Nebil Çika/
Bilal Xhefari ishte dhe mbetet pena ndryshe e letërsisë shqiptare të gjysmës se dytë te Shekullit të XX .
Si në Shqipëri edhe në emigrim ai ruajti të njëjtin talent e stil, të njëjtë mënyrë të treguari, atë që e beri të veçantë kur shkruante në Shqipërinë, në kushtet e një letërsie politike realizmit socialist . Bilali spikati, nuk shkruante si të tjerët, se nuk ishte si ata .
Vinte nga një familje antikomuniste pra, nuk kishte si të merrte një edukim familjar komunist, përkundrazi.
Nuk bëri shkollë letërsie gjë që e shpëtoi nga virusi i realizimit socialist që mësohej në shkollat e letërsisë se Shqipërisë komuniste.
Të vetmet “leksione “ të letërsisë dhe estetikës , në dijeninë time, i mori nga Musine Kokalari, në bisedat me të ne kur jetonin ne barakat e Rruga Urës në Rrëshen, ku Musineja ishte e internuar dhe Bilali punëtor krahu në ndërmarrjen “Rruga Ura “. Musine Kolalari ishte shkrimtare e diplomuar për letërsi në Romë dhe përcolli tek Bilali “rregullat” parimet perëndimore e të shkruarit letërsi që të bashkuar me talentin e tij te jashtëzakonshëm e bënë atë të veçantë e të dashur si shkrimtar dhe veçanërisht, ndryshe nga te tjerët .
Bilali spikati se nuk shkruante për partinë e qeverinë , por për njerëzit lexuesit .
Ai nuk synonte që letërsia e tij ti pëlqente autoriteteve, diktaturës dhe diktatorit që ishin kushte vendimtare për të bërë “karrierë” si shkrimtar në atë kohë. Ai donte dhe shkoi për njerëzit e thjeshtë dhe kjo ishte diferenca suksesi por njëherazi edhe fatkeqësia e tij ne atë kohë të mbrapshtë jo vetëm për shkrimtarët dhe letërsinë.
Bilali bëri diferencën, jo vetëm si shkrimtar, por edhe si njeri e intelektual, si patriot .
Nuk u pajtua me të keqen me konformizmin kriminal të “elitës” kulturore te diktaturës komuniste .
Tha fjalën e tij të lirë ne kohën kur fjala e lirë ishte para skuadrave te pushkatimit e varej në litar.
Madje më shumë se kaq guxoi te sfidojë ”Zesuin” e letërsisë komuniste, beniaminin e diktatorit shkrimtarin e oborrit të tij .
Dhe për këtë e pësoi keq .
Nuk është se nuk i dinte pasojat por një shpirt i lirë nuk mund ta durojë e ta pranojë poshtërimin nuk mund të hesht ndaj të keqes . Këtë e bëri Bilali , ai dhe vetëm ai. Dhe jo në biseda private e me zë të ulët .
Por atje ne selinë zyrtare të letërsisë komuniste, në sallën e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve te Shqipërisë .
Ballë për ballë me ta , njëherazi ballë për ballë edhe me ”skuadrën letraro-artisike te pushkatimit “.
Ajo që ai bëri në diktaturë ishte e mahnitshme !
Por po kaq e mahnitshme ishte edhe ajo që beri në liri .
Pas arratisjes nga vendi ne pame një Bilal tjetër, poet e shkrimtar tjetër . Jo në stil por në përmbajtje ide e veçanërisht në mesazhet veprës letrare e tij .
I dua dhe i vlerësoj shumicën e vepra te Bilalit por “Balada Çame” mbetet për mua kryevepra e tij. Një himn e elegji bashkë për plagën tonë të madhe kombëtare të quajtur Çamëri . Vetëm një pene e mendje si e Bilal Xhaferit mund të përcjellë në pak vargje gjëmën çame, masakrimin e grave dhe fëmijëve djegien shtëpive, grabitjen e tokave e pasurive spastrimin etnik etje ,Çamërinë e robëruar, e shkretuar !
Një elegji sa historike aq edhe aktuale .
Askush si Bilali me këtë poezi, as politikanet e as historianët nuk ka frymëzuar përpjekjet për zgjidhjen e “çështjes çame” . Por roli, misioni i shkrimtarit ky është te frymëzojë, dhe ne lëtërsinë shqiptare shumë pak kanë munduar ta bëjnë një gjë të tillë .
Bilal Xhaferi është shkrimtari , poeti i dhimbjes. Ka shume dhimbje e pikëllim në veprën e tij .
Por nuk kishte si te ndodhte ndryshe . Realiteti për të cilin ai shkroi i tillë ishe plot dhimbje e pikëllim, Shqipëria në diktaturë Kosova e Çamëria ne robëri. Njerëzit këtu edhe si lexues edhe si subjekte e personazhe letrare ishin në dhimbje e pikëllim .
Bilali nuk e shpiku, nuk e trilloi dhimbjen, e gjeti tek atdheu e populli i tij , familja e tij , subjektet e personazhet e tij , lexuesit e tij . Ai me talentin, mendjen e ndritur dhe guximin e tij vetëm i ngriti lart për ti parë të gjithë, i përjetësoi në letërsi, ne libra , ne histori, për të mos u harruar e sidomos për tu mos u përsëritur më kurrë. Bashke më me to shkroi edhe emrin e tij në letërsinë e historine shqiptare.
