtare. Ka qenë pikërisht ky motiv që shtyu ortodoksët shqiptar të luftonin e të siguronin autoqefalinë e sajë që në vitin 1922 dhe për ta ruajtur e orientuar te drejt interesave kombëtare u përcaktuan edhe rregulla që garantonin në krye të sajë një ortodoks me gjak e shtetësi shqiptare ligj që u shkel me ardhjen e peshkopit grek Janullatos në vitin 1991. Por jo vetëm kaq. Statuti i 1922 përcakton në mënyrë te qartë edhe detyrimin për ty kryer meshat dhe shërbimet e tjera fetare në gjuhën shqipe gjë që u shkel serish dhe te gjithë e panë që edhe shenjtërimi u bë në gjuhen greke . Me pak fjalë ajo që tellallët e qeverisë e konsiderojnë si konsolidim të autoqefalisë se KOASH ishte ne fakt ligjërimi i shkeljeve te rregullave dhe ligjeve qe garantojnë pikërisht kokëmevetësinë e e sajë , elementët që e dallojnë nga kishat e tjera ,drejtimin nga një shqiptar dhe meshën në gjuhen shqipe. Ne fakt këto janë edhe të drejta kryesore që KOASH ka fituar me atoqefalinë e sajë. Ne këto kushte kokmëvetësia KOASH është vetëm një formalitet , një iluzion. Po ti shtosh kësaj edhe përjashtimin e dhunshëm nga shenjtërimi i elementeve shqiptar qe tentuan te marrin pjese në të si At Nikolla Marku apo një zonjë që guxoi të demonstronte me portretin e një prej figurave më të ndritura të ortodoksisë shqiptare imzot Noli tabloja bëhet edhe më trishtuese dhe turpi i përgjegjësve politik e fetarë edhe më i madh. KOASH është konsideruar si shtyllë kurrizore e kombit shqiptar dhe si e tillë cenimi i saj ka pasoja më shumë se fetare, më shumë se ortodokse. Prandaj të gjithë shqiptarët pa dallim feje janë të ndjeshëm ndaj cenimit të autoqefalisë së sajë gjë që z. Janullatos si grek që është o nuk e kupton o nuk e pranon dot.
Pati shumë debate e komente mbi këtë ngjarje por problemi me i evidentuar ishte vetë kreu i KOASH Janullatos. Ai po mundohet ta mbajë kishën jashtë trendit e orientimit kombëtar shqiptar për mos thënë kundër tij . Jo me kot, baballarët e autoqefalisë , kanë vendosur që kreu i KOASH të jetë me gjak shqiptari. Kjo ka qenë e kushtëzuar nga detyrimi që kreu i kishës të ketë qasje shqiptare ne veprimtarinë e tij dhe besimit që drejton . Dhe ja ku jemi përballë faktit të kryer dhe shembullit qe na bind se themeluesit e KOASH kishin të drejtë. Janollatos në asnjë moment nuk ka pasur qasje shqiptare por greke ashtu siç është edhe gjaku i tij. Ka disa momente të theksuara ku kreu i kishës ka demonstruar qasjen e tij greke në veprimtarinë e tij dhe të kishës përfshi edhe shenjtërimin e katedrales . Nga injorimi i statutit dhe figurave themeluese si Xhuvani, Kisi, Noli. Kirka e të tjerë ,tek skandali i shenjtërimit mund të përmendim disa momente të qasjes greke te kryepeshkopit Janullatos. Një nga skandalet më të mëdha ku është përshirë kisha e drejtuar nga Janullatos janë varrezat e ushtarëve grek të vrarë gjatë luftës italo- greke në Jug të Shqipërisë . Sigurisht që vet ndërtimi i varrezave nga qeveria shqiptare është një akt antikombëtar, por përfshirja në të e kishës është jo vetëm antikombëtare por edhe e pa ligjshme . Besoj se ju kujtohet skandali i Kosinës në Përmet ku prifti ortodoks i fshatit ,një farë Themollari, ishte në krye të një veprimtarie kriminale ku skelete e eshtra të banorëve shqiptar të zonës nxirreshin nga varret në varrezën e fshatit e shiteshin si eshtra ushtarësh grekë të luftës së dytë botërore për të mbushur varrezat fiktive të tyre ne Përmet të ndërtuara me lejen e qeverise e nën kujdesin e kishës . Se ç’lidhje ka KOASH me varret e ushtarëve grek dhe sidomos falsifikimin eshtrave të tyre një dreq e di . Kjo mund të shpjegohet vetëm me qasjen greke të kryepeshkopit Janullatos. Ai mendon e ndjen si grek dhe ushtarët e renë ne luftën italo- greke i konsideron si “heronj të çlirimit të vorioepirit”, siç i njeh edhe historia zyrtare greke. Shteti grek këmbëngul ti varros këtu dhe nuk i merr në Greqi pasi e vetmja lidhje e “historike” që Greqia ka kanë me territorin që e konsiderojnë si “vorioepiri” anë ata , kockat “greke” të Kosinës . Pra përfshirja e KOASH në këtë aksion antishqiptar është pasojë e drejtpërdrejtë e qasjes greke të z. Janullatos . Po ashtu kisha u bë protagoniste e prishjes se varrezave shqiptare ne Boboshticë ku në bashkuam me organizatën politike të minoritetit grek “Omonia” vendosen një kryq gjigant mbi varret historike te fshatit. Nuk besoj se është detyre e Ominia-s vendosja e kryqeve dhe shenjave te tjera fetare por ajo u përzije në këtë punë e lejuar nga Janullatos i cili si grek ndjehet më shume afër Omonia-s se sa kishës shqiptare . Një tjetër skandal i z. Janullatos që deri tani nuk është bere publik është vete ndërtimi me simbole e gjurme te falsifikuar greke të vete katedrales se Tiranës . jo vetëm kubeja me ngjyrat dhe simbolet e flamurit kombëtar greke por qe nga themelet kjo kishe është ndërtuar e tillë. Punëtorët shqiptar që ndërtuan kishën raportuan se në themelet e sajë u vendosën ne gurë me mbishkrime të vjetar greke të sjella nga Greqia , veprim që mendohet se lidhet me pretendime të më vonshme për origjinën greke të sajë. Guri i themelit me mbishkrime greke ne mes te Tiranës ashtu si edhe varrezat e sajuar te ushtarëve ne Jug janë një përpjekje për të sajuar prova të historike greke ne Shqipëri dhe kishën e sajë .
Por qasja greke e z. Janollutos u shpreh më shumë se kurrë në ceremoninë e shenjtërimit të katedrales së Tiranës. Dukej sikur ftesat e krerëve të kishave te tjera i kishte bere kish greke dhe ajo shqiptare . Shpërndarja e ftesave ngjante e anonte shumë nga politika e jashtme e interesat kombëtare të Greqisë se sa politik e jashtme e interesat e kombit shqiptar . Greqia vazhdon të mos njohe Kosovën si aleate e vjetër e Serbisë ndërkohë që të njëjtën gjë bëjnë edhe kishat e të dy vendeve. Për kishën e shtetin grek është me se normale madje nder i madh të ftohet e të nderohet kryepeshkopi serb por për Shqipërinë dhe shqiptarët nuk është kështu përkundrazi . Kosova dhe gjenocidi serb mbi popullin shqiptar atje, ishin normale për kishën greke e cila si shumica e Greqisë mori hapur anën serbe gjatë konfliktit që fatin e keq të tyre solli pavarësinë. Por për shqiptaret ortodoksë Kosova ishte dhe është gjysma e kombit të tyre të gjakut . Ndryshe nga ata , kisha “e tyre” mbajti e po mban një qëndrim me afër interesave të Greqisë se sa të besimtareve të vet. Nuk di që z. Janulltos apo drejtues te tjerë te KOASH tu kenë kërkuar “vëllezërve” të tyre te besimit ,serbë e grekë, të njohin Kosovën e pavarur . Nuk di që KOASH dhe z. Janullatos ti kenë kërkuar kishës serbe dhe peshkopit Irinej të ndalojë deklaratat antishqiptare apo te paktën të tregojë varret masive të shqiptarëve në Serbi një detyrë humane e çdo kishe për më tepër kur bëhet fjalë për pjesëtarë te një kombi . Un nuk pretendoj që KOASH të marrë eshtrat e serbeve të vdekur e ti prit si shqiptarë të vrarë siç beri në Kosinë e gjetkë me ushtarët greke , por të beje thirrje për të na treguar varrezat e civileve të masakruar nga Millosheviçi besoj se është një detyrim . Jam i bindur qe Xhuvani. Kisi e Noli do ta kishin bërë me zell po të kishte ndodhur në kohën e tyre. Ata kishin gjak shqiptari !
Maqedonia është një vend ku jetojnë pothuaj ¼ e kobit shqiptar . Për këtë arsye marrëdhëniet tona me Maqedoninë jo vetëm me shtetin por edhe me organizimin fetar të këtij vendi janë të veçanta . Ne do ta respektojmë Kishën Maqedonase ashtu siç kërkojmë prej tyre të respektojnë besimin fetar të shqiptarëve atje. Peshkopi i Maqedonisë nuk ishte i ftuar pasi kisha greke nuk e njeh as shtetin e as kishën e këtij vendi. Kjo është një tjetër qasje greke e Z. Janullatos . Kjo qasje vërtetohet edhe nga shkresat e botimet zyrtare të KOASH ku ndryshe nga shteti shqiptar që e njeh Maqedoninë me emrin kushtetues “Maqedoni” , përdoret emri FYROM ose Shkupi si në Greqi e cila kundërshton fort këtë emër . E njëjta sjellje e politike aplikohet edhe me Malin e Zi . Në ceremoni ishte ftuar “peshkopi serb” i Malit te Zi i emëruar nga Beogradi pasi kish serbe e kundërshton autoqefalin e kishës malazeze dhe nuk ftohet peshkopi i zgjedhur nga e i njohur nga shteti malazez. Ky qëndrim i z. Janullatos sigurisht që vë në vështirësi edhe shtetin shqiptar garant të funksionimit normal te kishës por rrezikon edhe raportet midis besimeve shqiptare me besimet maqedonase e malazeze në këto vende. Çdo zyrtar e besimtar ortodoks në Maqedoni e Mal te Zi( ka edhe shqiptar të tillë ne këto vende) ka të drejte të zemërohet me injorimin që i bën KOASH e kjo mund te ndikoje ne sjelljen e tij me besimet e tjera shqiptare atje . Ata nuk e dinë e as duan ta dine që kryepeshkopi ynë është grek. Ata e njohin KOASH si kish shqiptare dhe çdo qëndrim te saje si qëndrim shqiptar .
Ka edhe shumë argumente prova e fakte që vërtetojnë qasjen greke të Janullatosit në veprimtarinë dhe politiken e tij në krye të KOASH por besoj se deri tani kemi thënë mjaft për të kuptuar realitetin, atë që ka ndodhur e po ndodh këto ditë. Unë vazhdoj të këmbëngul se skandali me Irinej , flamurin serb , meshën greqisht , praninë e qarqeve shoviniste vorio-epirote e të tjera janë vetëm pasoja te ndërgjegjes dhe qasjes greke të kryepeshkopit. Un nuk besoj se fajin për këtë e ka Kryepeshkopi Janullatos dhe të gjithë ata që bëjnë atë përgjegjës apo drejtojnë gishtin tek ai besoj se kanë shumë gabim . Ai është grek dhe si grek do ketë pa tjetër ndërgjegje , qasje e interesa greke. Të njëjtën gjë do bënte edhe një kryepeshkop shqiptar ne se do të mund të emërohej ne krye të Kishës Greke, do kishte qasje e interesa shqiptare. Po kisha e shteti grek nuk janë kaq pa dinjitet kombëtar e njerëzor , sa ta pranojnë apo edhe ta mendojnë një gjë të tillë . Besoj se fajtoret dhe përgjegjësit janë ata qe prunë e mundësuan ligjërisht emërimin e një greku ne krye të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare . Ata që e sanksionuan me ligj detyrimin qe kryepeshkopi te kishte gjak shqiptar nuk ishin budallenj e as ekstremiste nacionalistë. Ata e dinin nga përvoja se vetëm kështu mund të ruhej autoqefalia që kishte marrë kaq sakrifica e jetë njerëzish . E dinin dhe e kishin provuar se kërcënimi më i madh i sajë vinte e vjen nga Greqia. Prandaj them që Janullatos nuk ka asnjë përgjegjësi. Ai vepron e sillet si një patriot i vërtet grek dhe për ketë e kam vlerësuar dhe admiruar gjithnjë. Ashtu si nuk mund të më kërkojë mua dikush të mos kem qasje shqiptare kudo që të jem, ashtu edhe un nuk mund t’ia kërkoj Hirësisë së Tij të mos ketë ndërgjegje e qasje greke kudo që të jetë, përfshi edhe kreun e KOASH.
Spiunët e spiunëve
…Nuk kam qëllim të marr në mbrojtje Lekën apo çdo bashkëpunëtor tjetër të Sigurimit apo krejt regjimit komunist. Besoj se ky debat ka nxjerrë në pah edhe një anë tjetër të errët të moshapjes së dosjeve nga Sigurimi i Shtetit, nderimin nga shteti të personave të implikuar në krimet komuniste./
Nga Nebil Çika/
Spiunët dhe spiunllëqet e diktaturës komuniste janë rikthyer edhe një herë në debatin publik shqiptar, pasi media “zbuloi” një letër që “spiunia e Sigurimit të Shtetit Dhora Leka i dërgonte diktatorit Hoxha ku ankohej se e kishin dënuar padrejtësisht pasi e kishte provokuar shkrimtarin Ismail Kadare me porosi të Sigurimit të Shtetit”. Sigurisht që nuk e vë në dyshim faktin që Leka mund të ketë vepruar me porosi të Sigurimit, gjë që e pohon vetë, por e vërteta e kësaj historie duket e paplotë dhe pa zbardhur komplet si një ngjarje që deri tani është trajtuar e njëanshme, pra vetëm në favor të Kadaresë. Publikimit të “letrës” që “spiunia” Leka i dërgonte Enver Hoxhës, u shoqërua menjëherë me një intervistë nga i “spiunuari” Ismail Kadare, ndërkohë që dishepuj të tij mediatikë nxituan ta theksonin serish “viktimizimin“ e tij në kohën e diktaturës, duke tundur fort provën më të fundit të “persekutimit” të tij.
Sigurisht që kjo nuk është historia e parë e publikuar me spiunë e spiunllëqe në Shqipëri, por çështja merr dhenë sa herëe “viktima” të spiunimit janë persona që s’u ka hyre ndonjëherë ndonjë gjemb në këmbë nga spiunllëqet, përkundrazi, siç është edhe shkrimtari simbol i letërsisë komuniste shqiptare (realizmit socialist) z. Kadare. Përpjekjet për ta paraqitur Kadarenë si disident apo të përndjekur politik të regjimit komunist janë të hershme por asnjëherë nuk kanë mundur të bindin opinionin që kjo gjë është e vërtetë, përfshi edhe “eurekën” e fundit të Dhora Lekës.
Ka shumë arsye të dyshojmë te kjo përpjekje e radhës për ta viktimizuar Kadarenë dhe për të kuptuar këto mjafton ti hedhim një sy shpejt e shpejt debatit qe nga publikimi i letrës së “spiunes”, reagimit të “të spiunuarit” dhe konkluzioneve të dishepujve mediatikë të tij.
Mendoj se debati është dukshëm i njëanshëm, pasi “spiunia” u kryqëzua pa asnjë mundësi mbrojtjeje, pasi nuk është gjallë që ta sqaronte pozicionin e saj, raportin me të spiunuarit dhe në veçanti përfundimin e kësaj historie, e cila ma merr mendja që ka përfunduar në dëm të saj, pasi nuk kishte arsye t’i ankohej Hoxhës. Dihet që letrën ia dërgonte nga internimi dhe, me sa duket, “lirimi nga ky internim “i ishte premtuar edhe nga Sigurimi i Shtetit, për të cilin ajo ankohej tek diktatori. Pyetja që nuk iu bë z. Kadare në intervistë, është shumë e thjeshtë dhe përgjigjja e saj vendimtare për të kuptuar thelbin dhe sidomos fundin e historisë: Ku i çoi Kadare letrat që Leka ia dërgonte si provokim nga Sigurimi i Shtetit?! A mos edhe ai vetë i dorëzonte ato tek Sigurimi?! Nga letra e Lekës për Hoxhën duket se edhe këto letra kanë mbërritur në zyrat e sigurimit dhe besoj që Kadare ka dhënë edhe shpjegime për to.
Pikërisht, këto shpjegime që ende nuk janë zbuluar, si letra e “spiunes” Leka, do të mund të na jepnin një përgjigje të saktë për të vërtetën e kësaj historie me spiunë, pasi fundi i saj nuk duket se i jep përparësi “të spiunuarit” vetëm për faktin se viktima e Sigurimit nuk ishte ai, por “spiunia” e tij. Nuk besoj që në atë kohë z. Kadare kishte prova qe znj. Leka ishte spiune e Sigurimet, por mund ta dyshonte apo ta merrte me mend një gjë të tillë. Edhe mund të kishte ndonjë informacion nga miq të tij në Sigurim apo kupolën e lartë të diktaturës, por ne po marrim si të mirëqenë faktin që ai nuk e kishte një informacion të tillë. Ta zëmë për një moment, Leka nuk ishte spiune e Sigurimit dhe besonte vërtet tek shkrimtari kur i kërkonte të angazhohej kundër diktatorit, çfarë do t’i kishte thënë kur letrat e saj drejtuar Kadaresë do të mbërrinin tek Sigurimi i Shtetit. Dy publicistë, Lezho e Kokomani, që ia kërkuan të njëjtën gjë drejtpërdrejt Hoxhës, përfunduan në pushkatim. Si do të ishte sot historia, nëse Leka nuk do të ishte “spiune” e Sigurimit? Po Kadare, që ia dorëzoi këto letra Sigurimit si do të trajtohej sot me këto prova? U thashë që ka plot dyshime kjo marrëdhënie apo histori Leka – Kadare qe e trajtuar në mënyrë të njëanshme jo vetëm që nuk zbardhet dot, por e bën edhe më mister e më të dyshimtë rolin e të “spiunuarit” mbi të.
Një tjetër dyshim mbi rolin e Kadaresë në ketë histori të rëndomtë spiunazhi shqiptar është fakti se në fund të saj e më pas “spiunia” (autorja e krimit) përfundoi deri në ditët e fundit të diktaturës si “armike” dhe e internuar prej saj, ndërsa “i spiunuari” (viktima) shkrimtari më i madh i realizmit socialist, deputetët e Kuvendit Popullor dhe nënkryetar i Frontit Demokratik një prej organizatave më terroriste të diktaturës që në atë kohë drejtohej nga gruaja e diktatorit Nexhmie Hoxha. Siç e shikoni, “viktima” e Sigurimit ka përfunduar në majë të pushtetit diktatorial, ndërsa bashkëpunëtorja e tij në ferrin e burgjeve dhe internimeve. Sa i besueshëm ky fund i dy protagonistëve të historisë më të fundit nga spiunazhi komunist “viktimizimin” e pretenduar të Kadaresë dhe dishepujve politikë dhe mediatikë të tij? Besoj se lexuesi mund ta marrë vetë me mend një gjë të tillë.
Por “spiunia” Leka nuk ishte e vetmja “bashkëpunëtore” e Sigurimit “kundër” Kadaresë, që përfundoi e dënuar dhe e persekutuar nga vetë Sigurimi. Në një “përplasje” tjetër me z. Kadare, Janulla Rrapi dhe djali i saj, Renato, përfunduan në internim politik dhe forma të tjera persekutimi, ku djali pësoi edhe një sëmundje psikike nga e cila duket se vuan ende. Edhe për këtë familje, viktimë e diktaturës komuniste, z. Kadare pretendon se ishte vënë nga Sigurimi kundër tij pra edhe ata ishin “bashkëpunëtorë” të persekutorëve të tyre. Ky duket rasti më flagrant në dyshimin ndaj tij, pasi edhe motivacioni i internimit dhe persekutimit të kësaj familjeje kishte vetëm një motivacion: “shqetësimin e familjes së shokut Kadare” dhe sipas znj. Rrapi, pretendohet të jetë bërë me porosi të tij.
Një tjetër rast që nuk mbështet pretendimin e z. Kadare dhe dishepujve të tij mediatikë është ndëshkimi i një shkrimtari të talentuar, Bilal Xhaferri, i cili guxoi të kritikonte një nga veprat e shkrimtarit të madh të komunizmit ne mbledhjen e LSHASH. Përfundimi i tij ishte tragjik. U internua në fshatrat e Durrësit dhe sikur të mos kishte mundur të arratisej, kushedi ku do të kishte përfunduar. Kohët e fundit është publikuar një letër që kryeministri gjakësor komunist Mehmet Shehu i kërkonte shefit të tij Hoxha më 1968 arrestimin e Bilal Xaferrit vetëm për faktin se kishte guxuar të kritikonte romanin “Dasma” të Kadaresë, gjë që kryeministri e cilëson si kundër vijës së partisë: “Diskutimi” i Bilal Xhaferrit është gjithashtu një sulm kundër Partisë, por i tërthortë – godet egër dhe në mënyrë të poshtër Ismail Kadarenë drejtpërdrejt dhe nëpërmjet tij godet rëndë dhe vijën e Partisë në art e letërsi… Është enigmë: ai dihej se ishte bir armiku dhe vetë me qëndrim të poshtër, por ja që mori pjesë në diskutim para qindra intelektualëve dhe foli kundër vijës së Partisë! Këto fjalë të Shehut tregojnë qartë rëndësinë qe kishte për diktaturën Kadare dhe vënë në dyshim çdo pretendim për përndjekje prej Sigurimit të tij. Bilal Xhaferri, edhe pse “armik” me baba të pushkatuar, ishte toleruar e lejuar të botohej nga Partia e Sigurimi, por guximi për të kritikuar Kadarenë, “vijën e Partisë në letërsi e art”, sipas Mehmet Shehut, iu llogarit si krim prej të cilit u ndëshkua shumë rëndë. Edhe për Bilalin ka pasur pretendime se ishte “porositur” të kritikonte Kadarenë.
Siç shihet, nga vetëm këta tre shembuj që solla më lart në “betejën” e pretenduar mes Sigurimit dhe Kadaresë ka dalë fitimtar ky i fundit, pasi kanë qenë “bashkëpunëtorët” e Sigurimit ata që kanë përfunduar në ferr, ndërkohë që “viktima” ka shkuar në Olimp. Unë nuk besoj se ka logjikë normale ta pranojë një raport te tillë si ky i pretenduar nga z. Kadare mes tij dhe Sigurimit, që në rastin më të mirë është i dyshimtë dhe trajtuar në mënyrë të njëanshme.
Por, sigurisht, ky debat rihapi edhe një herë çështjen e madhe të hapjes se dosjeve të Sigurimit në Shqipëri. Besoj se përveç të tjerash dosjet duhen hapur edhe për t’u dhënë fund spekulimeve nga hapja dhe përdorimi i pjesshëm dhe i njëanshëm i tyre, siç mund të jetë dhe ky raport apo histori Leka – Kadare. Spekulativ dhe i padrejtë duket gjithashtu edhe trajtimi i njëanshëm e përzgjedhës nga media dhe opinioni publik i historive me spiunë të Sigurimit. Fakti që “viktima” e pretenduar ishte Kadare bëri që media të përqendrohej e të kryqëzonte “spiunen” Leka, edhe për faktin që ajo nuk jeton më e nuk mund të përgjigjet dot. Po kjo media hesht e madje hap ekranet e faqet kryesore të saj për spiunë të tjerë të Sigurimit bashkëpunimi në krime të komunizmit është tashmë i provuar e pranuar publikisht. Kryqëzimi nga shtypi i Lekës së vdekur, “spiunes” së Kadaresë, ndërkohë që ekspertë, spiunë të gjallë, autorë të gjallë e të vdekur të pushkatimit të poetëve e shkrimtarëve “armiq” të regjimit komunist fitojnë miliona euro nga partitë publike, thirren për të dhënë opinione apo përcillen nga kjo botë si heronj e shkrimtar të mëdhenj, duket një non sens logjik që të çon të dyshosh se kemi të bëjmë me një paramendim politik. Nuk e di saktësisht, por besoj se Havzi Nela, Vilson Blloshmi, Genc Leka apo Bilal Xhaferri mund të kishin qenë shkrimtarë shumë më të mirë se Ismail Kadare, sikur PPSH, Sigurimi i Shtetit, Kuvendi Popullor, Fronti Demokratik e të tjera organizata të diktaturës do t’i kishin lejuar të shkruanin apo më thjeshtë: Të jetonin.
Si përfundim, dua të theksoj se nuk kam qëllim të marr në mbrojtje Lekën apo çdo bashkëpunëtor tjetër të Sigurimit apo krejt regjimit komunist. Besoj se ky debat ka nxjerrë në pah edhe një anë tjetër të errët të moshapjes së dosjeve nga Sigurimi i Shtetit, nderimin nga shteti të personave të implikuar në krimet komuniste. Dhora Leka, “spiunia” tashmë e deklaruar edhe vetë e Sigurimit është një person i nderuar nga shteti shqiptar me tituj nderi. Një rrugë e kryeqytetit mban emrin e saj, ndere që në botën e qytetëruar nuk u rezervohen spiunëve. Sigurisht që ajo nuk është e vetmja që ka përfituar padrejtësisht këtë status, por shërben si shembull për të kuptuar raportin tonë me diktaturën dhe krimet e saj, një turp ndaj të cilit “elita” jonë shoqërore, përfshi dhe Kadarenë, vazhdon të heshtë. Besoj se ky qëndrim vjen nga ajo që thashë në fillim të shkrimit, hapja, diskutimi, analizimi apo zbardhja përzgjedhëse e njëanshme e historive me spiunë, që nëse nuk bëhet me ligj dhe në mënyrë të ndershme, rrezikon të përfundojë në shtrembërime e gjueti shtrigash sipas parimit spiuni thërret “kapeni spiunin”. A nuk ngjan kështu historia që po diskutojmë e debatojmë?!
Rama-Meta, vëllezërit nga Jugosllavia dhe miqtë nga Kosova
Ish presidenti Serb Tadiq me koalicionin e majte/
Nga Nebil Çika
Që historia përsëritet, ky është tashmë një fakt i njohur, por që të majtës shqiptare do t’i duheshin vetëm dy dekada për t’u rikthyer në identitet, këtë pak shqiptarë do ta kenë besuar e aq më pak do ta kenë shpresuar. Dy ditë më parë, opinioni publik shqiptar pa të ndodhte ditën për diell atë që në mënyrë aq të ngjashme ka ndodhur në 8 nëntor të vitit 1941 me themelimin e PKSH-së. E majta shqiptare është ribashkuar nën bekimin e vëllezërve jugosllavë të saj, duke firmosur në Shkodër koalicionin Rama-Meta, një traktat që ka vetëm një qëllim, rikthimin në pushtet të ish- komunistëve. Ajo që duket problem nuk është bashkimi i të majtës ish- komuniste shqiptare por rikthimi i sajë në skemat historike të funksionimit politik me bekimin e kumbarit,gjithashtu historik, ish-komunistëve jugosllavë. Pa dyshim kjo aleancë e deklaruar botërisht flet vetë për lidhjet e pa shkulura të së majtës ish-komuniste shqiptare me të majtën ish-komuniste jugosllave një aleancë historike të cilën shqiptarët në të gjithë hapësirën etnike e njohin e ia kanë parë sherrin për më shumë se 50 vjet rresht. Rikthimi apo më mirë rideklarimi publik i aleancës së vjetër politike midis të majtës ish-komuniste shqiptare dhe asaj jugosllave është pasojë e pamundësisë tashmë të provuar për të ardhur në pushtet të ish-komunistëve shqiptar pa ndihme nga jashtë, në mënyrë të veçantë nga fqinjët sllavë, gjë që nuk ndodh për herë të parë në Shqipëri. E majta komuniste shqiptare u bashkua organizua dhe erdhi në pushtet në vitin 1944 me ndihmën e drejtpërdrejtë të komunistëve jugosllavë një fakt tashmë i njohur e i pranuar botërisht. Mund të thuhet pa frikë që kjo aleancë më shumë se politike i ka kushtuar kombit tonë më shumë se gjithçka tjetër në historinë e tij shekullore. Me porosi, por edhe me përvojën e komunistëve jugosllavë lufta çlirimtare e popullit shqiptar u kthye në luftë civile e vëllavrasëse, ndërsa e majta komuniste shqiptare u vu në dispozicion të qëllimeve dhe veprimeve antishqiptare të padronëve të saj jugosllave duke tradhtuar interesat kombëtare e duke kryer vepra të rënda kriminale ndaj kombit dhe popullit të saj në shkëmbim të pushtetit politik. Janë të njohura krimet dhe pasojat e kësaj aleance antishqiptare që vazhduan për gjysmë shekulli mbi shqiptarët në trojet e tyre etnike krime të klasifikuara siç thashë më lart si e keqja më e madhe që i ka ndodhur ndonjëherë këtij kombi në të gjithë historinë e ekzistencës së tij. Bashkëpunimi, të paktën ai i hapuri, midis ish-komunistëve shqiptarë dhe atyre jugosllavë u duk sikur mori fund me rënien de jure të diktaturës komuniste më 1992, por me sa duket, një realitet i tillë edhe tani pas 20 vjetësh nuk rezulton i vërtetë. Kur them që ish-komunistët shqiptarë nuk vijnë dot në pushtet pa ndihmën e vëllezërve të tyre jugosllavë nuk flas për një ide hipotetike, por për një realitet të provuar e të prekshëm nga të gjithë. 1944 ishte suksesi i parë i aleancës komuniste shqiptaro –jugosllave, por sigurisht nuk është i vetmi. Një tjetër ardhje tipike komuniste në pushtet e të majtës shqiptare me ndihmën e jugosllavëve ishte ajo me kryengritjen e armatosur e vitit 1997. Çdokush mund të kthejë për pak kokën mbrapa e të kujtojë turmat dhe bandat e armatosura në Vlorë dhe krejt Jugun e vendit që shkatërronin çdo shenjë të shtetit shqiptar, duke marshuar e pozuar para medieve ndërkombëtare me tre gishtat lart, simbol i nacionalizmit serb, ndërkohë që opozita serbe denoncoi në atë kohë një financim prej 30 milionë USD që qeveria e Millosheviçit kishte shpenzuar për të sponsorizuar trazirat e ‘97-ës në Shqipëri, që siç dihet, sollën marrjen për herë e dytë të pushtetit nga ish-komunistët. Kjo përforcohet edhe nga fakti që ish-komunistët shqiptarë ua kthyen nderin vëllezërve të tyre jugosllavë dhe besoj se të gjithëve na kujtohet takimi Nano – Millosheviç në Kretë në vitin 1998, ku në kulmin e represionit serb ndaj shqiptarëve në Kosovë ai deklaronte se kryeqytet i Kosovës ishte Beogradi. Ndoshta historia e vitit 1944 do të ishte përsëritur, po të mos ishte ndërhyrja e vendeve euroatlantike, udhëheqjet e të cilave korrigjuan gabimin e vitit 1944, kur fatet e Shqipërisë dhe shqiptarëve i lanë në duart e ish-komunistëve jugosllavë të Titos. Por me gjithë pamundësinë për një përsëritje identike të historisë 1997 është prova që ish-komunistët shqiptarë e kanë të pamundur të vijnë në pushtet në rrugë tjetër, përveç asaj të dhunshme e me ndihmën e vëllezërve të tyre jugosllavë. Dihet fakti që ish-komunistët shqiptarë nuk kanë ardhur kurrë në pushtet me votë apo vullnet të shumicës së shqiptarëve, por me dhunë dhe sidomos me ndihmën e fqinjëve tanë sllavë. Në këto kushte kemi të gjithë të drejtën ta konsiderojmë marrëveshjen e Shkodrës midis Ramës e Metës si një përpjekje të tretë të ish-komunistëve për të ardhur në pushtet sërish me ndihmën e aleatëve a vëllezërve historikë të tyre ish-komunistëve jugosllavë. Nuk e di sa e suksesshme do të rezultojë kjo përpjekje e tretë, por di me siguri të them se përbën një rrezik kombëtar, pasojat e dy të tillave të mëparshme, shqiptarët i njohin mirë.
PSE apo ish-LKJ?!
Këta janë edhe të pacipë e të pakufi në mashtrimet e tyre demagogjike. E paraqitën takimin e Shkodrës si samit të Partisë Socialiste Evropiane, por në fakt salla ishte e mbushur me socialistë shqiptarë dhe socialistë të vendeve të ish-Jugosllavisë pjesë të ish-Lidhjes Komuniste Jugosllave të copëtuar e të transformuar në socialistë serbë, sllovenë, kroatë, maqedonas, malazezë, boshnjakë etj. pas rënies së komunizmit dhe prishjes së Federatës Jugosllave. Nuk kishte asnjë përfaqësues socialist apo socialdemokrat perëndimor, madje as grekët e PASOK-ut nuk i kishin begenisur, të gjithë sllavë e ish-komunistë, siç thashë, vëllezër e kumbarë politikë historike të ish-komunistëve të Shqipërisë. Kishte madje edhe antishqiptarë aktivë të njohur si ish-presidenti serb Tadiç, por kjo për të majtët shqiptarë nuk bën diferencë. Ç’bëri Tito, Mugosha, Popoviçi, Milosheviçi apo Tadiç?! Të gjithë janë për ta kumbarë politike faktorë ndihmës dhe shpresa e vetme për të ardhur ne pushtet, të tjerat pak rëndësi kanë për aleancën Rama-Meta. Në samitin e Shkodrës u konsiderua si sukses bashkimi i të majtës ish-komuniste shqiptare nën bekimin e Tadiçit dhe të ish-komunistëve të tjerë jugosllaveve. E njëjta gjë, i njëjti sukses ka ndodhur e është arritur edhe më 8 nëntor të vitit 1941 në Tiranë, nën kujdesin e komunistëve jugosllavë Popoviçi, Mugosha etj. bashkuan grupet komuniste shqiptare të përçara si ishin deri para pak ditësh edhe Rama me Metën. Kaq u desh që PKSH të kthehej atëherë në fuqinë më të madhe e më të keqe në historinë tonë kombëtare, gjë që u përsërit me të njëjtën egërsi në 1997 e që po na troket serish në derë si një kërcënim serioz. Por sot nuk jemi as në 1941 e as në 1997. Shqipëria është anëtare e NATO-s dhe rruga e saj euroatlantike duket e përcaktuar dhe e garantuar mirë dhe sigurisht që nuk ka asnjë shans të kalojë nga Beogradi dhe ish-Jugosllavia. Ka pak apo aspak shanse që mbështetja ish-jugosllave të ndihmojë kthimin në pushtet të së majtës ish komuniste shqiptare me gjithë bashkimin e garantuar prej tyre. Përkundrazi kjo duket se është një shenjë alarmi por edhe një motiv për shumicën e shqiptarëve që nuk e kanë lejuar te majtën ish komuniste të vijë në pushtet asnjëherë me votën dhe vullnetin e tyre, gjë që pritet të jetë edhe këtë here mënyra e vetme e marrjes së pushtetit.
Vëllezërit nga Jugosllavia dhe miqtë nga Kosova!
Që z. Rama ka ekskluzivitetin e teorisë së kthimit në identitet kjo është një gjë e njohur, por besoj se kryevepra e tij në këtë zhanër është rikthimi në identitet i të majtës ish-komuniste shqiptare. Me një projekt të qartë ai ktheu në origjinë të majtën shqiptare, politikisht gjenetikisht dhe historikisht. Riktheu si fillim Bllokun me familjet dhe emrat e njohur të tij. Riktheu filozofinë nga taksa e njohur vepër e dajës së tij Spiro Koleka më 1945 deri tek politika e retorika e “vëllezërve nga Kina dhe miqve nga Kosova” të artikuluar hapur nga komunistët shqiptarë në tribunat e kongreseve të PPSH gjatë kohës së diktaturës komuniste. Fakti që Rama vetëm pak ditë para samitit të Shkodrës zgjodhi të deklaronte faktin se do të realizonte një “Traktat miqësie” me Kosovën flet për një veprim të ndërgjegjshëm përçarës e diferencues midis dy pjesëve më të mëdha të kombit e të qëllimshëm të tij në këmbim të përkrahjes në luftën e tij për pushtet nga ish-komunistët jugosllavë gjë që duket se e konfirmoi publikisht pikërisht në qendër të Shkodrës. Edhe zgjedhja e Shkodrës dhe e Budvës për realizimin e një skenari të tillë duket një veprim simbolik. Pikërisht në këtë hapësirë ka ndodhur Masakra e Tivarit, një nga krimet më të mëdha të bashkëpunimit dhe aleancës së komunistëve shqiptarë e jugosllavë, etër politikë, juridikë e biologjikë të atyre që rikonfirmuan lidhjet dhe aleancën e tyre historike dy ditë më parë në Shkodër. Siç po duket, raportet midis të majtës ish-jugosllave e asaj shqiptare kanë lëvizur pak apo aspak që nga viti 1941 e këtej. Kanë lëvizur e janë transformuar e preshtuar me kushtet e reja të rënies së komunizmit, logot e retorika por jo qëllimet dhe përfitimet reciproke nga kjo lidhje historike që tani i mungon vetëm ylli i përbashkët në flamuj. Sigurisht që koalicioni Rama-Meta nën bekimin ish-jugosllav përbën një problem, por edhe një kërcënim mbarëkombëtar. Samiti ish-komunist shqiptaro-jugosllav i Shkodrës dhe qëllimet e tij kanë pak mundësi t’i shpëtojnë vëmendjes së elektoratit shqiptar megjithëse e medieve në Shqipëri për arsye politike e ideologjike e anashkaluan një fakt të tillë. Ndoshta prania e Tadiçit dhe e ish-jugosllavëve të tjerë në bekimin e bashkimit të majtës shqiptare do të ishte injoruar fare po të mos ishin koleget tanë të Kosovës qe e zbuluan dhe denoncuan publikisht një fakt të tillë. Ky demonstrim i lidhjeve ish-komuniste shqiptaro-jugosllave duhet të jetë edhe një sinjal alarmi për aleatët tanë euroatlantikë që të djegur nga qulli duhet patjetër t’i fryjnë kosit nëse duan të garantojnë kursin euroatlantik të Shqipërisë. Në vitin 1944 ishte “pakujdesia” e tyre që i la shqiptarët dhe territoret e tyre për 50 vjet nën pushtetin gjakatar të aleancës politike e ushtarake sllavo-komuniste për riparimin e pasojave të së cilës kanë paguar e po vazhdojnë të paguajnë shuma të konsiderueshme edhe tani 70 vjet me vonë. Megjithëse nuk besoj tek mundësia e “kalimit, dy herë, të miut nën mustaqe” shpresoj që si ne si popull e komb ashtu edhe partneret tanë ndërkombëtarë ta shikojmë me seriozitet rikthimin e te majtës sonë ish komuniste në këtë sjellje e precedent të rrezikshëm për politiken dhe krejt te ardhmen e shqiptarëve ne Shqipëri e jashtë saj.
Rilindjen e kujt?
Si përfundim, dua të theksoj faktin se aleanca Rama-Meta dhe bekimi ish-jugosllav i saj i dha fund edhe spekulimit publik e mediatik me “Rilindjen” e Edi Ramës. Tani çdo keqkuptim apo keqinterpretim ka marrë fund dhe nuk besoj se ka shqiptar të mos ta ketë kuptuar se çfarë nënkupton dhe tenton të realizojë me projektin politik të pagëzuar me guxim si “Rilindje” nipi i Spiro Kolekës. Siç ka deklaruar vetë Rama, “Rilindja” e tij ka shumë dimensione, por askujt nuk i kishte shkuar mendja që dimensioni i parë i saj do të ishte ky bekim i bashkimit të së majtës ish-komuniste shqiptare nga e majta ish-komuniste jugosllave, një riprodhim i asaj që ka ndodhur 73 vjet më parë. Besoj se për çdo shqiptar që ka vendosur të votojë me mendje në 23 qershor, është e thjeshtë për të shmangur çdo paqartësi për rilindjen dhe autorët e saj gabim.