nga Mikel Gojani – Dielli

ÇDO KOHË KA LETËRSINË E VET, ÇDO VEPËR LETRARE ËSHTË EDHE NJË DËSHMI E KOHËS KUR ËSHTË SHKRUAR DHE BOTUAR

November 20, 2015 by dgreca

INTERVISTË ME SHKRIMTARIN E MIRËNJOHUR BASHKËKOHOR NGA TIRANA, NASI LERA/
Intervistoi per Gazeten DIELLI: Mikel GOJANI/
Shkrimtari Nasi Lera është i njohur jo vetëm në Shqipëri,por edhe në Kosovë dhe më gjerë. Që në vitet ’70 publikut lexues të Kosovës i ka rënë t’i lexojë tregimet dhe novelat e tij, ndërsa më vonë edhe romanet. Nasi Lera u lind në Korçë më 1944, ku mbaroi shkollën e mesme, ndërsa studimet e larta i kreu në Universitetin e Tiranës, në degën letërsi dhe gjuhë shqipe. Ai tërhoqi vëmendjen e lexuesve dhe të kritikës letrare që në tregimet e para për nivelin e tyre të lartë artistik. Një krijimtarinë e shkrimtarit Nasi Lera, një vend me rëndësi zënë edhe përkthimet e shumë librave të letërsisë botërore, përkatësisht përkthimet e shkrimtarëve nobelistë.
Jeta e një shkrimtari është një roman i gjatë i shkruar nëpër vite
“DIELLI:” Kritika letrare ka vlerësuar lart prozën tuaj tregimtare dhe romaneske. Edhe pse shkrimtari nuk flet me dëshirë për veprën e vet, do të ishte mirë të na thoni diçka rreth perceptimit të botës dhe futjes suaj në do të thosha në “kurthet” e letërsisë, përkatësisht të prozës?
Nasi Lera: Është e vërtetë: shkrimtari nuk flet me dëshirë për veten e vet nëpër biseda apo intervista, sepse ai ka folur gjatë nëpërmjet veprës së tij. Shkrimtari është i copëzuar në personazhet e veprës së tij dhe ky copëzim është biseda më e ndershme, më e çiltër që mund të bëjë ai me lexuesit apo dashamirësit e letërsisë. Dhe kjo bisedë me veten apo me të tjerët nëpërmjet krijimtarisë fillon që në poezinë, tregimin e parë dhe nuk ndërpritet kurrë. Sikur të mos ishte ky bashkëbisedim ndoshta vepra letrare nuk do të ishte një nevojë e brendshme e papërballueshme e shkrimtarit, për të shpalosur qëndrimin e vet qytetar ndaj shoqërisë. Jeta e një shkrimtari është një roman i gjatë i shkruar nëpër vite. Ajo që ka rëndësi në këtë roman-jetë është çiltërsia e shkrimtarit me veten. Në qoftë se shkrimtari nuk është treguar i çiltër në radhë të parë me veten, nuk ka për të qenë kurrë i çiltër me të tjerët, lexuesit. Mungesa e kësaj çiltërsie nuk mbulohet dot me intervista apo me biseda. Prandaj unë i besoj fort autoportretit që shkrimtari e ka hedhur nëpër vepra duke përjetuar me të tjerët dramën e njeriut.
“DIELLI”: Lëvroni prozën moderne në kuptimin e mirëfilltë ta fjalës. Qasja e objektit artistik, si dhe mënyra e të shprehurit, janë sa të veçanta aq edhe të pasura
Nasi Lera: Nuk e di se çfarë e bën moderne apo bashkëkohore një prozë. Bashkëkohorja qëndron në trajtimin e problemeve që shqetësojnë një shoqëri në një periudhe kohe të caktuar, të kohës në të cilën jeton shkrimtari. Qasja e objektit artistik apo mënyra e të shprehurit buron nga qasja me realitetin, që është e veçantë te çdo shkrimtar. Sa i përket mënyrës së të shprehurit ajo është e lidhur ngushtë me shqetësimin krijues të autorit për të gjetur formën dhe stilin e përshtatshëm për të hyrë në komunikim me lexuesin. Shkrimtari duhet të ndjekë me vëmendje prirjet e shijeve të lexuesit më të kulturuar për ta pasuruar atë shije. Po të mos jetë i aftë të pasurojë këtë shije, vepra e tij ka për të tingëlluar anakronike. Shkrimtari është vazhdimisht në garë me kohën, garë shumë e lodhshme, e mundimshme, ku ai që lodhet më shumë është shkrimtari sepse koha nuk e njeh lodhjen, madje ajo e imponon lodhjen.
“DIELLI”: Në librat tuaj të tregimit, po ashtu edhe të romanit është ruajtur e veçanta e të rrëfyerit, sa ka të vërtetë në këtë mendim?
Nasi Lera: Stili është vetë shkrimtari, mënyra e të shkruarit është vetë shkrimtari, e veçanta e të rrëfyerit është vetë shkrimtari. Ajo që ka rëndësi për të pasur zërin tënd në korin e letërsisë është të njohësh veten, të kuptosh se ç’të veçantë do të ketë vepra jote. Dhe kur them të veçantë nuk kam parasysh vetëm mënyrën e të shprehurit, por mbi të gjitha kam parasysh fushën tematike ku shkrimtari do të ndjehej jo vetëm i lirë por edhe i plotë. Shkrimtari nuk është asnjëherë i vetmuar, bota e komunikimit të tij është e pakufishme, gjithë vështirësia e të qenit shkrimtar qëndron që të mos humbësh, të mos mbytesh në detin e trazuar të letërsisë kombëtare apo edhe botërore. Po dite të notosh me guxim, duke u qenë mirënjohës të gjithëve atyre që iu përkushtuan letërsisë dhe që të ndihmuan të bëhesh edhe ti shkrimtar, mund të thuash i qetë, se dhashë atë që mund të jepja, se po të kisha mundësi të jepja më shumë do ta jepja.
Çdo kohë ka letërsinë e vet, çdo vepër letrare është edhe një dëshmi e kohës kur është shkruar dhe botuar
“DIELLI”: Si e shikoni raportin e letërsisë që është shkruar gjatë viteve të diktaturës , po ashtu edhe atë që shkruhet sot?
Nasi Lera: Çdo kohë ka letërsinë e vet, çdo vepër letrare është edhe një dëshmi e kohës kur është shkruar dhe botuar. Por letërsia nuk është një ngrehinë që shembet dhe ngrihet sa herë të duam ne. Letërsia është një ngrehinë ku çdo brez vendos një gur për ta lartuar. Në periudhën para ndryshimeve shoqëroro-politike, letërsia shqipe përfaqësohej nga emra të tillë si Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Fatos Arapi, Xhevahir Spahiu, Qamil Buxheli, Dhimitër Shuteriqi, Naum Prifti, Vath Koreshi, Teodor Laço, Kiço Blushi, ndërsa pas viteve nëntëdhjetë letërsisë shqipe po këta autorë por edhe autorë që shkruan pas viteve nëntëdhjetë, por që e kishin filluar krijimtarinë e tyre para këtyre viteve, i dhuruan disa nga veprat e tyre më të mira. Poezia njohu kulmin e vet me poezinë e një poeti të shkëlqyer si ishte Frederik Reshpeja, Zija Çela me romanet e tij shënoi një kulm tjetër jo vetëm në opusin e tij apo Viron Graçi me romanet e tij befasues.
“DIELLI”: Kohë më parë keni botuar romanin tuaj të fundit “Të gjallë dhe të vdekur”. çfarë përfaqëson ky roman në krijimtarinë tuaj romansiere?
Nasi Lera: Romani “Të gjallë dhe të vdekur”, është në vazhdën e gjithë krijimtarisë sime. Aty janë disa prej personazheve të tregimeve apo romaneve të mëparshëm. Pastaj kësaj pyetje mund t’i japin një përgjigje shumë më objektive se sa unë kritikët.

“DIELLI”: Në një vlerësim ku thuhet se romani “Të gjallë dhe të vdekur është ndër romanet dhe më serioz në letërsinë shqipe. “Dramaciteti që mbart ai është i natyrshëm e, kësisoj, i besueshëm. Pohimi i njërit prej personazheve se “të gjithë e ndiejmë veten të dënuar duke qenë të lirë të shkojmë ku të duam”, është edhe piktura më e hidhur, por dhe më e vërtetë e realitetit të sotëm”. A mund të na thoni diçka më tepër lexuesit nga përvoja juaj gjatë të shkruarit të romanit?
Nasi Lera: “Të gjallë dhe të vdekur” më kërkoi shumë punë për ta shkruar. M’u desh të udhëtoja dhe të shkelja vendet ku do të zhvillohej romani, gërmova në kujtimet e mia të fëmijërisë, lexova libra me kujtime por edhe studime që ishin kryer për Luftën italo-greke, lexova Ungjillin, që më duhej për personazhin e priftit si dhe lexova dhe e shfrytëzova akt-ekspertizën mjekoligjore mbi ekzaminimin e kutive me eshtrat e zhvarrosura, artikuj të ndryshme të botuara në shtypin e përditshëm dhe atë periodik, etj. Të njëjtën gjë kam bërë edhe për të shkruar romanin tim të botuar kohët e fundit “Të gjithë premtojnë Parisin”, që është kundër imoralitetit që vihet re nëpër media të ndryshme dhe në të njëjtën kohë është dhe një dhimbje për dashurinë e pastër të njerëzve anonimë, që meritojnë të jenë personazhe qendrore të veprave letrare. Romani është diktuar drejtpërsëdrejti nga realiteti i sotëm tepër tronditës, i cili nuk ka si të mos ndikojë si në krijimtarinë time dhe të kolegëve të mi. Zhvillimet që po ndodhin janë bërë edhe tharmi i romanit mbi të cilin po punoj.
“DIELLI”: Ekziston një mendim i sotëm se romansierët e njohur të periudhës së realizimit social, pa ndonjë përjashtim, ku hyni edhe ju, nuk kanë krijuar vepra më të mira në vitet e pasardhjes së demokracisë në Shqipëri, kur fituan lirinë e plotë të krijuese? Nëse ky është një konstatim i saktë, si do ta shpjegoni, pra sa ka ndryshuar tabloja letrare pas viteve ‘90?
Nasi Lera: Ata që kanë shprehur këtë mendim nuk i njohin aspak zhvillimet e letërsisë së sotme shqipe dhe nuk e di se ç’romancierë kanë parasysh. Ju më futni në romancierët e njohur të periudhës së realizmit socialist, për të cilët thoni se ata nuk kanë krijuar veprat më të mira në vitet e pas ardhjes së demokracisë. Mua më duket se romancierët shqiptarë kanë vazhduar të shkruajnë duke kërkuar jo vetëm forma dhe teknika të reja shkrimi, por edhe filozofi të reja të pasqyrimit të jetës, të historisë së vendit, të marrëdhënieve midis njerëzve, të dashurisë dhe të krizave ekonomike dhe shpirtërore, që shfaqen zakonisht në një tranzicion ku njerëzit janë të etur të kapin sa më shpejt, nganjëherë sa hap dhe mbyll sytë, atë që popujt e tjerë e kanë kapur shkallë-shkallë, duke mos e ndërtuar Romën brenda një dite, por me dhjetëra dhe qindra vite. Pas viteve nëntëdhjetë unë kam botuar dy vëllime me tregime dhe novela dhe pesë romane.
”DIELLI”:Thuhet se intelektualët preferojnë më tepër sistemin totalitar, sepse gjithherë janë përkëdhelur nga regjimet për të ndikuar mbi masat, ndërkaq në demokraci ndihen më të papërfillur, më anonimë. A nuk ju duket se edhe në Shqipëri intelektualët nuk e duan demokracinë autentike, sepse me ambiciet e tyre të caktuara për pushtet e kanë çuar vendin në një gjendje tepër dëshpëruese?
Nasi Lera: Nuk kam pasur asnjëherë respekt për ata intelektualë që janë përpjekur për të qenë të përkëdhelur nga regjimet totalitare dhe po ashtu nuk është aspak e vërtetë që në demokraci intelektualët ndjehen më të papërfillur, më anonimë. Të qenit i papërfillur, anonim, varet nga dinjiteti i vetë intelektualit dhe për të qenë një intelektual me dinjitet duhet ta duash demokracinë. Ambiciet për pushtet nuk kanë të bëjnë aspak me shkrimtarin e vërtetë dhe është fakt që ato, ambiciet, zënë vend te shkrimtarët e patalentuar, të dështuar, që përpiqen që dështimin ta mbulojnë me çadrën e pushtetit. Vendin në gjendje të dëshpëruar nuk e kanë çuar intelektualët e vërtetë, atë e kanë çuar intelektualët e rremë, njerëzit e etur për pasuri dhe të verbuar nga paraja. Një njeri i i tillë nuk mund të quhet intelektual dhe nuk ka të bëjë aspak me intelektualin e vërtetë.
“DIELLI”: Në disa shkrime kritike janë ngritur shqetësime se kohëve të botimet po sjellin shumë vepra pa vlerë. Mund të jepni një opinion për prozën shqipe pas viteve ’90-të ose, më saktë, çfarë vlerësimesh jepni rreth këtij konstatimi?
Nasi Lera: Në çdo kohë ka pasur dhe do të ketë vepra me vlerë dhe vepra pa vlerë. Sot mund të jenë shtuar veprat pa vlerë sepse mund të botojë kushdo mjafton të ketë para për të përballuar koston e botimit. Por mendimi për një letërsi nuk duhet të bëhet duke u nisur nga veprat e dobëta, por nga veprat që përfaqësojnë rritjen e një letërsie, pjekurinë e një letërsie. Dashakeqët e letërsisë mund të nisen nga veprat e dobëta, të cilat i kuptojnë më mirë, për të pohuar se letërsia shqipe nuk po jep më vepra të mirë. Ata që e duan letërsinë kanë ku ta mbështesin dashurinë e tyre për të, për të pohuar të kundërtën e dashakeqëve. Por si mohimi i njërës palë ashtu edhe pohimi i palës tjetër, nuk është një dukuri e re, ajo është një dukuri e vjetër nga e cila letërsia e shëndetshme ka ditur të kuptojë rrugën që duhet të ndjekë.
“DIELLI”: Në çfarë gjendje është duke u lëvruar sot kritika letrare shqipe. Pse gjithnjë e më pak studiuesit merren me këtë degë të rëndësishme të letërsisë shqipe?
Nasi Lera: Kritika letrare ka problemet e veta, që nuk kanë të bëjnë vetëm me të. Deri para pak kohësh shumë gazeta, të përfshira nga pasionet politike, nuk i kishin lënë asnjë vend kritikës letrare dhe u duk sikur ajo u fashit. Por ashtu si edhe letërsia edhe kritika letrare nuk mund të fashitet, ajo përpiqet të jetë pranë lexuesit, për ta ndihmuar atë për të kuptuar prirjet e sotme të letërsisë. Dëshira për të pasur një kritikë më të pranishme, nuk do të thotë se ajo nuk është aspak e pranishme. Sa u përket studiuesve ata vazhdojnë pasionin e tyre që është për t’u nderuar.
Komunikimi gjithëshqiptar, që ka një rëndësi të madhe për letërsinë shqipe, duhet të zërë vendin e duhur në politikën kulturore të vendit tonë
“DIELLI”: Shkrimtari Lera, sa e keni ndjekur raportin e letërsisë që është shkruar në dekadat e fundit dhe cili është mendimi juaj në çfarë gjendje është letërsia shqipe në Shqipëri?
Nasi Lera: Kësaj pyetjeje i jam përgjigjur pothuaj në të gjitha përgjigjet që kam dhënë deri tani.
“DIELLI”: Sa e përcillni letërsinë shqipe në Kosovë dhe çfarë përshtypjesh keni për trende të saj të zhvillimit? Çfarë do të thotë komunikimi gjithëshqiptar për krijuesit letrarë dhe sa ka rëndësi kjo për ngritjen e cilësisë së letërsisë sonë, e cila, tashmë për shkaqe të njohura , gati për gjysmë shekulli në esenca mbeti e ndarë?
Nasi Lera: Përpiqem ta përcjell në mënyrë sa më selektive, duke e parë si një letërsi të vetme. Për të qenë i sinqertë: unë nuk e kam ndarë ndonjëherë letërsinë shqipe që lëvrohej në Kosovë nga ajo që shkruhej dhe botohej në Shqipëri. Dhe mua më duket se duke e parë si një letërsi të vetme shkrimtarët në Shqipëri dhe shkrimtarët që jetojnë dhe botojnë në Kosovë, kanë përfituar nga njëri-tjetri. Unë gëzohem kur lexoj një roman të bukur të Mehmet Krajës apo Eqrem Bashës. Mua më duket se komunikimi nuk ka qenë ndonjëherë i ndërprerë ashpërsisht, shkrimtarët që jetonin në Kosovë janë botuar vazhdimisht në Shqipëri, më përpara botoheshin më shumë se tani. Kështu që komunikimi gjithëshqiptar, që ka një rëndësi të madhe për letërsinë shqipe, duhet të zërë vendin e duhur në politikën kulturore të vendit tonë.
“DIELLI”: Një vend të rëndësishëm në veprimtarinë tuaj zënë edhe përkthimet e librave të autorëve botërorë, po edhe të atyre nobelistë, s I. Saramago, A. Kamy, E. Heminguej, G.G. Markez, A. Zhid, Le Klezio, M. V. Ljosa, I. Kavabata, Kenzaburo Oe, si dhe të autorëve të tjerë të mëdhenj: M. Duras, M. Turnie, M. Kundera, S. Dë Bovaur etj. Çfarë mund të na thoni rreth këtij angazhimi tuaj në këtë fushë tepër të rëndësishme? Po çështja e përkthimit të librit të huaj përgjithësisht në Shqipëri, në çfarë gjendje ekziston? Pra sa përkthehen në Shqipëri librat e letërsive botërore?
Nasi Lera: Përkthimi është pasion im. Jam munduar të përkthej autorë që duke qenë në themel të kulturës së vendit të tyre, të bëhen edhe pronë e kulturës sonë. Kur iu futa përkthimit nxitja e parë ishte t’i jepja lexuesit shqiptar autorë që nuk ishin të botuar në gjuhën shqipe. Kjo më shtyu të lexoj shumë dhe të përzgjedh me kujdes. Mund të pohoj se gjuha shqipe është e tillë që mund të përballojë me dinjitet çdo autor të madh të huaj. Sot në Shqipëri botohet shumë letërsi e huaj, për të cilën nuk mund të thuhet se përzgjidhet gjithmonë duke pasur si synim për të botuar vepra që kanë bërë epokë në vendet e zanafillës së tyre. Kur sheh morinë e titujve të romaneve të huaj të botuar në Shqipëri vëren menjëherë se shumë prej tyre janë botuar vetëm për synime komerciale.
“DIELLI”: A besoni se gjatë këtij viti lexuesit do ta kenë në duar ndonjë libër tuajin?
Nasi Lera: Ndoshta, jemi ende në mesin e vitit 2015, janë edhe gjashtë muaj të tjerë, ku mund të përfundoj veprat që kam kohë që kam nisur t’i shkruaj apo edhe t’i përkthej.
Tiranë, nëntor 2015

SHQIPTARËT NË AMERIKË MBAJTËN GJITHHERË KANË MBAJTUR GJALLË SHPIRTIN KULTUROR DHE TË REZISTENCËS KOMBËTARE

June 18, 2015 by dgreca

Intervistë për gazetën DIELLI në Nju Jork, me veprimtarin dhe publicistin e mirënjohur, Rexhep Dedushaj/

Intervistoi: Mikel GOJANI/

Rexhep Dedushaj, emër i njohur në fushën e publicistikës. Për 27 vjet ka jetuar dhe vepruar në Amerikë, ndërsa tash pas kaq vitesh është kthyer në vendlindje. Me veprimtarin dhe publicistin Dedushaj folëm rreth angazhimeve të tij në fushën e publicistikës dhe të kulturës në Amerikë, për planet dhe prioritetet e tij dhe shumë çështje të tjera me interes për letërsinë dhe kulturën kombëtare.

“DIELLI:” Z. Dedushaj, pasi që për një kohë të gjate keni jetuar dhe vepruar jashtë, përkatësisht në Amerikë, konsiderojmë qysh në fillim të bisedës sonë të na jepni një biografi tuaj, se edhe ashtu e vlerësojmë që është me interes për lexuesit.

R. Dedushaj: Unë së pari ju falënderoj për intervistën. Jam i lindur në Vuthaj të Kelmendit në vitin 1948. Shkollën fillore kam kryer në vendlindje, në Vuthaj dhe në Guci, të mesmen – normalen në Pejë për të vazhduar pastaj në Gjakovë dhe në Prishtinë. Krahas studimeve, në vjeshtën e vitit 1968 u emërova mësues në fshatin Radoniq të Gjakovës, pastaj në në Drenoc të Klinës. Pas kryerjes së SHLP-së (në vitin 1970), u emërova arsimtar i lëndës së Historisë në shkollën fillore “Skënderbeu” në Treboviq, më pastaj në Qyshk të Pejës.
Për t’ju ikur represioneve kolektive për shkak të hapjes së shkollës shqipe, më 7 shtator 1982, kur serbët pretendonin t’i mbyllnin edhe ato në Prishtinë, në “Mala Moskva”, siç e quanin atëbotë Vitomiricën e Pejës, unë si nismëtar i atij veprimi, ngaqë edhe jetoja në atë fshat, me sugjerimin e organzeve komunale të Arsimit të Pejës u detyrova që për shkak të sigurisë, më 16 janar 1989 të emigroj në SHBA. Dhe pas shumë hamendjeve, sepse ishte tepër vështirë që ta lëshojë atdheun – vendlindjen time për të cilën kisha investuar po aq sa edhe shumë idealistë të tjerë, megjithatë duke i parë rrethanat e krijuara nuk kisha rrugë tjetër vetëm ta marrë atë rrugë shumë të padëshiruar. Në Amerikë emigrova pa familje, kuptohet edhe pse e dija se ishte një sakrificë e madh imja të jetojë aq larg pa familje, mirëpo nuk dëshiroja që të përmbush apetitet e projketuesit famëkeq të zhbërjes së shqiptarëve, Vasa Çubrilloviqit dhe të çetnikëve të tjerë serbë, të cilët kishin elaborate të caktuara për zhbërjen e shqiptarëve.

“DIELLI”: Në Amerikë, përkatësisht në Nju Jork, për disa dekada keni jetuar dhe vepruar, cilat ishin disa nga angazhimet tuaja në fusha fushveprimtaritë të ndryshme, përkatësisht në organizatat dhe shoqatat politike, shoqërore e kulturore të diasporës shqiptare në Amerikë?

R. Dedushaj: Gjatë 27 viteve të qëndrimit tim në Nju Jork, kam vepruar në disa drejtime dhe organizata ekzistuese atje. Për 3-4 vite me radhë kam punuar si mësues në shkollat shqipe që funksiononin në Bronx dhe Braklin. Kam përgatitur shume tema historike të cilat i kam prezantruar në sesionet dhe simpoziumet e përgatitura në disa qytete dhe shtete të Amerikës, të cilat tema janë mirëpritur nga auditoriumet. Këto tema dhe shumë të tjera po ashtu I kam prezantuar në disa medie edhe të shtypit, por edhe në ato elektronike, si Radio Programet Shqipe ne N.Y., në “Zëri i Malësisë”, “Zëri i Kosovës”, “Zëri i Lirisë, në “Radio e LDK-së”, TV “Viktoria, “Bota sot”, “Vatra” etj. Po ashtu kam botuar dhjetëra artikuj me tematikë nga fusha e historiografisë, reportazhe, recensione librash të ndryshme në më se pesëmbëdhjetë gazeta e revista shqipe në SHBA, Europë, Kosovë, Shqipëri dhe Maëedoni (Shih lib. tim:”Gjurmë mërgimtarësh”, N.Y., 2009. Kam botuar shtatë libra me tema historike nga krahina e Plavë – Gucisë dhe krahinat rreth saj. Libri i parë i botuar në vitin 1993 “Krahina Plavë – Guci nëpër shekuj”, është përkthyer edhe në gjuhën boshnjake. Kam qenë njëri ndër themeluesit e LDK-së në SHBA dhe udhëheqës i Nëndegës së Bronklinit, po ashtu edhe anëtar i Kryesisë së LDK-së për Nju Jork dhe rrethe për disa vite. Më vonë edhe anëtar i shoqatës panshqiptare “Vatra” Në kuadër të këtyre veprimtarive kam marrë pjesë në organizimin dhe udhëheqjen e të gjitha tubimeve dhe të protestave që janë mbajtur nga Nju Jorku, Uashingtoni e deri në Dayton, duke filluar nga viti 1990 deri më 1999, kur për herë të parë Atdheun dhe vendlindjen time e kam vizituar pas çlirimit të Kosovës.

“DIELLI” Sa kanë luajtur rol këto në sensibilizimin dhe internacionalizimin e çështjes së Kosovës dhe të asaj shqiptare përgjithësisht në qarqet vendimmarrëse të kancelarive të SHBA-ve?

R. Dedushaj: Mërgata shqiptare në SHBA ka luajtur rol tepër të rëndësishëm për të mos thënë vendimtar në shpëtimin e Kosovës nga spastrimi i tërësishëm etnik dhe nga një katastrofë humanitare të pa parë më herët. Së pari, pas marrjes së autonomisë dhe mbylljes së institucioneve shtetërore të Kosovës u roganizuar fonde humanitare, koncerte humanitare, ptotesta dhe demonstrate të shumta, si në Uashington, Nju Jork dhe shumë shtete të tjera të Amerikës, të cilat edhe nxitën politikën amerikane të kthejë vëmendjen rreth ngjarjeve gjenocidiale që ndodhëshin në Kosovë dhe me elaborate të zhbërjes së shqiptarëve nga Kosova. Ky sensibilizim dhe internacionalizim i çështjes së Kosovës që shqiptarët bënë tek kancelaritë amerikane bënë që disa senator në krye me senatorin dhe mikun e shqiptarëve, Bob Dol, ta vizitojë Kosovën dhe t’i përcjell një mesazh tq qartë politkës së Serbisë në krye me diktatorin Milosheviq, se Kosova nuk është pa Zot! Nëpërmes lobit shqiptar, në krye me DioGuardin u sollën në Uashington Alternativa Shqiptare, ku u tregua shumë e suksesshme kundrejtë politikës serbe, në krye me popat dhe projektuesin famëkeq të D. Qosiqit dhe Akademisë së Shkencave dhe ASHAS, në maj 1990. Aktivistët tanë në Nju Jork e binden Presidentin Bush të Vjetër të caktojë “Vijën e kuqe” në mbrojtje të Kosovës. Pothuajse të gjithë shqiptarët në Amerikë kanë ndihmuar çlirimin e Kosovës dhe demokratizimin e Shqipërisë. Shumë kanë marrë pjesë në demonstrate, shumë po ashtu kanë ndihmuar në forma të tjera duke dhënë mjete financiare dhe në shumë forma të tjera dhe kanë bindur amerikanët që shqiptarët nuk janë ashtu siç I paraqet propaganda serbe-greke. Kontributi i shqiptarëve në Amerikë, po ashtu në aspektin material është I pakapshëm, qoftë përmes fondeve humanitare, qoftë fondit zyrtar të 3 përqindëshit, ose të atij “vendlidnja thërret”. E kulminacioni u arrit kur brigada vullnetare “Atlantiku” kaloi Oqeani dhe iu bashkëngjitë Luftës Çlirimtare të Kosovës dhe trimat shqiptaro-amerikanë luftuan për lirinë e Kosovës deri në aktin më sublime, çlirimin e Kosovës.

“DIELLI”: Thuhet se në ato kohë dhe ato moment tepër të nevojshme, këto organizata të formuara nga komunitetit shqiptar në Amerikë kanë vepruar në mënyrë jounike, sa qëndron ky konstatim?

R. Dedushaj: Është shumë e vërtetë së gjatë gjithë kohës ka pasur kontradikta në mes të shoqatave dhe partive të majta dhe të djathta. Prandaj, për fat të keq, kishim edhe problem rreth flamurit tonë kombëtar rrth vendosjes apo mosvendosjes së yllit! Partitë e vjetra të pas LDB-së s’e pranonin assesi yllin në të. Ne nga Kosova duhej t’i përshtatëshim kërkesave në Kosovë. Aq u krijua kjo çështje si problem, san ë një moment më kujtohet poeti Azem Shkreli në një tubim të pajtimeve të gjaqeve atje në Nju Jork, të udhëhequr nga Anton Çetta, me zemër të plasur thanë: “O burra Kosova ka rënë shumë poshtë! Lerëni mosmarrëveshjet që keni! Nëse pengon ai dreq ylli, lerëni flamurin krejt, vizatojeni në hartë e dilni në demonstrate!” Pas rënies së Kosmunzmit në Shqipëri, pas vitit 1992, u ndryshua gjendja dhe mori kahe positive. Dhe sa më shumë që ashpërsohej gjendja në Kosovë aq më shumë ne bashkoheshim atj në Amerikë. Mirëpo, në këtë aspect mjaft negativisht ndikuan ngjarjet e vitit 1996-1097 në Shqipëri. Po ashtu edhe disa ndasi që kezistonin në Kosovë mes dy koncepteve, të LDK-së dhe asaj UÇK-së ndikuan në përçarjet tona atje. Me këtë rast, po ashtu ndjej për obligim ta citoj shkrimtarin e madh shqiptar, Dritëro Agollin, i cili në një rast në Nju Jork u shpreh: “Nëse të ne në Atdhe ndodhë një plasaritje , këtu tek ju ndodh një çarje e pariparueshme”!- shtoi D. Agolli. Kështu ndodhte e për fat të keq ndodh edhe sot e kësaj dite!!!

“DIELLI”: Shoqata “Vatra”, një shoqatë kulturore me një traditë të pasur të veprimtarive në shumë fusha dimensionale, shoqatë, e cila edhe pas 102 -vjetësh po luan një rol të rëndësishëm në jetën kulturore të këtij shpirti arbëror atje, çfarë mund të thoni rreth rolit dhe kontributit që ka luajtur kjo shoqatë në shumë fusha të jetës shqiptare atje?

R. Dedushaj: Dihet rëndësia dhe roli i shoqatën panshqiptare “Vatra” të Nolit dhe Konicës. Kur arrita në Nju Jork, “Vatra”, sapo kishte kaluar nga vendlindja e saj Bostoni në Nju Jork. Së pari rashë në kontakt me rkyeredaktorin e “Diellit”, z. Din Derti, një atdhetar nga Dibra, në një manifestim në shkollën shqipe në Paterson të Nju Xhersit. Më tregoi dhe më ftoi të shkruaj për “diellin, gjë që e pranova me shumë dëshmirë. U lidha me qendrën e saj përmes z. Marjan Cubi, një veprimtar dhe atdhetar nga Drenoci i Klinës, në shtëpinë e të cilit në Manhattan ishte e vendosur selia e “Vatrës”. Ai më njoftoi me krytetarin e “Vatrës”, z. Karagjozi dhe kryeredaktorin e ri të “Diellit, z. Anton Çeffa.Më angazhuan dhe fillova së vepruari Brenda kësaj shoqate. Qëndrimi “Vatrës” dhe i organit të saj, “Dielli”, ishte si çdo herë prodemokratike dhe gjithherë në ndihmë çlirimit të Kosovës dhe demokratizimit të Shqipërisë dhe gjithherë ishte e gatshme të bashkëpunojë me të gjitha partitë dhe shoqatat të konceptit të djathtë që vepronin në SHBA. Mendoj që “Vatra” duhet të bashkëpunojë edhe me Ministritë e Kosovës dhe të Shqipërisë, sidomos me Ministrinë e Dipasporës, në mënyrë që ë bashku t’i bashkërindisin veprimtaritë dhe angazhimet.

“DIELLI:” Ju merreni edhe me publicistikë, çfarë mund të shtoni rreth angazhimit tuaj në këtë fushë të letërsisë?

R. Dedushaj: Punimi im i parë është botuar në rilindja”, në vitin 1986. Mirëpo për shkak të anetimimit që kishte emri që konsiderohesha që vijë nga një familje armike. Në vitin 1951 më kishin pushkatuar dy axhallarë në Vuthaj (Shih . librin “Çng Tahiri…”), pastaj kam botuar dhjetëra të tilla, kuptohet pas largimit tim nga Kosova dhe shkuarjes në Amerikë. Më duhet ta potencoj se shkrimin e parë për t’u botuar ma mundësoi gazetari dhe publicist, atëbotë gazetar I “Rlindjes”, Zenun Çelaj, shkrim ky që kishte të bënte me librin e historianit Hakif Bajrami “AP Bajram Curri”, pastaj edhe disa shkrime të tjera rreth historisë së Plavë- gucisë dhe kam vazhduar deri me sot. Kam shkruar dhjetëra libra nga fusha e publicistikës, po ashtu disa sosh i kam edhe në dorëshkrim që pres t’i botojë.

“DIELLI”: Keni botuar disa libra nga fusha e publicistikës, ç’mund të na flisni për këto libra? Çfarë pasqyrojnë këta libra brenda kopertinave të tyre?

R. Dedushaj: Pas shumë artikujsh nëpër gazeta e programe të tjera të medieve elektronike në vitin 1993 në Nju Jork botova librin “Krahina e Plavë- Gucisë nëpër shekuj”, i cili u botua në vitin 2003 edhe nuë gjuhën boshnjake; më 1997 më doli nga shtypi libri “Shpërngulja e shqiptarëve të Plavë_Gucisë”, më 1999, librin “100-vjet luftë:, më 2006 “Si e gjeta dhe si e lashë shkollën shqipe në Prefekturën e Pejës; më 2009 librin “Gjurmë mërgimtarësh”, më 2013 “Çung Tahiri i Vuthajve dhe në vitin 2014 “Komandanti me plub në trup”. Të gjitha këto libra temë qendrore kanë krahinën kreshnike të Plavë – Gucisë me krahinat tjera përreth. Ngjarjet fillojnë në në Plavë e Guci dhe mbarojnë në Pejë, Tiranë dhe Shkup, apo anasjelltas. Nuk është modesti por janë këto disa nga temat të lëvruara akoma nga autorë studiues shqiptarë, tema këto të cilat ishin shtrembëruara nga studiuesit serbo-malazez. Prandaj, kam ndjerë si obligim që t’i qasem historisë 300-vjeçare (që nga shek VIII para lindjes së krishtit), të paraqes një histori autentike siç kishte ndodhur në këto anë etnike shqptare dhe të cilat ishin përgënjeshtruar nga autorë keqdashës serbo-ortodoks. Librat e mi janë pritur mië në përjashtim të vogël. Janë të mbështetura në fakte dhe dëshmi të argumentuar dhe literaturë të pakontestuar.

“DIELLI”: Po libri publicistik “100-vjet luftë”, çfarë mund të shtoni rreth këtij libri?

R. Dedushaj: Dalja e shumë librave me vlerë në Tiranë e Prishtinë, mirëpo mungesa e librave me ngjarje dhe figura të shquara të trevës së Plavë_Gucisë, më nxiti t’i qasem këtij libri me titull “100-vjet luftë”, të botuar më 1999 në Nju Jork. Në këtë libër kapërthehen familjet dhe figurat më të shquara të historiografisë së kësaj krahine, që kanë dhënë shumë për çlirimin dhe bashkimin e trojeve shqiptare, duke filluar që nga viti 1854, nga ndeshja e parë e forcave shqiptare, të udhëhequra nga Ali Begu (e me vonë Pashë), Gucia, me forcat e Princ Nikollës që kishte filluar një invasion mbi krahinën në fjalë, duke vazhduar luftë pas lufte deri në qershorin e vitit 1999, ku në rrethin e Deçanit, më 6 qershor ra dëshmori i kësaj krahine Jeton J. Dedushaj, kuptohet kundër të njëjtit okupator, serbo-malazez. Krahas këtyre dëshmorëve e luftëtarëve të pashoq janë përfshirë edhe fotografitë e rralla nga krahinat shqiptare si dhe të luftëtarëve të denjë të shumë luftrave të këtyre anëve të cilët dhanë edhe jetën e tyre për çlirimin e këtyre trojeve dhe gjitha trojet tjea etnike shqiptare, si Çel Shabanit të Rugovës, që ra së bashku me komandantin e tij Jakup Ferrit në luftën e Nokshiqit me 11 janar 1880.

“DIELLI”: Zotëri Dedushaj, ju jeni fokusuar të merreni me rrethanat historike dhe etnografike të krahinës së Plavë – Gucisë, sa keni arritur të siguroni dëshmi dhe faktografi në këto fusha, kur dihet se ajo trevë është mjaft e pasur me ngjarje dhe figura që nga e kaluara e thellë historike deri me sot?

R. Dedushaj: Ka qenë një punë shumë e vështirë që të gjurmohen të gjitha këto faktë e të dhëna, si ju thashë edhe më lartë të pahulumtuara më parë nga studiuesit, përkatësisht historianët shqiptarë. Qysh kur isha në shkollë të mesme kontaktoja dhe i shënoja fjalët dhe të dhënat që I merrja nga pleqtë, të cilët ishin shumë të zgjuar dhe i njihnin mirë ato pjesë të historisë së asaj treve. Të njëjtat shënime të marrë nga ta i materializova me vonë duke lexuar dhe shfletuar libra dhe biblioteka ushtarake në Tuzëll të Bosnjës dhe punoja me zell për shtatë muaj, gjatë shërbimit ushtarak në vitin 1975 dhe i krahasova nga librat e Shuflait, Durhamit, Nopçes, Mis Rozes dhe të historinave tanë nga Tirana dhe Prishtina. Pra, ato burime gojore u materializuan me të dhënat e shkruara dhe arkivat e ndryshme. Në këtë angazhim timin studimor më ka ndihmuar edhe migrimi në SHBA, ku edhe atje rashë në literaturë të mirëfilltë që nuk kishim pasur mundësi ta lexojmë më parë, sepse ajo literaturë që ekzistonte atje tek ne në ato kohë ishte e ndaluar nga regjimi i atëhershëm, pra, këtë literature sistemi komunist e cilësonte si reakcionare.

“DIELLI”: A do t’i vazhdoni hulumtimet lidhur me këto fusha historike, në këto treva të Malësisë, në mënyrë që t’i begatoni akoma më shumë fondet e së kaluarës historike të asaj popullate të mbetur larg shumë ndriçimeve historike?

R. Dedushaj: Po, do të bëj përpjekje që pandërprerë do t’i përcjellë të arriturat historike që kanë ndoshur dhe janë zhvilluar nëpër rrugëtimin tonë historik. Do të hulumtojë arvivet tona në Prishtinë, Tiranë, Shkodër dhe gjetiu për të bërë përpjekje për të hedhur dritë mbi historinë e trevës së Plavë-Gucisë, trevës nga kam origjinën dhe do t’i publikoi ato që s’i gjetur gjer me tani në ndonjë libër të të re apo me rastin e ribotimit të këtyre të cilat veçse kanë dalëur më herët në lexim. “Historia shkon duke u plotësuar e përsosur”, thotë shkrimtari I. Kadare.

“DIELLI”: Cilat janë disa nga prioritetet tuaj për të ardhmen, a presin lexuesit ta keni së shpejti këtë vit ndonjë libër tuajin?

R. Dedushaj: Krahas hulumtimeve të reja që potencova më lart, do të merrem me ribotimin e librave të mi të botuara gje me tani, ngase ato më kanë mbetur në Amerikë, përpos dy të tjerave që kam botuar në Pejë. Kuptohet, gjatë ribotimeve të tyre do të bëhet edhe ndonjë plotësim, aty ku parashoh që është e nevojshme. Përpos punës sime në këtë fushë, duke u përqëndruar në kraninën e Plavë _Gucisë, gjatë kësaj kohe do të merrem edhe me gazetari duke përcjellur gjendjen aktuale në atë krahinë dhe më gjerë. Ka mundësi që më vonë të dl edhe me një libër nga jeta në Amerikë, duke shfrytëzuar edhe ditarët që kam mbajtur, shënimet dhe kujtimet e mia nga atje për 27 viteve të qëndrimit tim atje,ku do të hynë edhe ngjarjet më interesante që “ndryshuan” botën, si bombardimi i rrokaqiejve të Nju Jorkut etj. Kuptohet, këtë punë dhe shumë angazhime të tjera shpresoj t’i realizoj, po që se më lejon shëndeti.

– Ju falëminderit!

– Qofshi me nder!