Nga Gëzim Llojdia*/
1.Një kulturë ku sipas studiuesve është formuar nëpërmjet një procesi të gjatë por në ndërveprim me kulturën e popullësisë përreth tyre,kultura rome ka përshkruar një udhëtim të gjatë nëpër llaftari, dimërore.Pra copëra, rrëzimi ka ngjarë. Dhimbje,lotësh midis, harrimi në fund.Romët, komuniteti ku jetojmë gjatë sëbashku në të njëtën diell.Por,gjithmonë ,në cdo regjim të përcmuar. Kush i ka njohur romët ka kuptuar se nga buronë edhe shpirti artist i tyre.Ata janë mjeshtër të vërtetë muzikës dhe artit .Ata nuk krijojnë artificializma, por shpirti i tyre prodhon art,ngase vetë në thelb ata janë artistë të mirfilltë.Ata ose bëhen ose nuk bëhen artistë,ata ose bëjnë arte ose nuk bëjnë fare.Prandaj edhe kultura rome ,sipas Elena Marushiakova & Veselin Popov: përbën një variant të veçantë etnik të kulturës evropiane. Kjo është e barabartë me ato të të gjitha kombeve të tjera evropiane, dhe si i tillë është po aq unik dhe të veçantë si asnjë prej tyre.Kultura rome është një pjesë e traditës së përbashkët kulturore evropiane. Pas rivendosjen e komuniteteve rome nga Evropa në pjesë të tjera të botës, ndërveprimi i ri erdhi në ekzistencë dhe karakteristikat shtesë janë mbivendosur, në këtë mënyrë si rezultat mund të shohim një subvariant të re të pandryshueshme…
2.Një artist shqiptar nga ky komunitet është Ferdiand Koci.Gypsy Roma Traveller Leeds e ka përfshirë biografinë e Ferdinandit mes artistëve të tjerë të shquar në Evropë.Eduart Koci,vëlla me Ferdinandin më ka rrëfyer për ekspozitat e hapura në disa vende të ndryshme të Evropës. Ferdinandi në hapjen e ekspozitës së tij të parë në Mbretërinë e Bashkuar në Leeds, si pjesë e festimeve . Ferdinand Koçi në Grand Finale GRTHM në LeedsHe ka përfunduar shumë vepra të ilustrim për libra dhe publikime mbi romët në veçanti.Ai siguroi të gjitha ilustrime për “Burimeve Learning tregimit” Udhëtarët e ‘mendjet e hapura -Rrugët hapur’ dhe DVD ‘Traveller pari “. Ai flet rrjedhshëm gjuhët :Rromane, anglisht shqipe dhe gjithashtu, frëngjisht dhe disa gjuhë të tjera si italiane dhe polake.
Ai ishte i pari romë i regjistruar në shkollën e artit në Tiranë ,c’praj atëherë ka studiuar në Francë dhe ka ekspozuar gjerësisht në të gjithë Evropën. Ferdinand mund të flasë për jetën e tij si një romë dhe gjithashtu ka njohuritë e tij të gjera per grupimet e ndryshme rome , komunitetet endacake rome,që ai i ka takuar në të gjithë Evropën ku ata jetonë. Ferdinand është shumë e interesuar per të ekspozuar punën e tij. Puna e tij e sjell ne arte është një shfaqje në bibliotekë GRTAS Leeds dhe mund të shihet me takim.
3.Si nisi Ferdinandi në këtë udhë të bukur ,por të vështirë të pikturës mbetet e vecantë për një djalë romë.
Gypsy Roma Traveller: “Ferdinand Koçi filloi të bëjë imazhe në moshën katër vjec nga një pasion për të bërë kështu .Ai i hutuar nga punët e tij të përditshme me lopët i është dashur të shikojë do të endet jashtë, ndërsa ishte tërhequr nga pasioni .. letër me lapsa apo qymyr. Ky pasion e çuan të bëhet romi i parë, për të marrë pjesë në Shkollën e Artit në Universitetin e Tiranës, dhe një artist profesionist, kështu fshihen kontradiktat e përditshme në mes të barazisë socialiste dhe moshës së vjetër margjinalizimi. E megjithatë, se pasioni është në kundërshtim me punën nga e cila ai fiton shumë nga të ardhurat e tij, puna që ai bënë dhe lëvizjet në pjesë të tjera në studion e tij me një të qeshur të vogël, duke thënë se “kjo është vetëm ilustrim.” Ky është tensioni mes “artit” dhe “ilustrim”, megjithatë , e cila i jep pickim për të copat e tij më të habitshme. “
4.Ekspozita e fundit e këtij artisti rom me famë është hapur në një Galeri me pronarë Dan dhe Julie kanë varur piktura, printime dhe skulptura te bëra nga artisti Koci, përdorimin më të mirë të hapësirës dhe arriti të akomodojë mbi 40 copë, shumë prej të cilave nuk janë shfaqur më parë. Ekspozita Ndërkombëtare e Artistit romë në Leeds shprehet ditët e fundit një gazetë:”Artisti rome me fame ndërkombëtare” .
*Gëzim Llojdia– Ms-anëtar i Akademsië Evropiane të Arteve-Portret i pikturuar nga Ferdinand Koci